Ռեյգանոմիկա

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Նախագահ Ռեյգանը օվալաձև աշխատասենյակից հեռուստահաղորդման ժամանակ ներկայացնում է հարկերի կրճատման իր պլանը, 1981 թվական:

Ռեյգանոմիկա (անգլ.՝ Reaganomics), ամերիկյան կառավարության տնտեսական քաղաքականության կուրսը 1981-1989 թվականներին Ռոնալդ Ռեյգանի նախագահության շրջանում։ Կապված է ԱՄՆ-ում Հանրապետական կուսակցության պահպանողական տրամադրված ուժերի իշխանության գալու, Արևմուտքի շատ զարգացած երկրներում այսպես կոչված նեոպահպանողական ալիքի բարձրացման հետ։ Ռեյգանոմիկայի տեսական հիմքը եղել է կողմնորոշված տնտեսությունը։ Դրանից գործնական եզրակացություն է դարձել շեշտադրումների տեղափոխումը ապրանքների և ծառայությունների պահանջարկի կարգավորումից դրանց արտադրության խթանմանը։ Ներդրումային և նորարարական գործընթացների, ծախսերի նվազեցման, խնայողությունների ավելացման և մասնավոր կապիտալի կուտակման անհրաժեշտությունը պահանջում էր խոշոր հարկային բարեփոխումներ։

Ռեյգանոմիկայի հիմնական կետերը եղել են[1]․

  1. Կառավարության ծախսերի աճի տեմպերի նվազում
  2. Հարկային դրույքաչափի նվազում
  3. Տնտեսական զարգացման վրա պետության ազդեցության նվազեցում

Միևնույն ժամանակ Ռեյգանը մտադիր էր հարկերի կրճատման ֆոնին ավելացնել սպառազինության ծախսերը ռազմական բյուջեի գրեթե բոլոր առանցքային հոդվածներով, ինչով նրա քաղաքականությունը տարբերվում էր Նիքսոնի, Ֆորդի և Քարթերի նախորդ վարչակազմերի քաղաքականությունից[2]։ Ռեյգանին կից պետական բյուջեի տարեկան դեֆիցիտը կազմում էր համախառն ներքին արդյունքի 4,2 %-ը[3], մինչդեռ 1980 թվականին այն կազմում էր 2,7 %[3]։

Ռեյգանոմիկայի ճարտարապետներից մեկը՝ Ուիլյամ Նիսկանենը, ասել է, որ Ռեյգանը հասել է իր տնտեսական քաղաքականության բոլոր չորս նպատակներին, բայց ոչ այնքանով, որքանով հաշվարկել են ինքն ու իր կողմնակիցները։ Ամենամեծ փոփոխությունների է ենթարկվել հարկային քաղաքականությունը։ Օրինակ, առավելագույն եկամտահարկի դրույքաչափը նվազել է 70 %-ից մինչև 28 %։ Միևնույն ժամանակ Ռեյգանի նախնական տնտեսական ծրագիրը դրա իրականացման ընթացքում զգալի փոփոխություններ է կրել, հատկապես Կոնգրեսի միջամտության պատճառով[1]։ Համախառն ներքին արդյունքի հարկային վճարների բաժինը 1981 թվականին 19,6 %-ից նվազել է մինչև 17,3 %, սակայն 1989 թվականին այն կրկին աճել է մինչև 18,4 %[3]։ Եթե Կարտերի դեպքում դաշնային բյուջեի ծախսերն ավելացել են մոտավորապես 4 %-ով, ապա Ռեյգանի դեպքում՝ միայն 2,5 %-ով[1]։ Այնուամենայնիվ, Ռեյգանի կառավարման տարիներին բյուջեի ծախսային մասը միջին հաշվով կազմում էր համախառն ներքին արդյունքի 22,4 %-ը, մինչդեռ 1971-2009 թվականներին այդ թիվը կազմում էր ընդամենը 20,6 %։ Միաժամանակ աճել է ԱՄՆ պետական պարտքը՝ 1980 թվականին համախառն ներքին արդյունքի 26.1 %-ից մինչև 1988 թվականը, բացարձակ թվերով՝ մոտ երեք անգամ[3]։

