Գրավիտացիոն կոլապս
Անվան այլ կիրառումների համար տե՛ս՝ Կոլապս (այլ կիրառումներ)
Գրավիտացիոն կոլապս (լատին․՝ collapsus), ձգողության ուժերի ազդեցությամբ աստղի կործանարար արագ սեղմում։ Համաձայն արդի տեսական պատկերացումների` կոլապսը որոշիչ դեր է խաղում մեծ զանգվածով աստղերի զարգացման վերջին փուլում։ Սովորաբար, աստղը գտնվում է հավասարակշռված վիճակում, ձգողության ուժերը, որոնք ձգտում են սեղմել աստղի նյութը, հավասարակշռվում են աստղի շիկացած գազի ճնշման ուժերով, որոնք դիմադրում են սեղմման պրոցեսին։ Գազի ջերմաստիճանը, ուստի և ճնշման ուժերը արդյունք են աստղի ընդերքում տեղի ունեցող ջերմամիջուկային ռեակցիաների։ Մի քանի միլիարդ տարվա ընթացքում աստղի ջերմամիջուկային էներգիայի աղբյուրներն աստիճանաբար սպառվում են, իսկ աստղը շարունակում է ճառագայթել հսկայական էներգիա (մակերևույթից՝ լույս, իսկ ընդերքից՝ նեյտրինո)։
Դա հանգեցնում է աստղի դանդաղ սեղմման։ Աստղի հետագա վիճակը կախված է նրա զանգվածից։ Եթե զանգվածը հավասար է կամ գերազանցում է 1, 2 M (M-ը Արեգակի զանգվածն է), ապա աստղի կենտրոնական տիրույթում խտության աճման հետ շատ արագ աճում են գրավիտացիոն ուժերը (համեմատած ճնշման ուժերի հետ)։ Հավասարակշռությունը խախտվում է, և ձգողության ուժերի շնորհիվ աստղը սրընթացորեն սեղմվում է։ Տեղի է ունենում կոլապս, որը կատարվում է վայրկյանի մասերի ընթացքում։ Որպես կոլապսի հետևանք դիտվում է գերնոր աստղի բռնկում, իսկ աստղի միջուկը հանդես է գալիս որպես նեյտրոնային աստղ։ Եթե միջուկի զանգվածը գերազանցում է 2 M, ապա աստղի միջուկը շարունակում է սեղմվել, և նրա ձգողության ուժերն այնքան են աճում, որ ոչինչ չի կարող կանխել հետագա սեղմման պրոցեսը։ Սկսվում է ռելյատիվիստական կոլապս։ Աստղի շառավիղը հավասարվում է այսպես կոչված գրավիտացիոն շառավղին (մեծությունը կախված է աստղի զանգվածից և հավասար է շուրջ 3 M0 կմ. M0-ն աստղի զանգվածն է՝ արտահայտված Արեգակի զանգվածի միավորներով), ձգողության դաշտը բաց չի թողնում ոչ մի ճառագայթում, ոչ մի մասնիկի արձակում։ Երկնային այսպիսի մարմինն անվանում են «սև խոռոչ»։
Տես նաև[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Աստղերի էվոլյուցիա
- Սպիտակ թզուկ
- Չանդրասեկարի սահման
- Նեյտրոնային աստղ
- Օպենհայմեր-Վոլկովի սահման
- Սև խոռոչ
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից (հ․ 5, էջ 508)։ 
|