Սինուսիտ

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Սինուսիտ
Տեսակհիվանդության կարգ, ախտանիշ կամ նշան և բորբոքային հիվանդություն
Բժշկական մասնագիտությունականջաքթակոկորդաբանություն
 Sinusitis Վիքիպահեստում

Սինուսիտ (լատիներեն՝ ռինոսինուսիտ կամ սինուսիտ), քթի հարակից խոռոչների լորձաթաղանթի բորբոքում[1][2]։ Ընդհանուր սիմպտոմներն են քթի լորձաթաղանթի հաստացումը, քթի փակվածությունը և դիմային ցավը[1][2]։ Այլ նշաններից կարող են լինել տենդ, գլխացավ, թուլության զգացողություն, կոկորդի ցավ և հազ[3][4]։ Հազը ուժգնանում է գիշերային ժամերին[4]։ Լուրջ բարդություններ հազվադեպ են նկատվում[4]։ Սինուսիտը համարվում է սուր, եթե տևում է 4 շաբաթից քիչ, և քրոնիկ, եթե տևում է 12 շաբաթից երկար։

Հայմորիտ կարող է առաջանալ ինֆեկցիայի, ալերգիայի, օդի աղտոտվածության, կամ էլ քթի կառուցվածքային խնդիրների պատճառով[3]։ Ամենահաճախը առաջանում է վիրուսային ինֆեկցիայի պատճառով[3]։ Բակտերիալ ինֆեկցիա կարող է առաջանալ, եթե սիմպտոմները ձգվում են ավելի քան տասը օր կամ էլ հիվանդն սկսում է նորից վատ զգալ վիճակի բարելավումից հետո[1]։ Հիվանդության ռեցիդիվներ առավել հաճախ լինում են այն մարդկանց մոտ, ովքեր ունեն ասթմա, կիստոզ ֆիբրոզ և թույլ իմունային համակարգ[1]։ Ռենտգեն հետազոտությունը պարտադիր չէ, բացառությամբ բարդությունների կասկածի դեպքում[1]։ Քրոնիկ ձևի հաստատման համար խորհուրդ է տրվում անցկացնել ուղղակի վիզուալիզացիա կամ համակարգչային տոմոգրաֆիա[1]։

Հիվանդության որոշ ձևեր կարելի է կանխարգելել` պահպանելով հիգիենայի կանոնները (օրինակ՝ ձեռքերը անընդհատ լվանալով), ծխախոտի դեմ պայքարելով և իմունիզացիայով[3]։ Հիվանդության ախտանիշների թեթևացմանը նպաստում են Նապրոքսենը (ցավազրկող), քթային ստերոիդները, քթային լվացումները[1][5]։ Սուր հայմորիտի դեպքում նախնական բուժման համար խորհուրդ է տրվում ընտրել սպասողական վիճակ[1]։ Եթե 7-10 օրվա ընթացքում ախտանշանները չեն անցնում, ապա կարող ենք օգտագործել անտիբիոտիկոթերապիա[1]։ Առաջին օգտագործման անտիբիոտիկներն են ամոքսիցիլինը կամ ամոքսիցիլին/կլավուլանատը[1]։ Վիրահատական բուժումը երբեմն օգտագործվում է հիվանդության քրոնիկ ձևերի ժամանակ[6]։

Սինուսիտը հաճախ հանդիպող հիվանդություն է[1]։ Եվրոպայում և Միացյալ Նահանգներում ամեն տարի այս հիվանդությունով հիվանդացությունը կազմում է 10-30 տոկոս[1][7]։ Կանայք ավելի հաճախ են հիվանդանում, քան տղամարդիկ[8]։ Քրոնիկ սինուսիտով հիվանդացությունը կազմում է 12.5 տոկոս[9]։ Միացյալ նահանգներում սինուսիտի բուժման համար ծախսվում է ավելի քան 11 միլիարդ դոլար[1]։ Վիրուսային սինուսիտի դեպքում անիտիբիոտիկոթերապիան անարդյունավետ է[1]։

Դասակարգում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Սինուսիտի պատկեր

Սինուսիտը (կամ ռինոսինուսիտը) սահմանվում է որպես հարքթային ծոցերի լորձաթաղանթի բորբոքում և ունի հետևյալ դասակարգումը[10]․

Բնույթով՝

  • Սուր՝ 750 374 ախտորոշում տարվա ընթացքում[11]։
  • Քրոնիկ 1 863 757 ախտորոշում տարվա ընթացքում[12]։

Ձևով՝

  • Էքսուդատիվ
Շճային
Կատառալ
Թարախային
  • Արդյունավետ
Միջպատային հիպերպլաստիկ
Պոլիպային

Ըստ պատճառական գործոնի՝

  • Վնասվածքային
  • Վիրուսային
  • Մանրէային,
  • Սնկային
  • Խառը
  • Ալերգիկ[13]
  • Դեղորայքային
  • Սեպտիկ և ասեպտիկ

Ըստ ընթացքի՝

  • Սուր սինուսիտ - Ինֆեկցիա է, որը կարող է տևել մինչև չորս շաբաթ և կարող է ընթանալ թեթև և ծանր ձևերով։ Որոշ դեպքերում հիվանդությունը տևում է մինչև 12 շաբաթ[1]։
  • Կրկնվող սուր սինուսիտ – Մեկ տարվա ընթացքում մի քանի անգամ կրկնվող սուր սինուսիտ։
  • Ենթասուր սինուսիտ – Ինֆեկցիա, որը տևում է 4-12 շաբաթ, համարվում է միջանկյալ ձև սուր և քրոնիկ ձևի միջև։
  • Քրոնիկ սինուսիտ – Երբ հիվանդության ախտանշանները պահպանվում են ավելի քան 12 շաբաթ[1]
  • Քրոնիկ սինուսիտի սրացում – Այս դեպքում քրոնիկ սինուսիտի ախտանշանները սրվում են, բայց բուժումից հետո վերադառնում են նախկին վիճակին։

Մեծահասակների մոտավորապես 90 տոկոսն իրենց կյանքի ընթացքում հիվանդանում են սինուսիտի որևէ ձևով[14]։

Նշաններ և ախտանշաններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Գլխացավը, դիմային ցավը, և բութ ճնշման զգացողությունը, առկա է սուր և քրոնիկ սինուսիտների դեպքում։ Ցավը սովորաբար արտահայտվում է սինուսների շրջանում և ավելի է սաստկանում, երբ հիվանդը գլուխը կախում է ներքև։ Ցավը հաճախ սկսվում է գլխի մի կողմում և հետո դառնում երկկողմանի։ Սուր սինուսիտը երբեմն ուղեկցվում է քթային արտադրությամբ, որը սովորաբար կանաչ գույնի է, կարող է լինել թարախային կամ արյունային[15]։ Հաճախ տեղայնացված գլխացավը կամ ատամնացավը հենց այն ախտանիշներն են, որոնցով տարբերակում են սինուսիտի հետ կապված ցավը գլխացավերի այլ տեսակներից, ինչպիսիք են միգրենը կամ լարվածության գլխացավերը։ Սինուսիտի և ատամնացավի տարբերակման միջոց է նաև գլուխը թեքելիս ցավի ուժգնացումը և վալսալվայի փորձը[16]։

