Մասնակից:Geonicname/Ավազարկղ4

Citizen science (similar to community science, crowd science, crowd-sourced science, civic science, participatory monitoring, or volunteer monitoring) is research conducted with participation from the general public, or amateur/nonprofessional researchers or participants for science, social science and many other disciplines.^[1][2]

There are variations in the exact definition of citizen science, with different individuals and organizations having their own specific interpretations of what citizen science encompasses.^[1] Citizen science is used in a wide range of areas of study including ecology, biology and conservation, health and medical research, astronomy, media and communications and information science.^[1][3]

Քաղաքացիական գիտություն (համարժեք է հաղորդակցման գիտություն, գիտություն ամբոխի մասին, քրաուդսորսինգային գիտություն, հասարակական գիտություն, մասնակցային մոնիթորինգ կամ կամավորական մոնիթորինգ հասկացություններին), սոցիալական և գիտական ուսումնասիրությունների իրականացում հասարակության լայն շերտերի կամ ոչ մասնագետ կամավորականների մասնակցությամբ^[1][4]

Գոյություն ունեն քաղաքացիական գիտության բնորոշման և մեկնաբանության տարբեր ձևակերպումներ։ Անհատների և կազմակերպությունների կողմից քաղաքացիական գիտությունն օգտագործվում է ուսումնասիրության տարբեր ոլորտներում և ներառում է էկոլոգիան, կենսաբանությունը, բնապահպանությունը, առողջապահությունը, բժշկական հետազոտությունները, աստղագիտությունը, լրատվամիջոցները, հաղորդակցությունը և համակարգչային գիտությունները^[1][3]:

There are different applications and functions of citizen science in research projects.^[1][3] Citizen science can be used as a methodology where public volunteers help in collecting and classifying data, improving the scientific community's capacity.^[3][5] Citizen science can also involve more direct involvement from the public, with communities initiating projects researching environment and health hazards in their own communities.^[3] Participation in citizen science projects also educates the public about the scientific process and increases awareness about different topics.^[3][6][5] Some schools have students participate in citizen science projects for this purpose as a part of the teaching curriculums.^[6][5][7]

Ավագ դպրոցի աշակերտը նյարդաբանության դասընթացի շրջանակներում մասնակցում է քաղաքացիական գիտության EyeWire նախագծին:

Նախագծային աշխատանքներում քաղաքացիական գիտությունն ունի տարբեր գործառույթներ և կիրառություններ։ Շատ դեպքերում այն հանդես է գալիս որպես մեթոդաբանություն, որն օգտագործվում է համայնքային կամավորականների կողմից՝ տվյալների հավաքագրման, մշակման և դասակարգման գործընթացում՝ բարձրացնելով գիտական համայնքի ներուժը։

Background Նախապատմություն

The first use of the term "citizen science" can be found in a January 1989 issue of MIT Technology Review, which featured three community-based labs studying environmental issues.^[1][8] In the 21st century, the number of citizen science projects, publications, and funding opportunities has increased.^[1][3] Citizen science has been used more over time, a trend helped by technological advancements.^[1][3][9]

Քաղաքացիական գիտություն հասկացությունն առաջին անգամ հանդիպել է MIT Technology Review-ի 1989 թվականի հունվարյան համարում և վերաբերում էր երեք համայնքային լաբորատորիաների, որոնք ուսումնասիրում էին բնապահպանական խնդիրները։ 21-րդ դարում սկսեցին աճել քաղաքացիական գիտությանը վերաբերող նախագծերի, հրատարակությունների և ֆինանսավորման հնարավորությունները: ժամանակի ընթացքում քաղաքացիական գիտությունը սկսեց ավելի լայնորեն օգտագործվել՝ նպաստելով տեխնոլոգիական առաջընթացին:

Digital citizen science platforms, such as Zooniverse, store large amounts of data for many projects and are a place where volunteers can learn how to contribute to projects.^[10][1] For some projects, participants are instructed to collect and enter data, such as what species they observed, into large digital global databases.^[3][11] For other projects, participants help classify data on digital platforms.^[3] Citizen science data is also being used to develop machine learning algorithms.^[9][1] An example is using volunteer-classified images to train machine learning algorithms to identify species.^[9][1] While global participation and global databases are found on online platforms,^[11][1] not all locations always have the same amount of data from contributors.^[9][12] Concerns over potential data quality issues, such as measurement errors and biases, in citizen science projects are recognized in the scientific community and there are statistical solutions and best practices available which can help.^[11][13]

Լայն տարածում ստացան Քաղաքացիական գիտությանը վերաբերող թվային հարթակները։ Նման հարթակի օրինակ է Zooniverse-ը, որն իրենից ներկայացնում է տարբեր նախագծերի իրականցման համար անհրաժեշտ տվյալների բազա։ Դա մի թվային միջավայր է, որտեղ կամավորականները սովորում են ինչպես նպաստել տարբեր նախագծերի աշխատանքներին, իրականացնում են տվյալների հավաքագրման և մուտքագրման աշխատանքներ, աշխատում են գլոբալ տվյալների բազաների հետ^[14][1]։ Այլ նախագծերում ծրագրի մասնակիցները օգնում են թվային հարթակներում կատարել տվյալների դասակարգում, իսկ ստացված տվյալները կարող են օգտագործվել մեքենայական ուսուցման պրոցեսում՝ ալգորիթմներ մշակելիս^[9][12]։ Չնայած այն հանգամանքին, որ գլոբալ տվյալների բազաները միշտ հասանելի են առցանց հարթակներում, ոչ բոլոր վայրերում է դիտվում մասնակիցների ստացվող տվյալների նույն քանակը։ Քաղաքացիական գիտության նախագծերում, տվյալների որակի հետ կապված հնարավոր այնպիսի խնդիրները, ինչպիսին են չափման սխալները և կողմնակալությունները, դիտարկվում և գնահատվում են գիտական համայնքի կողմից՝ առաջարկելով վիճակագրական լուծումներ և լավագույն փորձի կիրառում^[11][13]։

Definition Բնորոշում

The term "citizen science" has multiple origins, as well as differing concepts.^[15] "Citizen" is used in the general sense, as meaning in "citizen of the world", or the general public, rather than the legal term citizen of sovereign countries. It was first defined independently in the mid-1990s by Rick Bonney in the United States and Alan Irwin in the United Kingdom.^[15][16][17] Alan Irwin, a British sociologist, defines citizen science as "developing concepts of scientific citizenship which foregrounds the necessity of opening up science and science policy processes to the public".^[15] Irwin sought to reclaim two dimensions of the relationship between citizens and science: 1) that science should be responsive to citizens' concerns and needs; and 2) that citizens themselves could produce reliable scientific knowledge.^[18] The American ornithologist Rick Bonney, unaware of Irwin's work, defined citizen science as projects in which nonscientists, such as amateur birdwatchers, voluntarily contributed scientific data. This describes a more limited role for citizens in scientific research than Irwin's conception of the term.^[18]

