Արքետիպ

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից

Արքետիպի գաղափարը հիմնականում օգտագործվում է վարքին, ժամանակակից հոգեբանական տեսությանը և գրական վերլուծությանը վերաբերող ոլորտներում։ Արքետիպը կարող է լինել՝

  1. մի պնդում, վարքի մոդել կամ նախատիպ, որը նմանակվում է այլ պնդումների, վարքի մոդելների կամ առարկաների կողմից
  2. Պլատոնական փիլիսոփայական միտք՝ վերաբերող մաքուր ձևերին, որոնք մարմնավորում են մի բանի հիմնարար բնութագիրը
  3. մի հավաքական ժառանգվող չգիտակցված գաղափար, մտածելակերպ, պատկեր և այլն, որը համընդհանուր ներկա է անհատների մեջ՝ ինչպես վերլուծական հոգեբանությունում
  4. պարբերաբար հանդիպող նշան կամ մոտիվ գրականության, նկարչության կամ դիցաբանության մեջ

Սովորաբար այս տերմինի փոխարեն օգտագործվում են «ստանդարտ օրինակ» կամ «տարրական օրինակ» բառակապակցությունները։ Չնայած դրան, հանդիպում է նաև «արքետիպային օրինակ» տերմինը։ Մաթեմատիկայում արքետիպը հաճախ կոչվում է «կանոնական օրինակ»։

Ստուգաբանություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Արքետիպ բառը առաջացել է լատիներեն archetypum գոյականից, որն էլ իր հերթին եկել է հունարեն ἀρχέτυπον գոյականից։ Այդ բառի ածականը՝ ἀρχέτυπος (archetupos) նշանակում է «առաջինը ձևավորված»[1], որը արխե (հին հունարեն՝ ἀρχή, սկիզբ, ծագում)[2] և τύπος (մոդել, տիպ)[3] բառերի միացության արդյունք է։

Նշանակությունը[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Արքետիպի գործածումը ինչ-որ գրվածքում կամ գաղափարում ունի ամբողջական մոտեցում, որի շնորհիվ այն ստանում է համընդհանուր ընդունում։ Կարդացողները պետք է ծանոթ լինեն կերպարների և իրավիճակի հետ՝ սոցիալական և մշակութային առումով։ Օգտագործելով արքետիպ գրողը փորձում է իր գործին ռեալիզմ հաղորդել[4]։ Արքետիպերը ունեն պարբերաբար կրկնվող պատկեր ինչ-որ կոնկրետ մշակույթում և/կամ ամբողջ ցեղում, ինչը ստեղծում է ստեղծագործության ամբողջ կառուցվածքը։

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. ἀρχέτυπος, Հենրի Ջորջ Լիդել, Ռոբերտ Սկոտ Հունա-Անգլիական բառապաշար
  2. ἀρχή, Հենրի Ջորջ Լիդել, Ռոբերտ Սկոտ Հունա-Անգլիական բառապաշար
  3. τύπος, Հենրի Ջորջ Լիդել, Ռոբերտ Սկոտ Հունա-Անգլիական բառապաշար
  4. «Արքետիպի նշանակությունը».