Իրավունքներ

Իրավահարաբերություն
Ենթակատեգորիա	իրավական հասկացություն, համաձայնություն
Հիման վրա	աջից ձախ
Հետազոտվում է	Իրավաբանություն
Հակառակը	Պարտականություն

Իրավունքներ, ազատության կամ իրավունքի իրավական, սոցիալական կամ էթիկական սկզբունքներ. այսինքն՝ իրավունքները հիմնարար նորմատիվ կանոններն են այն մասին, թե ինչ է թույլատրվում մարդկանց՝ համաձայն իրավական համակարգի, սոցիալական կոնվենցիայի կամ էթիկական տեսության^[1]։ Իրավունքները էական նշանակություն ունեն այնպիսի գիտակարգերում, ինչպիսիք են իրավունքը և էթիկան, հատկապես արդարադատության և դեոնտոլոգիայի տեսությունները։

Սոցիալական հակամարտությունների պատմությունը հաճախ ներառում է իրավունքները սահմանելու և վերասահմանելու փորձեր։ Ըստ Սթենֆորդի փիլիսոփայության հանրագիտարանի, իրավունքները կառուցում են կառավարության ձևը, օրենքների բովանդակությունը և բարոյականության ձևը, ինչպես այն ներկայումս ընկալվում է^[1]։

Իրավունքի տեսակները

Բնականն ընդդեմ օրինականի

Բնական իրավունքներն այն իրավունքներն են, որոնք «բնական» են «ոչ արհեստական, ոչ տեխնածին», ինչպես մարդուն բնությունից կամ աստծո կողմից տրված իրավունքները։ Նրանք ունիվերսալ են, այսինքն՝ դրանք վերաբերում են բոլոր մարդկանց, և չեն բխում որևէ կոնկրետ հասարակության օրենքներից։ Նրանք միանշանակ կան յուրաքանչյուր անհատի մեջ, և չեն կարող վերացվել։ Օրինակ՝ պնդում են, որ մարդիկ կյանքի բնական իրավունք ունեն։ Դրանք երբեմն կոչվում են բարոյական իրավունքներ կամ անօտարելի իրավունքներ։
Իրավական իրավունքները, ընդհակառակը, հիմնված են հասարակության սովորույթների, օրենքների, կանոնադրության կամ օրենսդիր մարմինների գործողությունների վրա։ Իրավական իրավունքի օրինակ է քաղաքացիների ընտրելու իրավունքը։ Քաղաքացիությունն ինքնին հաճախ համարվում է օրինական իրավունքներ ունենալու հիմք և սահմանվել է որպես «իրավունքներ ունենալու իրավունք»։ Իրավական իրավունքները երբեմն կոչվում են քաղաքացիական իրավունքներ կամ կանոնադրական իրավունքներ և մշակութային, քաղաքական առումով հարաբերական են, քանի որ դրանց նշանակությունը կախված է որոշակի սոցիալական համատեքստից։

Որոշները իրավունքները տեսնում են միայն մեկ իմաստով, մինչդեռ մյուսներն ընդունում են, որ երկուսն էլ ունեն վավերականության չափ։ Պատմության ընթացքում այս ամենի մասին զգալի փիլիսոփայական բանավեճեր են եղել։ Օրինակ, Ջերեմի Բենթեմը կարծում էր, որ իրավական իրավունքները իրավունքների էությունն են, և նա հերքում էր բնական իրավունքների գոյությունը. մինչդեռ Թոմաս Աքվինացին գտնում էր, որ դրական օրենքով ենթադրվող, բայց բնական իրավունքով չհիմնավորված իրավունքները բոլորովին էլ պատշաճ իրավունքներ չեն, այլ միայն իրավունքների կաղապար կամ հավակնություն։

