Կոտորած Միլթաուն գերեզմանոցում
| Կոտորած Միլթաուն գերեզմանոցում | |
|---|---|
| Տեսակ | հրաձգություն |
| Երկիր | .svg){kind=small} Միացյալ Թագավորություն |
| Տեղադրանք | Milltown Cemetery? և Բելֆասթ |
| Տարեթիվ | մարտի 16, 1988 |
| Զոհվածներ | 3 մարդ |
| Վիրավորներ | 60 |
Կոտորած Միլթաուն գերեզմանոցում (անգլ.՝ Milltown Cemetery killings / Milltown Massacre), որոշ աղբյուրներում հարձակում Միլթաունի գերեզմանատան վրա (անգլ.՝ Milltown Cemetery attack)[1], 1988 թվականի մարտի 16-ին Հյուսիսային Իռլանդիայի զինված հակամարտության օրերին Բելֆաստի Միլթաուն գերեզմանատանը տեղի ունեցած զանգվածային սպանությունը։ Ջիբրալթարում «Ֆլավիուս» գործողության ժամանակ սպանված Իռլանդական հանրապետական բանակի երեք զինյալների հուղարկավորության ժամանակ օլստերյան լոյալիստ Մայքլ Սթոունը կրակ է բացել հուղարկավորության մասնակիցների վրա՝ նռնակներ նետելով նրանց։ Մի շարք կրակոցներից հետո Սթոունը փախել է մոտակա ճանապարհը՝ գնդակահարվելով իրեն հետապնդած գրոհայիններից։ Չնայած նրան, որ իռլանդացիները բռնեցին նրան և սկսեցին ծեծել, ոստիկանության ժամանակին միջամտությունը և Սթոունի ձերբակալությունը փրկեցին նրան իռլանդական ինքնադատաստանից։ Ահաբեկչության հետևանքով երեք մարդ Է զոհվել, մոտ 60-ը՝ վիրավորվել[2]։
Աննախադեպ հարձակումը նկարահանվել Է կինոժապավենի վրա և ցուցադրվել նորությունների թողարկումներում, ինչը ցնցել է հանդիսատեսին ամբողջ աշխարհում[3]։ Երեք օր անց սպանված Սթոունոմներից մեկի հուղարկավորությանը մեկնել են երկու բրիտանացի զինվորականներ, որոնք առևանգվել են անհայտ անձանց կողմից, որոնք օլսթերական գրոհայինների համազգեստով են եղել (ինչպես հետո պարզվել է, դրանք եղել են Իռլանդիայի հանրապետական բանակի զինյալները), և ավելի ուշ սպանվել են։
Նախապատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
1988 թվականի մարտի 6-ին ԻՀԲ-ի ժամանակավոր անդամներ Դենիել Մաքքենը, Շոն Սևիջը և Մայրեդ Ֆարելը սպանվեցին Ջիբրալթարում SAS-ի զինծառայողների կողմից «Ֆլավիուս» գործողության ժամանակ։ Նրանց մահը զայրույթ է առաջացրել իռլանդացի հանրապետականների շրջանում, քանի որ երեքն էլ անզեն էին, երբ նրանց վրա են հասել բրիտանացի հատուկջոկատայինները և գնդակահարել առանց նախազգուշացման։ Մարտի 16-ին ծրագրված էր նրանց հուղարկավորությունը Հանրապետական գերեզմանատան Միլթաուն գերեզմանատանը, ինչը վրդովմունք էր առաջացրել մի շարք հանրապետականների մոտ. հուղարկավորությանը ներկա էին ԻՀԲ-ի զինյալները և երբեմն ծեծկռտուք էին կազմակերպում։ Մեծ Բրիտանիայի բանակը և Օլսթերի թագավորական ոստիկանությունը որոշել են չմիջամտել հուղարկավորությանը և հետևել տեղի ունեցող իրադարձություններին, ինչի համար բանակցություններ են վարել կաթոլիկ եկեղեցու ղեկավարների հետտ[4]։