Քաղաքացիական գիտություն հասկացությունն ունի մի քանի ծագում և բազմաթիվ բնորոշումներ.^[15]։ Պետք է նկատի ունենալ, որ գիտությունը բնորոշելիս քաղաքացի հասկացությունն օգտագործվում է որպես «աշխարհի քաղաքացի» կամ լայն հասարակություն իմաստով, այլ ոչ թե որպես իրավաբանական հասկացություն կամ «սուվերենտ երկրի քաղաքացի» իմաստով։ 1990-ական թվականներին, իրարից անկախ, հասկացության նմանատիպ սահմանումներ են տվել Ռիկ Բոննին (ԱՄՆ) և Ալան Իրվինը (Միացյալ թագավորություն)^[15][16][17]։ Բրիտանացի սոցիոլոգ Ալան Իրվինը քաղաքացիական գիտությունը սահմանում է որպես «գիտական քաղաքացիության այնպիսի հասկացությունների մշակում, որոնք կարևորում են հասարակության համար գիտության և գիտական քաղաքականության գործընթացների բացահայտման անհրաժեշտությունը»^[15]։ Նման ձևակերպմամբ Իրվինը ընդգծում էր քաղաքացիների ու գիտության միջև հարաբերությունների երկկողմանի լինելը. 1.գիտությունը պետք է արձագանքի քաղաքացիների խնդիրներին ու կարիքներին 2.քաղաքացիներն իրենք կարող են արտադրել իրենց անհրաժեշտ գիտական գիտելիքները ^[18]։

Ամերիկացի թռչնաբան Ռիկ Բոննին, ով տեղյակ չէր Իրվինի կատարած աշխատանքի մասին, Քաղաքացիական գիտությունը սահմանեց որպես թռչնադիտողների նախագծերը միավորող գիտություն, որտեղ սիրողական թռչնադիտարկմամբ զբաղվող ոչ գիտնական կամավորները գիտական տվյալներ են տրամադրում գիտնական թռչնադիտարկողներին: Ի տարբերություն Իրվինի հայեցակարգի, որտեղ քաղաքացին դիտարկվում էր որպես գիտական գործընթացների ակտիվ մասնակից, Բոննինի բնորոշմամբ ուներ ավելի սահմանափակ դեր^[18]։

Scanning the cliffs near Logan Pass for mountain goats as part of the Glacier National Park Citizen Science Program

Գլասիեր Ազգային պարկի Քաղաքացիական գիտության ծրագրի շրջանակներում իրականացվում է ժայռերի սկանավորում՝ լեռնային այծերի դիտարկման նպատակով:

The terms citizen science and citizen scientists entered the Oxford English Dictionary (OED) in June 2014.^[19][20] "Citizen science" is defined as "scientific work undertaken by members of the general public, often in collaboration with or under the direction of professional scientists and scientific institutions".^[20] "Citizen scientist" is defined as: (a) "a scientist whose work is characterized by a sense of responsibility to serve the best interests of the wider community (now rare)"; or (b) "a member of the general public who engages in scientific work, often in collaboration with or under the direction of professional scientists and scientific institutions; an amateur scientist".^[20] The first use of the term "citizen scientist" can be found in the magazine New Scientist in an article about ufology from October 1979.^[21]

2014 թվականի հունիսին «Քաղաքացիական գիտություն» և «քաղաքացիական գիտնականներ» հասկացությունները ընդգրկվել են Օքսֆորդի անգլերեն բառարանում (OED)^[22][20] : Բառարանում «Քաղաքացիական գիտությունը» սահմանվում է որպես «գիտական աշխատանք, որն իրականացվում է լայն հասարակության ներկայացուցիչների կողմից, հաճախ մասնագիտական գիտնականների և գիտական հաստատությունների հետ համագործակցությամբ կամ նրանց ղեկավարությամբ»^[20]:

Այդ բառարանում «քաղաքացիական գիտնականը» սահմանվում է որպես. 1. գիտնական, որի աշխատանքը բնութագրվում է ավելի մեծ համայնքի շահերին լավագույնս ծառայելու պատասխանատվության զգացումով (ներկայումս հազվադեպ է օգտագործվում այդ իմաստով) 2. «սիրողական գիտնական», լայն հասարակության ներկայացուցիչ, որը զբաղվում է գիտական աշխատանքով, հաճախ մասնագետ գիտնականների և գիտական հաստատությունների հետ համագործակցությամբ կամ նրանց ղեկավարությամբ Քաղաքացիական գիտնական տերմինի առաջին օգտագործումը կարելի է գտնել New Scientist ամսագրում ՝ 1979 թվականի հոկտեմբերին տպված ուֆոլոգիայի վերաբերյալ հոդվածում ^[20]

The first use of the term "citizen scientist" can be found in the magazine New Scientist in an article about ufology from October 1979.^[21]:

Muki Haklay cites, from a policy report for the Wilson Center entitled "Citizen Science and Policy: A European Perspective", an alternate first use of the term "citizen science" by R. Kerson in the magazine MIT Technology Review from January 1989.^[23][8] Quoting from the Wilson Center report: "The new form of engagement in science received the name 'citizen science'. The first recorded example of the use of the term is from 1989, describing how 225 volunteers across the US collected rain samples to assist the Audubon Society in an acid-rain awareness raising campaign."^[23][8]

^[23][8]: Հասկացությունը պաշտոնապես առաջին անգամ կիրառվել է 1989 թվականին և կիրառվել է «Audubon Society-ի կողմից իրականացրած թթվային անձրևի իրազեկման արշավում», որին մասնակցել են 225 կամավորներ, ովքեր հավաքում էին անձրևի նմուշներ՝ օգնելու արշավի իրականացմանը^[23][24]:

Citizen science volunteers and coordinator near a pond observe a frog.

Քաղաքացիական գիտության կամավորն ու համակարգողը լճակի մոտ իրականցնում են գորտերի դիտարկում։

A Green Paper on Citizen Science was published in 2013 by the European Commission's Digital Science Unit and Socientize.eu, which included a definition for citizen science, referring to "the general public engagement in scientific research activities when citizens actively contribute to science either with their intellectual effort or surrounding knowledge or with their tools and resources. Participants provide experimental data and facilities for researchers, raise new questions and co-create a new scientific culture."^[25][26]

2013 թվականին Եվրոպական հանձնաժողովի Digital Science Unit-ի և Socientize.eu-ի կողմից հրապարակվել է «Քաղաքացի գիտության մասին» կանաչ փաստաթուղթը, որը ներառում էր քաղաքացիական գիտության այսպիսի սահմանում. «Քաղաքացիական գիտությունը հասարակության ընդհանուր ներգրավվածությունն է գիտահետազոտական գործունեության մեջ, երբ քաղաքացիները ակտիվորեն նպաստում են գիտության զարգացմանը՝ ներդնելով իրենց գիտելիքները, գործիքներն ու ռեսուրսները: Մասնակիցները տրամադրում են փորձարարական տվյալներ և հնարավորություններ հետազոտողների համար, բարձրացնում են նոր հարցեր և համատեղ ստեղծում նոր գիտական մշակույթ^[25][26]:

Citizen science may be performed by individuals, teams, or networks of volunteers. Citizen scientists often partner with professional scientists to achieve common goals. Large volunteer networks often allow scientists to accomplish tasks that would be too expensive or time-consuming to accomplish through other means.^[27]

Many citizen-science projects serve education and outreach goals.^[28][29][30] These projects may be designed for a formal classroom environment or an informal education environment such as museums.