Պահանջն ընդդեմ ազատության

Պահանջի իրավունքն այն իրավունքն է, որը ենթադրում է, որ մեկ այլ անձ պարտավոր է իրավատիրոջ նկատմամբ։ Ուրիշը պետք է անի կամ ձեռնպահ մնա ինչ-որ բան անել պահանջատիրոջը կամ նրա համար, ինչպես օրինակ՝ մատուցել ծառայություն կամ ապրանք մատակարարել նրա համար, այսինքն՝ նա ունի պահանջ այդ ծառայության կամ ապրանքի նկատմամբ^[2]։ Տրամաբանության մեջ այս միտքը կարող է արտահայտվել այսպես. «Ա անձը պնդում է, որ Բ անձը ինչ-որ բան է անում, միայն այն դեպքում, երբ Բ-ն պարտավոր է Ա-ի նկատմամբ անել այդ բանը»։ Յուրաքանչյուր պահանջ-իրավունք ենթադրում է, որ որևէ այլ պարտականություն կրող պետք է որոշակի պարտականություն կատարի, որպեսզի պահանջը բավարարվի։ Այս պարտականությունը կարող է լինել գործողություն կամ ձեռնպահ մնալը։ Օրինակ, շատ իրավասություններ ճանաչում են «կյանքի, ազատության և ունեցվածքի» նկատմամբ պահանջների լայն իրավունքներ. այս իրավունքները պարտավորություն են դնում ուրիշների վրա՝ չհարձակվել, զսպել անձին կամ չօգտագործել նրա գույքը՝ առանց պահանջատիրոջ թույլտվության։ Նմանապես, այն իրավասություններում, որտեղ սոցիալական ապահովության ծառայությունները երաշխավորված են, քաղաքացիներն ունեն օրինական պահանջատիրություն՝ այդ ծառայությունները մատուցելու համար։
Ազատության իրավունքը կամ արտոնությունը, ի հակադրություն, պարզապես ազատություն կամ թույլտվություն է իրավատիրոջ համար ինչ-որ բան անելու, և այլ կողմերի համար որևէ պարտավորություն չանելու համար^[2]։ Սա կարող է արտահայտվել տրամաբանությամբ, օրինակ՝ Ա անձը արտոնություն ունի ինչ-որ բան անելու, միայն այն դեպքում, եթե Ա-ն պարտականություն չունի չանել այդ բանը։ Օրինակ, եթե մարդն ունի օրինական ազատ խոսքի իրավունք, դա պարզապես նշանակում է, որ օրենքով արգելված չէ նրանց ազատ խոսելը, բայց դա չի նշանակում, որ որևէ մեկը պարտավոր է աջակցել կամ լսել նրա խոսքը, կամ հակառակը, փորձի խանգարել նրան ու չթողնել խոսել, կամ նույնիսկ այդ դեպքում էլ այլ իրավունքներ կան, ինչպիսիք են հարձակումներից զերծ մնալու իրավունքը, կարող են խիստ սահմանափակել այն, ինչ ուրիշները կարող են անել նրան կանգնեցնելու համար։

Ազատության իրավունքները և պահանջատիրության իրավունքները միմյանց հակադիր են. մարդն ունի ազատության իրավունք, որը թույլ է տալիս նրան ինչ-որ բան անել միայն այն դեպքում, եթե չկա որևէ այլ անձ, ով պահանջի իրավունք ունի, որն արգելում է նրան դա անել։ Հետևաբար, եթե անձը պահանջի իրավունք ունի մեկ ուրիշի նկատմամբ, ապա այդ անձի ազատությունը սահմանափակվում է։ Օրինակ՝ անձը ազատ իրավունք ունի քայլել մայթով և կարող է ազատ որոշել՝ դա անել, թե ոչ, քանի որ դա անելու կամ դրանից զերծ մնալու պարտավորություն չկա։ Սակայն հետիոտները կարող են պարտավորություն չունենալ որոշ տարածքների վրա, օրինակ՝ ուրիշների մասնավոր սեփականության վրա, որի նկատմամբ այդ մյուս մարդիկ պահանջի իրավունք ունեն։ Այսպիսով, մարդու քայլելու ազատ իրավունքը տարածվում է հենց այն կետի վրա, երբ ուրիշի պահանջի իրավունքը սահմանափակում է նրա ազատությունը։

