Ազատ խոսքի շարժում

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից

Ազատ խոսքի շարժում (անգլ.՝ Free Speech Movement; FSM), զանգվածային, երկարատև ուսանողական բողոք, որը տեղի է ունեցել 1964-1965 ուսումնական տարվա ընթացքում Բերքլիի Կալիֆոռնիայի համալսարանում։ Շարժումը ոչ պաշտոնապես ղեկավարում էր Մարիո Սավիոն[1]։ Ուսանողների այլ առաջնորդների թվում էին Ջեք Վայնբերգը, Մայքլ Գրոսմանը, Ջորջ Բարտոնը, Բրայան Թըրները, Բետինա Ապտեկերը, Սթիվ Վայսմանը, Մայքլ Թիլը, Արտ Գոլդբերգը, Ջեքի Գոլդբերգը և այլք[2]։

Խոսքի ազատության շարժումը, որին մասնակցում էին հազարավոր ուսանողներ, քաղաքացիական անհնազանդության առաջին զանգվածային գործողությունն էր ամերիկյան ուսումնական հաստատության համալսարանում 1960-ականներին։ Ուսանողները պնդում էին, որ համալսարանի ղեկավարությունը վերացնի համալսարանում քաղաքական գործունեության արգելքը և ճանաչի ուսանողների խոսքի և ակադեմիական ազատության իրավունքը։ Ազատ խոսքի շարժումը ազդել է նոր ձախերի վրա[3], ինչպես նաև կապված է եղել քաղաքացիական իրավունքների շարժման և Վիետնամի պատերազմի դեմ շարժման հետ։ Մինչ օրս շարժման ժառանգությունը շարունակում է ձևավորել ամերիկյան քաղաքական երկխոսությունը ինչպես համալսարաններում, այնպես էլ ընդհանրապես հասարակության մեջ՝ ազդելով ուսանողների և հասարակության քաղաքական հայացքների և արժեքների վրա։

1964-1965 թվականներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Նախապատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1958 թվականին ուսանող-ակտիվիստները կազմակերպել են SLATE համալսարանական քաղաքական կուսակցությունը, որպեսզի խթանեն ուսանողական խմբերի՝ արտահամալսարանական խնդիրների լուծմանը մասնակցելու իրավունքը[4]։ 1964 թվականի աշնանը ուսանողական ակտիվիստները, որոնցից ոմանք ճանապարհորդում էին «Ազատության հեծանվորդների» հետ և աշխատում էին Միսիսիպիում աֆրոամերիկացի ընտրողների գրանցման վրա՝ որպես «ազատության ամառ» նախագծի մաս, համալսարանում տեղադրել են տեղեկատվական սեղաններ և նվիրատվություններ հավաքել քաղաքացիական իրավունքների շարժման հետ կապված նպատակների համար։ Այն ժամանակ գոյություն ունեցող կանոնների համաձայն, քաղաքական կուսակցությունների համար դրամահավաքը սահմանափակվում էր բացառապես ժողովրդավարական և հանրապետական դպրոցական ակումբներով։ Բացի այդ, դասախոսներից պահանջվում էր պարտադիր «հավատարմության երդում», ինչը հանգեցնում էր աշխատանքից հեռացումների և ակադեմիական ազատության շուրջ շարունակվող վեճերի։

1964 թվականի սեպտեմբերի 14-ին դեկան Քեթրին Թոուլը հայտարարել է, որ համալսարանական գործող կանոնները, որոնք արգելում են քաղաքական գաղափարների կամ թեկնածուների քարոզչությունը, արտաքին քաղաքական բանախոսները, անդամների հավաքագրումը և ուսանողական կազմակերպությունների կողմից դրամահավաքը Բանկրոֆթում խստորեն «հսկվում են»[5]։

