Իրական պոլիցիտեմիա
| Վակեզի հիվանդություն, էրիթրեմիա | |
|---|---|
 | |
| Տեսակ | հիվանդության կարգ |
| Բժշկական մասնագիտություն | արյունաբանություն |
 Polycythemia vera Վիքիպահեստում | |
Իրական պոլիցիտեմիան հազվադեպ հանդիպող միելոպրոլիֆերատիվ նորագոյացություն է (քրոնիկական լեյկեմիա), որի դեպքում ոսկրածուծի կողմից արտադրվում են չափազանց շատ արյան կարմիր բջիջներ՝ էրիթրոցիտներ[1]։
Գանգատները, որոնք առաջանում են իրական պոլիցիտեմիայով հիվանդների մոտ, հիմնականում պայմանավորված են արյան խտության բարձրացմամբ, որն առաջանում է էրիթրոցիտների քանակի ավելացման պատճառով։ Այն ավելի հաճախ հանդիպում է մեծահասակների շրջանում և կարող է ընթանալ համապատասխան ախտանիշներով կամ առանց դրանց։ Ընդհանուր ախտանիշներն են քորը և ուժեղ այրող ցավը ձեռքերում ու ոտքերում, որը հաճախ ուղեկցվում է մաշկի կարմրավուն կամ կապտավուն գունավորմամբ։ Իրական պոլիցիտեմիայով հիվանդների մոտ հավանական է հոդատապային արթրիտի առաջացումը։ Բուժումը իր մեջ ներառում է հիմնականում ֆլեբոտոմիա, ինչպես նաև պերօրալ ընդունման քիմիոթերապիա և բուժման այլ նոր մեթոդներ, ինչպիսիք են ինտերֆերոնի երկար ազդող պրեպարատները։
Նշաններ և ախտանիշներ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Որոշ մարդկանց մոտ իրական պոլիցիտեմիան կարող է անախտանիշ ընթանալ[2]։ Իրական պոլիցիտեմիայի դասական ախտանիշը քորն է, որը հատկապես առաջանում է տաք ջրի ազդեցությունից (օրինակ՝ տաք լոգանք ընդունելիս)[3] և պայմանավորված է հիստամինի գերարտազատմամբ[4][5] կամ պրոստագլանդինի արտադրությամբ[6]։ Նման քոր առաջանում է հիավանդների մոտավորապես 40%-ի մոտ[7]։ Հոդատապային արթրիտը կարող է դիտվել հիվանդների մինչև 20%-ի մոտ[7]։ Պեպտիկ խոցային հիվանդությունը նույնպես տարածված է իրական պոլիցիտեմիայով հիվանդների մոտ, ամենայն հավանականությամբ այն պայմանավորված է մաստոցիտների կողմից հիստամինի գերարտազատմամբ, սակայն կարող է նաև պաjմանավորված լինել խոցածին H.pylori-ի նկատմամբ զգայունության բարձրացմամբ[8]։
Իրական պոլիցիտեմիայի (ինչպես նաև էսենցիալ թրոմբոցիտոզի) տիպիկ ախտանիշ է էրիթրոմելալգիան[9]։ Այն ձեռքերի կամ ոտքերի այրող ցավային զգացողությունն է, որը սովորաբար ուղեկցվում է մաշկի կարմրավուն կամ կապտավուն գունավորմամբ։ Էրիթրոմելալգիան առաջանում է թրոմբոցիտների քանակի ավելացման և ագրեգացիայի ակտիվության բարձրացման պատճառով, որի արդյունքում վերջույթների մազանոթներում ձևավորվում են արյան մակարդուկներ։ Այն զգայուն է ասպիրինային թերապիայի հանդեպ[10][11]։
Ախտաֆիզիոլոգիա
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Իրական պոլիցիտեմիան, որպես առաջնային պոլիցիտեմիա, առաջանում է ոսկրածուծի էրիթրոիդ, մեգակարիոցիտային և գրանուլոցիտային ծիլերի ուռուցքային պրոլիֆերացիայի արդյունքում, որը կոչվում է պանմիելոզ։ Ի տարբերություն երկրորդային պոլիցիտեմիայի, առաջնայինի դեպքում արյան մեջ ցածր է լինում էրիթրոպոետինի մակարդակը։ Իրական պոլիցիտեմիայի դեպքում հայնաբերվում է JAK2 թիրոզին կինազային գենի ակտիվացնող մուտացիա։ Գենը գործում է էրիթրոպոետինային ռեցեպտորների ազդանշանային ուղում, իսկ մուտացիայի հետևանքով առաջանում է բջիջների էրիթրոպոետին անկախ պրոլիֆերացիա[12]։
Ախտորոշում