Այսպես, ԱՄՆ-ի ազգային պարտքն այդ ժամանակահատվածում աճել է 930 միլիարդից մինչև 2,7 տրիլիոն դոլար։ 1987 թվականի հոկտեմբերին ֆինանսական շուկաների փլուզում է տեղի ունեցել, և Դաշնային պահուստային համակարգի ղեկավար Ալան Գրինսփենը «տպագրող սարք է գործարկել»։ Տնտեսությունը սկսել է վերականգնվել, սակայն պահանջվել են նորանոր փոխառություններ, իսկ մասնավոր ներդրումները կրճատվել են[4]։

Պատմական համատեքստ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ռեյգանի նախագահության սկզբում ԱՄՆ-ի տնտեսությունն արդեն երկար տարիներ խորը ճգնաժամի մեջ էր։ 1970-ական թվականներին բարձր գնաճը, որը հիմնականում պայմանավորված էր նավթի գների կտրուկ բարձրացմամբ, զուգորդվել է բարձր գործազրկության հետ։ Այս երևույթը կոչվում ստագֆլյացիա։ Քաղաքական ճնշման արդյունքում զգալիորեն ավելացել է կանխիկ դոլարի տեսքով դրամական զանգվածը։ Նախագահ Նիքսոնի կողմից սահմանված գների և աշխատավարձի մակարդակի վերահսկողությունը չեղյալ է հայտարարվել։ Նավթի գների և ներմուծման կտրուկ փոփոխությունները կանխելու համար ստեղծվել է ԱՄՆ ռազմավարական նավթային պահուստը։ Բացի այդ, նախագահ Քարթերը էներգառեսուրսների վերահսկողության համար ստեղծել է ԱՄՆ Էներգետիկայի նախարարությունը։ Ենթադրվում է, որ ստագֆլյացիայի ավարտը կապված է դրամական զանգվածի կրճատման հետ, որն իրականացվել է Դաշնային պահուստային համակարգի՝ Փոլ Վոլքերի ղեկավարությամբ, և 1980-ական թվականներին նավթի գերարտադրության հետ։

Հետևանքներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Նախագահ Ռեյգանը ստորագրում է 1981 թվականի Կալիֆոռնիայի իր ագարակում տնտեսության վերականգնման համար հարկերի մասին ակտը

Ռեյգանի շրջանը տնտեսական էքսպանսիայի երկարատև ժամանակաշրջան էր[5][6], որը տևեց մինչև Քլինթոնի նախագահությունը։ Այդ ընթացքում գործազրկությունն աստիճանաբար նվազել է՝ հասնելով մինչև 2000 թվականը 3,9 %-ի[7]։ Համախառն ներքին արդյունքը 1980 թվականին կրճատվել է 0,3 %-ով, իսկ 1988 թվականին այն աճել է 4,1 %-ով[8]։ 1980 թվականին գործազրկությունը կազմել է 7,1 %, իսկ 1988 թվականին՝ 5,5 %, թեև 1983 թվականին Ռեյգանի նախագահության սկզբում այն ավելացել է մինչև 10,8 %[7]։ Ռեյգանի վարչակազմը չի բարձրացրել ԱՄՆ-ում նվազագույն աշխատավարձի մակարդակը[9]։ Գնաճը 1980 թվականին կազմել է 13,5 %, իսկ 1988 թվականին այն նվազել է մինչև 4,1 %։

Ռեյգանն էապես ավելացրել է պետական բյուջեի, հատկապես սպառազինության ծախսերը՝ 1980 թվականին 267,1 միլիարդ դոլարից մինչև 393,1 միլիարդ դոլար, ինչը համախառն ներքին արդյունքի մեծության հաշվարկով կազմել է 4,9 %-ից մինչև 5,8 % աճ, իսկ բյուջեի ծախսային հոդվածների հաշվարկով՝ 22,7 %-ից մինչև 27,3 %։ Խաղաղ ժամանակաշրջանի համար դրանք աննախադեպ ծախսեր էին[10]։