Դրականն ընդդեմ բացասականի

Իրավունքը ինչ-որ առումով ինչ-որ բան անելու թույլտվություն է, որոշակի ծառայության կամ վերաբերմունքի իրավունք ուրիշներից, և դրանք կոչվել են դրական իրավունքներ։ Այնուամենայնիվ, մեկ այլ իմաստով իրավունքները կարող են թույլ տալ կամ պահանջել անգործություն, և դրանք կոչվում են բացասական իրավունքներ. նրանք թույլ են տալիս կամ պահանջում ոչինչ չանել։ Օրինակ, որոշ երկրներում, Միացյալ Նահանգներում քաղաքացիներն ունեն ընտրելու դրական իրավունք, նաև չքվեարկելու բացասական իրավունք. մարդիկ կարող են ընտրել չքվեարկել տվյալ ընտրություններին առանց պատժի։ Այլ երկրներում, օրինակ. Ավստրալիայի քաղաքացիները, դրական քվեարկելու իրավունք ունեն, բայց նրանք չունեն չքվեարկելու բացասական իրավունք, քանի որ քվեարկությունը պարտադիր է։

Համապատասխանաբար.

Դրական իրավունքները որոշ բաներ անելու թույլտվություններ են կամ արվելու իրավունքներ։ Դրական իրավունքի օրինակներից է բարեկեցության իրավունքը^[3]։
Բացասական իրավունքները գործեր չանելու թույլտվություններ են կամ մենակ մնալու իրավունքներ։ Հաճախ այդ տարբերակումը վկայակոչվում է ազատատենչների կողմից, ովքեր համարում են բացասական իրավունքը որպես չմիջամտելու իրավունք, ինչպիսին է հարձակման դեմ իրավունքը^[3]։

Թեև նման անվանումներով, դրական և բացասական իրավունքները չպետք է շփոթել ակտիվ իրավունքների (որոնք ներառում են արտոնություններ և լիազորություններ) և պասիվ իրավունքները (որոնք ներառում են պահանջները և անձեռնմխելիությունը)։

Անհատականն ընդդեմ խմբայինի

Իրավունքների ընդհանուր հայեցակարգն այն է, որ դրանք անհատների ձեռքում են այն իմաստով, որ դրանք թույլտվություններ և իրավունքներ են՝ անելու բաներ, որոնք այլ անձինք կամ կառավարություններն ու իշխանությունները չեն կարող խախտել։ Այս կարծիքին էր օրինակ՝ հեղինակ Այն Ռանդը, ով պնդում էր, որ միայն անհատներն ունեն իրավունքներ (համաձայն իր փիլիսոփայության, որը հայտնի է որպես Օբյեկտիվիզմ)։ Այնուամենայնիվ, շատերն էլ պնդում են, որ կան իրավիճակներ, երբ մարդկանց խումբը ենթադրվում է, որ պետք է ունենան իրավունքներ կամ խմբային իրավունքներ։

Համապատասխանաբար.

Անհատական իրավունքները անհատ մարդկանց իրավունքներն են՝ անկախ նրանց խմբի անդամ լինելուց կամ չլինելուց։
Խմբային իրավունքները, ներառյալ ազգերի իրավունքները, ենթադրվում է, որ գոյություն ունեն, երբ խումբը դիտվում է որպես ավելին, քան առանձին անհատների ուղղակի միավորում, այլ՝ սուբյեկտ։ Այլ կերպ ասած, կարելի է խմբին տեսնել որպես առանձին միավոր. դա նման է ընդլայնված անհատի, կորպորատիվ մարմնի, որն ունի հստակ կամք և գործողության ուժ և կարող է ունենալ իրավունքներ։ Ազգերի իրավունքները, ներառյալ ազգային ինքնորոշման իրավունքը, վիճարկվել են^[4], և մարտական գործողությունների մեջ գտնվող զինվորների դասակը կարելի է համարել որպես առանձին խումբ, քանի որ խմբի անդամները պատրաստ են վտանգել իրենց կյանքը հանուն երկրի։ Եվ, հետևաբար, խումբը կարող է ընկալվել որպես «իրավունք» ունեցող, որը գերազանցում է որևէ առանձին անդամի իրավունքին. օրինակ՝ սպային չհնազանդվող զինվորը կարող է պատժվել, գուցե նույնիսկ սպանվել՝ հնազանդության խախտման համար։ Բայց կա խմբային իրավունքների ևս մեկ իմաստ, որտեղ խմբի յուրաքանչյուր անդամ կարող է ունենալ որոշ իրավունքներ, խմբի անդամ լինելու շնորհիվ։ Այս իմաստով, իրավունքների շրջանակը, որն ունեն անհատները՝ որպես խմբի անդամներ, ընդլայնվում է խմբին նրանց անդամակցության պատճառով։ Օրինակ՝ աշխատողները, որոնք անդամ են այնպիսի խմբի, ինչպիսին է արհմիությունը, կարելի է համարել, որ ընդլայնել են անհատականիրավունքները՝ կապված արհմիությանն իրենց անդամակցության հետ, ինչպիսիք են աշխատանքային հատուկ պայմանների կամ աշխատավարձի իրավունքները։