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Իրական պոլիցիտեմիայի ախտորոշիչ չափանիշները փոփոխության են ենթարկվել 2016 թվականին՝ Առողջապահության համաշխարհային կազմակերպության կողմից[13]։ Ախտորոշման համար շեշտը դրվում է ճշգրիտ հյուսվածաբանական դիտարկումների վրա։
Ինչպես ամփոփեց Վերստովեկը, 2016 թվականի Եվրոպական արյունաբանական ասոցեացիայի կոնգրեսից հետո[14], իրական պոլիցիտեմիայի ախտորոշման համար գոյություն ունեն 3 հիմնական չափորոշիչներ՝
- առաջինը էրիթրոցիտների բարձր քանակությունն է արյան մեջ, որը սովորաբար բացահայտվում է հեմոգլոբինի և հեմատոկրիտի բարձր մակարդակով,
- բարձր քանակի անոմալ մեգակարիոցիտների առկայությունը, որը հայտնաբերվում է ոսկրածուծի բիոպսիայով,
- Յանուս կինազ 2 գենում մուտացիայի առկայությունը։
Հիվանդները սովորաբար ունենում են էրիթրոպետինի շատ ցածր քանակություն արյան մեջ, որը կարող է համարվել երկրորդային ախտորոշիչ չափանիշ։ Էրիթրոպոետինը աճի գործոն է, որը խթանում է էրիթրոցիտների արտադրությունը։ Էրիթրոպոետինի արտադրության դադարեցումը օրգանիզմի փոխատուցողական ռեակցիան է արյան մեջ էրիթրոցիտների բարձր մակարդակի նկատմամբ, որոնք իրական պոլիցիտեմիայի դեպքում բազմանում են առանց որևէ վերահսկողության։
JAK2 (V617F) թիրոզին կինազային գենի մուտացիան խիստ կապված է իրական պոլիցիտեմիայի հետ[15][16]։ JAK2 V617F մուտացիա առկա է հիվանդների 95%-ի մոտ, հայտնաբերվել է նաև JAK2 12 էկզոնի մուտացիա[17]։
Իրական պոլիցիտեմիայով հիվանդ և բուժում չստացած մարդիկ ունեն Բադ-Քիարիի համախտանիշի (լյարդի երակի թրոմբոզ) զարգացման բարձր ռիսկ[18]։
Բուժում
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Իրական պոլիցիտեմիան առանց բուժման կարող է մահացու լինել և հիվանդների միջին ապրելիությունը կազմում է 1.5-3 տարի[19][20][21]։ Անհատների, ովքեր ստացել են բուժում, կյանքի միջին տևողության վերաբերյալ տվյալները վերջնական չեն, քանի որ հիվանդությունը հազվադեպ է հանդիպում։ Հետազոտությունները ցույց են տվել, որ վերահսկվող իրական պոլիցիտեմիայի դեպքում միջինում ապրելիությունը կազմում է 10-20 տարի, մինչդեռ հետազոտությունների մեծ մասի դեպքում հիվանդությունն ախտորոշում են 60 և ավելի տարիքային խմբի մարդկանց մոտ, և տվյալ մարդիկ ապրում են կյանքի սպասվելիք նորմալ տևողությանը մոտ[22]։
Արյան հաճախակի հեռացումը ֆլեբոտոմիայով բուժման հիմնական եղանակն է, որը կարող է զուգակցվել բուժման այլ մեթոդների հետ։ Օրգանիզմից արյան հեռացումը առաջացնում է երկաթի պակասուրդ, որը հանգեցնում է հեմոգլոբինի և հեմատոկրիտի մակարդակների նվազեցման, դրանով իսկ իջնում է արյան մակարդման ռիսկը։ Ֆլեբոտոմիան սովորաբար կատարվում է, որպեսզի հեմատոկրիտը իջեցվի տղամարդկանց դեպքում 45, իսկ կանանց դեպքում 42-ից ցածր մակարդակի[23]։ Նկատել են նաև, որ ֆլեբոտոմիան նվազեցնում է կոգնիտիվ խանգարումների հավանականությունը[24]։
Բուժման համար օգտագործում են դեղորայք, որոնք նվազեցնում են էրիթրոցիտների քանակությունն արյան մեջ։ Դրանց մեջ է ներառվում հիդրոքսիուրեային և ինտերֆերոնային թերապիան[25]։ Բժիշկները նախընտրում են խուսափել քիմիոթերապիայից, եթե դա հնարավոր է, հատկապես երիտասարդ հիվանդների դեպքում, քանի որ հետազոտության արդյունքները ցույց են տվել սուր միելոիդային լեյկեմիայի փոխակերպման բարձր հավանականությունը։ Թեև հիդրօքսիուրեան այս առումով համարվում է ավելի անվտանգ քիմիոթերապիա, դեռևս որոշ բանավեճեր կան դրա երկարաժամկետ անվտանգության վերաբերյալ[26]։