Քաղաքացիական գիտությունը կարող է իրականացվել անհատների, թիմերի կամ կամավորների ցանցի կողմից: Քաղաքացի գիտնականները հաճախ համագործակցում են պրոֆեսիոնալ գիտնականների հետ՝ ընդհանուր նպատակներին հասնելու համար: Կամավորների մեծ ցանցերը հաճախ գիտնականներին թույլ են տալիս լուծել այնպիսի խնդիրներ, որոնք չափազանց թանկ կամ ժամանակատար կլինեն այլ միջոցներով իրականացնելու համար: Քաղաքացիական գիտության բազմաթիվ նախագծեր ծառայում են կրթության և իրազեկման նպատակների իրականացմանը: Այս նախագծերը կարող են նախագծված լինել ինչպես ֆորմալ, այնպես էլ ոչ ֆորմալ կրթական միջավայրի համար, օրինակ՝ թանգարանների:

Citizen science has evolved over the past four decades. Recent projects place more emphasis on scientifically sound practices and measurable goals for public education.^[31] Modern citizen science differs from its historical forms primarily in the access for, and subsequent scale of, public participation; technology is credited as one of the main drivers of the recent explosion of citizen science activity.^[27]

Քաղաքացիական գիտությունը առավել զարգացել է վերջին չորս տասնամյակների ընթացքում^[32]: Վերջին տարիներին իրականացված նախագծերն ավելի շատ ուղղված են գիտականորեն հիմնավորված պրակտիկաների և հանրակրթության չափելի նպատակների իրակացմանը: Ժամանակակից քաղաքացիական գիտությունը տարբերվում է իր պատմական ձևերից հիմնականում հանրային մասնակցության հասանելիությամբ և կամավորների ընդգրկման մասշտաբներով: Քաղաքացիական գիտության կտրուկ ակտիվացման և զարգացման պատճառներից մեկն էլ տեխնոլոգիական զարգացումն էր^[27]

In March 2015, the Office of Science and Technology Policy published a factsheet entitled "Empowering Students and Others through Citizen Science and Crowdsourcing".^[33] Quoting: "Citizen science and crowdsourcing projects are powerful tools for providing students with skills needed to excel in science, technology, engineering, and math (STEM). Volunteers in citizen science, for example, gain hands-on experience doing real science, and in many cases take that learning outside of the traditional classroom setting".^[33] The National Academies of Science cites SciStarter as a platform offering access to more than 2,700 citizen science projects and events, as well as helping interested parties access tools that facilitate project participation.^[34]

Members of the Cascades Butterfly Citizen Science Team pictured on Sauk mountain

Քաղաքացիական գիտության Cascades Butterfly թիմի անդամները՝ նկարված Սաուկ լեռան վրա:

In May 2016, a new open-access journal was started by the Citizen Science Association along with Ubiquity Press called Citizen Science: Theory and Practice (CS:T&P).^[35][36] Quoting from the editorial article titled "The Theory and Practice of Citizen Science: Launching a New Journal", "CS:T&P provides the space to enhance the quality and impact of citizen science efforts by deeply exploring the citizen science concept in all its forms and across disciplines. By examining, critiquing, and sharing findings across a variety of citizen science endeavors, we can dig into the underpinnings and assumptions of citizen science and critically analyze its practice and outcomes."^[36]

2016 թվականի մայիսին Քաղաքացիական գիտության ասոցացիան Ubiquity Press-ի հետ համատեղ հրապարակեցին բաց հասանելիության նոր ամսագիր, որը կոչվեց Քաղաքացիական գիտություն^[35][36]: Theory and Practice (CS:T&P)-ը մեջբերելով «Քաղաքացիական գիտության տեսությունը և պրակտիկան. նոր ամսագրի գործարկումը» վերնագրված խմբագրական հոդվածից, նշում է, որ «CS:T&P-ն հնարավորություն է տալիս բարձրացնելու քաղաքագիտության ջանքերի որակն ու ազդեցությունը՝ խորապես ուսումնասիրելով քաղաքացիագիտության հայեցակարգն իր բոլոր ձևերով, ուսումնասիրելով, քննադատելով և կիսելով քաղաքացիական գիտության մի շարք ձեռնարկումները։ Դրանով մենք կարող ենք ուսումնասիրել քաղաքացիական գիտության հիմքերն ու ենթադրությունները և քննադատորեն վերլուծել դրա պրակտիկ դերն ու արդյունքները»^[36]:

In February 2020, Timber Press, an imprint of Workman Publishing Company, published The Field Guide to Citizen Science as a practical guide for anyone interested in getting started with citizen science.^[37]

2020 թվականի փետրվարին Workman Publishing Company հրատարակչությանը պատկանող Timber Press մամուլում հրապարակվեց «Քաղաքացիական գիտության դաշտային ուղեցույցը, որը գործնական ուղեցույց է բոլոր նրանց համար, ովքեր հետաքրքրված են քաղաքացիական գիտությամբ^[37]:

Alternative definitions Այլ բնորոշումներ

Other definitions for citizen science have also been proposed. For example, Bruce Lewenstein of Cornell University's Communication and S&TS departments describes three possible definitions:^[38]

• The participation of nonscientists in the process of gathering data according to specific scientific protocols and in the process of using and interpreting that data.^[38]
• The engagement of nonscientists in true decision-making about policy issues that have technical or scientific components.^[38]
• The engagement of research scientists in the democratic and policy process.^[38]

Բացի Քաղաքացիական գիտության լայն տարածում գտած բնորոշումները, գոյություն ունեն տարբեր մասնագետների կողմից ևս առաջարկված սահմանումներ: Օրինակ, Քորնելի համալսարանի «Հաղորդակցության և գիտատեխնիկական հետազոտությունների» ֆակուլտետի դասախոս Բրյուս Լևենշտեյնը առաջարկել է երեք տարբեր սահմանումներ^[38].

• ոչ գիտնական անձանց ընդգրկվածությունը գիտական տվյալների հավաքագրման գործընթացներում՝ այդ արդյունքների օգտագործման և ինքուրույն մեկնաբանման թույլտվությամբ^[38]։
• Ոչ գիտնական անձանց ներգրավումը տեխնիկական, գիտական բնույթի կամ քաղաքականությանը վերաբերող որոշումների կայացման գործընթացում^[38]։
• Հետազոտող գիտնականների ներգրավումը Ժողովրդավարական և քաղաքական գործընթացներում^[38]։

Scientists and scholars who have used other definitions include Frank N. von Hippel, Stephen Schneider, Neal Lane and Jon Beckwith.^[39][40][41] Other alternative terminologies proposed are "civic science" and "civic scientist".^[42]

Շատ գիտնականներ և հետազոտողներ, ինչպիսիք են Ֆրենկ ն.ֆոն Հիպելը, Սթիվեն Շնայդերը, Նիլ Լեյնը և Ջոն Բեքվիթը, օգտագործել են նաև «գիտնական քաղաքացի» հասկացությունը: ^[43][44]։

Further, Muki Haklay offers an overview of the typologies of the level of citizen participation in citizen science, which range from "crowdsourcing" (level 1), where the citizen acts as a sensor, to "distributed intelligence" (level 2), where the citizen acts as a basic interpreter, to "participatory science", where citizens contribute to problem definition and data collection (level 3), to "extreme citizen science", which involves collaboration between the citizen and scientists in problem definition, collection and data analysis.^[45]

Ավելին, Մուքի Հաքլայն առաջարկում է քաղաքացիական գիտության մեջ քաղաքացիների մասնակցության աստիճանի տիպաբանություն, ըստ որի առաջարկվում են հետևյալ մակարդակները.