Կարող է լարվածություն լինել անհատական և խմբային իրավունքների միջև։ Դասական դեպք, երբ խմբերի և անհատների իրավունքները բախվում են, արհմիությունների և նրանց անդամների միջև հակամարտություն է ստեղծվում։ Օրինակ՝ արհմիության առանձին անդամներ կարող են ցանկանալ ավելի բարձր աշխատավարձ, քան արհմիության կողմից բանակցված աշխատավարձը, սակայն նրանք իրավունք չունեն հետագա պահանջներ ներկայացնել. այսպես կոչված փակ խանութում, որն ունի արհմիության անվտանգության պայմանագիր, միայն արհմիությունն իրավունք ունի որոշելու առանձին անդամների հարցերը, օրինակ՝ աշխատավարձի չափերը։ Ուրեմն՝ աշխատողների ենթադրյալ «անհատական իրավունքնե՞ր» են գերակայում պատշաճ աշխատավարձի հարցում, թե՞ գերիշխում են արհմիության «խմբային իրավունքները»։ Ակնհայտ է, որ սա լարվածության աղբյուր է։

Ավստրիական տնտեսագիտության դպրոցը պնդում է, որ միայն անհատներն են մտածում, զգում և գործում՝ անկախ նրանից, թե որևէ վերացական խմբի անդամ են, թե ոչ։ Հասարակությունն այսպիսով, ըստ այդ դպրոցի տնտեսագետների, պետք է ուսումնասիրվի՝ սկսելով անհատից։ Այս մեթոդաբանությունը կոչվում է մեթոդաբանական ինդիվիդուալիզմ և օգտագործվում է տնտեսագետների կողմից անհատի իրավունքները հիմնավորելու համար։

Մեկնաբանություններ

Իրավունքների միջև այլ տարբերություններն ավելի շատ հիմնված են պատմական կապի ու զուգորդման կամ ընտանեկան նմանության վրա, քան ճշգրիտ փիլիսոփայական տարբերությունների վրա։ Դրանք ներառում են քաղաքացիական, քաղաքական իրավունքների, տնտեսական, սոցիալական և մշակութային իրավունքների տարբերությունը, որոնց միջև հաճախ բաժանվում են Մարդու իրավունքների համընդհանուր հռչակագրի հոդվածները։ Իրավունքների մեկ այլ պատկերացում դրանք բաժանում է երեք սերնդի։ Այս տարբերությունները մեծապես համընկնում են բացասական և դրական իրավունքներին, մեկ այլ պատկերացում էլ բաժանում է անհատական իրավունքների և խմբային իրավունքների միջև, բայց այս խմբավորումները լիովին համընկնող չեն։

Քաղաքականություն

Իրավունքները հաճախ ներառված են այն հիմնարար հարցերում, որոնցով զբաղվում են կառավարությունները և քաղաքականությունը։ Հաճախ այդ հասարակական-քաղաքական ինստիտուտների զարգացումը դիալեկտիկական հարաբերություններ է ձևավորում իրավունքների հետ։