Հետազոտությունները ցույց են տվել, որ հակաքաղցկեղային դեղամիջոց հանդիսացող Էրլոտինիբը հանդիսանում է JAK2 V617F ակտիվության արգելակիչ է և կարող է լինել բուժման լրացուցիչ տարբերակ[27]։
Ռուքսոլիտինիբը՝ Յանուս կինազ 2 (JAK2) ինհիբիտորը, նույնպես օգտագործում են բուժման համար[28]։
Ropeginterferon alfa-2b (Besremi) Եվրոպական միությունում բժշկական օգտագործման համար երաշխավորվել է 2019 թվականի փետրվարին[29], իսկ ԱՄՆ-ում 2021-ի Նոյեմբերին[30][31]։ Ropeginterferon alfa-2b-ն առաջին դեղամիջոցն է, որը հաստատվել է ԱՄՆ Սննդամթերքի և դեղերի վարչության կողմից իրական պոլիցիտեմիայի բուժման համար, մարդիկ կարող են ընդունել անկախ իրենց բուժման պատմությունից, իսկ ինտերֆերոնային բուժումը հատուկ հաստատվել է իրական պոլիցիտեմիայի բուժման համար[30]։
Համաճարակաբանություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Իրական պոլիցիտեմիան հանդիպում է բոլոր տարիքային խմբերում[32], և տարիքի հետ հիվանդության հանդիպման հաճախականությունը մեծանում է։ Ուսումնասիրություններով պարզվել է, որ ախտորոշման միջին տարիքը 60 տարեկանն է, մինչդեռ Մայոյի կլինիկայի ուսումնասիրությունը Օլմսթեդ կոմսությունում (Մինեսոտա) ցույց է տվել, որ ամենաբարձր հաճախականությունը 70-79 տարեկան մարդկանց մոտ է[33]։ Մինեսոտայի բնակչության ընդհանուր հիվանդացությունը տարվա ընթացքում 100,000 բնակչի հաշվարկով կազմում է 1.9 մարդ, ավելի հաճախ հիվանդանում են տղամարդիկ, քան կանայք[33]։
Ծանոթագրություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- ↑ «Polycythemia vera | pathology | Britannica». www.britannica.com (անգլերեն). Վերցված է 2023 թ․ օգոստոսի 2-ին.
- ↑ [Polycythemia vera EBSCO database] verified by URAC; accessed from Mount Sinai Hospital, New York
- ↑ Saini KS, Patnaik MM, Tefferi A (2010). «Polycythemia vera-associated pruritus and its management». Eur J Clin Invest. 40 (9): 828–34. doi:10.1111/j.1365-2362.2010.02334.x. PMID 20597963. S2CID 13638890.
- ↑ Steinman H, Kobza-Black A, Lotti T, Brunetti L, Panconesi E, Greaves M (1987). «Polycythaemia rubra vera and water-induced pruritus: blood histamine levels and cutaneous fibrinolytic activity before and after water challenge». Br J Dermatol. 116 (3): 329–33. doi:10.1111/j.1365-2133.1987.tb05846.x. PMID 3567071. S2CID 22068469.
- ↑ Jackson N, Burt D, Crocker J, Boughton B (1987). «Skin mast cells in polycythaemia vera: relationship to the pathogenesis and treatment of pruritus». Br J Dermatol. 116 (1): 21–9. doi:10.1111/j.1365-2133.1987.tb05787.x. PMID 3814512. S2CID 38261640.
- ↑ Fjellner B, Hägermark O (1979). «Pruritus in polycythemia vera: treatment with aspirin and possibility of platelet involvement». Acta Derm Venereol. 59 (6): 505–12. doi:10.2340/0001555559505512 (inactive 2022 թ․ դեկտեմբերի 31). PMID 94209. S2CID 6909368.