Մայքլ Սթոունը՝ օլստերական գրոհայիններից մեկը, որոշել է ինքնուրույն ոչնչացնել Շինն Ֆեյնի և ԻՀԲ-ի ղեկավարությանը, որոնք պետք է ներկա լինեին հուղարկավորությանը[5]։ Նա լրագրող Փիթեր Թեյլորին պատմել է, որ պատրաստվում է վրեժխնդիր լինել ԻՌԲ-ի գրոհայիններից չորս ամիս շուտ Էննիսկիլլենի գրոհում՝ համարելով, որ դա հատուցում է «աչքի համար աչքի, ատամի համար ատամի» հիման վրա[6]։ Սթոունը պնդում էր, որ պաշտպանության ասոցիացիայի ղեկավար Օլսթերան իրեն պաշտոնական թույլտվություն է տվել վրեժխնդրության ակտի համար[7] և անձամբ զինել է նրան Browning Hi-Powerև Ruger GP100 ատրճանակներով և 7 ՌԳԴ-5 նռնակներով մարտի 15-ի լույս 16-ի գիշերը[5]։
Հարձակում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Հրաժեշտի և հուղարկավորության ծրագիրը չի փոխվել նշանակված օրը։ Ավտոշարասյունը հետևել է դեպի Միլթաուն գերեզմանատուն։ Հուղարկավորությանը ներկա են եղել հազարավոր իռլանդացիներ, այդ թվում՝ Շինն Ֆեյնի ղեկավարությունը՝ ի դեմս Ջերի Ադամսի և Մարտին Մաքգիննեսի[7]։ Օդից դիտարկումն իրականացրել են ոստիկանական երկու ուղղաթիռ[8]։ Սթոունը, սեփական խոսքով, գերեզմանատուն է մտել հիմնական դարպասներով՝ խառնվելով բազմության հետ[5]։ Որոշ վկայությունների համաձայն՝ Սթոունը գերեզմանատուն է մտել M1 մայրուղու կողմից՝ երկու տղամարդու և կնոջ ուղեկցությամբ, այլ տվյալներով՝ նա մտել է Ֆոլզ ճանապարհի ձախ կողմում։ Երբ երրորդ դագաղն իջեցնում էին հողին, Սթոունը յոթ վայրկյան ուշացումով երկու նռնակ է նետել հանրապետականների խմբի մեջ և կրակ բացել[5]։
Առաջին նռնակը պայթել է գերեզմաններից 18 մետր հեռավորության վրա[8]։ Խուճապի պատճառով մարդիկ սկսել են թաքնվել գերեզմանաքարերի հետևում։ Սթոունն անմիջապես նետվել է ճանապարհի մոտ, իսկ նրան հետապնդել են մի քանի տասնյակ մարդ։ Սթոունը հետապնդման ժամանակ գնդակահարվել է հետապնդողներից և նռնակներ նետել։ Հետապնդման հետևանքով երեք կաթոլիկներ են զոհվել[2]. երկու քաղաքացի (20-ամյա Թոմաս Մաքերլին և 26-ամյա Ջոն Մյուրեյ) և ժամանակավոր ԻՀԲ-ի կամավոր 30-ամյա Քևին Մակբրեդի։ Ավելի քան 60 մարդ վիրավորվել է նռնակի բեկորներով, փամփուշտներով և քարերով կամ մարմարի կտորներով։ Տուժածների թվում եղել են հղի կին (4 երեխաների մայր), 72-ամյա տարեց կին և 10-ամյա տղա[2]։
Մարտի 19-ին Irish Times թերթում լրագրող Քրևին Մայերսը, որը հանրապետականների կողմից բռնության հայտնի հակառակորդ է, գրել. «Անզեն երիտասարդները հարձակվել են տղամարդու վրա, ով նռնակներ է նետել և կրակել ավտոմատ ատրճանակից։ [...] Հետապնդելով իրենց նպատակը, նրանք անընդհատ ընկնում են նռնակի ռմբակոծության և պայթյունի տակ, սակայն շարժվում էին առաջ։ Իրոք, դա պարզ քաջություն չէր, այլ հերոսություն, որի համար ցանկացած այլ դեպքում՝ ես չեմ կասկածում, որ նրանք բարձրագույն ռազմական պարգևներ կստանան»։
Unarmed young men charged against the man hurling grenades and firing an automatic pistol [...] The young men stalking their quarry repeatedly came under fire; they were repeatedly bombed; they repeatedly advanced. Indeed this was not simply bravery; this was a heroism which in other circumstances, I have no doubt, would have won the highest military decorations[2].