Հատուկ հարցերի վերաբերյալ իրավունքները կամ առանձին խմբերի իրավունքները հաճախ առանձնահատուկ մտահոգության ոլորտներ են։ Հաճախ այդ մտահոգությունները ծագում են, երբ իրավունքները հակասության մեջ են մտնում այլ իրավական կամ բարոյական հարցերի, երբեմն նույնիսկ այլ իրավունքների հետ։ Մտահոգիչ հարցերը պատմականորեն ներառել են բնիկների իրավունքները, աշխատանքային իրավունքները, ԼԳԲՏ իրավունքները, վերարտադրողական իրավունքները, հաշմանդամության իրավունքները, հիվանդների իրավունքները և բանտարկյալների իրավունքները։ Մոնիտորինգի և տեղեկատվական հասարակության աճի հետ մեկտեղ տեղեկատվական իրավունքները, ինչպիսիք են՝ անձևական իրավունքը, ավելի կարևոր են դառնում։

Խմբերի որոշ օրինակներ, որոնց իրավունքները առանձնահատուկ մտահոգություն են ներկայացնում, ներառում են կենդանիները^[5], և մարդկանց որոշ խմբեր, օրինակ՝ երեխաները^[6], երիտասարդները, ծնողները (և մայրերը, և հայրերը), տղամարդիկ և կանայք^[7]։

Համապատասխանաբար, քաղաքականությունը կարևոր դեր է խաղում վերոնշյալ իրավունքների զարգացման կամ ճանաչման գործում, և քննարկումը, թե որ վարքագծերն են ներառված որպես «իրավունքներ», շարունակական քաղաքական կարևոր թեմա է։ Իրավունքների հայեցակարգը տարբերվում է քաղաքական կողմնորոշմամբ։ Դրական իրավունքները, ինչպիսին է «բժշկական օգնության իրավունքը», ավելի հաճախ ընդգծվում են ձախ կողմնորոշված մտածողների կողմից, մինչդեռ աջակողմյան մտածողներն ավելի շատ շեշտը դնում են բացասական իրավունքների վրա, ինչպիսին է «արդար դատավարության իրավունքը»։

Ավելին, հավասարություն տերմինը, որը հաճախ կապված է «իրավունքների» իմաստի հետ, հաճախ կախված է մարդու քաղաքական կողմնորոշումից։ Պահպանողականները, աջ-ազատականները և ազատ շուկայի ջատագովները հաճախ նույնացնում են հավասարությունը հավասար հնարավորությունների հետ և ցանկանում են այն, ինչ նրանք ընկալում են որպես հավասար և արդար կանոններ իրերի ստեղծման գործընթացում, միաժամանակ համաձայնելով, որ երբեմն այդ արդար կանոնները հանգեցնում են անհավասար արդյունքների։ Ի հակադրություն, սոցիալիստները համարում են կապիտալիզմում գործատու-աշխատող հարաբերությունների ուժային անհավասարակշռությունը որպես անհավասարության պատճառ և հաճախ անհավասար արդյունքները տեսնում են որպես հնարավորությունների հավասարության խոչընդոտ։ Նրանք հակված են նույնականացնել արդյունքի հավասարությունը որպես հավասարության նշան և, հետևաբար, կարծում են, որ մարդիկ՝ կարիքի դեպքում, իրավունք ունեն օգտվելու որոշ անհրաժեշտություններից, օրինակ՝ առողջապահությունից, տնտեսական օգնությունից կամ բնակարան ձեռք բերելու իրավունքից^[8]։Կաղապար:Better source needed

Փիլիսոփայություն

Փիլիսոփայության մեջ մետաէթիկան էթիկայի այն ճյուղն է, որը ձգտում է հասկանալ էթիկական հատկությունների, հայտարարությունների, վերաբերմունքի և դատողությունների բնույթը։ Մետաէթիկան էթիկայի երեք ճյուղերից մեկն է, որոնք ընդհանուր առմամբ ճանաչվում են փիլիսոփաների կողմից։ Մյուսները ճյուղերն են՝ նորմատիվ և կիրառական էթիկան են։