Ջեք Վայնբերգ և նստացույց[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1964 թվականի հոկտեմբերի 1-ին ռասայական հավասարության հանձնաժողովի (անգլ.՝ Congress of Racial Equality, CORE) սեղանի շուրջ նստած էր նախկին ուսանող Ջեք Վայնբերգը։ Նրան են մոտեցել դեկաններ Ջորջ Ս. Մերֆին և Փիթեր Վան Հաուտենը՝ համալսարանական ոստիկանության լեյտենանտ Մերիլ Ֆ.Չանդլերի հետ միասին[6]։ Տեղի է ունեցել ուսանողների տարերային շարժում, որոնք շրջապատել են ոստիկանական մեքենան, որում նրան նստեցրել են։ Ոստիկանական մեքենան այնտեղ մնացել է 32 ժամ, և այդ ամբողջ ընթացքում Վայնբերգը դրանում էր[5]։ Ինչ-որ պահի մեքենայի շուրջը կար մոտ 3000 ուսանող[7]։ Մեքենան օգտագործվում էր որպես խոսնակների ամբիոն․ շարունակական հանրային քննարկում շարունակվել է մինչև Ուայնբերգի դեմ մեղադրանքների հանվելը[5]:

Մարիո Սավիոն Sprule Hall-ի աստիճաններին

Դեկտեմբերի 2-ին 1500-ից 4000 ուսանողներ գնացել են Sprule Hall՝ որպես վերջին միջոց, որպեսզի վերսկսեն բանակցությունները վարչակազմի հետ՝ քաղաքական հայտարարությունների և համալսարանական գործողությունների սահմանափակումների վերաբերյալ[5]։ Ցույցին ներկա էր Ջոան Բաեզը և ղեկավարում էր երգերի երգեցողությունը, ինչպես նաև բարոյական աջակցություն էր ցուցաբերում։ Առաջին հարկում ուսուցիչների օգնականներն անցկացնում էին «Ազատության դասեր», իսկ գլխավոր նախասրահում անցկացվում էր Հանուկայի հատուկ ծառայությունը։

Կեսգիշերին Ալամեդա շրջանի դատախազի տեղակալ Էդվին Միզ III-ը զանգահարել է նահանգապետ Էդմունդ Բրաուն ավագին և թույլտվություն խնդրել զանգվածային ձերբակալության համար։ 1964 թվականի դեկտեմբերի 4-ի առավոտյան ժամը 2-ից անմիջապես հետո ոստիկանությունը շրջափակել է շենքը, իսկ առավոտյան ժամը 3:30-ին սկսվել են ձերբակալությունները։ Ձերբակալվել է մոտ 800 ուսանող[5], որոնց մեծ մասը ավտոբուսով մոտ 25 մղոն հեռավորության վրա տեղափոխվել է Դուբլինի Սանտա-Ռիտա բանտ։ Մի քանի ժամ անց նրանք ստորագրությամբ ազատ են արձակվել։ Մոտ մեկ ամիս անց համալսարանը մեղադրանքներ է առաջադրել ուսանողների դեմ, որոնք նստացույց էին կազմակերպել, ինչը հանգեցրել է էլ ավելի մեծ ուսանողական բողոքի, որը գրեթե փակել է համալսարանը[8]։

Հետևանքներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ի վերջո, համալսարանի պաշտոնյաները կամաց-կամաց հանդարտվել են։ Մինչև 1965 թվականի հունվարի 3-ը ռեկտորի նոր պաշտոնակատար Մարտին Մեյերսոնը (որը փոխարինել է պաշտոնաթող Էդվարդ Սթրոնգին) սահմանել է քաղաքական գործունեության ժամանակավոր կանոններ Բերքլիի Կալիֆոռնիայի համալսարանում[9]։ Նա առանձնացրել է Sprule Hall-ի աստիճանները որպես բաց քննարկման հարթակ օրվա որոշակի ժամերին և թույլ տվել տեղադրել տեղեկատվական սեղաններ։ Սա վերաբերում էր ուսանողական քաղաքական ամբողջ սպեկտրին, ոչ միայն ազատ խոսքի շարժումը կազմող ազատական տարրերին[10]։

Արտաքին դիտորդների մեծ մասը խոսքի ազատության շարժումը սահմանել է որպես ձախ շարժում։ Ուսանողները և այլոք, որոնք դեմ են ԱՄՆ արտաքին քաղաքականությանը, FSM-ի նախնական հաղթանակից հետո ամրապնդել են իրենց տեսանելիությունը համալսարանում։ 1965 թվականի գարնանը FSM-ին հաջորդել է Վիետնամի օրվա կոմիտեն[5], որը դարձել է Վիետնամի պատերազմի դեմ շարժման կարևոր մեկնարկային կետը։

