Կարապետ Սիտալ

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Կարապետ Սիտալ
Ծնվել է1891[1]
Վախճանվել էմայիսի 26, 1972(1972-05-26)[1]
Մասնագիտությունբանաստեղծ և խմբագիր
Կարապետ Սիտալ Վիքիդարանում

Կարապետ Շահենի Սիտալ (Շահինյան) (1891, Կաճետ կամ Կաշտ (Արևմտյան Հայաստանի Շատախի գավառում) - մայիսի 26, 1972, Ֆիլադելֆիա), հայ բանաստեղծ, խմբագիր, հասարակական գործիչ։ 1895-1896 թվականների հայկական կոտորածների ժամանակ Շահինյանների ընտանիքը տեղափոխվել է Վան։

Կենսագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ծնողներից զրկվելով՝ Սիտալն ապաստանել է ամերիկյան որբանոցում։ 1907 թ.-ին ավարտել է Վանի Ամերիկյան բարձրագույն վարժարանը, 1910 թվականին՝ Թավրիզի Ամերիկյան քոլեջը։ Վերադառնալով Վան՝ նվիրվել է ուսուցչությանը։ 1911 թվականին, Հ. Ավագյանի և Ս․ Ժամկոչյանի հետ հիմնել ու խմբագրել է «Վան-Տոսպ» պարբերականը։ 1914 թվականին, խուսափելով թուրք զինվորագրությունից, մեկնել է ԱՄՆ, հաստատվել Ֆիլադելֆիայում, որտեղ հետևել է Փենսիլվանիայի համալսարանի գրականության և գեղարվեստի դասընթացներին։

Իր հիմնադրած տպարանում, որը գործել է շուրջ 40 տարի, Սիտալը 1923-1924 թվականներին լույս է ընծայել «Հորիզոն» գրական, գիտական, հասարակական շաբաթաթերթը (խմբագրել է Փ․ Մինասյանի և Հ․ Հովսեփյանի հետ)։ Հայաստանում սովետական կարգեր հաստատվելուց հետո հարել է ԱՄՆ-ում գործող Հայ բանվորական կուսակցությանը, որը հետագայում մտել է ԱՄՆ-ի կոմունիստական կուսակցության մեջ՝ կազմելով վերջինիս հայկական հատվածը։ Սիտալը եղել է «Խորհրդային Հայաստանի տեխ․ օգնության», «Հայաստանի օգնության կոմիտեի» (ՀՕԿ) և այլ առաջադիմական միությունների անդամ։

Կյանքի վերջին տարիներին Ամերիկահայ առաջադիմական միության պատվո նախագահն էր։ Քանիցս այցելել է Խորհրդային Հայաստան, որտեղ նշվել են նրա գրական-հասարակական գործունեության 40, 50, 60-ամյակները[2]։

Առաջին ստեղծագործությունները լույս են տեսել «Առավոտ», «Զանգ» (Թավրիզ), «Վան֊Տոսպ» (Վան) պարբերականներում (1910-ական թթ․)։ «Դուսաներգեր» (1919 թ.), «Կարավանի ետևէն» (1922 թ.) գրքերը պարունակում են հայկական ժողովրդական ավանդավեպերի մշակումներ՝ «Ոսկե խոտը», «Արևամարդը», «Մհեր», «Ծամթել» և այլն։ «Գիշերէն մինչև լուսաբաց» (1931 թ.) ժողովածուում Սիտալը բանաստեղծությունների շարքեր է նվիրել Սովետական Հայաստանին և, իր բառերով ասած, «ռազմերգել է հայ բանւորութեան և միջազգային պրոլետարիատի պայքարը․․․»։ Սիտալը գրել է նաև «Գիւղն իմ հեռաւոր» (1936 թ.) պոեմը, «Սասնայ ծռեր» (1939 թ.) դյուցազներգությունը, գրական մշակման ենթարկել «Կաշտի քաջեր» (1942 թ.) վիպերգը։ «Հազարան բլբուլ»-ը[3] (1946 թ.)՝ հայկական նույնանուն հեքիաթի, իսկ «Հովիվ Ազոն» (1954 թ.)՝ քրդական «Ների Բալո» վիպերգի մշակումն են։

Սիտալը հեղինակ է նաև հրապարակախոսական երկերի («Տեսայ մեր երկրի արևածագը», 1948 թ., «Հայաստանի լուսափառ արևածագը և Վրացեանի մարող ձէթի ճրագը», 1949 թ., «Արևածագ և առաւօտ», 1957 թ., «Նոր հորիզոններ», 1959 թ.), որոնցում նոթագրել է Սովետական Հայաստանից ստացած տպավորությունները։

Երկեր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  • Լուսաբաց, Ե․, 1936 թ.։
  • Պայքարի երգեր, Ե․, 1953 թ.։
  • Դյուցազնական, Ե․, 1957 թ.։
  • Ոսկեհունձ, Ե․, 1962 թ.։

Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  • Սելյան Պ., Կարապետ Սիտալ, Ե., 1961[4]:

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. 1,0 1,1 National Library of Israel Names and Subjects Authority File
  2. Ով ով է. Հայեր. Կենսագրական հանրագիտարան, հատոր երկրորդ, Երևան, 2007
  3. Սիտալ, Կարապետ (1946). Հազարան Բլբուլ. Ամերիկահայ Հառաջդիմական Միութիւն.
  4. Սելյան, Պատրիկ Աբրահամի (1961). Աղաբաբյան, Սուրեն Բարդուղի (ed.). Կարապետ Սիտալ. Գիտա-մասսայական գրադարան. Գրականության ինստիտուտ Մ. Աբեղյանի անվան ՀՍՍՌ ԳԱ. Երևան: ՀՍՍՌ ԳԱ հրատ.(չաշխատող հղում)