• մակարդակ 1 կամ «քրաուդսորսինգ», որտեղ քաղաքացին հանդես է գալիս որպես նորարարություն առաջարկող / սենսոր?
• մակարդակ 2 կամ «բաշխված բանականություն», որտեղ քաղաքացին հանդես է գալիս որպես մեկնաբանող
• մակարդակ 3 կամ «մասնակցային գիտություն», որտեղ քաղաքացիները նպաստում են խնդրի սահմանմանը և տվյալների հավաքագրմանը
• մակարդակ 4 կամ «ծայրահեղ քաղաքացու գիտություն», որը ներառում է քաղաքացու և գիտնականների համագործակցությունը խնդրի սահմանման, հավաքագրման և տվյալների հավաքագրման գործում ^[46]:

A 2014 Mashable article defines a citizen scientist as: "Anybody who voluntarily contributes his or her time and resources toward scientific research in partnership with professional scientists."^[47]

In 2016, the Australian Citizen Science Association released their definition, which states "Citizen science involves public participation and collaboration in scientific research with the aim to increase scientific knowledge."^[48][49]

In 2020, a group of birders in the Pacific Northwest of North America, eBird Northwest, has sought to rename "citizen science" to the use of "community science", "largely to avoid using the word 'citizen' when we want to be inclusive and welcoming to any birder or person who wants to learn more about bird watching, regardless of their citizen status."^[50]

2014 թվականին, Mashable թերթում հրապարակված հոդվածում քաղաքացիական գիտնականը սահմանվում է հետևյալ կերպ. «Յուրաքանչյուր ոք, ով կամավոր կերպով տրամադրում է իր ժամանակը և ռեսուրսները գիտական ​​հետազոտությունների համար՝ համագործակցելով պրոֆեսիոնալ գիտնականների հետ»^[51]:

2016 թվականին Ավստրալիայի Քաղաքացիական Գիտության Ասոցիացիան հրապարակեց իրենց առաջարկած սահմանումը, ըստ որի. «Քաղաքացիական գիտությունը ներառում է հանրության մասնակցությունը և համագործակցությունը գիտական ​​հետազոտություններում՝ նպատակ ունենալով բարձրացնել գիտական ​​գիտելիքները»^[48][49]:

2020 թվականին Հյուսիսային Ամերիկայի խաղաղօվկիանոսյան հյուսիս-արևմտյան ափին աշխատող թռչնասերների eBird Northwest խումբը «քաղաքացի գիտություն» հասկացությունը փորձել է վերանվանել «համայնքային գիտություն»։ Նրանք դա հիմնավորում էին նրանով, որ անում են «հիմնականում խուսափելու համար օգտագործել «քաղաքացի» բառը, երբ մենք ուզում ենք լինել: ներառական և ողջունելի ցանկացած թռչնագրիչի կամ անձի համար, ով ցանկանում է ավելին իմանալ թռչունների դիտման մասին՝ անկախ իր քաղաքացու կարգավիճակից»^[52]:

Related fields Հարակից ոլորտներ

In a Smart City era, Citizen Science relays on various web-based tools, such as WebGIS, and becomes Cyber Citizen Science.^[53] Some projects, such as SETI@home, use the Internet to take advantage of distributed computing. These projects are generally passive. Computation tasks are performed by volunteers' computers and require little involvement beyond initial setup. There is disagreement as to whether these projects should be classified as citizen science.

The astrophysicist and Galaxy Zoo co-founder Kevin Schawinski stated: "We prefer to call this [Galaxy Zoo] citizen science because it's a better description of what you're doing; you're a regular citizen but you're doing science. Crowd sourcing sounds a bit like, well, you're just a member of the crowd and you're not; you're our collaborator. You're pro-actively involved in the process of science by participating."^[54]

Խելացի քաղաքի դարաշրջանում Քաղաքացիական գիտությունը հենվում է տարբեր վեբ գործիքների վրա, ինչպիսիք են WebGIS-ը^[53]: Այդ գործիքը դարձել է Կիբեռքաղաքացիական գիտության և SETI@home նախագծերի զարգացման հիմք: SETI@home նախագծերը սովորաբար պասիվ նախագծեր են, օգտագործում են ինտերնետը՝ բաշխված հաշվարկներից օգտվելու համար: Հաշվարկային առաջադրանքները կատարվում են կամավորների համակարգիչներով՝ նախնական կարգավորումներից հետո, և պահանջում են կամավորների սահմանափակ ներգրավվածություն: Տարակարծություն կա այն հարցում, թե արդյոք այս նախագծերը պետք է դասակարգվեն որպես քաղաքացիական գիտության նախագծեր թե՝ ոչ։

Աստղաֆիզիկոս և Գալաքսի կենդանաբանական այգու համահիմնադիր Քևին Շավինսկին ասել է. «Մենք նախընտրում ենք նման նախագծերն անվանել քաղաքացիական գիտության նախագծեր, քանի որ դա ավելի լավ նկարագրում է այն, ինչ անում ես. դու սովորական քաղաքացի ես, բայց գիտությամբ ես զբաղվում: Գուցե դուք կարծում եք, որ պարզապես հասարակության անդամ եք, բայց դա այդպես չէ, դուք մեր աշխատակիցն եք: Մասնակցելով նման նախագծերի, դու ակտիվորեն մասնակցում ես գիտական գործընթացին»^[54]:

Compared to SETI@home, "Galaxy Zoo volunteers do real work. They're not just passively running something on their computer and hoping that they'll be the first person to find aliens. They have a stake in science that comes out of it, which means that they are now interested in what we do with it, and what we find."^[54]

Citizen policy may be another result of citizen science initiatives. Bethany Brookshire (pen name SciCurious) writes: "If citizens are going to live with the benefits or potential consequences of science (as the vast majority of them will), it's incredibly important to make sure that they are not only well informed about changes and advances in science and technology, but that they also ... are able to ... influence the science policy decisions that could impact their lives."^[55] In "The Rightful Place of Science: Citizen Science", editors Darlene Cavalier and Eric Kennedy highlight emerging connections between citizen science, civic science, and participatory technology assessment.^[56]

Ի տարբերություն SETI@home նախագծի, Գալաքսի կենդանաբանական այգու կամավորներն իրական աշխատանք են կատարում: Նրանք ոչ միայն պասիվ աշխատանք են կատարում իրենց համակարգչով՝ հուսալով, որ իրենք կլինեն առաջինը, ով կգտնի այլմոլորակայիններ, այլև գիտության զարգացման մեջ իրենց ներդրումն ունեն: Դա նշանակում է, որ նրանց հետաքրքրված են իրենց կատարած աշխատամքով^[54]։

Քաղաքացիական քաղաքականությունը կարող է հանդես գալ որպես քաղաքացիական գիտության նախաձեռնությունների ևս մեկ արդյունք: Բեթանի Բրուքշիրը (կեղծանունը՝ SciCurious) գրում է. «Եթե քաղաքացիները պատրաստվում են ապրել գիտության օգուտներով կամ հնարավոր հետևանքներով (ինչպես դա կաներ նրանց ճնշող մեծամասնությունը), շատ կարևոր է համոզվել, որ նրանք ոչ միայն լավ տեղեկացված են տեղի ունեցող փոփոխությունների մասին, այլև գիտակցում են, որգիտության ոլորտում ընդունած քաղաքական որոշումները կարող են ազդել նրանց կյանքի վրա^[55]:

Benefits and limitations Առավելություններ ու սահմանափակումներ

The general public's involvement in scientific projects has become a means of encouraging curiosity and greater understanding of science while providing an unprecedented engagement between professional scientists and the general public.^[6] In a research report published by the U.S. National Park Service in 2008, Brett Amy Thelen and Rachel K. Thiet mention the following concerns, previously reported in the literature, about the validity of volunteer-generated data:^[57][58]

• Some projects may not be suitable for volunteers, for instance, when they use complex research methods or require a great deal of (often repetitive) work.^[57]
• If volunteers lack proper training in research and monitoring protocols, the data they collect might introduce bias into the dataset.^[57]

Լայն հանրության ներգրավվածությունը գիտական նախագծերում դարձել է գիտության նկատմամբ հետաքրքրասիրությունը խրախուսելու լավագույն միջոց՝ միաժամանակ ապահովելով համագործակցություն պրոֆեսիոնալ գիտնականների և լայն հասարակության միջև^[6] : 2008 թվականին, ԱՄՆ «Ազգային պարկ» ծառայության կողմից հրապարակված հետազոտական զեկույցում Բրետ Էմի Թելենը և Ռեյչել Ք. Թիեթը բարձրաձայնում են իրենց մտահոգությունները գիտության կամավորների կողմից ստեղծված տվյալների վավերականության վերաբերյալ^[57][59].

• Որոշ նախագծեր կարող են հարմար չլինել կամավորների համար, օրինակ, երբ նրանք օգտագործում են հետազոտության բարդ մեթոդներ կամ պահանջում են մեծ (հաճախ կրկնվող) աշխատանք^[57]:
• Եթե կամավորները չունեն համապատասխան գիտելիքներ հետազոտության իրականացման և մոնիտորինգի արձանագրությունների վերաբերյալ, ապա նրանց հավաքած տվյալները կարող են համարվել կողմնակալ և ոչ հավաստի^[57]:

The question of data accuracy, in particular, remains open.^[60] John Losey, who created the Lost Ladybug citizen science project, has argued that the cost-effectiveness of citizen science data can outweigh data quality issues, if properly managed.^[61]

In December 2016, authors M. Kosmala, A. Wiggins, A. Swanson and B. Simmons published a study in the journal Frontiers in Ecology and the Environment called "Assessing Data Quality in Citizen Science".^[62]

Մասնավորապես, թերի է մնացել տվյալների ճշգրիտ և հուսալի լինելու հարցը^[60]: «Կորած զատիկը» (Lost Ladybug) քաղաքացիական գիտական նախագծի հեղինակ Ջոն Լոուզին պնդում է, որ քաղաքացիական գիտության տրամադրած տվյալների ճշգրտությունը ավելի կբարձրանա միայն դրանք ճիշտ կառավարելու և ուղղորդելու դեպքում^[61]:

2016 թվականի դեկտեմբերին, «Էկոլոգիայի և շրջակա միջավայրի սահմանները» ամսագրում հրապարակվեց Մ.Կոսմալանի, Ա. Ուիգինսի Ա. Սվենսոնի և Բ. Սիմոնսի ուսումնասիրությունները՝ «Տվյալների որակի գնահատումը քաղաքացիական գիտության մեջ» վերնագրով^[62]:

The abstract describes how ecological and environmental citizen science projects have enormous potential to advance science. Citizen science projects can influence policy and guide resource management by producing datasets that are otherwise not feasible to generate.^[62] In the section "In a Nutshell" (pg3), four condensed conclusions are stated. They are:^[62]

Այստեղ համառոտ նկարագրվում է, թե ինչու են էկոլոգիական և բնապահպանական քաղաքացիական նախագծերը համարվում գիտության զարգացման հսկայական ներուժ: Օրինակ նշվում է, որ քաղաքացիական գիտական նախագծերը կարող են ազդել քաղաքականության վրա, ուղղորդել ռեսուրսների կառավարումը՝ ստեղծելով տվյալների բազա, որը այլ ձևով հնարավոր չէր ստեղծել^[62]: «Ակնարկ» հատվածում ներկայացված են ընդհանրացված 4 գաղափարներ^[62]: Դրանք են.

1. Քաղաքացիական գիտության կամավորների կողմից ստեղծված տվյալների բազան կարող է ունենալ մեծ ճշգրտություն և համեմատելի լինել մասնագետ գիտնականների կողմից ստեղծված տվյալների բազայի հետ
2. Կամավորների ներկայացրած տվյալների ճշգրտությունը կախված է աշխատանքի բարդությունից և կամավորների փորձառությունից: Գոյություն ունեն տվյալների բարձր ճշգրտություն ապահովող տարբեր մեթոդներ և հնարներ
3. Կամավորների կողմից ներկայացրած տվյալներում առկա սխալները հանդիպում են նաև մասնագետ գիտնականների մոտ և կարող են վերազվել միայն համապատասխան վիճակագրական գործիքների կիրառմամբ:
4. Քաղաքացիական նախագծերի արդյունքները ստուգողները պետք է ուշադրություն դարձնեն կրկնվող նախագծերին, կամավորների կազմած արձանագրություններին, տվյալների վերլուծության ստանդարտացմանն ու համապատասխանեցմանը, մետատվյալների հավաքագրմանն ու տվյալների ճշգրտության գնահատմանը:

They conclude that as citizen science continues to grow and mature, a key metric of project success they expect to see will be a growing awareness of data quality. They also conclude that citizen science will emerge as a general tool helping "to collect otherwise unobtainable high-quality data in support of policy and resource management, conservation monitoring, and basic science."^[62]

Հեղինակները եզրակացնում են, քաղաքացիական գիտությունը շարունակում է զարգանալ և իրականացվող նախագծերի հաջողությունը պետք է հիմնականում պայմանավորված լինի տվյալների որակի աճով և իրազեկվածության բարձրացմամբ: Նրանք նաև գալիս են այն եզրակացության, որ քաղաքացիական գիտությունը կդառնա համընդհանուր գործիք, որը «կօգնի հավաքել անմատչելի տվյալներ՝ քաղաքականությանը և բնապահպանական գործունեությանը աջակցելու և կառավարմանը անհարժեշտ հիմքեր ստեղծելու համար»^[62]:

A study of Canadian lepidoptera datasets published in 2018 compared the use of a professionally curated dataset of butterfly specimen records with four years of data from a citizen science program, eButterfly.^[63][64] The eButterfly dataset was used as it was determined to be of high quality because of the expert vetting process used on site, and there already existed a dataset covering the same geographic area consisting of specimen data, much of it institutional. The authors note that, in this case, citizen science data provides both novel and complementary information to the specimen data. Five new species were reported from the citizen science data, and geographic distribution information was improved for over 80% of species in the combined dataset when citizen science data was included.

