Կոյոտ (դիցաբանություն)
Կոյոտ, Միացյալ Նահանգների հյուսիս-արևմուտքում հաճախ հանդիպող առասպելական կերպարներից։ Ստեղծագործություններում կոյոտի առկայությունը կապված է տվյալ տարածքում նրա տարածվածության և յուրահատուկ լինելու հետ[1]։ Հայտնի է հետևյալ ժողովուրդների դիցաբանության մեջ. նավահո,նե-պերսե, չինուկի, յակամա[1][2][3][4]:
| Կոյոտ | |
|---|---|
 | |
| Տեսակ | դիցաբանական կերպար |
| Ենթատեսակ | trickster? |
| Վայր | Հյուսիսային Ամերիկա |
Կոյոտը ստեղծագործություններում սովորաբար հանդես է գալիս որպես երկրորդական կերպար։ Այն կարող է օգտագործվել ի հակադրություն գլխավոր հերոսի և, ի տարբերություն նրա, օժտված է լինում մարդկային որակներով, այլ ոչ թե հերոսական հատկություններով։ Սովորաբար խաղում է հնարամիտ խաբեբայի դեր, որը նման է Լոկիին՝ սկանդինավյան դիցաբանության մեջ[1]։ Մի շարք դիցաբանություններում կոյոտը կատարում է նաև այլ դիցաբանական դերեր, օրինակ՝ նավախոյի դիցաբանության մեջ Կոյոտը մնալով հնարամիտ-խաբեբա, «համատեղությամբ» նաև համարվում է որսորդության, պատերազմի և սիրո աստվածություն[5]:
Մեծամասամբ կոյոտի արարքները դրական բնույթ են կրում[1]։
Կոսմոգոնիական առասպելներում նա երբեմն ստեղծում է աշխարհը և առաջին մարդկանց[5]։
Այն ստեղծագործություններում, որոնք գրվել են այն ժամանակ, երբ Ամերիկայի արևմուտք եկան եվրոպացիները, կոյոտն օժտվում է նոր գործառույթով։ Նա դառնում է հնդկական ավանդական մշակույթի պաշտպան, երգիծական կերպար, ով պայքարում է եվրոպացիներիի դեմ։ Օրինակ, ժամանակակից պատմություններից մեկում կոյոտը ընկնում է մարդաբանի թակարդը, ով ցանկանում է ստանալ պատմություններ կոյոտի մասին, բայց նա խաբում է օտարին՝ թողնելով նրան միայն արտաթորանքից աղտոտված գրառումներ[1]։
Կոյոտի մասին պատմությունների կարևորությունն ու ուսանելիություն ընդգծվում է նրանով, որ հնդիկները դրանք օգտագործել են ձմռանը, երբ տնտեսական աշխատանքները կրճատվում էին և ազատ ժամանակը կարելի էր նվիրել հոգևոր տոնակատարություններին։ Գարնանից մինչ վաղ աշուն կոյոտի մասին պատմություններ չէին պատմում[1]։
Կոյոտը ժամանակակից մշակույթում
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Կոյոտը Թոմաս Սիդելի «Դվեր Բաններկրիգ» (անգլ.՝ Gunnerkrigg Court) վեբկոմիքսի հիմնական հերոսներից է[6]։
Գրականություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- (խմբ. Ramsey, Jarold, ed.), Seattle, «University of Washington Press»։
- Ramsey, Jarold., «University of Washington Press» — 332 p, ISBN 9780295977874։
- (խմբ. William Bright, ed.), Berkeley, «University of California Press»։
Ծանոթագրություններ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 Ramsey, Jarold. «Coyote (legend)». The Oregon Encyclopedia (անգլերեն). Վերցված է 2014 թ․ նոյեմբերի 24-ին.
- ↑ «Coyote and Multnomah Falls» (անգլերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ փետրվարի 9-ին. Վերցված է 2014 թ․ նոյեմբերի 24-ին.
- ↑ «Coyote And Crow». Meta Religion (անգլերեն). Վերցված է 2014 թ․ նոյեմբերի 24-ին.
- ↑ «Coyote and the Monster of Kamiah» (անգլերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ մարտի 22-ին. Վերցված է 2014 թ․ նոյեմբերի 24-ին.
- ↑ 5,0 5,1 Cooper G.H. «Coyote in Navajo religion and cosmology» (PDF) (անգլերեն). Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2012 թ․ հուլիսի 22-ին. Վերցված է 2014 թ․ նոյեմբերի 24-ին.
- ↑ «Gunnerkrigg Court».
| ||||||
