Երկրաքիմիական ցիկլ
Երկրաքիմիական ցիկլ, երկրագիտության մեջ այն ուղին է, որով անցնում են քիմիական տարրերը Երկրի մակերեսին և ընդերքին։ «Երկրաքիմիական» տերմինը մեզ ասում է, որ երկրաբանական և քիմիական գործոնները ներառված են։ Հալվող և սեղմված քիմիական տարրերի, ինչպիսիք են սիլիցիումը, ալյումինը և ընդհանուր ալկալիական մետաղները միգրացիան, սուբդուկցիայի և հրաբխի միջոցով, երկրաբանական աշխարհում հայտնի է որպես երկրաքիմիական ցիկլեր։
Երկրաքիմիական ցիկլը ներառում է տարրերի բնական տարանջատումը և կոնցենտրացիան և ջերմությամբ խթանված վերահամակցման գործընթացները։ Փոփոխությունները կարող են ակնհայտ չլինել կարճ ժամկետում, օրինակ՝ կենսաերկրաքիմիական ցիկլերի դեպքում, բայց երկարաժամկետ կտրվածքով տեղի են ունենում մեծ մասշտաբի փոփոխություններ, ներառյալ մայրցամաքների և օվկիանոսների էվոլյուցիան[1]։
Կենսաերկրաքիմիական ցիկլերի տարբերակում
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Ոմանք կարող են օգտագործել կենսաերկրաքիմիական ցիկլ և երկրաքիմիական ցիկլ տերմինները փոխինաբար, քանի որ երկու ցիկլերն էլ վերաբերում են Երկրի ջրամբարներին։ Այնուամենայնիվ, կենսաերկրաքիմիական ցիկլը վերաբերում է մակերևութային ջրամբարների քիմիական փոխազդեցություններին, ինչպիսիք են մթնոլորտը, հիդրոսֆերան, լիթոսֆերան և կենսոլորտը, մինչդեռ երկրաքիմիական ցիկլը վերաբերում է քիմիական փոխազդեցություններին, որոնք գոյություն ունեն կեղևի և ենթակեղևային ջրամբարներում, ինչպիսիք են խոր հողը և լիթոսֆերան։
Երկրային համակարգ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Երկիրը, որպես համակարգ, բաց է արևի և տիեզերքի ճառագայթման համար, բայց գործնականում փակ է նյութի նկատմամբ[2]։ Ինչպես բոլոր փակ համակարգերը, այն հետևում է զանգվածի պահպանման օրենքին, որն ասում է, որ նյութը չի կարող ստեղծվել կամ ոչնչացվել, հետևաբար, նյութը, թեև փոխակերպվել և միգրացվել է, մնում է նույնը, ինչ Երկրի ձևավորման ժամանակ։ Երկրային համակարգը պարունակում է յոթ տարբեր ջրամբարներ, որոնք բաժանված են մակերևութային ջրամբարների, որոնք ներառում են մթնոլորտ, հիդրոսֆերա, կենսոլորտ, պեդոսֆերա և լիտոսֆերա և մեկուսացված ջրամբարներ, որոնք ներառում են Երկրի խորը և արտաքին տարածությունը[2]։ Երկրաքիմիական ցիկլերը վերաբերում են խոր հողի փոխազդեցությանը, որը բաղկացած է Երկրի թիկնոցից և միջուկից, և լիթոսֆերային, որը բաղկացցած է Երկրի ընդերքից։
Ուղիներ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Երկրաքիմիական ցիկլերի հոսքը նյութի տեղաշարժն է Երկրի խորքերի և մակերևութային ջրամբարների միջև։ Դա տեղի է ունենում երկու տարբեր պրոցեսների միջոցով՝ հրաբխային և տեկտոնական թիթեղների սուբդուկցիա։
Սուբդուկցիան այն գործընթացն է, որը տեղի է ունենում կոնվերգենտ սահմաններում, որով մի տեկտոնական թիթեղը շարժվում է մեկ այլ տեկտոնական թիթեղի տակ և սուզվում է թիկնոցի մեջ, երբ թիթեղները միանում են։ Սա հանգեցնում է մեկ թիթեղի խորտակմանը թիկնոցի մեջ, ինչը ստեղծում է երկրաքիմիական փոխակերպումների կամ ցիկլերի լայն շրջանակ։
Հրաբխայինությունը գործընթացն է, որը տեղի է ունենում տարբեր սահմաններում, որով մի տեկտոնական թիթեղը բաժանվում է մյուսից՝ առաջացնելով ճեղքվածք, որի ժամանակ հալված ապարը (մագմա) ժայթքում է Երկրի մակերեսին։ Այս հալված ապարային մագման այնուհետև սառչում և բյուրեղանում է՝ առաջացնելով հրային ապարներ։ Եթե բյուրեղացումը տեղի է ունենում Երկրի մակերևույթի վրա, առաջանում են էքստրուզիվ հրային ապարներ։ Եթե բյուրեղացումը տեղի է ունենում Երկրի լիթոսֆերայում, ապա ձևավորվում են ներխուժող հրային ապարներ, որոնք այնուհետև կարող են դուրս բերել Երկրի մակերևույթ մերկացման միջոցով[3]։
Կարևոր շրջապտույտներ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Երկարքիմիան ցիկլերի օրինակներ.
-
Խորը ջրի շրջապտույտ -
Ածխածնի խորը ցիկլ (ածխածնի ցիկլի մի մասն է) -
Երկաթի շրջապտույտ -
Կարբոնատ-սիլիկատային շրջապտույտ -
Ֆոսֆորի շրջապտույտ -
Ծծմբի շրջապտույտ -
Քարերի շրջապտույտ -
Սնդիկի շրջապտույտ
.jpg)
Ծանոթագրություններ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- ↑ «geochemical cycle». Encyclopædia Britannica Online Academic Edition. Encyclopædia Britannica Inc. 2013 թ․ հոկտեմբերի 6.
- ↑ 2,0 2,1 Muhumuza Moses (2012 թ․ հոկտեմբերի 3). «Biogeochemical cycles». The Encyclopedia of Earth.
- ↑ Michael Pidwirny (2011 թ․ ապրիլի 4). «Rock Cycle». Encyclopedia of Earth.