Հնարավոր է ակնակապճի ինֆեկցում, որը կարող է ուղեկցվել տեսողության կորստով, տենդով և հիվանդության ծանրացմամբ։ Մյուս հնարավոր բարդությունն է ճակատոսկրերի և այլ դիմային ոսկրերի ինֆեկցումը (օստեոմիելիտ)` Փոթսի փքված ուռուցքը[17]։

Սինուսները կարող են բորբոքվել միջին ականջից քթային անցուղիների միջոցով։ Սա կարող է արտահայտվել գլխապտույտով, «սեղմված կամ ծանր գլխով» կամ էլ գլխի վիբրացիոն զգացողությամբ։ Հետգրիպային արտահոսքը նույնպես քրոնիկ ռինոսինուսիտի ախտանիշ է։

Հալիտոզը (բերանից վատ հոտը) հաճախ քրոնիկ ռինոսինուսիտի նշան է։ Սակայն շնչառական անալիզների ոսկե ստանդարտը կիրառելի չէ։ Տեսականորեն կան մի քանի մեխանիզմներ, որոնք օբյեկտիվորեն և սուբյեկտիվորեն ընդգրկում են հալիտոզը[16]։

2004 թվականին գիտնականները առաջարկել են սինուսային գլխացավերի 90 տոկոսը դիտարկել որպես միգրենի դրսևորում[18][19]։ Տարբերակելը դժվար է այն պատճառով, որ միգրենը ընդգրկում է եռվորյակ նյարդը, որը նյարդավորում է 2 սինուսների շրջանը և ուղեղը շրջապատող թաղանթները։ Որպես արդյունք դժվար է ճիշտ տարբերակել, թե որ կողմից է ցավը ծագում։ Միգրենով հիվանդ մարդիկ, որպես կանոն, չեն ունենում քթի լորձաթաղանթի հաստացում, որը բնորոշ է սինուսային ինֆեկցիային։

Տեղակայում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Գոյություն ունեն 4 զույգ հարքթային խոռոչներ՝ ճակատային, էթմոիդալ, վերին ծնոտային և սֆենոիդալ։ Էթմոիդալ խոռոչները բաժանվում են առաջային և հետին խոռոչների, որոնց բաժանարար սահմանն է միջին քթային խեցու բազալ թաղանթը։ Սինուսիտները դասակարգվում են ըստ խոռոչների տեղակայման։

  • Վերին ծնոտային-Կարող է առաջացնել ցավ կամ ճնշման զգացողություն վերին ծնոտի շրջանում, ատամնացավ, գլխացավ[16]։
  • Ճակատային- առաջացնում է ցավ կամ ճնշման զգացողություն ճակատային խոռոչների շրջանում (տեղայնացված է աչքի շուրջ), գլխացավ, մասնավորապես` ճակատային շրջանում։
  • Էթմոիդալ- առաջացնում է ցավ կամ ճնշման զգացողություն աչքերի շուրջ/միջև, քթի ստորին շրջանում և գլխացավ[20]։
  • Սֆենոիդալ-առաջացնում է ցավ կամ ճնշման զգացողություն աչքերի միջև, բայց ավելի հաճախ զգացվում է գլխի գագաթային շրջանում, պտկաձև ելունի շրջանում կամ էլ գլխի հետին հատվածում[20]։

Բարդություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Աստիճան Նկարագրություն
I Ենթալորձաթաղանթային այտուց
II Ակնային այտուց
III Ենթոսկրային այտուց
IV Ակնային աբսցես
V Կավերնոզ ծոցի սեպտիկ թրոմբոզ

Գլխի շրջանում սինուսիտները առաջացնում են շատ վտանգավոր բարդություններ` մասնավորապես ընդգրկելով ճակատային և ֆրոնտալ խոռոչները, որտեղից անաէրոբ բակտերիաները արյունատար անոթների կամ ոսկրերի միջոցով ներթափանցում են գլխուղեղ ՝ առաջացնելով վերջինիս ինֆեկցում։ Որպես արդյունք առաջանում է աբսցես, մենինգիտ և կյանքին վտանգ սպառնացող այլ բարդություններ։ Ծայրահեղ դեպքերում հիվանդի մոտ կարող են արտահայտվել մեղմ անձնային փոփոխություններ, գլխացավ, գիտակցության ու տեսողության խանգարում, կոմա և մահ։

Ինֆեկցիան սինուսներից կարող է տարածվել երակային բերանակցումների միջոցով կամ էլ ուղղակիորեն տարածվել փակ կառուցվածքներով։ Ակնային բարդություններն ըստ Չանդլերի սանդղակի դասակարգվում են 5 աստիճանի` ըստ հիվանդության ուժգնության (տե՛ս աղյուսակը)[21]։ Ինֆեկցիան տարածվելով ակնախոռոչ՝ կարող է առաջացնել հարակնային այտուց, ենթոսկրային աբսցես, ակնային այտուց և աբսցես։ Ակնային այտուցը կարող է բարդանալ սուր էթմոիդիտով, եթե առաջային և հետին էթմոիդալ երակներից ինֆեկցիան տարածվում է էթմոիդալ լաբիրինթի կողմնային կամ ակնային մասով։ Սինուսիտը կարող է տարածվել կենտրոնական նյարդային համակարգ՝ առաջացնելով կավերնոզ ծոցի թրոմբոզ, ռետրոգրադ մենինգիտ, էպիդուրալ, սուբդուրալ և ուղեղի աբսցես[22]։ Ակնային ախտանշանները հաճախ նախորդում են ներգանգային ինֆեկցիային։ Այլ բարդություններից են սինոբրոնխիտը, վերին ծնոտի օստեոմիելիտը և ճակատային ոսկրի օստեոմիելիտը[23][24][25][26]։ Ճակատային ոսկրի օստեոմիելիտը հաճախ առաջանում է թրոմբոֆլեբիտի քայքայումից։

Այս բարդությունների ախտորոշմանն օգնում է տեղայնացված բութ ցավը, հաստատվում է ԿՏ-ով և միջուկային իզոտոպիկ սքանավորմամբ։ Ամենահաճախ հանդիպող պատճառային միկրոբներն են անաէրոբ բակտերիաները և ոսկեգույն Ստաֆիլոկոկը։ Բուժումն ընդգրկում է վիրաբուժական միջամտությունը և անտիբիոտիկոթերապիան։ Երկարատև ներերակային հակամիկրոբային թերապիայից հետո հազվադեպ է կատարվում վիրաբուժական միջամտություն[27]։ Հակաբիոտիկները պետք է նշանակվեն 6 շաբաթ ժամկետով։ Խորհուրդ է տրվում կատարել հիվանդի շարունակական մոնիթորինգ՝ խուսափելու համար ներգանգային բարդություններից։

Պատճառներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Վերին ծնոտային սինուսիտները կարող են լինել ատամնային ծագման (օդոնտոգեն սինուսիտ)[28], կազմում են մեծ տոկոս (բոլոր դեպքերի 20 տոկոսը)[29], խոռոչի հատակի և ատամների մոտակայքում։ Սովորաբար օդոնտոգեն սինուսիտի պատճառն է վերին ծնոտի հետին ատամների պերիապիկալ կամ պերիոդոնտալ ինֆեկցիան, որը տարածվում է վերին ծնոտային ծոց ոսկրի քայքայման միջոցով։ Եթե օդոնտոգեն ինֆեկցիան տարածվում է վերին ծնոտային ծոց, ապա հնարավոր է ինֆեկցիայի տարածումը աչք և էթմոիդալ խոռոչ[29]։