2018 թվականին հրապարակվեց Կանադայի թեփուկաթևավորների վերաբերյալ մի հոդված, որտեղ թիթեռների մասին մասնագետ գիտնականների կողմից հավաքված տվյալները համեմատվում էին eButterfly քաղաքացիական նախագծի կամավորների կողմից 4 տարի հավաքած տվյալների հետ^[65][66]: eButterfly նախագծի ստացած տվյալները փորձագետների կողմից գնահատվել էին հավաստի, քանի որ արդեն իսկ գոյություն ունեին նույն աշխարհագրական տարածքի վերաբերյալ մասնագետների կողմից հավաքված տվյալներ: Այս դեպքում, քաղաքացիական գիտության կամավորների կողմից հավաքված տվյալները համարվում են ավելի թարմ և լրացուցիչ տեղեկատվություն՝ լրացնելով տվյալների բազան:

Several recent studies have begun to explore the accuracy of citizen science projects and how to predict accuracy based on variables like expertise of practitioners. One example is a 2021 study by Edgar Santos-Fernandez and Kerrie Mengersen of the British Ecological Society, who utilized a case study which used recent R and Stan programming software to offer ratings of the accuracy of species identifications performed by citizen scientists in Serengeti National Park, Tanzania. This provided insight into possible problems with processes like this which include, "discriminatory power and guessing behaviour". The researchers determined that methods for rating the citizen scientists themselves based on skill level and expertise might make studies they conduct more easy to analyze.^[67]

Վերջին տարիներին իրականացված հետազոտությունների միջոցով ստուգում են քաղաքացիական գիտության նախագծերի տվյալների և պրակտիկ փորձի հիման վրա կատարվող կանխատեսմումների ճշգրտությունը: 2021 թվականին նմանատիպ հետազոտություն են իրականացրել Բրիտանական Էկոլոգիական կազմակերպության ներկայացուցիչներ Էդգար Սանտոս-Ֆերնանդեսը և Քերրի Մենգերսենը: Նրանք իրականացրել են թեմատիկ հետազոտություն՝ R և Stan համակարգերի կիրառմամբ՝ Տանզանիայի Սերենգետի ազգային պարկում տեսակային կազմի վերաբերյալ քաղաքացիական գիտնականների կողմից ստացված տվյալների ճշգրտությունը ստուգելու նպատակով: Այդ հետազոտությունը թույլ տվեց վերհանել «խտրականության ուժ և գուշակության վարքագիծ» պարունակող գործընթացները և խնդիրները: Հետազոտողներն եկան այն եզրակացության, որ տվյալների ճշգրտությունը կախված է նրանց փորձառությունից և հմտությունների մակարդակից^[68]

Studies that are simple in execution are where citizen science excels, particularly in the field of conservation biology and ecology. For example, in 2019, Sumner et al. compared the data of vespid wasp distributions collected by citizen scientists with the 4-decade, long-term dataset established by the BWARS.^[69] They set up the Big Wasp Survey from 26 August to 10 September 2017, inviting citizen scientists to trap wasps and send them for identification by experts where data was recorded. The results of this study showed that the campaign garnered over 2,000 citizen scientists participating in data collection, identifying over 6,600 wasps. This experiment provides strong evidence that citizen science can generate potentially high-quality data comparable to that of expert data collection, within a shorter time frame. Although the experiment was to originally test the strength of citizen science, the team also learned more about Vespidae biology and species distribution in the United Kingdom. With this study, the simple procedure enabled citizen science to be executed in a successful manner. A study by J. Cohn describes that volunteers can be trained to use equipment and process data, especially considering that a large proportion of citizen scientists are individuals who are already well-versed in the field of science.^[70]

Պարզ հետազոտությունների իրականացման գործընթացում քաղաքացիական գիտությունը գերազանցում է, հատկապես բնապահպանական կենսաբանության և էկոլոգիայի ոլորտում: Օրինակ, 2019 թվականին, Սամները հետազոտական խմբի հետ համեմատել են վեսպիդային մեղուների մասին BWARS-ի 40-ամյա հետազոտության տվյալները քաղաքացիական գիտնականների կողմից հավաքված տվյալների հետ: 2017 թվականին նրանք իրականացրեցին Big Wasp Survey հետազոտությունը, որի շրջանակներում քաղաքացիական գիտնականներին առաջարկեցին օգոստոսի 27-սեպտեմբերի 10-ը որսալ վեսպիդային մեղուներ և ուղրակլ մասնագետներին՝ իդենտիֆիկացման և տվյալների ստացման նպատակով^[71]: Հետազոտության արդյունքներով պարզ դարձավ, որ աշխատանքներին մասնակցել են 2000 քաղաքացիական գիտնականներ, իդենտիֆիկացվել են մոտ 6000 մեղուներ: Այս փորձը ցույց տվեց, որ քաղաքացիական գիտնականները կարող են կարճ ժամանակահատվածում ապահովել այնպիսի բարձր որակի տվյալներ, որոնք համեմատելի են փորձագետների ստացած տվյալների հետ: Չնայած, որ հետազոտության հիմնական նպատակը քաղաքացիական գիտության ուժը և ճշգրտությունը դիտարկելն էր, նաև ստացան լրացուցիչ տվյալներ Բրիտանիայում վեսպիդների տարածվածության և կենսաբանական առանձնահատկությունների մասին: Ջ. Կոնը իր հետազոտության մեջ նշում է, որ տվյալների ճշգրտությւոնը բարձրացնելու համար, կամավորներին կարելի է նախ սովորեցնել ինչպես օգտվել սարքերից, ինչպես վերլուծել տվյալները, հատկապես, որ նրանք արդեն իսկ գիտության ինչ որ բնագավառի ներկայացուցիչներ են^[72]:

The demographics of participants in citizen science projects are overwhelmingly White adults, of above-average income, having a university degree.^[73] Other groups of volunteers include conservationists, outdoor enthusiasts, and amateur scientists. As such, citizen scientists are generally individuals with a pre-understanding of the scientific method and how to conduct sensible and just scientific analysis.

Ըստ նրա հետազոտության, քաղաքացիական գիտության ներկայացուցիչների մեջ ավելի շատ են միջինից բարձր եկամուտ ստացող, համալսարանական կրթությամբ կամավորները^[74]: կամավորների մյուս խմբի մեջ մտնում են բնապահպանները, ակտիվ հանգստի սիրահարները և սիրողական գիտնականները: Այսպիսով ստացվում է, որ նրանք արդեն իսկ գիտեն ինչ է գիտական հետազոտության մեթոդը և ինչպես խելամիտ և արդար ձևով իրականացնել հետազոտությունը:

Ethics Էթիկա

Various studies have been published that explore the ethics of citizen science, including issues such as intellectual property and project design.(e.g.^{[15][13][75][76][77]}) The Citizen Science Association (CSA), based at the Cornell Lab of Ornithology, and the European Citizen Science Association (ECSA), based in the Museum für Naturkunde in Berlin, have working groups on ethics and principles.^[78][79]..