{{cite journal}}: CS1 սպաս․ DOI inactive as of 2022 (link) - ↑ 7,0 7,1 Berlin NI (1975). «Diagnosis and classification of polycythemias». Semin Hematol. 12 (4): 339–51. PMID 1198126.
- ↑ Torgano G, Mandelli C, Massaro P, Abbiati C, Ponzetto A, Bertinieri G, Bogetto S, Terruzzi E, de Franchis R (2002). «Gastroduodenal lesions in polycythaemia vera: frequency and role of Helicobacter pylori». Br J Haematol. 117 (1): 198–202. doi:10.1046/j.1365-2141.2002.03380.x. PMID 11918555.
- ↑ van Genderen P, Michiels J (1997). «Erythromelalgia: a pathognomonic microvascular thrombotic complication in essential thrombocythemia and polycythemia vera». Semin Thromb Hemost. 23 (4): 357–63. doi:10.1055/s-2007-996109. PMID 9263352.
- ↑ Michiels J (1997). «Erythromelalgia and vascular complications in polycythemia vera». Semin Thromb Hemost. 23 (5): 441–54. doi:10.1055/s-2007-996121. PMID 9387203.
- ↑ Landolfi R, Ciabattoni G, Patrignani P, Castellana M, Pogliani E, Bizzi B, Patrono C (1992). «Increased thromboxane biosynthesis in patients with polycythemia vera: evidence for aspirin-suppressible platelet activation in vivo». Blood. 80 (8): 1965–71. doi:10.1182/blood.V80.8.1965.1965. PMID 1327286.
- ↑ Kumar, et al.: Robbin's Basic Pathology, 8th edition, Saunders, 2007
- ↑ «The 2016 revision to the World Health Organization classification of myeloid neoplasms and acute leukemia». Blood. 127 (20): 2391–2405. 2016. doi:10.1182/blood-2016-03-643544. PMID 27069254.
{{cite journal}}: Cite uses deprecated parameter|authors=(օգնություն) - ↑ «Highlights in polycythemia vera from the 2016 EHA congress». Clin Adv Hematol Oncol. 14 (10): 810–813. 2016. PMID 27930632.
{{cite journal}}: Cite uses deprecated parameter|authors=(օգնություն) - ↑ Baxter EJ, Scott LM, Campbell PJ, East C, Fourouclas N, Swanton S, Vassiliou GS, Bench AJ, Boyd EM, Curtin N, Scott MA, Erber WN, Green AR (2005). «Acquired mutation of the tyrosine kinase JAK2 in human myeloproliferative disorders». Lancet. 365 (9464): 1054–61. doi:10.1016/S0140-6736(05)71142-9. PMID 15781101. S2CID 24419497.
- ↑ Levine RL, Wadleigh M, Cools J, Ebert BL, Wernig G, Huntly BJ, Boggon TJ, Wlodarska I, Clark JJ, Moore S, Adelsperger J, Koo S, Lee JC, Gabriel S, Mercher T, D'Andrea A, Frohling S, Dohner K, Marynen P, Vandenberghe P, Mesa RA, Tefferi A, Griffin JD, Eck MJ, Sellers WR, Meyerson M, Golub TR, Lee SJ, Gilliland DG (2005). «Activating mutation in the tyrosine kinase JAK2 in polycythemia vera, essential thrombocythemia, and myeloid metaplasia with myelofibrosis». Cancer Cell. 7 (4): 387–97. doi:10.1016/j.ccr.2005.03.023. PMID 15837627.
- ↑ «Highlights in polycythemia vera from the 2016 EHA congress». Clin Adv Hematol Oncol. 14 (10): 810–813. 2016. PMID 27930632.
{{cite journal}}: Cite uses deprecated parameter|authors=(օգնություն) - ↑ Thurmes PJ, Steensma DP (2006 թ․ հուլիս). «Elevated serum erythropoietin levels in patients with Budd-Chiari syndrome secondary to polycythemia vera: clinical implications for the role of JAK2 mutation analysis». Eur. J. Haematol. 77 (1): 57–60. doi:10.1111/j.1600-0609.2006.00667.x. PMID 16827884. S2CID 37383942.
- ↑ Mayo Clinic staff. «Polycythemia vera - MayoClinic.com». Polycythemia vera: Definition. Mayo Clinic. Վերցված է 2011 թ․ սեպտեմբերի 3-ին.