Մինչ նորմատիվ էթիկան անդրադառնում է այնպիսի հարցերին, ինչպիսիք են՝ «Ի՞նչ պետք է անել» և «Ինչպե՞ս կարող ենք տարբերել լավը վատից», ձգտելով հասկանալ էթիկական հատկությունների և գնահատականների բնույթը։

Իրավունքների էթիկան պատասխան է մետաէթիկական հարցին, թե ինչով է զբաղվում նորմատիվ էթիկան (մետաէթիկան ներառում է նաև հարցերի խումբ այն մասին, թե ինչպես է էթիկան դառնում հայտնի, ճշմարիտ և այլն, որոնք ուղղակիորեն չեն տրվում իրավունքների էթիկայի կողմից)։ Իրավունքների էթիկան պնդում է, որ նորմատիվ էթիկան վերաբերում է իրավունքներին։ Այլընտրանքային մետաէթիկական տեսություններն այն են, որ էթիկան վերաբերում է հետևյալներից մեկին.

-Պարտականություններ (դեոնտոլոգիա)

-Արժեք (աքսիոլոգիա)

-Բարոյականություն (առաքինության էթիկա)

-Հետևանքները (հետևանքայնություն, օրինակ՝ ուտիլիտարիզմ)

Իրավունքների էթիկան զգալի ազդեցություն է ունեցել քաղաքական և սոցիալական մտածողության վրա։ Մարդու իրավունքների համընդհանուր հռչակագիրը տալիս է լայնորեն ընդունված իրավունքների մի քանի կոնկրետ օրինակներ։

Քննադատություն

Որոշ փիլիսոփաներ քննադատել են իրավունքները՝ որպես գոյաբանորեն կասկածելի սուբյեկտներ։ Օրինակ, թեև կողմ էր անհատականիրավական իրավունքների ընդլայնմանը, ուտիլիտար փիլիսոփա Ջերեմի Բենթամը հակադրվեց բնական իրավունքի և բնական իրավունքների գաղափարին` դրանք անվանելով «անհեթեթություն»։ Ավելին, կարելի է կասկածի տակ առնել բոլորի համար իրականում արդարադատություն իրականացնելու իրավունքների հնարավորությունը։

Պատմություն

Իրավունքների կոնկրետ թվարկումը մեծապես տարբերվել է պատմության տարբեր ժամանակաշրջաններում։ Շատ դեպքերում մի խմբի կողմից հռչակված իրավունքների համակարգը սուր և դառը հակասության մեջ է մտել մյուս խմբերի հետ։ Քաղաքականությունում, որտեղ իրավունքները պատմականորեն կարևոր խնդիր են եղել, տարբեր պետությունների սահմանադրական դրույթները երբեմն անդրադառնում են այն հարցին, թե ով ինչ օրինական իրավունքներ ունի։

Պատմականորեն, իրավունքների մասին շատ հասկացություններ եղել են ավտորիտար և հիերարխիկ, տարբեր մարդկանց տրվել են տարբեր իրավունքներ, իսկ ոմանք ավելի շատ իրավունքներ են ունեցել, քան մյուսները։ Օրինակ, հոր՝ որդու կողմից հարգված լինելու իրավունքը չի ենթադրում իրավունք որդու համար, որով նա փոխհատուցում կարող է ստանալ հարգանքի դիմաց, իսկ թագավորների աստվածային իրավունքը, որը թույլ էր տալիս բացարձակ իշխանություն հպատակների վրա, շատ իրավունքներ չէր թողնում հենց հպատակների համար^[9]։

Ի հակադրություն, իրավունքների ժամանակակից պատկերացումները հաճախ ընդգծում են ազատությունն ու հավասարությունը՝ որպես իրավունքների ամենակարևոր ասպեկտներ, որը ակնհայտ էր ամերիկյան և ֆրանսիական հեղափոխություններում։