Քրոնիկ սինուսիտ կարող է առաջանալ անուղղակի ձևով եվստախյան փողի միջոցով, որը կապում է կոկորդը և սինուսային ծոցերը։ Այլ հիվանդություններ, ինչպիսիք են օրինակ կիստոզ ֆիբրոման և գրանուլեմատոզ պոլիանգիտիսը, ևս կարող են քրոնիկ սինուսիտի պատճառ հանդիսանալ։

Սուր սինուսիտ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Սուր սինուսիտին սովորաբար նախորդում է վերին շնչառական ուղիների ինֆեկցիան, գլխավորապես վիրուսային ծագման, ամենահաճախ հանդիպող վիրուսներն են ռինովիրուսը, կորոնավիրուսը և գրիպի վիրուսը, ինչպես նաև ադենովիրուսը, մարդու պարագրիպի վիրուսը, մարդու ռեսպիրատոր սինցիտիալ վիրուսը և էնտերովիրուսների որոշ տեսակներ և մետապնևմովիրուսը։ Բակտերիալ ծագման ինֆեկցիայի դեպքում առավել հաճախ հանդիպող հարուցիչներն են Ստրեպտոկոկային պնևմոնիան, Հեմոֆիլուս ինֆլյուենցիան և Մորաքսելլա կատարալիսը[30]։ Մինչ օրս բակտերիալ ինֆեկցիայի ամենատարածված հարուցիչ է Հեմոֆիլուս ինֆլյուենցիան։ B տիպի Հ․ ինֆլյուենցիայի նկատմամբ վակցինացիան արդյունավետ է և այժմ կլինիկական պրակտիկայում գլխավորապես հանդիպում է ոչ տիպիկ Հ․ ինֆլյուենցիայի տեսակը։ Այլ բակտերիալ հարուցիչներից հանդիպում է Ստաֆիլոկոկուս աուրեուսը և ստրեպտոկոկային այլ ձևեր, անաէրոբ բակտերիաներ, հազվադեպ հանդիպում է նաև գրամ բացասական բակտերիաներ։ Վիրուսային սինուսիտը տևում է 7-10 օր[30], մինչդեռ բակտերիալ ծագման սինուսիտը ավելի կայուն է։ Վիրուսային սինուսիտների մոտավորապես 0,5-2 տոկոսը բակտերիալ սինուսիտի արդյունք է։

Սուր սինուսիտը կարող է լինել նաև անկային ինվազիայի արդյունք։ Այս ինֆեկցիաները տիպիկ են այն հիվանդների մոտ, ովքեր ունեն շաքարային դիաբետ կամ իմուն անբավարարություն (ՄԻԱՎ վարակ)։ Առաջին տիպի շաքարային դիաբետի դեպքում կետոացիդոզը կարող է ասոցացվել սինուսիտի հետ լորձաթաղանթի միկոզի շնորհիվ[31]։

Քիմիական գրգռիչները նույնպես կարող են առաջացնել սինուսիտ, մասնավորապես ծխախոտի ծուխը և քլորիդները[32]։ Հազվադեպ դա կարող է առաջանալ ատամի վարակման հետևանքով[30]։

Քրոնիկ սինուսիտ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Որպես կանոն քրոնիկ սինուսիտը ձգվում է ավելի քան 12 շաբաթ և կարող է առաջանալ տարբեր հիվանդությունների պատճառով, որոնց դեպքում սինուսների բորբոքումը ընդհանուր սիմպտոմներից մեկն է։ Քրոնիկ սինուսիտը ունի հետևյալ նախանշանները. քթային փակվածություն, դիմային ցավ, գլխացավ, գիշերային հազ, ասթմային ուղեկցող սիմպտոմ, ընդհանուր հոգնածություն, կանաչ կամ դեղին արտադրության առկայություն, առաջ թեքվելիս դեմքի շրջանում ծանրության և սեղմվածության զգացողություն, գլխապտույտ, ատամների ցավ և/կամ վատ շնչառություն[10]։ Հաճախ քրոնիկ սինուսիտին կարող է ուղեկցել անօսմիան, խանգարելով հոտառությանը[10]։ Հիվանդության սկզբնական շրջանում սուր կամ քրոնիկ վերինծնոտային սինուսիտը ասոցացված է ատամնային ինֆեկցիայի հետ։ Լուսավախությունը և տեսողության խանգարումը բնորոշ չէ քրոնիկ սինուսիտին։

Քրոնիկ սինուսիտը դասակարգվում է պոլիպային և ոչ պոլիպային ձևերի։ Պոլիպների առկայության դեպքում հիվանդությունը կոչվում է քրոնիկ հիպերպլաստիկ սինուսիտ, սիմպտոմները շատ աղքատ են[30], կարող է ընդգրկել ալերգիա, բնապահպանական այնպիսի գործոններ, ինչպիսիք են փոշին կամ աղտոտվածությունը, բակտերիալ վարակը կամ սնկային ախտահարումը։

Քրոնիկ ռինոսինուսիտը բազմագործոնային բորբոքային հիվանդություն է, ավելի շատ արտահայտվում է որպես կայուն բակտերիալ վարակ[30]։ Բժշկական վերահսկողությունը հիմա կենտրոնացած է ավելի շատ հիվանդության կանխարգելմամբ։ Քրոնիկ ռինոսինուսիտի բոլոր ձևերը ասոցացված են վատ սինուսային դրենաժի և երկրորդային բակտերիալ վարակի հետ։ Խիստ անհատական դեպքերում պահանջվում է կատարել պարբերական անտիբիոտիկոթերապիա՝ կանխելու քրոնիկ ռինոսինուսիտի սրացումը։

Քրոնիկ ռինոսինուսիտի դեպքում հայտնաբերվում է աէրոբ և անաէրոբ միկրոֆլորայի կոմբինացիա։ Առանձնացվում է նաև Ստաֆիլոկոկուս աուրեուս, կոագուլազա բացասական Ստաֆիլոկոկը և Գրամ բացասական աղիքային ձևերը։

Փորձերը ցույց են տալիս,որ առավել շատացել են քրոնիկ ռինոսինուսիտի ենթատիպերը։ Էոզինոֆիլների առկայությունը քթի խոռոչի և հարքթային ծոցերի լորձաթաղանթում նկատվում է շատ հիվանդների մոտ, այս երևույթը կոչվում է լորձաթաղանթի էոզինոֆիլային լորձաթաղանթային ռինոսինուսիտ։ Վերոնշյալ հիվանդության դեպքում նկատվում է ալերգիկ ռեակցիա, որը հաճախ պատճառաբանված չէ, ինչի արդյունքում ենթադասակարգում են ալերգիկ և ոչ ալերգիկ ձևերի[33]։

Վերջերս քննարկվում է քրոնիկ ռինոսինուսիտի զարգացման մեջ սնկերի դերը[34]։ Քննարկումները վերջնական արդյունքի չեն բերել։ Հակասնկային բուժումն ունեցել է խառը արդյունք։

Կան տեսակետներ, որ սինուսիտ առաջացնում են հիվանդությունների մի խումբ, որոնք կապված են շնչառական ուղիների և ավելի հաճախ կապված են ասթմայի հետ[35][36]։ Սինուսիտների բոլոր տեսակներն արդյունքն են կամ մասն են կազմում ընդհանուր շնչառական բորբոքային հիվանդությունների, հետևաբար այնպիսի սիմպտոմները, ինչպիսիք հազն է, ասոցացված է վերջինիս հետ։