1966-1970 թվականներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ազատ խոսքի շարժումը երկարատև հետևանքներ ունեցավ UC Berkeley-ի համար և շրջադարձային պահ դարձավ 1960-ականների քաղաքացիական ազատությունների շարժման մեջ։ 1960-ականների սկզբին ազատ խոսքի շարժումը սկսել է գործել որպես ազատ խոսքի շարժման մաս։ Սա ընկալվել է որպես ուսանողական Հայտնի ակտիվության սկիզբ, որը գոյություն ուներ համալսարանում 1960-ականներին և ավելի փոքր չափով շարունակվում է այսօր։ Նկատվել է ընտրողների զգալի բացասական արձագանք՝ խոսքի ազատության շարժման մեջ ներգրավված անձանց նկատմամբ։ 1966 թվականի աշնանը Ռոնալդ Ռեյգանը անսպասելի հաղթանակ տարավ և ընտրվել Կալիֆոռնիայի նահանգապետ[11]։ Այնուհետև նա հրահանգել է Կալիֆորնիայի համալսարանի հոգաբարձուների խորհրդին աշխատանքից ազատել Կալիֆորնիայի համալսարանի նախագահ Քլարկ Քերին, քանի որ նա չափազանց մեղմ էր ցուցարարների նկատմամբ։ ՀԴԲ-ն գաղտնի դոսյեներ էր պահում Քերի և Սավիոյի վրա և նրանց կյանքը ենթարկում էր միջամտության COINTELPRO-ի շրջանակներում։

Վերամիավորումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Շարժման 20-ամյակին նվիրված FSM վերամիավորումը տեղի է ունեցել 1984 թվականի հոկտեմբերի առաջին շաբաթվա ընթացքում և գրավել է լրատվամիջոցների զգալի ուշադրությունը։ Spraul Plaza-ի հանրահավաքին ներկա էին FSM-ի վետերաններ Մարիո Սավիոն, որը ընդհատել է երկար կամավոր լռությունը[12][13][14]։ FSM-ի 30-ամյակի վերամիավորումը, որը տեղի է ունեցել 1994 թվականի դեկտեմբերի առաջին հանգստյան օրերին, նույնպես հանրային միջոցառում էր, ևս մեկ հանրահավաք Sprule Plaza-ում, որին մասնակցում էին Սավիոն, Վայնբերգը, Գոլդբերգը և տեղի է ունեցել խմբային քննարկումներ FSM-ի և խոսքի ազատության ներկայիս խնդիրների վերաբերյալ[15]։ 2001 թվականի ապրիլին Կալիֆոռնիայի Բերկլիի համալսարանի Բանկրոֆթ գրադարանը անցկացրել է սիմպոզիում՝ նվիրված խոսքի ազատության շարժման թվային արխիվի բացմանը։ Չնայած դա FSM-ի ոչ պաշտոնական հանդիպում էր, FSM-ի շատ առաջնորդներ ներկա էին քննարկման խմբերում, իսկ շարժման մյուս անդամները հանդիսատեսի մեջ էին[16]։ FSM-ի 40-ամյակի վերամիավորումը, որն առաջինն էր 1996 թվականին Սավիոյի մահից հետո, տեղի է ունեցել 2004 թվականի հոկտեմբերին։ Այդտեղ սյունակագիր Մոլլի Այվինսը հանդես է եկել Մարիո Սավիոյի հիշատակին նվիրված ամենամյա դասախոսությամբ, որին հաջորդել է ավանդական Sprule Plaza հանրահավաքը և քաղաքացիական ազատությունների վերաբերյալ խմբային քննարկումները այս շաբաթվա վերջին[17][18][19][20]։ Տեղի է ունեցել նաև կիրակնօրյա հանդիպում, որն ավելի մասնավոր միջոցառում էր, առաջին հերթին շարժման վետերանների հավաքույթ՝ ի հիշատակ Սավիոյի և FSM-ի մերձավոր դաշնակից, պրոֆեսոր Ռեջինալդ Զելնիկի, որը մահացել է մայիսին տեղի ունեցած դժբախտ պատահարի արդյունքում[21]։

