Սիլիցիդներ

Սիլիցիումի գերմաքուր կտոր։

Պղինձ

Սֆալերիտ

Սիլիցիդներ, սիլիցիումի միացությունները մետաղների և որոշ ոչ մետաղների հետ։ Սովորաբար դժվարահալ բյուրեղական նյութեր են։

Սիլիցիդների հատկությունները

Հատկությունները պայմանավորված են քիմիական կապի բնույթով։ Ալկալիական (բացառությամբ Na և K), հողալկալիական նաև պղնձի և ցինկի ենթախմբերի մետաղների հետ սիլիցիումն առաջացնում է իոնակովալենտային սիլիցիդներ, որոնցում քիմիական կապը սիլիցիումի և մետաղի ատոմների միջև իոնական է, իսկ սիլիցիումի ատոմների միջև՝ կովալենտային։ Էլեկտրաբացասական (P) տարրերի հետ սիլիցիումի առաջացրած միացությունները (սիլիցիումի բորիդ, կարբիդ, նիտրիդ...) կովալենտային սիլիցիդներ են։ Անցումային տարրերի (d և f) հետ սիլիցիումն առաջացնում է մետաղակերպ սիլիցիդներ։ Հողալկալիական մետաղների Սիլիցիդներում (M₂Si, MSi, MSi₂) սիլիցիումի ատոմներն առաջացնում են կղզյակներ, շղթաներ և շերտեր։ Կովալենտային և մետաղակերպ սիլիցիդները դժվարահալ են կայուն թթուների, օքսիդիչների, ագրեսիվ գազերի նկատմամբ։ Սիլիցիդները հանդես են գալիս M₃Si до MSi₂։ MSi₂, M₅Si₃, M₃Si, M₂Si₃, M₂Si բանաձևերով։

Սիլիցիդների ստացում

Սիլիցիդներ ստացվում են մետաղը (կամ նրա օքսիդը) և սիլիցիումը (կամ նրա միացությունները՝ SiC, Si0₂, SiCl₄ ...) միահալելով կամ համատեղ տաքացնելով (հաճախ վերականգնիչների՝ C,H₂ առկայությամբ)։

${\mathsf {2MeO+2Si\rightarrow Me_{2}Si+SiO_{2}}}$

${\mathsf {2CaH_{2}+Si\rightarrow Ca_{2}Si+H_{2}}}$

${\mathsf {SiO_{2}+4Mg\rightarrow Mg_{2}Si+2MgO}}$

Սիլիցիդների կիրառությունը

Սիլիցիդներ օգտագործվում են ինքնաթիռաշինության և հրթիռային տեխնիկայում՝ որպես հրակայուն (մետաղախեցեղեն) կոմպոզիցիոն նյութերի բաղադրիչներ։ MoSi₂-ից պատրաստում են օդում աշխատող բարձր ջերմաստիճանային (1600 °C) վառարանների էլեկտրաջեռուցիչներ, FeSi₂-ը, Fe₃Si₂, Fe₂Si մտնում են պողպատները լեգիրացնելու և թթվազերծելու համար օգտագործվող ֆեռոսիլիցիումի բաղադրության մեջ։ Բազմաթիվ սիլիցիդներ կայուն են հալված մետաղների և աղերի առկայությամբ և օգտագործվում են քիմիական մետալուրգիական արդյունաբերության մեջ՝ որպես հրակայուն և կոռոզիակայուն երեսապաաող նյութեր։ Տեխնիկական ֆիզիկայում վանադիումի սիլիցիդը օգտագործվում է որպես գերհաղորդիչ, իսկ ռենիումի սիլիցիդը, որպես կիսահաղորդիչ։

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 10, էջ 364)։