Ռեյգանի օրոք հարկերը զգալիորեն նվազել են։ Հարկերի առավելագույն մակարդակը 70 %-ից 1981 թվականին նվազել է մինչև 50 %, իսկ 1986 թվականին՝ մինչև 28 %[1][11][12]։ Բյուջեի դեֆիցիտը ծածկելու համար Ռեյգանի վարչակազմը պետական պարտքը 997 միլիարդից ավելացրել է մինչև 2.85 տրիլիոն դոլար[13]։ Արդյունքում Ռեյգանի դարաշրջանում ԱՄՆ-ն կրկին (ինչպես քաղաքացիական պատերազմից հետո) համաշխարհային պարտատիրոջ վերածվեց աշխարհի խոշորագույն պարտապանի[14], ինչը հիասթափեցրեց նույնիսկ Ռեյգանին[15]։

Շնորհիվ 80-ականների սկզբին կապիտալի աճի հարկի մի քանի իջեցումների՝ Ռեյգանի նախագահության ընթացքում ձևավորվել են կամ նախնական հրապարակային առաջարկ են արել ավելի քան 3000 դինամիկ ընկերությունների բաժնետոմսերը։ Այս փոքր և միջին ընկերություններից շատերը այնուհետև դարձան շուկայի առաջատարներ (Cisco Systems, Dell, Microsoft, Novell, Oracle, Sun Microsystems և այլն), դրանց գործունեության արդյունքում տեղի ունեցավ տեխնոլոգիաների բում[16]։

Սոցիալական շերտավորումը Ռեյգանի դարաշրջանում աճել է։ Աղքատության գծից դուրս ապրող ամերիկացիների թիվը 1980 թվականին 29 միլիոնից 1988 թվականին ավելացել է մինչև 31,7 միլիոն[17]։ Նրանցից 12,5 միլիոնը երեխաներ և դեռահասներ են եղել (ամերիկացի բոլոր երեխաների 19,5 %-ը)[18]։ Ամենահարուստ ամերիկացիների 5 %-ին բաժին ընկնող ազգային եկամտի բաժինը 1980 թվականին 16,5 %-ից աճել է մինչև 18,3 %[19]։ Խոշոր քաղաքների նկատելի խնդիրը դարձել են անօթևանները, որոնք իրենց դժբախտությունների մեջ մեղադրում էին ռեյգանոմիկին[20]։ Ռեյգանը պնդում էր, որ թափառաշրջիկությունը անօթևանների անձնական ընտրությունն է[21]։

Քննադատություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Որոշ տնտեսագետներ կարծում են, որ ռեյգանոմիկայի բնական զարգացումը, որի էությունը կայանում էր վերջնական պահանջարկի մշտական վարկային խթանման մեջ, դարձել է համաշխարհային տնտեսական ճգնաժամը, որի սուր փուլի սկիզբը վերաբերում է 2008 թվականին[22]։

Հետաքրքիր փաստեր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

2001-2002 թվականներին ԱՄՆ ֆինանսների նախարար Փոլ Օ'Նիլից հայտնի է, որ երբ փոխնախարար Չեյնիի աշխատասենյակում տնտեսության խնդիրների վերաբերյալ խորհրդակցություններից մեկի ժամանակ նա բարձրացրել է այն հարցը, որ պետբյուջեի դեֆիցիտի աճը սպառնում է տնտեսությանը, Չեյնին հայտարարել է․ «Ռեյգանն ապացուցել է, որ պետբյուջեի դեֆիցիտը վտանգ չի ներկայացնում»[23]։

