Լնդերի արյունահոսություն
Լնդերի արյունահոսություն, սա ախտանիշ է, որը ատամնաբույժները և ատամնաբուժական հիգիենիստները հաճախ ստիպված են լինում զգալ ատամնաբուժական զոնդով զննելիս։ Արյունահոսությունը սովորաբար տեղի է ունենում լնդերի ակոսի (գրպանի) խորքից՝ ատամի և լնդերի հյուսվածքի միջև ընկած հատվածից։ Լնդերի արյունահոսությունը բորբոքման նշան է և ցույց է տալիս լնդերի ակոսը ծածկող հյուսվածքների ոչնչացումը կամ էրոզիան կամ դրա էպիթելիում խոցերի տեսքը[1]։
Արյունահոսության աղբյուրը սովորաբար լնդերի սեփական սկավառակն է՝ լորձաթաղանթի շերտը, որը հարուստ է չամրացված շարակցական և լիմֆոիդ հյուսվածքով։ Լնդերի արյունահոսությունը կարող է առաջանալ բերանի խոռոչի լորձաթաղանթի մեխանիկական վնասներից, ինչպես նաև լինել պարոդոնտալ տարբեր բորբոքային հիվանդությունների նշան, որոնց հաճախականությունը, ըստ որոշ տվյալների, երեխաների մոտ տատանվում է 30-ից 80%-ի, իսկ մեծահասակների մոտ՝՝ 64-ից 98%-ի սահմաններում[2]։
Լնդերի արյունահոսությունը հազվագյուտ դեպքերում մի շարք այլ, ավելի լուրջ կամ համակարգային հիվանդությունների նշան է, որոնց բուժումը կարող է պահանջել թերապևտների և արյունաբանների մասնակցություն։ Դրանց թվում են ավիտամինոզը, արյան մակարդման խանգարումը, առանձին վիրուսային հիվանդությունները և նույնիսկ լեյկոզը[1]։
Պատճառներ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Ատամնաբուժական պատճառներ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Շատ դեպքերում լնդերի արյունահոսությունը ատամնաբույժների իրավասության տակ գտնվող հիվանդությունների ախտանիշ է։ Արյունահոսության առաջացման հիմնական պատճառներից մեկը բերանի խոռոչի միկրոֆլորան կազմող մանրէներն են և պատասխանատու են ատամնափառի առաջացման համար։ Ատամնափառը, որը միկրոօրգանիզմների և դրանց նյութափոխանակության արտադրանքի կուտակումներ է, բերանի խոռոչի վատ հիգիենայի դեպքում կարող է վերածվել ատամնաքարի, որը բողբոջում է լնդերի գրպանում, խախտում է նրա հյուսվածքների ամբողջականությունը և հրահրում բորբոքային պրոցեսներ, ինչը արյունահոսություն է առաջացնում[1]։
Լնդերի արյունահոսության այլ ընդհանուր պատճառներից են տրավմատիկ վնասվածքները։ Դրանք կարող են կապված լինել ատամների չափազանց ակտիվ կամ ոչ պատշաճ մաքրման, ատամի թելի ոչ պատշաճ օգտագործման, բերանի խոռոչում օտար մարմինների ներթափանցման, քիմիական և ջերմային այրվածքների հետ։ Բերանի խոռոչը և լնդերը կարող են վնասվել անհաջող ընտրված և տեղադրված ատամնաշարերով, լցոնումներով կամ օրթոդոնտիկ բռնակներով։
Համակարգային պատճառներ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Լնդերի արյունահոսությունը կարող է պայմանավորված լինել հորմոնալ ֆոնի փոփոխությամբ, որը տեղի է ունենում սեռական հասունության կամ հղիության ընթացքում։ Այսպիսով, ցույց է տրվել, որ հորմոնալ փոփոխությունները կարող են ազդել թքի կազմի վրա, ինչը, իր հերթին, ազդում է ատամնափառի ձևավորման արագության վրա[3]։ Լնդերի արյունահոսության պատճառը կարող է լինել վիտամինների պակասը։ Վիտամին C-ի լուրջ պակասով զարգանում է կարմրախտը, որն ուղեկցվում է ոչ միայն լնդերի արյունահոսությամբ, այլև արյան անոթների պատերի խանգարումների հետևանքով առաջացած հեմոռագիկ ցանով[4]։ Վիտամին K-ի պակասությունը կարող է նաև լնդերի արյունահոսություն առաջացնել, քանի որ այս նյութը կարևոր կոֆակտոր է արյան մակարդման գործընթացում[5]։