Ծխող և պասիվ ծխող հիվանդների մոտ հիվանդությունը ասոցացված է[9]։

  • Քրոնիկ սինուսիտի ԿՏ
    Քրոնիկ սինուսիտի ԿՏ
  • Քրոնիկ սինուսիտի ԿՏ սքանավորում, ցույց է տալիս աջ վերին ծնոտային ծոցի հաստացած և սկլերոզացված պատկերը։
    Քրոնիկ սինուսիտի ԿՏ սքանավորում, ցույց է տալիս աջ վերին ծնոտային ծոցի հաստացած և սկլերոզացված պատկերը։
  • Քրոնիկ սինուսիտի ՄՌՏ պատկեր 2 վերին ծնոտային ծոցերի լորձաթաղանթի այտուց և հաստացում։
    Քրոնիկ սինուսիտի ՄՌՏ պատկեր 2 վերին ծնոտային ծոցերի լորձաթաղանթի այտուց և հաստացում։
  • Օդոնտոգեն ինֆեկցիայով հարուցված վերին ծնոտային ծոցի բորբոքում համակցված շուրջակնային այտւցի հետ։
    Օդոնտոգեն ինֆեկցիայով հարուցված վերին ծնոտային ծոցի բորբոքում համակցված շուրջակնային այտւցի հետ։
  • Ճակատային սինուսիտ
    Ճակատային սինուսիտ
  • Ձախակողմյան վերին ծնոտային ծոցի սինուսիտի ռենտգեն պատկեր՝ նշված սլաքով։
    Ձախակողմյան վերին ծնոտային ծոցի սինուսիտի ռենտգեն պատկեր՝ նշված սլաքով։

Ախտաֆիզիոլոգիա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Կա հիպոթեզ, որ շատ անտիբոտիկակայուն քրոնիկ սինուսիտների առաջացման անմիջական պատճառը առաջին հերթին միջավայրում առկա իրար սոսնձված բակտերիալ շտամներն են (բիոֆիլմեր)[37][38][39]։ Ավելի կոնկրետ բիոֆիլմերը դրանք արտաբջջային մատրիքսի և տարբեր տեսակի իրարից կախված մանրէների համախումբ են՝ «համայնք», որոնցից շատերին ստանդարտ լաբորատոր հետազոտման մեթոդներով դժվար է առանձնացնել[40]։ Այսպիսի «համայնքի» մեջ գտնվող բակտերիաները 1000 անգամ ավելի կայուն են անտիբիոտիկների նկատմամբ քան նրանց ազատ ձևերը։ Քրոնիկ սինուսիտով հիվանդների մոտ կատարված վիրահատությանների վերջին տարիներին ուսումնասիրությունները ցույց տվեցին որ, հիվանդների 75 տոկոսի լորձաթաղանթում առկա են այս բիոֆիլմերը[41]։

Ախտորոշում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Սուր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Առողջապահության ոլորտի մասնագետները տարբերակում են բակտերիալ և վիրուսային սինուսիտներն ըստ հիվանդության ժամանակի[1]։ Եթե հիվանդի մոտ սինուսիտը տևում է 10 օրից ոչ ավել և առանց ախտանշանների խորացման, ապա ենթադրվում է, որ գործ ունենք վիրուսային սինուսիտի հետ[1]։ Երբ ախտանիշները պահպանվում են 10 օրից ավել, ապա սինուսիտը բակտերիալ ծագման է[42]։ Խորհուրդ չի տրվում կատարել ռենտգեն, ԿՏ և ՄՌՏ` բացառությամբ բարդությունների զարգացման դեպքում[42]։ Սինուսիտի ժամանակ ցավը երբեմն կապված է լինում պուլպիտի հետ (ատամնացավ) և հակառակը։ Դասական դեպքերում գլուխը կախելիս ցավի ուժգնացմամբ տարբերակում ենք սինուսիտը պուլպիտից։

Քրոնիկ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Եթե սինուսիտը տևում է 12 շաբաթ և ավելի երկար, ապա խորհուրդ է տրվում կատարել ԿՏ[42]։ ԿՏ սքանավորման վրա սուր սինուսիտի ռենտգենթափանցելիությունը կազմում է 10-25 միավոր ըստ Հաունսֆիլդի սանդղակի, մինչդեռ քրոնիկ ձևի դեպքում ավելի հաստացած է պատկերը, 30-60 միավոր ռենտգենթափանցելիությամբ[43]։

Կլինիկական սիմպտոմները և քթային էնդոսկոպիան նույնպես օգնում են ճիշտ ախտորոշման հարցում[30]։ Օգտագործվում է նաև հյուսվածքների հիստոլոգիական հետազոտությունը և բակտերիաների ցանքսը[44]։ Ալերգիկ սնկային սինուսիտը հաճախ դիտվում է ասթմայով և քթային պոլիպներով հիվանդների մոտ։ Հազվադեպ կատարում են սինուսոսկոպիա։

Քթային էնդոսկոպիան կատարում են ճկուն օպտիկամանրաթելային խողովակով, լույսի և կամերայի օգնությամբ զննելով քթային ուղիները և սինուսները։ Սա կատարվում է ընդհանուր անզգայացման ներքո, որը տանում է հավելյալ 5-10 րոպե։

Բուժում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Բուժում[45][46]
Բուժում Ցուցումներ Հիմնավորում
Ժամանակ Վիրուսային և որոշ բակտերիալ սինուսիտներ [45] Սինուսիտները սովորաբար վիրուսային ծագում ունեն, չեն բուժվում անտիբիոտիկներով
Անտիբիոտիկներ Բակտերիալ սինուսիտ [45] Ուժեղ ցավով, մաշկային ինֆեկցիայով ուղեկցվող դեպքեր կամ բակտերիաներով հարուցված երկարատև դեպքեր
Քթային իրիգացիաներ Քթային փակվածություն Կարող են բացել շնչուղիները
Հեղուկների ընդունում Խիտ լորձի առկայություն Լորձաթաղանթի հիդրատացիա[45]
Հակահիստամինային պրեպարատներ Ալերգիայի հետ կապված Տիպիկ սինուսիտի ժամանակ հակահիստամինային դեղեր չեն նշանակում. այս բուժումը մեծ մասամբ չի օգտագործվում[45]
Քթային սփրեյներ Որպես ժամանակավոր բուժում Կան նախնական տվյալներ, որ սա թեթևացնում է ախտանշանները[5]։ Խորհուրդ է տրվում օգտագործել 3 օրից ոչ երկար[45]

Շատ հաճախ որպես բուժում խորհուրդ է տրվում անցնել հանգիստ վիճակի և խմել շատ հեղուկ[47]։ Հիմնական դեպքերում խորհուրդ չի տրվում օգտագործել անտիբիոտիկներ[47][48]։

Ցածր ջերմաստիճան ունեցող գոլորշիով ցնցուղը կամ ողողումը կարող է թեթևացնել սիմպտոմները[47][49]։ Ապացուցված է սուր սինուսիտի ժամանակ քթային ողողումների արդյունավետությունը[5]։ Օքսիմեթազոլին պարունակող փչովի քթային սփրեյները պաշտպանում են լորձաթաղանթի մակերեսը, սակայն խորհուրդ չի տրվում երկարատև օգտագործման համար։ Երկարատև օգտագործումը հանգեցնում է հետադարձ սինուսիտի զարգացմանը[50]։ Հայտնի չէ, թե արդյոք քթային ողողումները, հակահիստամինային դեղամիջոցները և սփրեյները օգնում են սուր սինուսիտով հիվանդ երեխաներին[51]։

Անտիբիոտիկներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Սինուսիտների շատ դեպքեր վիրուսային ծագման են և բուժվում են առանց անտիբիոտիկների[30]։ Սակայն եթե սիմպտոմները չեն անցնում 10 օրվա ընթացքում, ապա առաջին հերթին խորհուրդ է տրվում օգտագործել ամոքսացիլին, իսկ եթե 7 օր ամոքսացիլին օգտագործելուց հետո սիմպտոմները հետ չեն զարգանում, նշանակում են ամոքսացիլին կլավուլանատի հետ[30][42]։ 2012 թվականին Կոխրեյնի հետազոտությունները ցույց են տվել, որ շատ քիչ տարբերություն կա 7 և 14 օրերի միջև և խորհուրդ չի տրվում պոտենցիալ բարդությունների և ռեզիստենտ ձևերի զարգացման հավանականության դեպքում[52]։ Անտիբիոտիկները հատկապես խորհուրդ չի տրվում օգտագործել հիվանդության թույլ արտահայտված ձևերի դեպքում առաջին շաբաթների ժամանակ, քանի որ հակառակ էֆեկտի և անտիբիոտիկ կայուն ձևերի առաջացման ռիսկ կա[53]։

Այն մարդիկ, ովքեր պենիցիլինի նկատմամբ ալերգիա ունեն, օգտագործում են ֆտորքվինոլոններ, մակրոլիդային անտիբիոտիկներ, ինչպիսիք են կլարիտրոմիցինը, տետրացիկլինային շարքի անտիբիոտիկներից դոքսիցիկլին[54]։ Քանի որ ամոքսացիլինի նկատմամբ կայունությունն աճում է, Ամերիկայի Ինֆեկցիոն Հիվանդությունների Ասոցիացիայի ուղեցույցը խորհուրդ է տալիս բակտերիալ սինուսիտի նախնական բուժման համար օգտագործել ամոքսացիլին-կլավուլանատ[55]։ Դրան հակառակ ուղեցույցները խորհուրդ են տալիս օգտագործել այնպիսի անտիբիոտիկներ, որոնք պարունակում են ազիտրոմիցին, կլարիտրոմիցին և տրիմեթոպրիմ/սուլֆամետազոլին։ Սննդի և դեղերի ամերիկյան ասոցացիան դեմ է ֆտորքվինոլոնների օգտագործմանը` հաշվի առնելով լուրջ կողմնակի էֆեկտների առաջացման հավանականությունը[56]։

Անտիբիոտիկների կարճատև (3-7 օր) կուրսը նույնքան էֆեկտիվ է, որքան տիպիկ երկարատև կուրսը (10-14 օր) կլինիկորեն ախտորոշված սուր բակտերիալ սինուսիտի դեպքում առանց որևէ ընդհանուր բարդությունների[57]։ Ամերիկյան Ինֆեկցիոն Հիվանդությունների Ասոցացիան առաջարկում է 5-7-օրյա անտիբիոտիկոթերապիա բակտերիալ ինֆեկցիայի բուժման համար` այսպիսով կանխելով կայուն ձևերի առաջացումը։ Երեխաների համար ուղեցույցը խորհուրդ է տալիս մինչև 2 շաբաթ տևողությամբ անտիբիոտիկոթերապիա[55]։

Կորտիկոստերոիդներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Չհաստատված սուր սինուսիտների դեպքում ներքթային կորտիկոստերոիդները օգտագործվում են որպես պլացեբո և՛ առանձին, և՛ անտիբիոտիկների հետ համակցված[58]։ Ռենտգեն հետազոտությամբ և քթային էնդոսկոպիայով հաստատված դեպքերում կորտիկոստերոիդներով բուժումը խրախուսվում է[59]։ Սակայն արդյունավետությունը քիչ է[60]։

Օրալ կորտիկոստերոիդներով կարճատև բուժումը խրախուսվում է միայն այն դեպքում, եթե հաստատված է քթային պոլիպով քրոնիկ ռինոսինուսիտ[61][62]։

Վիրաբուժություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Քրոնիկ և հետադարձ սինուսիտի դեպքում ցուցված է ԼՈՌ բժշկի կոնսուլտացիան, բուժումը կարող է ընդգրկել քթային վիրահատություն։ Վիրահատական միջամտությունը ցուցված է այն դեպքերում, երբ սովորական թերապիան չի տալիս դրական արդյունք[61][63]։ Դեռևս վիճելի է, թե ինչպես է վիրաբուժական միջամտությունը ազդում քթային պոլիպների վրա, քանի որ դա քիչ է ուսումնասիրված[64]։

Վերին ծնոտային ծոցի անտրալ լվացումը ներառում է խոռոչների պունկցիա և հիպերտոնիկ լուծույթներով լվացումներ` լորձաթաղանթը մաքրելու համար։ 1996 թվականին քրոնիկ սինուսիտներով հիվանդների ուսումնասիրությունը ցույց է տվել, որ խոռոչների լվացումը անտիբիոտիկոթերապիայի նկատմամբ որևէ առավելություն չունի[65]։

Վիրաբուժական միջամտությունների ժամանակ մուտքը դեպի հարքթային ծոցեր կատարվում է արտաքին քթային անցուղուց ներքթային էնդոսկոպիայի միջոցով։ Ֆունկցիոնալ էնդոսկոպիկ սինուսային վիրաբուժության առավելություններն են՝ ստեղծվում է առավել ուղղորդված մուտք դեպի սինուսներ, հյուսվածքների նվազագույն տրավմա, մինիմալիզացվում են հետվիրահատական բարդությունները[66]։ Դեղապատ այնպիսի ստենդի օգտագործումը, ինչպիսին է պրոպելային մոմետասոնային իմպլանտը, նպաստում է հետվիրահատական վերականգնմանը[67]։

Բուժման մեկ այլ զարգացած մեթոդ է բալոնային սինուսոպլաստիկան։ Այս մեթոդը նման է բալոնային անգիոպլաստիկային, որը օգտագործվում է սրտի զարկերակները «բացելու համար», օգտագործվող բալոնների միջոցով փորձ է արվում մուտք գործել սինուսներ հնարավորինս ինվազիվ մեթոդով։

Հիվանդության կայուն ձևերի և ախտանշանների, ինչպես նաև ձախողված բժշկական և ֆունկցիոնալ էնդոսկոպիկ մեթոդների դեպքում օգտագործվում են այլ միջոցներ բորբոքումը հարքթային ծոցերից վերացնելու համար, ինչպիսին է օրինակ Կոլդուել-լյուկի հայմորոտոմիան[68]։ Այս վիրահատության ժամանակ կտրվածք է արվում վերլնդային մասում, բացվում է հայմորյան խոռոչի առաջային պատը, ամբողջությամբ հեռացվում է խոռոչի ախտահարված լորձաթաղանթը, դրենավորվում է ստորին կամ միջին քթային անցուղին` մեծ պատուհան ստեղծելով քթի կողմնային պատում[67]։

Համաճարակաբանություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ընդհանուր առմամբ, Միացյալ Նահանգներում տարեկան գրանցվում է 24-ից մինչև 31 միլիոն դեպք[69][70]։ Քրոնիկ սինուսիտով հիվանդները կազմում են ընդհանուր թվի 12․5 տոկոսը[9]։

Հետազոտություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Վերջին հետազոտությունները ցույց են տվել, որ սնկերը որոշակի դերակատարում ունեն քրոնիկ սինուսիտի զարգացման գործում, այդ իսկ պատճառով դեռևս փորձնական կիրառվում է հակասնկային բուժում։ Այս փորձարկումները դեռևս ունեն խառը արդյունք[30]։

Տես նաև[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. ↑ 1,00 1,01 1,02 1,03 1,04 1,05 1,06 1,07 1,08 1,09 1,10 1,11 1,12 1,13 1,14 1,15 1,16 1,17 Rosenfeld, RM; Piccirillo, JF; Chandrasekhar, SS; Brook, I; Ashok Kumar, K; Kramper, M; Orlandi, RR; Palmer, JN; Patel, ZM; Peters, A; Walsh, SA; Corrigan, MD (2015 թ․ ապրիլ). «Clinical practice guideline (update): adult sinusitis executive summary». Otolaryngology–Head and Neck Surgery. 152 (4): 598–609. doi:10.1177/0194599815574247. PMID 25833927.
  2. ↑ 2,0 2,1 Head, K; Chong, LY; Piromchai, P; Hopkins, C; Philpott, C; Schilder, AG; Burton, MJ (2016 թ․ ապրիլի 26). «Systemic and topical antibiotics for chronic rhinosinusitis». The Cochrane Database of Systematic Reviews. 4: CD011994. doi:10.1002/14651858.CD011994.pub2. PMID 27113482.
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 «Sinus Infection (Sinusitis)». cdc.gov. 2013 թ․ սեպտեմբերի 30. Արխիվացված օրիգինալից 2015 թ․ ապրիլի 7-ին. Վերցված է 2015 թ․ ապրիլի 6-ին.
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 «What Are the Symptoms of Sinusitis?». 2012 թ․ ապրիլի 3. Արխիվացված օրիգինալից 2015 թ․ ապրիլի 5-ին. Վերցված է 2015 թ․ ապրիլի 6-ին.
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 King, D; Mitchell, B; Williams, CP; Spurling, GK (2015 թ․ ապրիլի 20). «Saline nasal irrigation for acute upper respiratory tract infections» (PDF). The Cochrane Database of Systematic Reviews. 4 (4): CD006821. doi:10.1002/14651858.CD006821.pub3. PMID 25892369.
  6. ↑ «How Is Sinusitis Treated?». 2012 թ․ ապրիլի 3. Արխիվացված օրիգինալից 2015 թ․ ապրիլի 5-ին. Վերցված է 2015 թ․ ապրիլի 6-ին.
  7. ↑ Adkinson, N. Franklin (2014). Middleton's allergy: principles and practice (Eight ed.). Philadelphia: Elsevier Saunders. էջ 687. ISBN 9780323085939. Արխիվացված օրիգինալից 2016 թ․ հունիսի 3-ին.
  8. ↑ «Sinusitis». U.S. National Institute of Allergy and Infectious Diseases. 2012 թ․ ապրիլի 3. Արխիվացված օրիգինալից 2015 թ․ ապրիլի 4-ին. Վերցված է 2015 թ․ ապրիլի 6-ին.
  9. ↑ 9,0 9,1 9,2 Hamilos DL (2011 թ․ հոկտեմբեր). «Chronic rhinosinusitis: epidemiology and medical management». The Journal of Allergy and Clinical Immunology. 128 (4): 693–707, quiz 708–9. doi:10.1016/j.jaci.2011.08.004. PMID 21890184.
  10. ↑ 10,0 10,1 10,2 Christine Radojicic. «Sinusitis». Disease Management Project. Cleveland Clinic. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ նոյեմբերի 14-ին. Վերցված է 2012 թ․ նոյեմբերի 26-ին.
  11. ↑ J01 Острый синусит, медицинская статистика
  12. ↑ J32 Хронический синусит, медицинская статистика
  13. ↑ Руководство по оториноларингологии, под ред. И. Б. Солдатова, М.: Медицина 1997, С.256—272
  14. ↑ Pearlman AN, Conley DB (2008 թ․ հունիս). «Review of current guidelines related to the diagnosis and treatment of rhinosinusitis». Current Opinion in Otolaryngology & Head and Neck Surgery. 16 (3): 226–30. doi:10.1097/MOO.0b013e3282fdcc9a. PMID 18475076.
  15. ↑ «Sinusitis». herb2000.com. Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ մայիսի 25-ին. Վերցված է 2019 թ․ հունվարի 30-ին. «Incidence of acute sinusitis almost always set in following the appearance of a cold for several days at a stretch in the person to the point that all the profuse nasal discharge turns a distinct yellow or a dark green color, or perhaps very thick, and foul-smelling in some cases.»
  16. ↑ 16,0 16,1 16,2 Ferguson, M (2014 թ․ մայիսի 23). «Rhinosinusitis in oral medicine and dentistry». Australian Dental Journal. 59 (3): 289–295. doi:10.1111/adj.12193. PMID 24861778.
  17. ↑ «Sinusitus Complications». Patient Education. University of Maryland. Արխիվացված օրիգինալից 2010 թ․ փետրվարի 22-ին.
  18. ↑ Schreiber CP, Hutchinson S, Webster CJ, Ames M, Richardson MS, Powers C (2004). «Prevalence of migraine in patients with a history of self-reported or physician-diagnosed "sinus" headache». Arch. Intern. Med. 164 (16): 1769–72. doi:10.1001/archinte.164.16.1769. PMID 15364670.
  19. ↑ Mehle ME, Schreiber CP (2005). «Sinus headache, migraine, and the otolaryngologist». Otolaryngol Head Neck Surg. 133 (4): 489–96. doi:10.1016/j.otohns.2005.05.659. PMID 16213917.
  20. ↑ 20,0 20,1 Terézhalmy GT, Huber MA, Jones AC; Noujeim M; Sankar V (2009). Physical evaluation in dental practice. Ames, Iowa: Wiley-Blackwell. էջ 27. ISBN 978-0-8138-2131-3.{{cite book}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)
  21. ↑ Chandler JR, Langenbrunner DJ, Stevens ER (1970 թ․ սեպտեմբեր). «The pathogenesis of orbital complications in acute sinusitis». Laryngoscope. 80 (9): 1414–28. doi:10.1288/00005537-197009000-00007. PMID 5470225.
  22. ↑ Baker AS (1991 թ․ սեպտեմբեր). «Role of anaerobic bacteria in sinusitis and its complications». Ann Otol Rhinol Laryngol Suppl. 154: 17–22. PMID 1952679.
  23. ↑ Clayman GL, Adams GL, Paugh DR, Koopmann CF (1991 թ․ մարտ). «Intracranial complications of paranasal sinusitis: a combined institutional review». Laryngoscope. 101 (3): 234–9. doi:10.1288/00005537-199103000-00003. PMID 2000009.
  24. ↑ Arjmand EM, Lusk RP, Muntz HR (1993 թ․ նոյեմբեր). «Pediatric sinusitis and subperiosteal orbital abscess formation: diagnosis and treatment». Otolaryngol Head Neck Surg. 109 (5): 886–94. doi:10.1177/019459989310900518. PMID 8247570.