- ↑ «What Is Polycythemia Vera?». National Heart, Lung and Blood Institute. Վերցված է 2011 թ․ սեպտեմբերի 3-ին.
- ↑ «Polycythemia Vera Follow-up». Վերցված է 2011 թ․ սեպտեմբերի 3-ին.
- ↑ «Highlights in polycythemia vera from the 2016 EHA congress». Clin Adv Hematol Oncol. 14 (10): 810–813. 2016. PMID 27930632.
{{cite journal}}: Cite uses deprecated parameter|authors=(օգնություն) - ↑ Streiff MB, Smith B, Spivak JL (2002). «The diagnosis and management of polycythemia vera in the era since the Polycythemia Vera Study Group: a survey of American Society of Hematology members' practice patterns». Blood. 99 (4): 1144–9. doi:10.1182/blood.V99.4.1144. PMID 11830459.
- ↑ Di Pollina L, Mulligan R, Juillerat Van der Linden A, Michel JP, Gold G (2000). «Cognitive impairment in polycythemia vera: partial reversibility upon lowering of the hematocrit». Eur. Neurol. 44 (1): 57–9. doi:10.1159/000008194. PMID 10894997. S2CID 40928145.
- ↑ «Polycythemia vera - Diagnosis and treatment - Mayo Clinic». www.mayoclinic.org (անգլերեն). Վերցված է 2022 թ․ մարտի 11-ին.
- ↑ Björkholm, M; Derolf, AR; Hultcrantz, M; և այլք: (2011 թ․ հունիսի 10). «Treatment-related risk factors for transformation to acute myeloid leukemia and myelodysplastic syndromes in myeloproliferative neoplasms». Journal of Clinical Oncology. 29 (17): 2410–5. doi:10.1200/JCO.2011.34.7542. PMC 3107755. PMID 21537037.
- ↑ Li Z, Xu M, Xing S, Ho W, Ishii T, Li Q, Fu X, Zhao Z (2007). «Erlotinib Effectively Inhibits JAK2V617F Activity and Polycythemia Vera Cell Growth». J Biol Chem. 282 (6): 3428–32. doi:10.1074/jbc.C600277200. PMC 2096634. PMID 17178722.
- ↑ Tefferi, A; Vannucchi, AM; Barbui, T (2018 թ․ հունվարի 10). «Polycythemia vera treatment algorithm 2018». Blood Cancer Journal. 8 (1): 3. doi:10.1038/s41408-017-0042-7. PMC 5802495. PMID 29321547.
- ↑ «Besremi EPAR». European Medicines Agency (EMA). 2018 թ․ դեկտեմբերի 12. Վերցված է 2021 թ․ նոյեմբերի 14-ին.
- ↑ 30,0 30,1 «FDA Approves Treatment for Rare Blood Disease». U.S. Food and Drug Administration (FDA) (Press release). 2021 թ․ նոյեմբերի 12. Վերցված է 2021 թ․ նոյեմբերի 12-ին.
This article incorporates text from this source, which is in the public domain.
- ↑ «U.S. FDA Approves Besremi (ropeginterferon alfa-2b-njft) as the Only Interferon for Adults With Polycythemia Vera» (Press release). PharmaEssentia. 2021 թ․ նոյեմբերի 12. Վերցված է 2021 թ․ նոյեմբերի 14-ին – via Business Wire.
- ↑ Passamonti F, Malabarba L, Orlandi E, Baratè C, Canevari A, Brusamolino E, Bonfichi M, Arcaini L, Caberlon S, Pascutto C, Lazzarino M (2003). «Polycythemia vera in young patients: a study on the long-term risk of thrombosis, myelofibrosis and leukemia». Haematologica. 88 (1): 13–8. PMID 12551821.
- ↑ 33,0 33,1 Anía B, Suman V, Sobell J, Codd M, Silverstein M, Melton L (1994). «Trends in the incidence of polycythemia vera among Olmsted County, Minnesota residents, 1935-1989». Am J Hematol. 47 (2): 89–93. doi:10.1002/ajh.2830470205. PMID 8092146. S2CID 31536624.
Արտաքին հղումներ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- Polycythemia Vera National Heart, Lung, and Blood Institute
- 11-141d. at Merck Manual of Diagnosis and Therapy Professional Edition
| Դասակարգում | |
|---|---|
| Արտաքին աղբյուրներ |
 | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Իրական պոլիցիտեմիա» հոդվածին։ |
| ||||||||||