Հազվագյուտ դեպքերում լնդերի արյունահոսությունը կարող է կապված լինել այնպիսի լուրջ հիվանդությունների հետ, ինչպիսիք են լեյկոզը կամ հեմոֆիլիան։ Լեյկոզով լնդերի արյունահոսությունն ու հիպերտրոֆիան ուղեկցվում են բազմաթիվ այլ ախտանիշներով, այդ թվում՝ գլխացավեր, թուլություն, խոսքի անբաժանելիություն, քթի արյունահոսություն, քնկոտություն[6]։ Հեմոֆիլիայի տարբեր տեսակների դեպքում նկատվում է արյան անմակարդակություն, և լնդերը միակ տարածքը չեն, որտեղ կարող են առաջանալ ինքնաբուխ արյունահոսություն։ Նույնը վերաբերում է արյունահոսության այլ խանգարումներին, ինչպիսիք են Վիլեբրանդի հիվանդությունը[7]։ Լնդերը կարող են արյունահոսել նաև շաքարային դիաբետի, Վերլհոֆի հիվանդության, որոշ վիրուսային հիվանդությունների և քաղցկեղի առանձին տեսակների դեպքում[8][9]։
Որոշ դեղամիջոցներ կարող են լնդերի արյունահոսություն առաջացնել։ Դրանց թվում են այնպիսի ընդհանուր հակակոագուլանտներ, ինչպիսիք են հեպարինը, վարֆարինը և մի քանի ուրիշներ[10]։
Ախտորոշում
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Հաշվի առնելով այն փաստը, որ լնդերի արյունահոսությունը կարող է լինել էթիոլոգիայում շատ տարբեր հիվանդությունների ախտանիշ, բժշկի խնդիրն է պարզել արյունահոսության հատուկ պատճառները։ Այս ախտանիշի դեպքում խորհուրդ է տրվում դիմել ատամնաբույժի, ով հիվանդի հետազոտության և հետազոտության ընթացքում պետք է պարոդոնտալ հիվանդության հետ կապ ունենա, թե արդյոք արյունահոսությունը կապված է ատամնաքարի կամ պարոդոնտալ այլ հիվանդությունների հետ։ Ախտորոշման ժամանակ երբեմն կիրառվում են լնդերի արյունահոսության գնահատման սանդղակներ, օրինակ՝ Մյուլեման-Քաուելի կամ Մյուլեման-Սաքսերի արյունահոսության ինդեքսը[11][12][13]։
Բացի այդ, ատամնաբույժը կարող է պարզել, թե արդյոք հիվանդը վիտամինների պակաս ունի, և արդյոք հորմոնալ ֆոնը կարող է ազդել լնդերի արյունահոսության դրսևորման վրա։ Եթե ատամնաբույժը վստահ չէ արյունահոսության պատճառի մասին, անհրաժեշտ է խորհրդակցել թերապևտների հետ և նշանակել լրացուցիչ հետազոտություններ։ Մասնավորապես, կարող են անհրաժեշտ լինել թեստեր՝ շաքարային դիաբետի, արյան մակարդման հետ կապված խնդիրների հայտնաբերման, գոնադոտրոպինի մակարդակի գնահատման կամ ծնոտի ռենտգեն հետազոտության համար։ Եթե կա լեյկեմիայի կասկած, ապա հիվանդը պահանջում է արյունաբանի խորհրդատվություն և մի շարք թեստեր՝ այս ախտորոշումը հաստատելու կամ բացառելու համար։
Բուժում
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Լնդերի արյունահոսության բուժումը կախված է նրանից, թե այս ախտանիշի ինչ պատճառներ են հայտնաբերվել հետազոտության արդյունքում։ Եթե արյունահոսությունը կապված է համակարգային պաթոլոգիաների կամ հիվանդությունների հետ, ապա անհրաժեշտ է սկսել դրանց բուժումը արյունաբանների կամ թերապևտների հսկողության ներքո։
Քանի որ ամենից հաճախ լնդերի արյունահոսությունը կապված է գինգիվիտի և պարոդոնտալ բորբոքային պրոցեսների հետ, բուժական միջոցառումները հիմնականում կենտրոնացած են այս հիվանդությունների վրա։ Գինգիվիտի բուժման ժամանակ անհրաժեշտ է կատարել բերանի խոռոչի մաքրում և հեռացնել ատամնափառը և ատամնաքարը, եթե այդպիսիք կան։ Այս դեպքում կարող է անհրաժեշտ լինել մասնագիտական մաքրում ատամնաբուժական հիգիենիստի կողմից՝ օգտագործելով ուլտրաձայնային, փոշի-ռեակտիվ մեքենա կամ մեխանիկական գործիքներ։ Բերանի խոռոչի միկրոֆլորայի պաթոգեն ներկայացուցիչների դեմ պայքարելու համար, որոնք առաջացնում են փառի և ատամնաքարի ձևավորում, կարող են նշանակվել հակաբիոտիկներ (ինչպես ներարկման, այնպես էլ հաբերի տեսքով) և լվանալ հակասեպտիկ պատրաստուկներով, ինչպիսիք են քլորհեքսիդինը։