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. ↑ «Who Was Mario?». The Mario Savio Young Activist Award (անգլերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2017 թ․ հուլիսի 16-ին.
  2. ↑ «Notable Bios». Berkeley FSM | Free Speech Movement 50th Anniversary (անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ սեպտեմբերի 6-ին. Վերցված է 2020 թ․ մարտի 24-ին.
  3. ↑ Sol Stern (2014 թ․ սեպտեմբերի 25). «The Free Speech Movement at 50». City Journal (անգլերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2022 թ․ հունվարի 11-ին. Վերցված է 2022 թ․ օգոստոսի 26-ին.
  4. ↑ «the history of SLATE». SLATE Archives Committee (անգլերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2021 թ․ մարտի 1-ին. Վերցված է 2022 թ․ օգոստոսի 26-ին.
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 5,4 5,5 Jo Freeman. «The Berkeley Free Speech Movement». Jo Freeman.com (անգլերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2021 թ․ հունիսի 22-ին.
  6. ↑ «FSM: Chronology of Events, Three Months of Crisis, Part One, from California Monthly - Sept to Oct 1964». Free Speech Movement Archives (անգլերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2021 թ․ հուլիսի 28-ին. Վերցված է 2022 թ․ օգոստոսի 27-ին.
  7. ↑ «FSM: A Faculty Chronology, CHRONOLOGY OF THE FREE SPEECH CONTROVERSY ON THE BERKELEY CAMPUS». Free Speech Movement Archives. Արխիվացված է օրիգինալից 2021 թ․ ապրիլի 19-ին. Վերցված է 2022 թ․ օգոստոսի 27-ին.
  8. ↑ «To the Educational Press, Jan. 13, 1965» (անգլերեն). Calisphere. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ մարտի 24-ին. Վերցված է 2020 թ․ մարտի 24-ին.
  9. ↑ «Visual History: Free Speech Movement, 1964 | Berkeley FSM». FSM50 (անգլերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2022 թ․ փետրվարի 23-ին. Վերցված է 2022 թ․ օգոստոսի 27-ին.
  10. ↑ Meyerson Martin. «Time, Place and Manner Statement». Online Archive of California (անգլերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2022 թ․ օգոստոսի 27-ին. Վերցված է 2022 թ․ օգոստոսի 27-ին.
  11. ↑ Jeffery Kahn (2004 թ․ հունիսի 8). «Ronald Reagan launched political career using the Berkeley campus as a political target». UC Berkeley News (անգլերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2022 թ․ ապրիլի 28-ին. Վերցված է 2022 թ․ օգոստոսի 27-ին.
  12. ↑ Lynn Ludlow The Free Speech revolutionaries, 20 years later," the first of six parts(անգլ.) // San Francisco Examiner. — 1984. — С. A1, A14-15.
  13. ↑ Stacy E. Palmer Berkeley, Birthplace of 1960's Unrest, Tries to Preserve Its Activist Image(անգլ.) // The Chronicle of Higher Education. — 1984. — С. 12-14.
  14. ↑ Lynn Ludlow Savio Breaks 20-year silence about Free Speech Movement(անգլ.) // San Francisco Examiner. — 1984. — С. A10.
  15. ↑ Elaine Herscher Echoes of Free Speech Movement Heard 30 Years Later(անգլ.) // San Francisco Chronicle. — 1994. — С. A19, A23.
  16. ↑ Taking Part: FSM and the Legacy of Social Protest, " brochure published by the Bancroft Library for the April 13-14, 2001 symposium.
  17. ↑ Charles Burress UC's change of heart – celebrating transformation of a pariah into an icon(անգլ.) // San Francisco Chronicle. — 2004. — С. B1, B5.
  18. ↑ Charles Burress Celebrating 4 decades of mouthing off(անգլ.) // San Francisco Chronicle. — 2004. — С. B5.
  19. ↑ Charles Burress Free speech returns to Sproul(անգլ.) // San Francisco Chronicle. — 2004. — С. B1, B5.
  20. ↑ Meredith May 40 years on Free Speechers talk all they want(անգլ.) // San Francisco Chronicle. — 2004. — С. B5.
  21. ↑ Wolfgang Saxon Reginald Zelnik, 68, Historian of Labor Movements in Russia(անգլ.) // The New York Times. — 2004. — С. 13.
 ⛭ 
  Բառարաններ և հանրագիտարաններ
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Ազատ_խոսքի_շարժում&oldid=9799760» էջից