Ծանոթագրություններ

↑ ^1,0 ^1,1 Wenar, Leif (2007 թ․ հուլիսի 9). «Rights». Stanford Encyclopedia of Philosophy. Stanford University. Վերցված է 2009 թ․ դեկտեմբերի 21-ին. «Rights dominate most modern understandings of what actions are proper and which institutions are just. Rights structure the forms of our governments, the contents of our laws, and the shape of morality as we perceive it. To accept a set of rights is to approve a distribution of freedom and authority, and so to endorse a certain view of what may, must, and must not be done.»
↑ ^2,0 ^2,1 «Human Rights | Internet Encyclopedia of Philosophy» (ամերիկյան անգլերեն). Վերցված է 2020 թ․ նոյեմբերի 14-ին.
↑ ^3,0 ^3,1 Wenar, Leif (2007 թ․ հուլիսի 9). «Rights». Stanford Encyclopedia of Philosophy. Stanford University. Վերցված է 2009 թ․ դեկտեմբերի 21-ին. «A distinction between negative and positive rights is popular among some normative theorists, especially those with a bent toward libertarianism. The holder of a negative right is entitled to non-interference, while the holder of a positive right is entitled to provision of some good or service. A right against assault is a classic example of a negative right, while a right to welfare assistance is a prototypical positive right.»
↑ Pope John Paul II, Sollicitudo rei socialis, section 15, published 30 December 1987, accessed 29 July 2023
↑ Kate Pickert (2009 թ․ մարտի 9). «Undercover Animal-Rights Investigator». Time Magazine. Արխիվացված է օրիգինալից 2009 թ․ մարտի 10-ին. Վերցված է 2009 թ․ դեկտեմբերի 21-ին. «One of the most powerful tools animal-rights activists have is the video footage shot inside places like poorly run dog kennels, animal-testing facilities and factory farms, used as grim evidence of the brutality that can take place. But how do animal-rights crusaders actually get those videos?»
↑ Victoria Burnett (2007 թ․ հուլիսի 26). «Human Rights Watch says migrant children are at risk in Canary Islands». The New York Times. Վերցված է 2009 թ․ դեկտեմբերի 21-ին. «They must immediately come up with a plan to close these centers," Simone Troller, author of the report and a children's rights researcher for Human Rights Watch in Europe, said in a telephone interview. "While these centers continue to exist, we believe children continue to be at risk.»
↑ «Soap Operas Boost Rights, Global Economist Says». Morning Edition. NPR. 2009 թ․ հոկտեմբերի 21. Արխիվացված օրիգինալից 2009 թ․ դեկտեմբերի 25-ին. Վերցված է 2009 թ․ դեկտեմբերի 21-ին. «Many of these locally produced programs feature strong female characters. When Rede Globo began broadcasting in its native Brazil in 1965 the average woman had about six children — now the average woman has no children or one child.»
↑ Roemer, John E. (2005 թ․ դեկտեմբերի 14). «Roemer on equality of opportunity». New Economist (Blog). New Economist. Վերցված է 2009 թ․ դեկտեմբերի 21-ին. «Equality of opportunity is to be contrasted with equality of outcome. While advocacy of the latter has been traditionally associated with a left-wing political philosophy, the former has been championed by right-wing political philosophy. Equality of outcome fails to hold individuals responsible for imprudent actions that may, absent redress, reduce the values of the outcomes they enjoy, or for wise actions that would raise the value of the outcomes above the levels of others'. Equality of opportunity, in contrast, 'levels the playing field,' so that all have the potential to achieve the same outcomes; whether or not, in the event, they do, depends upon individual choice.»
↑ «Divine Right of Kings». BBC. 2007 թ․ հոկտեմբերի 11. Վերցված է 2009 թ․ դեկտեմբերի 21-ին. «[...] the idea that a king was sacred, appointed by God and above the judgment of earthly powers [...] was called the Divine Right of Kings and it entered so powerfully into British culture during the 17th century that it shaped the pomp and circumstance of the Stuart monarchs, imbued the writing of Shakespeare and provoked the political thinking of Milton and Locke.»