Լնդերի արյունահոսության և բերանի խոռոչում բորբոքային պրոցեսների բուժման համար լայնորեն օգտագործվում են ատամնաբուժական գելեր և քսուքներ՝ ինչպես բարդ թերապիայի մաս, այնպես էլ որպես հիմնական միջոց։ Նման դեղամիջոցները ներառում են Metrogyl Denta (համատեղում է հակաբիոտիկ մետրոնիդազոլը և հակասեպտիկ քլորհեքսիդինը), Solcoseryl Dental (պարունակում է պոլիդոկանոլ, որը ժամանակավորապես նվազեցնում է նյարդային վերջավորությունների զգայունությունը), Asepta (պարունակում է քլորհեքսիդին և պրոպոլիս), Պարոդիում (համատեղում է քլորհեքսիդինը և խավարծիլի հյութը), Holisal, Apident-Active և այլն։ Գելի բաղադրության մեջ հակաբիոտիկի առկայությունը թույլ է տալիս արդյունավետորեն զսպել անաէրոբ բակտերիաների աճը, որոնք հաճախ կապված են պարոդոնտալ հիվանդությունների հետ։ Նման բակտերիաներից են՝ A. actinomycetemcomitans, P. gingivalis, P. intermedia, B. forsythus, C. rectus, E. nodatum, P. micros, S. intermedius, Treponema sp. և ուրիշներ[14]։ Ատամնաբուժական գելերի առավելությունը կայանում է տեղական գործողության մեջ, որի արդյունքում դեղը ուղղակիորեն ընկնում է վնասվածքի մեջ։ Այս ձևով պատրաստուկները հեշտ է օգտագործել՝ ուղղակիորեն կիրառելով լնդերի վրա, և դրանք ավելի քիչ համակարգային ազդեցություն են ունենում մարմնի վրա։
Որոշ ատամնաբույժներ խորհուրդ են տալիս ողողումներ, որոնք հիմնված են ավանդական բժշկության կամ բուժիչ խոտաբույսերի հյութերի վրա։ Դրանց թվում են երիցուկի, կալենդուլայի կամ կաղնու կեղևի հյութերը։ Այս միջոցները կարող են դրական ազդեցություն ունենալ, սակայն դրանց արդյունավետությունը հաճախ հաստատվում է միայն ժողովրդական փորձով, իսկ այդ միջոցների կլինիկական հետազոտությունները բավարար չեն[15]։
Լնդերի արյունահոսության դեպքում անցանկալի է օգտագործել սպիտակեցնող ատամի մածուկներ, քանի որ դրանք կարող են լրացուցիչ գրգռում առաջացնել։ Խորհուրդ չի տրվում նաև օգտագործել կոշտ մազերով ատամի խոզանակներ։ Ավելի լավ է լրացուցիչ խորհրդակցել ատամնաբույժի հետ, թե ինչպես կիրառել ատամի խոզանակներ, թել կամ բերանի լվացում յուրաքանչյուր դեպքում[1]։
Լնդերի արյունահոսության կանխարգելման և վիճակի բարելավման այլ միջոցառումների թվում են ծխելը դադարեցնելը, որը կարող է հետագայում գրգռել բերանի լորձաթաղանթը և ալկոհոլ օգտագործելը։ բացի այդ, լնդերի արյունահոսությունը կարող է հանգեցնել լնդերի արյունահոսության։ Այնուամենայնիվ, նշվում է, որ ծխելը թողնողների մոտ արյունահոսությունն ուժեղանում է, քանի որ ծխախոտի ծխի բաղադրիչները ճնշում են բորբոքային գործընթացը, որը կրկին ակտիվանում է ծխելը թողնելիս։ Գինգիվիտով լնդերի արյունահոսության բժշկական հետազոտության և թերապիայի անտեսումը կարող է հանգեցնել հիվանդության զարգացմանը և պարոդոնտալ հյուսվածքների կործանարար վնասմանը, որի դեպքում կարող է ազդել ոսկրային հյուսվածքը։ Հիվանդության զարգացումը կարող է հանգեցնել ինչպես անհատական ատամների բնական կորստի, այնպես էլ դրանց հեռացման անհրաժեշտության[16]։
Տես նաև
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Ծանոթագրություններ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 Ilona Fotek, DMD, MS. «Bleeding gums». MedlinePlus. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ ապրիլի 13-ին. Վերցված է 2015 թ․ նոյեմբերի 26-ին.