Հրապարակվել են տարբեր հետազոտություններ, որոնք վերաբերում են քաղաքացիական գիտնականի էթիկային, ներառում են այնպիսի հարցեր, որոնք վերաբերում են մտավոր սեփականությանը և նախագծերի իրականացմանը^{[15][13][75][76][77]}: Կոռնելի Թռչնաբանության լաբորատորիան (CSA) և Բեռլինի Բնագիտության թանգարանում տեղակայված Եվրոպական Քաղաքացիական գիտության ասոցացիան (ECSA), ձևավորել են աշխատանքային խմբեր, որոնք զբաղվում են էթիկայի և աշխատանքների կատարման սկզբունքների մշակման հարցերով^[78][79]..:

In September 2015, ECSA published its Ten Principles of Citizen Science, which have been developed by the "Sharing best practice and building capacity" working group of ECSA, led by the Natural History Museum, London with input from many members of the association.^[80][81]

2015 թվականի սեպտեմբերին, ECSA-ը հրապարակեց Քաղաքացիական գիտության 10 սկզբունքները, որոնք մշակվել են «Լավագույն փորձի փոխանակում և կարողությունների զարգացում» աշխատանքային խմբի կողմից՝ Լոնդոնի Բնության պատմության թանգարանի աշխատակիցների և ասոցացիայի անդամների մասնակցությամբ^[80][81]: Կաղապար:Quote frame Th e medical ethics of internet crowdsourcing has been questioned by Graber & Graber in the Journal of Medical Ethics.^[82] In particular, they analyse the effect of games and the crowdsourcing project Foldit. They conclude: "games can have possible adverse effects, and that they manipulate the user into participation".

In March 2019, the online journal Citizen Science: Theory and Practice launched a collection of articles on the theme of Ethical Issues in Citizen Science.^[83] The articles are introduced with (quoting): "Citizen science can challenge existing ethical norms because it falls outside of customary methods of ensuring that research is conducted ethically. What ethical issues arise when engaging the public in research? How have these issues been addressed, and how should they be addressed in the future?"^[83]

Գրաբեր և Գրաբերը կասկածի էր համարում Բժշկական էթիկա ամսագրում հրապարակված հոդվածը՝ նվիրված ինտերնետայի քրաուդսորսինգին և բժշկական էթիկային: Մասնավորապես, նրանք վերլուծել են խաղերի ազդեցությունը՝ Foldit քրաուդսորսինգ նախագծի միջոցով, և եզրակացրել, որ «խաղերը կարող են ունենալ բացասական ազդեցություն, մանիպուլացնել օգտատերերին՝ դրդելով մասնակցել նման խաղերին»:

2019 թվականի մարտին Քաղաքացիական գիտություն ինտերնետային ամսագիրը հրապարակեց «Տեսություն և պրակտիկա» վերնագրով հոդվածների ժողովածուն՝ նվիրված Քաղաքացիական գիտության էթիկայի հիմնախնդիրներին^[83]: Հոդվածները անդրադառնում են այն հարցին, թե. «Քաղաացիական գիտությունը կարող է վիճարկել արդեն իսկ գոյություն ունեցող էթիկայի նորմերը, քանի որ այն դուրս է հետազոտության իրականացման սովորական մեթոդներից։ Հետազոտություններում հանրությանը ներգրավելիս էթիկայի հետ կապված ի՞նչ խնդիրներ են առաջանում, ինչպե՞ս են լուծվել այդ խնդիրները և ինչպե՞ս կլուծվեն ապագայում»^[83]։

In June 2019, East Asian Science, Technology and Society: An International Journal (EASTS) published an issue titled "Citizen Science: Practices and Problems" which contains 15 articles/studies on citizen science, including many relevant subjects of which ethics is one.^[84] Quoting from the introduction "Citizen, Science, and Citizen Science": "The term citizen science has become very popular among scholars as well as the general public, and, given its growing presence in East Asia, it is perhaps not a moment too soon to have a special issue of EASTS on the topic."^[85]

2019 թվականի հունիսին, Արևելյան Ասիայի Գիտության, Տեխնոլոգիա և Հասարակություն(EASTS) ամսագիրը հրապարակեց «Քաղաքացիական գիտություն. պրակտիկա և խնդիրներ վերնագրով» համարտ, որտեղ 15 հոդվածներ, որոնցից 14-ը վերաբերում էին Քաղաքացիական գիտության հետ առնչվող տարբեր թեմաների, իսկ 1-ը՝ Էթիկային^[84]։

Քաղաքացիական գիտություն տերմինը շատ տարածված է դարձել գիտնականների, ինչպես նաև լայն հասարակության շրջանում։ Եվ հաշվի առնելով նրա աճող ներկայությունը Արևելյան Ասիայում, հավանաբար շատ շուտ չէ EASTS-ում ունենալ դրան նվիրված հատուկ թողարկում,Քաղաքացիական գիտություն և քաղաքացու գիտություն,ներածություն։

Use of citizen science volunteers as de facto unpaid laborers by some commercial ventures have been criticized as exploitative.^[86]

Քաղաքացիական գիտության աշխատողների կամավոր աշխատանքը, որպես «դե ֆակտո» չվարձատրվող աշխատուժի օգտագործում և շահագործում, քննադատվել է մի շարք առևտրային կազմակերպությունների կողմից։^[86]

Ethics in citizen science in the health and welfare field, has been discussed in terms of protection versus participation. Public involvement researcher Kristin Liabo writes that health researcher might, in light of their ethics training, be inclined to exclude vulnerable individuals from participation, to protect them from harm. However, she argues these groups are already likely to be excluded from participation in other arenas, and that participation can be empowering and a possibility to gain life skills that these individuals need. Whether or not to become involved should be a decision these individuals should be involved in and not a researcher decision.^[87]

Առողջապահության և սոցիալական ապահովության ոլորտներում Քաղաքացիական գիտության էթիկայի նորմերը բազմիցս քննարկվել են և՛ դրական և՛ բացասական տեսանկյունից։ Մասնավորապես, հետազոտող Քրիստին Լիաբոն գրում է, որ առողջապահության ոլորտում հետազոտություն իրականացնելիս, կախված էթիկայի նորմերից, Քաղաքացիական գիտության խոցելի խմբերի ներկայացուցիչները կարող են չընդգրկվել հետազոտություններում՝ նրանց իսկ պաշտպանելու նպատակով։ Բայց և այնպես, նա կարծում է, որ խոցելի խմբերն արդեն իսկ դուրս են մնացել տարբեր ոլորտներից, իսկ նման նախագծերում նրանց ընդգրկելը նոր և կարևոր հմտություններ ձեռք բերելու հնարավորություններ են։ Մասնակցել թե՞ ոչ, պետք է լինի իրենց որոշումը, այլ ոչ թե հետազոտողի^[87]։

Economic worth Տնտեսական արժեք

In the research paper "Can citizen science enhance public research paper "Can citizen science enhance public understanding of science?" by Bonney et al. 2016,[88] statistics which analyse the economic worth of citizen science are used, drunderstanding of science?" by Bonney et al. 2016,^[88] statistics which analyse the economic worth of citizen science are used, drawn from two papers: i) Sauermann and Franzoni 2015,^[89] and ii) Theobald et al. 2015.^[90] In "Crowd science user contribution patterns and their implications" by Sauermann and Franzoni (2015), seven projects from the Zooniverse web portal are used to estimate the monetary value of the citizen science that had taken place. The seven projects are: Solar Stormwatch, Galaxy Zoo Supernovae, Galaxy Zoo Hubble, Moon Zoo, Old Weather, The Milky Way Project and Planet Hunters.^[89] Using data from 180 days in 2010, they find a total of 100,386 users participated, contributing 129,540 hours of unpaid work.^[89] Estimating at a rate of $12 an hour (an undergraduate research assistant's basic wage), the total contributions amount to $1,554,474, an average of $222,068 per project.^[89] The range over the seven projects was from $22,717 to $654,130.^[89]