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 Niskanen, William A. «Reaganomics». The Concise Encyclopedia of Economics. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ մարտի 22-ին. Վերցված է 2007 թ․ մայիսի 22-ին.
  2. ↑ Testimony of Gen. Edward C. Meyer, Chief of Staff, United States Army, Department of Defense Appropriations for Fiscal Year 1982, October 7, 1981, pt. 9, p. 343.
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 «CBO Historical Tables» (PDF). Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2012 թ․ հունվարի 12-ին. Վերցված է 2021 թ․ հունվարի 10-ին.
  4. ↑ «Как госдолг США достиг отметки $20 трлн?». vestifinance.ru. Արխիվացված է օրիգինալից 2017 թ․ մարտի 31-ին. Վերցված է 2017 թ․ մարտի 31-ին.
  5. ↑ Roberts, Paul Craig (June 10, 2004). The Real Reagan Record (August 31, 1992). National Review. Retrieved on February 27, 2010.
  6. ↑ Gardner, Jennifer M. The 1990-1991 Recession: How Bad was the Labor Market?(անգլ.) // Monthly Labor Review[en] : journal. — Bureau of Labor Statistics, 1994. — Т. 117. — № 6. — С. 3—11.
  7. ↑ 7,0 7,1 http://research.stlouisfed.org/fred2/data/UNRATE.txt
  8. ↑ Gross Domestic Product Արխիվացված 2009-08-26 Wayback Machine, Bureau of Economic Analysis, May 31, 2007
  9. ↑ U.S. History of Federal Minimum Wage Rates Under the Fair Labor Standards Act, 1938—2009, Department of Labor, retrieved 27 December 2009.
  10. ↑ Historical tables, Budget of the United States Government Արխիվացված 2010-04-10 Wayback Machine, 2006, table 6.1.
  11. ↑ «Effective Federal Tax Rates: 1979-2001». Bureau of Economic Analysis. 2007 թ․ հուլիսի 10.
  12. ↑ Democratic Fisc.Wall Street Journal. Review and Outlook (July 26, 2010). Retrieved March 22, 2011.
  13. ↑ «Historical Debt Outstanding». U.S. Treasury Department. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ մարտի 22-ին. Վերցված է 2010 թ․ սեպտեմբերի 8-ին.
  14. ↑ «Reagan Policies Gave Green Light to Red Ink». The Washington Post. 2004 թ․ հունիսի 9. Վերցված է 2007 թ․ մայիսի 25-ին.
  15. ↑ Cannon, Lou (2001) p. 128
  16. ↑ О’Нил, Уильям Как делать деньги на фондовом рынке. Стратегия торговли на росте и падении. — М.: Альпина Паблишерз, 2011.
  17. ↑ U.S. Census Bureau, Historical Poverty Tables Արխիվացված 2005-06-27 Wayback Machine, table 7.
  18. ↑ U.S. Census Bureau, Historical Poverty Tables Արխիվացված 2005-06-27 Wayback Machine, table 3.
  19. ↑ U.S. Census Bureau, Historical Income Tables], table H-2.
  20. ↑ Dreier, Peter, "Reagan’s Legacy: Homelessness in America, " http://www.nhi.org/online/issues/135/reagan.html Արխիվացված 2004-10-27 Wayback Machine. Retrieved April 29, 2011.
  21. ↑ Retrieved April 29, 2011.
  22. ↑ Кобяков А. Б., Хазин М. Л. «Закат империи доллара и конец „Pax Americana“» // Кредитная накачка экономики Արխիվացված 2011-09-11 Wayback Machine
  23. ↑ Откровения бывшего министра финансов США о тайнах Белого дома | ИноСМИ — Все, что достойно перевода

Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  • Defense Policy in the Reagan Administration. / Edited by William P. Snyder. — Washington, DC: National Defense University Press, 1988. — 424 p.
  • Hermann Schubert, “Les origines du triomphe de Donald Trump,” Revue de la Régulation. Capitalisme, institutions, pouvoirs, 26 (2019): 2 https://journals.openedition.org/regulation/15711
  • “Reaganomics: A Watershed Moment,” The Economists’ Voice, 2019, 16: 1,
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Ռեյգանոմիկա&oldid=9523781» էջից