Վիքիքաղվածքն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Իրավունքներ» հոդվածին։

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Իրավունքներ» հոդվածին։

[tws21decgghg-1] 1,0 ^1,1 Wenar, Leif (2007 թ․ հուլիսի 9). «Rights». Stanford Encyclopedia of Philosophy. Stanford University. Վերցված է 2009 թ․ դեկտեմբերի 21-ին. «Rights dominate most modern understandings of what actions are proper and which institutions are just. Rights structure the forms of our governments, the contents of our laws, and the shape of morality as we perceive it. To accept a set of rights is to approve a distribution of freedom and authority, and so to endorse a certain view of what may, must, and must not be done.»

[IEP-2] 2,0 ^2,1 «Human Rights | Internet Encyclopedia of Philosophy» (ամերիկյան անգլերեն). Վերցված է 2020 թ․ նոյեմբերի 14-ին.

[tws21decgkfjf-3] 3,0 ^3,1 Wenar, Leif (2007 թ․ հուլիսի 9). «Rights». Stanford Encyclopedia of Philosophy. Stanford University. Վերցված է 2009 թ․ դեկտեմբերի 21-ին. «A distinction between negative and positive rights is popular among some normative theorists, especially those with a bent toward libertarianism. The holder of a negative right is entitled to non-interference, while the holder of a positive right is entitled to provision of some good or service. A right against assault is a classic example of a negative right, while a right to welfare assistance is a prototypical positive right.»

[4] Pope John Paul II, Sollicitudo rei socialis, section 15, published 30 December 1987, accessed 29 July 2023

[tws21decghnnb-5] Kate Pickert (2009 թ․ մարտի 9). «Undercover Animal-Rights Investigator». Time Magazine. Արխիվացված է օրիգինալից 2009 թ․ մարտի 10-ին. Վերցված է 2009 թ․ դեկտեմբերի 21-ին. «One of the most powerful tools animal-rights activists have is the video footage shot inside places like poorly run dog kennels, animal-testing facilities and factory farms, used as grim evidence of the brutality that can take place. But how do animal-rights crusaders actually get those videos?»

[tws21decfsxsxd-6] Victoria Burnett (2007 թ․ հուլիսի 26). «Human Rights Watch says migrant children are at risk in Canary Islands». The New York Times. Վերցված է 2009 թ․ դեկտեմբերի 21-ին. «They must immediately come up with a plan to close these centers," Simone Troller, author of the report and a children's rights researcher for Human Rights Watch in Europe, said in a telephone interview. "While these centers continue to exist, we believe children continue to be at risk.»

[tws21decfe4522-7] «Soap Operas Boost Rights, Global Economist Says». Morning Edition. NPR. 2009 թ․ հոկտեմբերի 21. Արխիվացված օրիգինալից 2009 թ․ դեկտեմբերի 25-ին. Վերցված է 2009 թ․ դեկտեմբերի 21-ին. «Many of these locally produced programs feature strong female characters. When Rede Globo began broadcasting in its native Brazil in 1965 the average woman had about six children — now the average woman has no children or one child.»

[tws21dece563e-8] Roemer, John E. (2005 թ․ դեկտեմբերի 14). «Roemer on equality of opportunity». New Economist (Blog). New Economist. Վերցված է 2009 թ․ դեկտեմբերի 21-ին. «Equality of opportunity is to be contrasted with equality of outcome. While advocacy of the latter has been traditionally associated with a left-wing political philosophy, the former has been championed by right-wing political philosophy. Equality of outcome fails to hold individuals responsible for imprudent actions that may, absent redress, reduce the values of the outcomes they enjoy, or for wise actions that would raise the value of the outcomes above the levels of others'. Equality of opportunity, in contrast, 'levels the playing field,' so that all have the potential to achieve the same outcomes; whether or not, in the event, they do, depends upon individual choice.»

[tws21decfrre-9] «Divine Right of Kings». BBC. 2007 թ․ հոկտեմբերի 11. Վերցված է 2009 թ․ դեկտեմբերի 21-ին. «[...] the idea that a king was sacred, appointed by God and above the judgment of earthly powers [...] was called the Divine Right of Kings and it entered so powerfully into British culture during the 17th century that it shaped the pomp and circumstance of the Stuart monarchs, imbued the writing of Shakespeare and provoked the political thinking of Milton and Locke.»

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]