Jump to content

Ծննդյան հերթականություն

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Birth order
Psychological theory Խմբագրել Wikidata
Ենթակատեգորիաrelative age, order Խմբագրել Wikidata
Կազմված էառաջնեկ, second child, third child, fourth child Խմբագրել Wikidata

Ծննդյան հերթականություն, երեխայի ծնվելու հերթականությունն իր ընտանիքում, օրինակ՝ առաջնեկ և երկրորդ երեխա: Հաճախ ենթադրվում է, որ ծննդյան հերթականությունն ունի խոր և տևական ազդեցություն հոգեբանական զարգացման վրա: Այս պնդումը բազմիցս վիճարկվել է[1]: Վերջին հետազոտությունները հետևողականորեն ցույց են տվել, որ ավելի վաղ ծնված երեխաները միջին հաշվով մի փոքր ավելի բարձր մտավոր կարողություններ ունեն, սակայն չեն գտել անձնավորության վրա ծննդյան հերթականության որևէ հստակ ազդեցություն[2]: Այնուամենայնիվ, այն գաղափարը, որ ծննդյան հերթականությունը զգալիորեն ազդում է անձնավորության վրա, շարունակում է քննարկվել փոփ հոգեբանության մեջ և մշակույթում[3][4]:

Տեսություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ալֆրեդ Ադլերը (1870-1937), ավստրիացի հոգեբույժ, Զիգմունդ Ֆրոյդի և Կարլ Յունգի ժամանակակիցը, առաջին տեսաբաններից էր, որի կարծիքով ծննդյան հերթականությունն ազդում է անձնավորության վրա: Նա պնդում էր, որ ծննդյան հերթականությունը կարող է անջնջելի հետք թողնել անհատի կենսաոճի վրա, որը մարդու՝ ընկերության, սիրո և աշխատանքի խնդիրները լուծելու հիմնական միջոցն է: Ըստ Ադլերի, առաջնեկները «գահընկեց են լինում», երբ երկրորդ երեխա է ծնվում, և այս ընկալվող արտոնության ու առաջնության կորուստը կարող է երկարաժամկետ ազդեցություն ունենալ նրանց վրա: Միջնեկները կարող են զգալ, որ անտեսված կամ աչքաթող են արված, ինչը հանգեցնում է այսպես կոչված միջնեկ երեխայի համախտանիշին: Կրտսեր և միակ երեխաները կարող են փայփայված և կամակոր լինել, ինչը, ենթադրվում էր, ազդում է նրանց հետագա անձնավորության վրա[5]: Այս ամենը Ադլերը համարում էր տիպիկ ընտանեկան իրավիճակ, օրինակ՝ միջուկային ընտանիք, որն առանձին է ապրում ընդլայնված ընտանիքից, առանց որբացած երեխաների, ծնունդների միջև միջին ընդմիջումով, առանց երկվորյակների, այլ բաղմապտուղների, և ծանր ֆիզիկական, մտավոր կամ հոգեբուժական հաշմանդամություններ ունեցող երեխաների:

Ադլերի ժամանակներից ի վեր անձնավորության զարգացման վրա ծննդյան հերթականության ազդեցությունը դարձել է հակասական հարց հոգեբանության մեջ: Լայն հասարակության շրջանում տարածված է այն համոզմունքը, որ անձնավորության վրա մեծապես ազդում է ծննդյան հերթականությունը, սակայն շատ հոգեբաններ վիճարկում են դա: Անձնավորության ժամանակակից տեսություններից մեկը պնդում է, որ Մեծ հնգյակի անձնային գծերը՝ Բացություն, Բարեխղճություն, Էքստրավերսիա, Համաձայնություն և Նևրոտիզմ, ներկայացնում են անձնավորության կարևոր տարրերի մեծ մասը, որոնք կարելի է չափել: Ժամանակակից էմպիրիկ հետազոտությունները ցույց են տալիս, որ ծննդյան հերթականությունը չի ազդում Մեծ հնգյակի անձնային գծերի վրա[6]:

Իր 1996 թվականի «Ծնված ըմբոստանալու համար» գրքում Ֆրանկ Սալոուեյը առաջարկել է, որ ծննդյան հերթականությունն ուժեղ ազդեցություն ունի Մեծ հնգյակի անձնային գծերի վրա: Նա պնդում էր, որ առաջնեկները շատ ավելի բարեխիղճ և սոցիալապես գերիշխող են, պակաս համաձայնող և պակաս բաց նոր գաղափարների հանդեպ՝ ի համեմատ հաջորդ ծնվածների[7]: Սակայն քննադատները, ինչպիսիք են Ֆրեդ Թաունսենդը, Տոնի Ֆալբոն և Ջուդիթ Ռիչ Հարիսը, վիճարկում են Սալոուեյի տեսությունները: «Քաղաքականություն և կյանքի գիտություններ» ամսագրի ամբողջ համարը, թվագրված 2000 թվականի սեպտեմբերով, բայց հրապարակված միայն 2004 թվականին[8] Սալոուեյի իրավական սպառնալիքների պատճառով, պարունակում է ուշադիր և խստորեն հետազոտված քննադատություններ Սալոուեյի տեսությունների և տվյալների վերաբերյալ: Հետագա մասշտաբային անկախ ուսումնասիրությունները բացահայտել են ծննդյան հերթականության գրեթե զրոյական ազդեցություն անձնավորության վրա[9]:

Իրենց «Քույր-եղբայրական հարաբերություններ. Դրանց բնույթը և նշանակությունը կյանքի ընթացքում» գրքում Մայքլ Է. Լեմբը և Բրայան Սաթոն-Սմիթը պնդում են, որ քանի որ անհատները շարունակաբար հարմարվում են սոցիալականացման գործակալների և կենսաբանական միտումների մրցակցող պահանջներին, ծննդյան հերթականության ցանկացած ազդեցություն կարող է վերացվել, ուժեղացվել կամ փոխվել հետագա փորձառությունների արդյունքում[10]:

Անհատականություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Մարքս եղբայրները ծննդյան կարգով, ամենամեծը՝ վերևում

Անձի վրա ծննդյան հերթականության ազդեցության վերաբերյալ պնդումները մեծ ուշադրության են արժանացել գիտական հետազոտություններում, ԱՄՆ-ի Գիտությունների ազգային ակադեմիան եզրակացրել է, որ ազդեցությունները զրոյական են[6] կամ գրեթե զրոյական[11]: Նման հետազոտությունը մարտահրավեր է, քանի որ դժվար է վերահսկել բոլոր փոփոխականները, որոնք վիճակագրորեն կապված են ծննդյան հերթականության հետ: Ընտանիքի չափը և մի շարք սոցիալական ու ժողովրդագրական փոփոխականներ կապված են ծննդյան հերթականության հետ և հանդես են գալիս որպես հնարավոր շփոթեցնող գործոններ: Օրինակ, մեծ ընտանիքները սովորաբար ավելի ցածր սոցիալ-տնտեսական կարգավիճակ ունեն, քան փոքր ընտանիքները: Հետևաբար, երրորդ ծնված երեխաները ոչ միայն երրորդն են ծննդյան հերթականությամբ, այլև ավելի հավանական է, որ նրանք գալիս են ավելի մեծ, ավելի աղքատ ընտանիքներից, քան առաջնեկները: Եթե երրորդ ծնված երեխաներն ունեն որոշակի հատկանիշ, դա կարող է պայմանավորված լինել ծննդյան հերթականությամբ կամ ընտանիքի չափով, կամ բազմաթիվ այլ փոփոխականներով: Հետևաբար, կան ծննդյան հերթականության վերաբերյալ հրապարակված բազմաթիվ ուսումնասիրություններ, որոնք շփոթեցնող են:

Գրականության ակնարկները, որոնք ուսումնասիրել են բազմաթիվ հետազոտություններ և փորձել են վերահսկել շփոթեցնող փոփոխականները, գտել են ծննդյան հերթականության նվազագույն ազդեցություններ: Էռնստը և Անգստը վերանայել են 1946-1980 թվականների ընթացքում հրապարակված բոլոր հետազոտությունները: Նրանք նաև իրենց սեփական հետազոտությունն են կատարել Շվեյցարիայի 6,315 երիտասարդ տղամարդկանց վրա: Նրանք չեն գտել ծննդյան հերթականության էական ազդեցություններ և եզրակացրել են, որ ծննդյան հերթականության հետազոտությունը «ժամանակի վատնում է»[12]: Ավելի վերջերս կատարված հետազոտությունը վերլուծել է 9,664 հետազոտվողների տվյալները՝ անձի Մեծ հնգյակի գծերի՝ էքստրավերսիայի, նեյրոտիզմի, հարմարվողականության, բարեխղճության և փորձի բացության վերաբերյալ: Ի հակադրություն Սալլոուեյի կանխատեսումների, նրանք չեն գտել նշանակալի կապ ծննդյան հերթականության և ինքնահաղորդված անձնային հատկանիշների միջև: Այնուամենայնիվ, կար որոշակի միտում, որ մարդիկ ընկալեն ծննդյան հերթականության ազդեցությունները, երբ տեղյակ էին անհատի ծննդյան հերթականությունից[13]:

Ավելի փոքր ուսումնասիրությունները մասամբ հաստատել են Սալլոուեյի պնդումները: Պոլհուսը և գործընկերները հաղորդել են, որ առաջնեկները ավելի բարձր միավորներ են հավաքել կոնսերվատիզմի, բարեխղճության և ձեռքբերումների կողմնորոշման մեջ, իսկ ավելի ուշ ծնվածները՝ ապստամբության, բացության մեջ: Հեղինակները պնդում էին, որ ազդեցությունն առավել հստակ երևում է ընտանիքների ներսում կատարված ուսումնասիրություններից: Արդյունքները լավագույն դեպքում թույլ են, երբ համեմատվում են տարբեր ընտանիքների անհատներ: Պատճառն այն է, որ գենետիկական ազդեցություններն ավելի ուժեղ են, քան ծննդյան հերթականության ազդեցությունները[14]: Վերջին ուսումնասիրությունները նաև հաստատում են այն պնդումը, որ միակ երեխաները նշանակալիորեն չեն տարբերվում քույր-եղբայր ունեցող իրենց հասակակիցներից: Գիտնականները պարզել են, որ նրանք շատ հատկանիշներ են կիսում առաջնեկների հետ, այդ թվում՝ բարեխղճությունը և ծնողակենտրոնությունը[15]:

Հետազոտությունների իր ակնարկում Ջուդիթ Ռիչ Հարիսը ենթադրում է, որ ծննդյան հերթականության ազդեցությունները կարող են գոյություն ունենալ ընտանիքի ծագման համատեքստում, բայց դրանք անձի մշտական բնութագրեր չեն: Երբ մարդիկ իրենց ծնողների և քույր ու եղբայրների հետ են, առաջնեկները վարվում են այլ կերպ, քան ավելի ուշ ծնվածները, նույնիսկ չափահաս տարիքում: Այնուամենայնիվ, մարդկանց մեծ մասը իրենց չափահաս կյանքը չի անցկացնում հայրական տանը: Հարիսը ապացույցներ է բերում, որ հայրական տանը ձեռք բերված վարքի օրինաչափությունները չեն ազդում մարդկանց վարքի վրա տնից դուրս, նույնիսկ մանկության ընթացքում: Հարիսը եզրակացնում է, որ ծննդյան հերթականության ազդեցությունները շարունակում են ի հայտ գալ, որովհետև մարդիկ շարունակում են դրանք փնտրել և շարունակում են վերլուծել իրենց տվյալները, մինչև դրանք գտնեն[16]:

Ինտելեկտ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
1890-ականների երեք քույր-եղբայրներ

Մետավերլուծության մեջ Պոլիտը և Ֆալբոն (1988) պարզել են, որ առաջնեկները, միակ երեխաները և մեկ քույր կամ եղբայր ունեցող երեխաները բոլորն ավելի բարձր միավորներ են հավաքում բանավոր կարողությունների թեստերում, քան ավելի ուշ ծնվածները և բազմաթիव քույր-եղբայրներ ունեցող երեխաները[17]:

Ռոբերտ Զայոնցը պաշտպանում էր «համաձուլման» մոդելը, որում առաջնեկների կողմից քույր-եղբայրների բացակայությունը նրանց ենթարկում է ավելի մտավոր չափահաս ընտանեկան միջավայրի: Սա կանխատեսում է IQ-ի նմանատիպ աճ այն քույր-եղբայրների համար, որոնց հաջորդ ավագ քույրը կամ եղբայրն առնվազն հինգ տարով մեծ է: Այս երեխաները համարվում են «ֆունկցիոնալ առաջնեկներ»: Տեսությունը հետագայում կանխատեսում է, որ առաջնեկներն ավելի խելացի կլինեն, քան միակ երեխաները, քանի որ վերջիններս չեն օգտվի «ուսուցչի էֆեկտից» (այսինքն՝ կրտսեր քույր-եղբայրներին սովորեցնելուց)[18]:

Մի շարք ուսումնասիրություններ պարզել են, որ առաջնեկներն ունեն փոքր-ինչ ավելի բարձր IQ, քան ավելի ուշ ծնվածները[19][2]: Այնուամենայնիվ, նման տվյալները սովորաբար շփոթվում են ընտանիքի չափի հետ[11][20], որն իր հերթին կապված է IQ-ի շփոթեցնող գործոնների հետ, ինչպիսիք են սոցիալական կարգավիճակը: Նմանապես, Երեխաների զարգացման ազգային ուսումնասիրության տվյալների վերլուծությունն օգտագործվել է այլընտրանքային խառնման վարկածի աջակցության համար, որը պնդում է, որ բանականության վրա ծննդյան հերթականության թվացյալ ազդեցությունն ամբողջությամբ ընտանիքի չափով է պայմանավորված[21], այսինքն՝ ժամանակակից պայմաններում բանականության դեմ գործող ընտրության ճնշման օրինակ:

Այնուամենայնիվ, այն պնդումը, որ առաջնեկներն ի սկզբանե ունեն ավելի բարձր IQ միավորներ, նույնպես վիճարկվել է: Երիտասարդության ազգային երկայնական հետազոտության տվյալները ցույց չեն տալիս որևէ կապ ծննդյան հերթականության և բանականության միջև[1]

Սեռական կողմնորոշում

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Եղբայրական ծննդյան հերթականության էֆեկտի համաձայն՝ որքան ավելի շատ ավագ եղբայրներ ունի տղամարդը, այնքան ավելի մեծ է հավանականությունը, որ նա կունենա համասեռական կողմնորոշում: Եղբայրական ծննդյան հերթականության էֆեկտը համարվում է սեռական կողմնորոշման ամենաուժեղ հայտնի կանխորոշիչը, յուրաքանչյուր ավագ եղբայր մոտավորապես 33%-ով մեծացնում է տղամարդու գեյ լինելու հավանականությունը[22][23]: (Այնուամենայնիվ, մինչ օրս կատարված ամենամեծ ուսումնասիրություններից մեկը ենթադրում է ավելի փոքր ազդեցություն՝ 15% ավելի բարձր հավանականությամբ[24][25])։ Նույնիսկ այդպես, եղբայրական ծննդյան հերթականության էֆեկտը բացատրում է տղամարդկանց մոտ համասեռականության տարածվածության առավելագույնը մեկ յոթերորդը: Կանանց սեռական կողմնորոշման վրա և ավագ քույրերի քանակի վրա, կարծես թե ոչ մի ազդեցություն չկա:

«Համասեռականություն, ծննդյան հերթականություն և էվոլյուցիա. դեպի համասեռականության վերարտադրողական տնտեսության հավասարակշռություն» աշխատության մեջ Էդվարդ Մ. Միլլերը ենթադրում է, որ համասեռականության վրա ծննդյան հերթականության ազդեցությունը կարող է լինել էվոլյուցիայի ենթարկված մեխանիզմի կողմնակի արդյունք, որը ավելի ուշ ծնված որդիների անձը շեղում է հետերոսեքսուալությունից[26]: Ըստ Միլլերի՝ սա կունենար այն հետևանքը, որ կնվազեցներ այս որդիների միմյանց հետ անարդյունավետ մրցակցության մեջ ներգրավվելու հավանականությունը: Էվոլյուցիան, հնարավոր է, նախապատվություն է տվել կենսաբանական մեխանիզմներին, որոնք մղում են ծնողներին հաստատական ճնշում գործադրել ավելի վաղ ծնված երեխաների հետերոսեքսուալ վարքագծի ուղղությամբ. Քանի որ ընտանիքում ավելի շատ երեխաներ են գոյատևում մանկական և վաղ մանկական շրջանում, ծնողների գենային գծի շարունակական գոյությունն ավելի է ապահովվում (հմմտ. նորապսակ եվրոպական ազնվականների, հատկապես երիտասարդ հարսների վրա ճնշումը՝ «ժառանգ և պահեստային» ունենալու համար), և հետերոսեքսուալությունը խրախուսելու օգուտները պակաս կշիռ են ստանում ի համեմատ այն հոգեբանական վնասի ռիսկի, որը խիստ հետերոնորմատիվ միջավայրը ստեղծում է համասեռականության հակում ունեցող երեխայի համար:

Վերջերս տղամարդկանց սեռականության վրա ծննդյան հերթականության այս ազդեցությունը վերագրվել է շատ կոնկրետ կենսաբանական երևույթի: Երբ մայրը ծնում է ավելի շատ որդիներ, ենթադրվում է, որ նա իմունիտետ է ձեռք բերում որոշակի արական-սպեցիֆիկ հակածինների նկատմամբ: Այս իմունիտետը հետո հանգեցնում է ուղեղի վրա ազդեցության, որը կապված է սեռական նախապատվության հետ: Սակայն այս կենսաբանական ազդեցությունը նկատվում է միայն աջլիկ տղամարդկանց մոտ: Եթե աջլիկ չէ, ապա ավագ եղբայրների թիվը, ինչպես պարզվել է, կապ չունի կրտսեր եղբոր սեռականության կանխատեսման հետ: Սա հետազոտողներին ստիպել է մտածել, թե արդյոք սեռականության և աջլիկության կամ ձախլիկության գեները ինչ-որ կերպ կապված են[27]:

Շատ քիչ ուսումնասիրություններ են կարողացել վերարտադրել եղբայրական ծննդյան հերթականության էֆեկտը: Ոմանք չեն գտել որևէ վիճակագրորեն նշանակալի տարբերություն համասեռամոլ և ուղիղ տղամարդկանց քույր-եղբայրների կազմի միջև[28][29]. սա ներառում է դեռահասից չափահասի առողջության ազգային երկայնական ուսումնասիրությունը[30], որը ԱՄՆ-ում այս թեմայի վերաբերյալ համապատասխան տվյալներով ամենամեծ ուսումնասիրությունն է: Ավելին, Դանիայում կատարված ուսումնասիրությունը պարզել է, որ տղամարդկանց մոտ նույնասեռ միություն ստեղծելու միակ քույր-եղբայրական կորելյատը ավագ քույրեր ունենալն էր, ոչ թե ավագ եղբայրներ[31]:

Երեխաների ավանդական անվանակոչումը ըստ նրանց ծննդյան հերթականության

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Աշխարհի որոշ մշակույթներում ծննդյան հերթականությունն այնքան կարևոր է, որ ընտանիքի յուրաքանչյուր երեխա անվանվում է ըստ այն հերթականության, որով երեխան ծնվել է: Օրինակ, ավստրալիական աբորիգենների Բարնգարլա լեզվում կան ծննդյան հերթականության ինը արական և ինը իգական անուններ, հետևյալ կերպ[32]։

Արական: Բիրի (1-ին), Վարրի (2-րդ), Գունի (3-րդ), Մունի (4-րդ), Մարի (5-րդ), Յարի (6-րդ), Միլի (7-րդ), Վանգգույու (8-րդ) և Նգալաի (9-րդ):

Իգական: Գարդանյա (1-ին), Վայուրու (2-րդ), Գունդա (3-րդ), Մունագա (4-րդ), Մարուգու (5-րդ), Յարանդա (6-րդ), Միլագա (7-րդ), Վանգգուրդու (8-րդ) և Նգալագա (9-րդ):

Նորածնի համար հարմար անունը որոշելու համար նախ պարզում են նորածնի համարը ընտանիքում, և միայն այնուհետև ընտրում են արական/իգական անունը՝ ըստ նորածնի սեռի: Այսպիսով, օրինակ, եթե աղջիկ երեխա է ծնվում երեք տղաներից հետո, նրա անունը կլինի Մունագա (4-րդ ծնված, իգական), քանի որ նա ընտանիքի չորրորդ երեխան է:

Որոշ ժամանակակից արևմտյան մշակույթներում ընդունված է, որ ծնողները իրենց երեխաներին տան իրենց անունը: Այս ավանդույթը սկիզբ է առել 17-րդ դարից և առավել տարածված է հայրերի և որդիների մոտ, երբ որդին ստանում է նույն անունը, հայրանունը և ազգանունը՝ ընտանեկան ազգանվան վերջում ավելացնելով «կրտսեր», «II», «III» կամ «IV» և այլն: Այս պրակտիկան սկսվել է որպես «վերին դասի» քաղաքացիների կարգավիճակի խորհրդանիշ, բայց այժմ ավելի հաճախ օգտագործվում է որպես ընտանեկան ավանդույթ՝ պարտադիր չենթադրելով, որ նրանք ավելի «բարձր կարգավիճակ» ունեն, քան իրենց հասակակից(ներ)ը, քույր-եղբայր(ներ)ը կամ ընտանիքի այլ անդամները:

Հոր կողմից որդուն իր կամ ավելի վաղ սերնդի արական ազգականի (պապ, նախապապ) անունով կոչելու ավանդույթը կոչվում է «հայրանվանական», իսկ մոր կողմից դստերը իր կամ ավելի վաղ սերնդի իգական ազգականի (տատ, նախատատ) անունով կոչելու ավանդույթը կոչվում է «մայրանվանական»:

Տես նաև

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ծանոթագրություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  1. ↑ 1,0 1,1 Rodgers, JL; Cleveland, HH; Van Den Oord, E; Rowe, DC (2000). «Resolving the debate over birth order, family size, and intelligence». The American Psychologist. 55 (6): 599–612. doi:10.1037/0003-066X.55.6.599. PMID 10892201.
  2. ↑ 2,0 2,1 Rohrer, Julia M.; Egloff, Boris; Schmukle, Stefan C. (2015-11-17). «Examining the effects of birth order on personality». Proceedings of the National Academy of Sciences (անգլերեն). 112 (46): 14224–14229. Bibcode:2015PNAS..11214224R. doi:10.1073/pnas.1506451112. ISSN 0027-8424. PMC 4655522. PMID 26483461.
  3. ↑ Isaacson, Clifford E (2002). The Birth Order Effect: How to Better Understand Yourself and Others. Adams Media Corporation. էջ 141. ISBN 978-1580625517. «fourthborn.»
  4. ↑ Bradshaw, John (1996). The Family: A New Way of Creating Solid Self-esteem. Health Communications. էջեր 36–37. ISBN 978-1558744271. «fourth children.»
  5. ↑ Adler, A. (1964). Problems of neurosis. New York: Harper and Row.
  6. ↑ 6,0 6,1 Rohrer, Julia M.; Egloff, Boris; Schmukle, Stefan C. (2015-10-19). «Examining the effects of birth order on personality». Proceedings of the National Academy of Sciences. 112 (46): 14224–14229. Bibcode:2015PNAS..11214224R. doi:10.1073/pnas.1506451112. ISSN 0027-8424. PMC 4655522. PMID 26483461.
  7. ↑ Sulloway, F.J. (2001). Birth Order, Sibling Competition, and Human Behavior. In Paul S. Davies and Harmon R. Holcomb, (Eds.), Conceptual Challenges in Evolutionary Psychology: Innovative Research Strategies. Dordrecht and Boston: Kluwer Academic Publishers. pp. 39-83. «Full text» (PDF). (325 KB)
  8. ↑ Harris, Judith Rich (2006), No Two Alike: Human Nature and Human Individuality (pp. 107–112)
  9. ↑ Rohrer, Julia M.; Egloff, Boris; Schmukle, Stefan C. (2015-11-17). «Examining the effects of birth order on personality». Proceedings of the National Academy of Sciences. 112 (46): 14224–14229. Bibcode:2015PNAS..11214224R. doi:10.1073/pnas.1506451112. ISSN 0027-8424. PMC 4655522. PMID 26483461.
  10. ↑ Lamb, M. E., Sutton-Smith, B. (1982).Sibling Relationships: Their Nature and Significance of the Lifespan. Lawrence Erlbaum Associates.
  11. ↑ 11,0 11,1 Damian, Rodica Ioana; Roberts, Brent W. (2015-11-17). «Settling the debate on birth order and personality». Proceedings of the National Academy of Sciences. 112 (46): 14119–14120. Bibcode:2015PNAS..11214119D. doi:10.1073/pnas.1519064112. ISSN 0027-8424. PMC 4655556. PMID 26518507.
  12. ↑ Ernst, C. & Angst, J. (1983). Birth order: Its influence on personality. Springer.
  13. ↑ Jefferson, T.; Herbst, J. H.; McCrae, R. R. (1998). «Associations between birth order and personality traits: Evidence from self-reports and observer ratings». Journal of Research in Personality. 32 (4): 498–509. doi:10.1006/jrpe.1998.2233.
  14. ↑ Paulhus D.L.; Trapnell P.D.; Chen D. (1998). «Birth order effects on personality and achievement within families». Psychological Science. 10 (6): 482–488. doi:10.1111/1467-9280.00193. JSTOR 40063474. S2CID 29589929.
  15. ↑ van der Leun, Justine (October 2009). «Does Birth Order Really Matter?». AOL Health. Արխիվացված է օրիգինալից 2010-02-06-ին.
  16. ↑ Harris, J. R. (1998). The Nurture Assumption: Why children turn out the way they do. New York: Free Press.
  17. ↑ Polit D. F.; Falbo T. (1988). «The intellectual achievement of only children». Journal of Biosocial Science. 20 (3): 275–285. doi:10.1017/S0021932000006611. PMID 3063715. S2CID 34618696.