{{cite web}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)(անգլ.) - ↑ Трезубов, Владимир Николаевич Клиническая стоматология: учебник: Учебное пособие. — 2015. — 788 с. — ISBN 978-5988113362
- ↑ Lukacs J.R., Largaespada L.L. Explaining sex differences in dental caries prevalence: saliva, hormones, and "life-history" etiologies // Am J Hum Biol.. — 2006. — Т. 18(4). — С. 540-55. — PMID 16788889. Архивировано из первоисточника 29 Հունիսի 2017.
- ↑ Touyz L.Z. Vitamin C, oral scurvy and periodontal disease // S Afr Med J.. — 1984. — Т. 65(21). — С. 838-42. — PMID 6374927. Архивировано из первоисточника 10 Դեկտեմբերի 2015.
- ↑ Mann K.G. Biochemistry and physiology of blood coagulation // Thromb Haemost.. — 1999. — Т. 82(2). — С. 165-74. — PMID 10605701. Архивировано из первоисточника 12 Սեպտեմբերի 2017.
- ↑ Lim H.C., Kim C.S. Oral signs of acute leukemia for early detection // J Periodontal Implant Sci.. — 2014. — Т. 44(6). — С. 293-9. — — PMID 25568810. Архивировано из первоисточника 29 Ապրիլի 2016.
- ↑ James P.D., Goodeve A.C., von Willebrand disease // Genet Med.. — 2011. — Т. 13(5). — С. 365-76. — — PMID 21289515. Архивировано из первоисточника 4 Հունիսի 2016.
- ↑ Lalla E., Cheng B., Lal S., Kaplan S., Softness B., Greenberg E., Goland R.S., Lamster I.B. Diabetes mellitus promotes periodontal destruction in children // J Clin Periodontol.. — 2007. — Т. 34(4). — С. 294-8. — PMID 17378885. Архивировано из первоисточника 20 Մայիսի 2019.
- ↑ «Gingivitis and Periodontal Disease (Gum Disease)». WebMD Medical Reference. Արխիվացված օրիգինալից 2015 թ․ նոյեմբերի 22-ին. Վերցված է 2015 թ․ նոյեմբերի 26-ին.(անգլ.)
- ↑ Douketis J., Bell A.D., Eikelboom J., Liew A. Approach to the new oral anticoagulants in family practice: part 2: addressing frequently asked questions // Can Fam Physician.. — 2014. — Т. 60(11). — С. 997-1001. — PMID 25392439.
- ↑ Mühlemann H.R., Son S. Gingival sulcus bleeding--a leading symptom in initial gingivitis // Helv Odontol Acta.. — 1971. — Т. 15(2). — С. 107-13. — PMID 5315729. Архивировано из первоисточника 5 Մարտի 2009.
- ↑ Cowell C.R., Saxton C.A., Sheiham A., Wagg B.J. Testing therapeutic measures for controlling chronic gingivitis in man: a suggested protocol // J Clin Periodontol.. — 1975. — Т. 2(4). — С. 231-40. — PMID 1061721. Архивировано из первоисточника 2 Հունիսի 2016.
- ↑ Saxer U.P., Linden A.M., Steiner M. Evaluation of a gingival inflammation test: gindex // SSO Schweiz Monatsschr Zahnheilkd.. — 1978. — Т. 88(5). — С. 613-8. — PMID 274819.
- ↑ Lovegrove J.M. Dental plaque revisited: bacteria associated with periodontal disease // J N Z Soc Periodontol.. — 2004. — Т. (87). — С. 7-21. — PMID 15143484. Архивировано из первоисточника 31 Հուլիսի 2019.
- ↑ Firenzuoli F., Gori L. Herbal medicine today: clinical and research issues // Evid Based Complement Alternat Med. Sep;:.. — 2007. — Т. 4(Suppl 1). — С. 37-40. — — PMID 18227931. Архивировано из первоисточника 21 Մայիսի 2016.
- ↑ Под ред. Г. М. Барера Терапевтическая стоматология. В 3 частях. Часть 2. Болезни пародонта. — 2009. — 224 с. — ISBN 5-9704-1391-7 978-5-9704-1391-3 «Архивированная копия». Արխիվացված օրիգինալից 2016 թ․ մարտի 4. Վերցված է 2015 թ․ նոյեմբերի 27-ին.
{{cite web}}: CS1 սպաս․ unfit URL (link)