Այն բանից հետո, երբ Սթոունը փախել է զայրացած ամբոխից, գերեզմանոցից Սպիտակ ֆուրգոն է դուրս եկել. թագավորական ոստիկանության՝ Օլսթերի հայտարարության համաձայն՝ այդ ֆուրգոնը պատկանել է հենց ոստիկանությանը[8]։ Սթոունն ավելի ուշ ասել է, որ իրեն սպասում էր այն ավտոմեքենան, որի ղեկին եղել է պաշտպանության ասոցիացիայի անդամ Օլսթերը, սակայն վարորդը զայրացած ամբոխի տեսքից ինքն է խուճապի մատնվել և պարզապես հեռացել է դեպքի վայրից[5]։ Այն պահին, երբ Սթոունը դուրս է եկել ճանապարհի վրա, նրա մոտ զինամթերքը սպառվել է[2]։ Փորձելով բռնել անցնող մեքենան[8], նա ընկել է թակարդի մեջ. զայրացած հայացքները բռնել էին նրան և սկսել ծեծել, մինչև նա կորցրել է գիտակցությունը։ Դեպքի վայրում անմիջապես հայտնվել են ոստիկանները, որոնք ձերբակալել են Սթոունին և շտապ տեղափոխել են Մասգրեյվ Պարկ հիվանդանոց, որպեսզի հուղարկավորությանը ներկա գտնվողներին թույլ չտան ինքնահրկիզվել[2]։ Այն ամենը, ինչ տեղի է ունեցել, ձայնագրվել է կինոնախցիկներում, այնուհետև ցուցադրվել հեռուստատեսությամբ։
Հետևանքներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Նույն երեկո վայրի երիտասարդությունը Բելֆաստի հանրապետական թաղամասերում զանգվածային ծեծկռտուք է կազմակերպել, որը զուգորդվել է ավտոմեքենաների հրկիզումներով և թագավորական ոստիկանության տեղամասերի ավերմամբ[8]։ Ահաբեկչությունից անմիջապես հետո Օլսթերի կամավորական ուժերը և պաշտպանության ասոցիացիան հայտարարել են իրադարձություններին իրենց մասնակցության մերժման մասին. Արևմտյան Բելֆաստյան բրիգադի ղեկավար Թոմմի Լիթլը հայտարարել է, որ Մայքլ Սթոունը թևակոխել է օլստերի լոյալիստ, սակայն չի ենթարկվել որևէ կազմակերպության և հարձակման հրաման չի ստացել, ինչպես նաև կոչ է արել աջակցել մյուս լոյալիստների այդ հայտարարությանը։ Ուլստերի պաշտպանության ասոցիացիայի անդամ Սեմմի Դուդին այսպես է մեկնաբանել այս իրադարձությունները.
Միլթաունում տեղի ունեցածից հետո երկու բրիգադներ AOO-ից (օլստերի պաշտպանության ասոցիացիա) Բելֆաստի երկու գումարտակներից հայտնել են ԻՀԲ հեռախոսով, որ ոչ մի Մայքլ Սթոուն չգիտեն։ [...] Բայց Մայքլը AOO-ից էր, նա ազատ հրաձիգ էր, որը կռվում էր ԻՀԲ-ի և հանրապետականների հետ, և նրան ոչ մի հեղինակություն պետք չէր, քանի որ նա աշխատանք ուներ։ Այս երկու բրիգադները վախեցան, որ իրան կարող է անձամբ վրեժխնդիր լինել [...] հետևաբար, նրանք հրաժարվեցին Մայքլին՝ մեր լավագույն օպերատորներից մեկին։
After Milltown, two UDA brigadiers from two Belfast battalions telephoned the IRA to say they didn't know Michael Stone [...] But Michael was UDA, he was a travelling gunman who went after the IRA and Republicans and he needed no authority for that because that was his job. Those two brigadiers were scared in case the IRA would retaliate against them [...] so they disclaimed Michael, one of our best operators.[7]
Շինն Ֆեյնը և հանրապետական ուղղվածության մի շարք այլ կազմակերպություններ կատարվածի համար մեղադրել են հատուկ ծառայություններին, քանի որ միայն հաշված քաղաքացիների թիվը գիտեր, որ ոստիկանությունը ներկա կլինի հուղարկավորությանը[4]։ Սթոունը ավելի ուշ ասել էր, որ վստահ էր, որ գերեզմանոցում ոչ մի բրիտանացի զինվոր ու ոստիկան չի լինելու, ինչպես նաև պնդել էր, որ շատ լավ գիտեր բանակի ու ոստիկանության մասերի երթուղիներն ու տեղակայումը[7]։ Հարձակումից առաջ, նրա խոսքով, իրեն զենք են հանձնել Բելֆաստից դուրս գտնվող թաքստոցներից մեկում, իսկ քաղաք նրան տարել է թագավորական ոստիկանության անդամ Օլսթեր[7]։ Լրագրող Մարտին Դիլոնի տվյալների համաձայն՝ զենքը նրան տրամադրել են անձամբ Բրայան Նելսոնի հրամանով, որը, ինչպես հետո պարզվեց, բրիտանական բանակի հետախույզ է եղել, որը գործել է քողի տակ[5]։