  18. ↑ Zajonc, R. B.; Markus, Gregory B.; Berbaum, Michael L.; Bargh, John A.; Moreland, Richard L. (1991). «One Justified Criticism Plus Three Flawed Analyses Equals Two Unwarranted Conclusions: A Reply to Retherford and Sewell». American Sociological Review. 56 (2): 159–165. doi:10.2307/2095776. ISSN 0003-1224. JSTOR 2095776.
  19. ↑ Belmont, M.; Marolla, F.A. (1973). «Birth order, family size, and intelligence». Science. 182 (4117): 1096–1101. Bibcode:1973Sci...182.1096B. doi:10.1126/science.182.4117.1096. PMID 4750607. S2CID 148641822.
  20. ↑ Guang Guo; Leah K. VanWey (1999). "Sibship Size and Intellectual Development: Is the Relationship Causal?" American Sociological Review, 64(2), 169-187. doi:000312249906400202
  21. ↑ Satoshi Kanazawa (2012). «Intelligence, Birth Order, and Family Size». Personality and Social Psychology Bulletin. 38 (9): 1157–64. doi:10.1177/0146167212445911. PMID 22581677. S2CID 14512411.
  22. ↑ Blanchard R (2001). «Fraternal birth order and the maternal immune hypothesis of male homosexuality». Hormones and Behavior. 40 (2): 105–114. doi:10.1006/hbeh.2001.1681. PMID 11534970. S2CID 33261960.
  23. ↑ Puts, D. A.; Jordan, C. L.; Breedlove, S. M. (2006). «O brother, where art thou? The fraternal birth-order effect on male sexual orientation» (PDF). Proceedings of the National Academy of Sciences. 103 (28): 10531–10532. Bibcode:2006PNAS..10310531P. doi:10.1073/pnas.0604102103. PMC 1502267. PMID 16815969.
  24. ↑ Ray Blanchard; Richard Lippa (2007). «Birth Order, Sibling Sex Ratio, Handedness, and Sexual Orientation of Male and Female Participants in a BBC Internet Research Project». Archives of Sexual Behavior. 36 (2): 163–76. doi:10.1007/s10508-006-9159-7. PMID 17345165. S2CID 18868548.
  25. ↑ «BBC - Science & Nature - Sex ID - Study Results».
  26. ↑ Miller EM (2000). «Homosexuality, Birth Order, and Evolution: Toward an Equilibrium Reproductive Economics of Homosexuality». Archives of Sexual Behavior. 29 (1): 1–34. doi:10.1023/A:1001836320541. PMID 10763427. S2CID 28241162.
  27. ↑ Blanchard, Ray. "Review and theory of handedness, birth order, and homosexuality in men." Laterality, 2008, p. 51-70.
  28. ↑ B. P. Zietsch; և այլք: (2012). «Do shared etiological factors contribute to the relationship between sexual orientation and depression?». Psychological Medicine. 42 (3): 521–532. doi:10.1017/S0033291711001577. PMC 3594769. PMID 21867592.
  29. ↑ Mariana Kishida; Qazi Rahman (2015). «Fraternal Birth Order and Extreme Right-Handedness as Predictors of Sexual Orientation and Gender Nonconformity in Men». Archives of Sexual Behavior. 44 (5): 1493–1501. doi:10.1007/s10508-014-0474-0. PMID 25663238. S2CID 30678785.
  30. ↑ Francis AM (2008). «Family and sexual orientation: the family-demographic correlates of homosexuality in men and women». J. Sex Res. 45 (4): 371–7. doi:10.1080/00224490802398357. PMID 18937128. S2CID 20471773.
  31. ↑ Frisch M; Hviid A (2006). «Childhood family correlates of heterosexual and homosexual marriages: a national cohort study of two million Danes». Archives of Sexual Behavior. 35 (5): 533–47. doi:10.1007/s10508-006-9062-2. PMID 17039403. S2CID 21908113.
  32. ↑ Zuckermann, Ghil'ad and the Barngarla (2019), Barngarlidhi Manoo (Speaking Barngarla Together), Barngarla Language Advisory Committee. (Barngarlidhi Manoo – Part II)

Արտաքին հղումներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Ծննդյան_հերթականություն&oldid=10074439» էջից