  25. ↑ Harris GJ (1994 թ․ մարտ). «Subperiosteal abscess of the orbit. Age as a factor in the bacteriology and response to treatment». Ophthalmology. 101 (3): 585–95. doi:10.1016/S0161-6420(94)31297-8. PMID 8127580.
  26. ↑ Dill SR, Cobbs CG, McDonald CK (1995 թ․ փետրվար). «Subdural empyema: analysis of 32 cases and review». Clin. Infect. Dis. 20 (2): 372–86. doi:10.1093/clinids/20.2.372. PMID 7742444.
  27. ↑ Stankiewicz JA, Newell DJ, Park AH (1993 թ․ օգոստոս). «Complications of inflammatory diseases of the sinuses». Otolaryngol. Clin. North Am. 26 (4): 639–55. PMID 7692375.
  28. ↑ «Le courrier du dentiste» [The maxillary sinusitis of dental origin: From diagnosis to treatment]. 1999 թ․ հոկտեմբերի 15. Արխիվացված օրիգինալից 2010 թ․ մայիսի 16-ին. {{cite web}}: Cite uses deprecated parameter |authors= (օգնություն)
  29. ↑ 29,0 29,1 Hupp JR, Ellis E, Tucker MR (2008). Contemporary oral and maxillofacial surgery (5th ed.). St. Louis, Mo.: Mosby Elsevier. էջեր 317–333. ISBN 9780323049030.
  30. ↑ 30,0 30,1 30,2 30,3 30,4 30,5 30,6 30,7 30,8 Leung RS, Katial R (2008 թ․ մարտ). «The diagnosis and management of acute and chronic sinusitis». Primary Care. 35 (1): 11–24, v–vi. doi:10.1016/j.pop.2007.09.002. PMID 18206715.
  31. ↑ 222551, բաժին Mucormycosis(անգլ.) EMedicine կայքում
  32. ↑ Gelfand, Jonathan L. «Help for Sinus Pain and Pressure». WebMD.com. Արխիվացված օրիգինալից 2011 թ․ սեպտեմբերի 24-ին. Վերցված է 2011 թ․ հոկտեմբերի 2-ին.
  33. ↑ Chakrabarti A, Denning DW, Ferguson BJ, Ponikau J, Buzina W, Kita H, Marple B, Panda N, Vlaminck S, Kauffmann-Lacroix C, Das A, Singh P, Taj-Aldeen SJ, Kantarcioglu AS, Handa KK, Gupta A, Thungabathra M, Shivaprakash MR, Bal A, Fothergill A, Radotra BD (2009 թ․ սեպտեմբեր). «Fungal rhinosinusitis: a categorization and definitional schema addressing current controversies». Laryngoscope. 119 (9): 1809–18. doi:10.1002/lary.20520. PMC 2741302. PMID 19544383.
  34. ↑ S; Boodman, ra G. (1999 թ․ նոյեմբերի 23). «Mayo Report on Sinusitis Draws Skeptics». Washington Post (ամերիկյան անգլերեն). ISSN 0190-8286. Վերցված է 2018 թ․ հունիսի 1-ին.
  35. ↑ Grossman J (1997). «One airway, one disease». Chest. 111 (2 Suppl): 11S–16S. doi:10.1378/chest.111.2_Supplement.11S. PMID 9042022.
  36. ↑ Cruz AA (2005). «The 'united airways' require an holistic approach to management». Allergy. 60 (7): 871–4. doi:10.1111/j.1398-9995.2005.00858.x. PMID 15932375.
  37. ↑ Palmer JN (2005). «Bacterial biofilms: do they play a role in chronic sinusitis?». Otolaryngol. Clin. North Am. 38 (6): 1193–201, viii. doi:10.1016/j.otc.2005.07.004. PMID 16326178.
  38. ↑ Ramadan HH, Sanclement JA, Thomas JG (2005). «Chronic rhinosinusitis and biofilms». Otolaryngol Head Neck Surg. 132 (3): 414–7. doi:10.1016/j.otohns.2004.11.011. PMID 15746854.
  39. ↑ Bendouah Z, Barbeau J, Hamad WA, Desrosiers M (2006). «Biofilm formation by Staphylococcus aureus and Pseudomonas aeruginosa is associated with an unfavorable evolution after surgery for chronic sinusitis and nasal polyposis». Otolaryngol Head Neck Surg. 134 (6): 991–6. doi:10.1016/j.otohns.2006.03.001. PMID 16730544.
  40. ↑ Lewis, Kim; Salyers, Abagail A.; Taber, Harry W.; Wax, Richard G., eds. (2002). Bacterial Resistance to Antimicrobials. New York: Marcel Decker. ISBN 978-0-8247-0635-7. Արխիվացված օրիգինալից 2014 թ․ հունվարի 7-ին.
  41. ↑ Sanclement JA, Webster P, Thomas J, Ramadan HH (2005). «Bacterial biofilms in surgical specimens of patients with chronic rhinosinusitis». Laryngoscope. 115 (4): 578–82. doi:10.1097/01.mlg.0000161346.30752.18. PMID 15805862.
  42. ↑ 42,0 42,1 42,2 42,3 Rosenfeld RM, Andes D, Bhattacharyya N, Cheung D, Eisenberg S, Ganiats TG, Gelzer A, Hamilos D, Haydon RC, Hudgins PA, Jones S, Krouse HJ, Lee LH, Mahoney MC, Marple BF, Mitchell CJ, Nathan R, Shiffman RN, Smith TL, Witsell DL (2007 թ․ սեպտեմբեր). «Clinical practice guideline: adult sinusitis». Otolaryngology–Head and Neck Surgery. 137 (3 Suppl): S1–31. doi:10.1016/j.otohns.2007.06.726. PMID 17761281.
  43. ↑ Page 674 Արխիվացված 2017-02-16 Wayback Machine in: Paul W. Flint, Bruce H. Haughey, John K. Niparko, Mark A. Richardson, Valerie J. Lund, K. Thomas Robbins, Marci M. Lesperance, J. Regan Thomas (2010). Cummings Otolaryngology – Head and Neck Surgery: Head and Neck Surgery, 3-Volume Set. Elsevier Health Sciences. ISBN 9780323080873.{{cite book}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)
  44. ↑ Harrison's Manual of Medicine 16/e
  45. ↑ 45,0 45,1 45,2 45,3 45,4 45,5 Consumer Reports; American Academy of Family Physicians (2012 թ․ ապրիլ). «Treating sinusitis: Don't rush to antibiotics» (PDF). Choosing wisely: an initiative of the ABIM Foundation. Consumer Reports. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2012 թ․ հունիսի 11-ին. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 17-ին.
  46. ↑ American Academy of Allergy, Asthma, and Immunology. «Five things physicians and patients should question» (PDF). Choosing Wisely: an initiative of the ABIM Foundation. American Academy of Allergy, Asthma, and Immunology. Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 2012 թ․ նոյեմբերի 3-ին. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 14-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)
  47. ↑ 47,0 47,1 47,2 Consumer Reports; American Academy of Allergy, Asthma, and Immunology (2012 թ․ հուլիս), «Treating sinusitis: Don't rush to antibiotics» (PDF), Choosing Wisely: an initiative of the ABIM Foundation, Consumer Reports, Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 2013 թ․ հունվարի 24-ին, Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 14-ին{{citation}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)