Երեք օր անց Միլթաունի գերեզմանատանը թաղվել է կոտորածի ժամանակ զոհված Քևին Մաքբրեդին։ Հուղարկավորությանը (հավանաբար սխալմամբ) ժամանել են բրիտանական բանակի երկու կապրալներ Դերեկ Վուդը և Դևիդ Հոուսը՝ ավտոմեքենայով ժամանելով առանց տարբերանշանների։ Երբ երկուսն էլ հայտնվել են այնտեղ, անհայտ մարդիկ (հնարավոր է՝ լոյալիստների համազգեստով) շրջապատել են նրանց մեքենան և գնդակոծել այն[4]։ Այդ երկու կապրալների սպանությունը նույն կերպ վառ լուսաբանվեց հեռուստատեսությամբ։
Browning ատրճանակը, որից Սթոունը կրակել է մարդկանց վրա, գողացվել է կոտորածի հաջորդ օրը և հանձնվել իրի գրոհայիններին. դրանից 1990 թվականի հոկտեմբերի 13-ին Բելֆաստում գնդակահարվել է բանակի և ոստիկանության խառը պարեկախումբը, ինչը հանգեցրել է մեկ կոնստեբլի մահվան և մյուսի վիրավորմանը[9]։
Արմատական լոյալիստների համար Սթոունը ազգային հերոս է դարձել[1]։ 1989 թվականի մարտին նրան դատապարտել էին մի շարք հանցագործությունների համար, որոնց թվում էր ոչ միայն Միլթաուն գերեզմանատան վրա կատարված հարձակումը, այլև նախկինում կատարված սպանությունները։ Նրան դատապարտել են ցմահ ազատազրկման (պատիժների ընդհանուր ժամկետը 682 տարի էր), սակայն Բելֆաստյան համաձայնագրի ստորագրումից հետո Սթոունին ներում է շնորհվել և ազատ արձակվել բանտից։ Նա պատիժը կրել է 13 տարվա ընթացքում «Մեյզ» բանտում։ Իր «Ոչ ոք մեզ չի բաժանի» (անգլ.՝ None Shall Divide Us) ինքնակենսագրության մեջ նա նկարագրել է իր հարձակումը և ցավակցություն ու կարեկցանք հայտնել զոհվածների ընտանիքներին, ինչպես նաև նշել է այն երկուսի քաջությունը, որոնք սպանվել են նրա կողմից (Մյուրեյ և Մակբրեդի)։ «Ես չեմ ընտրել մարդասպանի կարիերան, այլ նա է ինձ ընտրել» (անգլ.՝ I didn't choose killing as a career, killing chose me).
Տես նաև[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ 1,0 1,1 «Michael Stone: Loyalist icon» (անգլերեն). CNN. 2006 թ․ նոյեմբերի 24. Արխիվացված է օրիգինալից 2008 թ․ մայիսի 8-ին. Վերցված է 2008 թ․ մարտի 6-ին.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 2,5 McKittrick, 1999, էջեր 1117
- ↑ «MY WAR'S OVER; Cemetery killer freed from the Maze» (անգլերեն). Daily Mirror. 25 июля 2000. Վերցված է 2016 թ․ հուլիսի 12-ին.
- ↑ 4,0 4,1 4,2 «History – Troubles – Michael Stone kills three at IRA funerals» (անգլերեն). BBC. Վերցված է 2016 թ․ հուլիսի 12-ին.
- ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 5,4 5,5 Dillon, 2011
- ↑ Taylor, 2001, էջ 284
- ↑ 7,0 7,1 7,2 7,3 7,4 Wood, 2006, էջեր 138—141
- ↑ 8,0 8,1 8,2 8,3 8,4 «3 Killed by Grenades at Belfast Funeral» (անգլերեն). The New York Times. 17 марта 1988. Վերցված է 2016 թ․ հուլիսի 12-ին.
- ↑ McKittrick, 1999, էջեր 1211—1212
Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- McKittrick, David Lost Lives. — Mainstream Publishing, 1999. — ISBN 1-84018-227-X
- Taylor, Peter Brits: The War against the IRA. — Bloomsbury Publishing, 2001.
- Wood, Ian S. Crimes of Loyalty: A History of the UDA. — Edinburgh University Press, 2006.
- Dillon, Martin Chapter 10: Stone Cold Assassin // The Trigger Men: Assassins and Terror Bosses in the Ireland Conflict. — Random House, 2011.