Իբրայ Ալթինսարին

Իբրայ Ալթինսարին
Ծնվել է	հոկտեմբերի 20 (նոյեմբերի 1), 1841
Ծննդավայր	Kostanay, ԽՍՀՄ
Վախճանվել է	հուլիսի 17 (29), 1889 (47 տարեկան)
Վախճանի վայր	Kostanay, Turgay Oblast, Ռուսական կայսրություն
Մասնագիտություն	գրող, մանկավարժ, բանահավաք և ազգագրագետ
Քաղաքացիություն	Ռուսական կայսրություն
Ուշագրավ աշխատանքներ	Կիրգիզական քրեստոմատիա» ; «Կիրգիզներին ռուսերեն ; ուսուցանելու նախնական ուղեցույց»
Ազգականներ	Q12533429?
	Ybyrai Altynsarin Վիքիպահեստում

Իբրայ Ալթինսարին (ղազ.՝ Ыбырай Алтынсарин, հոկտեմբերի 20 (նոյեմբերի 1), 1841, Kostanay, ԽՍՀՄ - հուլիսի 17 (29), 1889, Kostanay, Turgay Oblast, Ռուսական կայսրություն), ղազախ մանկավարժ-լուսավորիչ, գրող, բանահավաք, հասարակական գործիչ, ազգագրագետ-գիտնական։ Հեղինակել է պատմվածքներ, առակներ, ղազախերեն թարգմանել է Լև Տոլստոյի, Իվան Կռիլովի ստեղծագործություններից։

Ղազախերեն տեքստեր գրելու հնարավորություն ապահովելու նպատակով ղազախական այբուբենի տարբերակներ է ստեղծել՝ հիմնվելով ռուսական գրի վրա։ Ալթնսարինը եղել է ղազախների աշխարհիկ կրթության գործի կազմակերպման սկզբնավորողը։ Բացել է ռուս-ղազախական երկդասյա կենտրոնական երկու ուսումնարան, արհեստագործական մեկ ուսումնարան, Ղազախստանում առաջին ուսումնարանը կանանց համար^[1], գավառական հինգ դպրոց, մանկավարժական մեկ ուսումնարան...

Կենսագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ծնվել է 1841 թվականի հոկտեմբերի 20-ին, ռուսական կայսրության Տուրղայ նահանգի Արաղարաղայ գավառակում։ Վաղ հասակում զրկվել է ծնողներից և մեծացել ու դաստիարակվել է պապի՝ հայտնի բեյ (իշխան) Բալգոժա Ժանբուրշինի տանը^[2]։

1850-1857 թվականներին սովորել է Օրենբուրգի սահմանային հանձնաժողովին առընթեր ռուսական գիշերօթիկ դպրոցում, որն ավարտել է ոսկե մեդալով։ Երեք տարի աշխատել է իր պապի գրասենյակում՝ որպես քարտուղար ու գրագիր։ 1879 թվականից վարել է Տուրղայ նահանգի ղազախական դպրոցների տեսուչի պաշտոնը։ Որպես ցարական պաշտոնյա՝ արժանացել է պետական խորհրդականի տիտղոսի։ Ռուսական այբուբենով 1879 թվականին հրատարակել է «Կիրգիզական քրեստոմատիա» և «Կիրգիզներին ռուսերեն ուսուցանելու նախնական ուղեցույց» դասագրքերը (այդ ժամանակներում ղազախներին կիրգիզներ էին անվանում)։ Մահացել է 1889 թվականի հուլիսի 17-ին։

Մեծարանք և հիշատակ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ալթնսարինի պատվին անվանակոչվել են՝

Կոստանայի մարզի շրջաններից մեկը
Արկալիկի պետական մանկավարժական ինստիտուտը
գրադարաններ՝ Կոստանայում, Շիմկենտում
Ռուդնոյե քաղաքի հասարակական-հումանիտար քոլեջը
Ալմաթիի պողոտաներից մեկը
մեկական փողոց Կոստանայ, Կոկշեթաու, Ռուդնոյե քաղաքներում
մեկական դպրոց Ալմաթի, Կապշագայ, Ուբագան քաղաքներում, Տասկալա ավանում
սառցադաշտ Ջունգարյան Ալաթաու լեռներում^[3] (1952 թ.)
Կենթաու քաղաքում 2013 թվականի մայիսին կանգնեցվել է Ալթնսարինի հուշարձանը
2007 թվականին Ղազախստանի կրթության և գիտության նախարարությունը սահմանել է գերատեսչական հատուկ պարգև՝ [1] «Իբրայ Ալթնսարին» կրծքանշան

Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Altynsarin, Ybrai [Ibrahim] (1994). Tandamaly shygarmalary (Selected Works). Gylym, Almaty, Kazakhstan. ISBN 5-628-00862-1.
Lamashev, A. (1983). Ybyrai Altynsarin: Seminarii. Anatili. ISBN 5-630-00018-7.
Isabelle Kreindler (1983). «Ibrahim Altynsarin, Nikolai Il'minskii and the Kazakh National Awakening». Central Asian Survey. 2: 3. doi:10.1080/02634938308400440.

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

↑ |2|314|Женские училища}}
↑ Аян Әден (17 тамыз 2018). «Ыбырайдың атасы Кенесары бастаған қозғалысты жақтамаған». ҚазАқпарат. Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ նոյեմբերի 7-ին.(ղազախ.)
↑ |1|202|Алтынсарина ледник

Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Портал «Ибрай Алтынсарин» Արխիվացված 2019-05-14 Wayback Machine

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Իբրայ Ալթինսարին» հոդվածին։

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից (հ․ 1, էջ 163)։

[1] |2|314|Женские училища}}

[2] Аян Әден (17 тамыз 2018). «Ыбырайдың атасы Кенесары бастаған қозғалысты жақтамаған». ҚазАқпарат. Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ նոյեմբերի 7-ին.(ղազախ.)

[3] |1|202|Алтынсарина ледник

[1]

[2]

[3]