  48. ↑ Lemiengre, MB; van Driel, ML; Merenstein, D; Liira, H; Mäkelä, M; De Sutter, AI (2018 թ․ սեպտեմբերի 10). «Antibiotics for acute rhinosinusitis in adults». The Cochrane Database of Systematic Reviews. 9: CD006089. doi:10.1002/14651858.CD006089.pub5. PMID 30198548.
  49. ↑ Harvey R, Hannan SA, Badia L, Scadding G (2007). Harvey, Richard (ed.). «Nasal saline irrigations for the symptoms of chronic rhinosinusitis». Cochrane Database Syst Rev (3): CD006394. doi:10.1002/14651858.CD006394.pub2. PMID 17636843.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)
  50. ↑ medicamentosa 995056, բաժին Rhinitis medicamentosa(անգլ.) EMedicine կայքում
  51. ↑ Shaikh, N; Wald, ER (2014 թ․ հոկտեմբերի 27). «Decongestants, antihistamines and nasal irrigation for acute sinusitis in children». The Cochrane Database of Systematic Reviews. 10 (10): CD007909. doi:10.1002/14651858.CD007909.pub4. PMID 25347280.
  52. ↑ Lemiengre, Marieke B; van Driel, Mieke L; Merenstein, Dan; Young, James; De Sutter, An IM (2012 թ․ հոկտեմբերի 17). «Cochrane Database of Systematic Reviews». Cochrane Database of Systematic Reviews (անգլերեն). 10: CD006089. doi:10.1002/14651858.cd006089.pub4. PMID 23076918.
  53. ↑ Smith SR, Montgomery LG, Williams JW (2012 թ․ մարտի 26). «Treatment of mild to moderate sinusitis». Archives of Internal Medicine. 172 (6): 510–3. doi:10.1001/archinternmed.2012.253. PMID 22450938.
  54. ↑ Karageorgopoulos DE, Giannopoulou KP, Grammatikos AP, Dimopoulos G, Falagas ME (2008 թ․ մարտ). «Fluoroquinolones compared with beta-lactam antibiotics for the treatment of acute bacterial sinusitis: a meta-analysis of randomized controlled trials». CMAJ. 178 (7): 845–54. doi:10.1503/cmaj.071157. PMC 2267830. PMID 18362380.
  55. ↑ 55,0 55,1 Chow AW, Benninger MS, Brook I, Brozek JL, Goldstein EJ, Hicks LA, Pankey GA, Seleznick M, Volturo G, Wald ER, File TM (2012 թ․ ապրիլ). «IDSA clinical practice guideline for acute bacterial rhinosinusitis in children and adults». Clinical Infectious Diseases. 54 (8): e72–e112. doi:10.1093/cid/cir1043. PMID 22438350.
  56. ↑ «Fluoroquinolone Antibacterial Drugs: Drug Safety Communication – FDA Advises Restricting Use for Certain Uncomplicated Infections». FDA. 2016 թ․ մայիսի 12. Արխիվացված օրիգինալից 2016 թ․ մայիսի 16-ին. Վերցված է 2016 թ․ մայիսի 16-ին.
  57. ↑ Falagas ME, Karageorgopoulos DE, Grammatikos AP, Matthaiou DK (2009 թ․ փետրվար). «Effectiveness and safety of short vs. long duration of antibiotic therapy for acute bacterial sinusitis: a meta-analysis of randomized trials». Br J Clin Pharmacol. 67 (2): 161–71. doi:10.1111/j.1365-2125.2008.03306.x. PMC 2670373. PMID 19154447.(չաշխատող հղում)
  58. ↑ Williamson IG, Rumsby K, Benge S, Moore M, Smith PW, Cross M, Little P (2007). «Antibiotics and Topical Nasal Steroid for Treatment of Acute Maxillary Sinusitis». JAMA. 298 (21): 2487–96. doi:10.1001/jama.298.21.2487. PMID 18056902.
  59. ↑ Zalmanovici Trestioreanu, A; Yaphe, J (2013 թ․ դեկտեմբերի 2). «Intranasal steroids for acute sinusitis». The Cochrane Database of Systematic Reviews. 12 (12): CD005149. doi:10.1002/14651858.CD005149.pub4. PMID 24293353.
  60. ↑ Hayward G, Heneghan C, Perera R, Thompson M (2012). «Intranasal corticosteroids in management of acute sinusitis: a systematic review and meta-analysis». Annals of Family Medicine. 10 (3): 241–9. doi:10.1370/afm.1338. PMC 3354974. PMID 22585889.
  61. ↑ 61,0 61,1 Fokkens W, Lund V, Mullol J (2007). «European Position Paper on Rhinosinusitis and Nasal Polyps 2007». Rhinol Suppl. 16 (20): 1–136. doi:10.1017/S0959774306000060. PMID 17844873.
  62. ↑ Thomas M, Yawn BP, Price D, Lund V, Mullol J, Fokkens W (2008 թ․ հունիս). «EPOS Primary Care Guidelines: European Position Paper on the Primary Care Diagnosis and Management of Rhinosinusitis and Nasal Polyps 2007 – a summary». Prim Care Respir J. 17 (2): 79–89. doi:10.3132/pcrj.2008.00029. PMID 18438594.
  63. ↑ Tichenor WS (2007 թ․ ապրիլի 22). «FAQ — Sinusitis». Արխիվացված օրիգինալից 2007 թ․ նոյեմբերի 1-ին. Վերցված է 2007 թ․ հոկտեմբերի 28-ին.
  64. ↑ Rimmer, J; Fokkens, W; Chong, LY; Hopkins, C (2014 թ․ դեկտեմբերի 1). «Surgical versus medical interventions for chronic rhinosinusitis with nasal polyps». The Cochrane Database of Systematic Reviews. 12 (12): CD006991. doi:10.1002/14651858.CD006991.pub2. PMID 25437000.
  65. ↑ Pang YT, Willatt DJ (1996). «Do antral washouts have a place in the current management of chronic sinusitis?». The Journal of Laryngology and Otology. 110 (10): 926–928. doi:10.1017/s0022215100135376. PMID 8977854.
  66. ↑ Stammberger H (1986 թ․ փետրվար). «Endoscopic endonasal surgery—concepts in treatment of recurring rhinosinusitis. Part I. Anatomic and pathophysiologic considerations». Otolaryngol Head Neck Surg. 94 (2): 143–7. doi:10.1177/019459988609400202. PMID 3083326.
  67. ↑ 67,0 67,1 Liang J, Lane AP (2013). «Topical Drug Delivery for Chronic Rhinosinusitis». Current Otorhinolaryngology Reports. 1 (1): 51–60. doi:10.1007/s40136-012-0003-4. PMC 3603706. PMID 23525506.
  68. ↑ Bailey and Love
  69. ↑ Anon JB (2010 թ․ ապրիլ). «Upper respiratory infections». Am. J. Med. 123 (4 Suppl): S16–25. doi:10.1016/j.amjmed.2010.02.003. PMID 20350632.
  70. ↑ Dykewicz MS, Hamilos DL (2010 թ․ փետրվար). «Rhinitis and sinusitis». The Journal of Allergy and Clinical Immunology. 125 (2 Suppl 2): S103–15. doi:10.1016/j.jaci.2009.12.989. PMID 20176255.

Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Սինուսիտ» հոդվածին։
 ⛭ 
  Թեմատիկ կայքեր
Բառարաններ և հանրագիտարաններ
Չափորոշչային վերահսկողություն
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Սինուսիտ&oldid=9807972» էջից