2016 թվականին Բոննի և այլ հեղինակների կողմից հրապարակված «Կարո՞ղ է արդյոք Քաղաքացիական գիտությունը նպաստել գիտության մասին հասարակության կարծիքի բարելավմանը» հոդվածում, ներկայացվել է Քաղաքացիական գիտության տնտեսական արժեքը՝ 2015 թվականին հրապարակված Սաուերմանի, Ֆրանզոնի ու Թեոբալտի «Ամբոխի գիտության օգտատերերի ներդրումների ձևերն ու դրանց հետևանքները» հոդվածի^[88][90], ինչպես նաև 2010թվականին Zooniverse վեբ պորտալում ներկայացված 7 նախագծերի վերլուծության միջոցով^[89]։ Zooniverse-ում հրապարակված 7 հոդածներն են. Արեգակնային փոթորիկների դիտարկում (Solar Stormwatch), Գալակտիկական գերժամանակակից կենդանաբանական այգի (Galaxy Zoo Supernovae), Գալակտիկական Հաբլ կենդանաբանական այգի (Galaxy Zoo Hubble), Լուսնի կենդանաբանական այգի (Moon Zoo), ՀԻն եղանակ (Old Weather), Ծիր կաթին նախագիծ (The Milky Way Project) և Երկրագնդի որսորդները (Planet Hunters)։ Վերլուծելով Zooniverse վեբ պորտալի 180 օր տևած 7 նախագծերի արդյունքները, ստացվել է նման պատկեր. նախագծին մասնակցել են 100 386 կամավորներ, ովքեր աշխատել են 129540 չվճարվող ժամ^[89]: Հաշվի առնելով, որ կրտսեր գիտաաշխատոողի աշխատավարձը 2010 թվականին սահմանված է եղել 12$/ժամ, կամավորների իրական ներդրումը նախագծում կազմել է 1554474$, յուրաքանչյուր նախագծի համար՝ 222068$^[89]:

In "Global change and local solutions: Tapping the unrealized potential of citizen science for biodiversity research" by Theobald et al. 2015, the authors surveyed 388 unique biodiversity-based projects.^[90] Quoting: "We estimate that between 1.36 million and 2.28 million people volunteer annually in the 388 projects we surveyed, though variation is great" and that "the range of in-kind contribution of the volunteerism in our 388 citizen science projects as between $667 million to $2.5 billion annually."^[90]

2015 թվականին հրապարակված «Գլոբալ փոփոխություններ և տեղական լուծումներ.քաղաքացիական գիտության ներուժի օգտագործումը կենսաբազմազանության ուսումնասիրման մեջ» գրքում, Թեոբալդը և մյուս հեղինակները ուսումնասիրել են կենսաբազմազանության հետազոտությամբ զբաղվող 388 նախագծեր^{[90]</sup: Մեջբերում. մեր գնահատմամբ, տարեկան մոտ 1,36-2,28 միլիոն մարդ կամավոր մասնակցում է 388 նախագծերի իրականացմանը, ինչը միջին հաշվարկով կազմում է 667 միլիոն $ - 2,5 միլիարդ $[90]:}

Worldwide participation in citizen science continues to grow. A list of the top five citizen science communities compiled by Marc Kuchner and Kristen Erickson in July 2018 shows a total of 3.75 million participants, although there is likely substantial overlap between t

Բայց և այնպես, քաղաքացիական գիտության կամավոր թիվը ամբողջ աշխարհում շարունակում է աճել: Ըստ Մարկ Կուհների և Քրիստեն Էրիքսոնի դիտարկումների, 2018 թվականի դրությամբ աշխարհում կային քաղաքացիական գիտության մոտ 3,75 միլիոն կամավորներ և այդ թիվը շարունակում է աճել:

Relations with education and academia

There have been studies published which examine the place of citizen science within education.(e.g.^[6][91][92]) Teaching aids can include books and activity or lesson plans.(e.g.^{[93][94][95][96]}). Some examples of studies are:

From the Second International Handbook of Science Education, a chapter entitled: "Citizen Science, Ecojustice, and Science Education: Rethinking an Education from Nowhere", by Mueller and Tippins (2011), acknowledges in the abstract that: "There is an emerging emphasis in science education on engaging youth in citizen science." The authors also ask: "whether citizen science goes further with respect to citizen development."^[97] The abstract ends by stating that the "chapter takes account of the ways educators will collaborate with members of the community to effectively guide decisions, which offers promise for sharing a responsibility for democratizing science with others."^[97]

From the journal Democracy and Education, an article entitled: "Lessons Learned from Citizen Science in the Classroom" by authors Gray, Nicosia and Jordan (GNJ; 2012) gives a response to a study by Mueller, Tippins and Bryan (MTB) called "The Future of Citizen Science".^[98][99] GNJ begins by stating in the abstract that "The Future of Citizen Science": "provides an important theoretical perspective about the future of democratized science and K12 education." But GRB state: "However, the authors (MTB) fail to adequately address the existing barriers and constraints to moving community-based science into the classroom." They end the abstract by arguing: "that the resource constraints of scientists, teachers, and students likely pose problems to moving true democratized science into the classroom."^[98]

In 2014, a study was published called "Citizen Science and Lifelong Learning" by R. Edwards in the journal Studies in the Education of Adults.^[100] Edwards begins by writing in the abstract that citizen science projects have expanded over recent years and engaged citizen scientists and professionals in diverse ways. He continues: "Yet there has been little educational exploration of such projects to date."^[100] He describes that "there has been limited exploration of the educational backgrounds of adult contributors to citizen science". Edwards explains that citizen science contributors are referred to as volunteers, citizens or as amateurs. He ends the abstract: "The article will explore the nature and significance of these different characterisations and also suggest possibilities for further research."^[100]

In the journal Microbiology and Biology Education a study was published by Shah and Martinez (2015) called "Current Approaches in Implementing Citizen Science in the Classroom".^[101] They begin by writing in the abstract that citizen science is a partnership between inexperienced amateurs and trained scientists. The authors continue: "With recent studies showing a weakening in scientific competency of American students, incorporating citizen science initiatives in the curriculum provides a means to address deficiencies".^[101] They argue that combining traditional and innovative methods can help provide a practical experience of science. The abstract ends: "Citizen science can be used to emphasize the recognition and use of systematic approaches to solve problems affecting the community."^[101]

In November 2017, authors Mitchell, Triska and Liberatore published a study in PLOS One titled "Benefits and Challenges of Incorporating Citizen Science into University Education".^[102] The authors begin by stating in the abstract that citizen scientists contribute data with the expectation that it will be used. It reports that citizen science has been used for first year university students as a means to experience research. They continue: "Surveys of more than 1500 students showed that their environmental engagement increased significantly after participating in data collection and data analysis."^[102] However, only a third of students agreed that data collected by citizen scientists was reliable. A positive outcome of this was that the students were more careful of their own research. The abstract ends: "If true for citizen scientists in general, enabling participants as well as scientists to analyse data could enhance data quality, and so address a key constraint of broad-scale citizen science programs."^[102]

Citizen science has also been described as challenging the "traditional hierarchies and structures of knowledge creation".^[86]

History Պատմություն

While citizen science developed at the end of the 20th century, characteristics of citizen science are not new.^[103][1] Prior to the 20th century, science was often the pursuit of gentleman scientists, amateur or self-funded researchers such as Sir Isaac Newton, Benjamin Franklin, and Charles Darwin.^[27] Women citizen scientists from before the 20th century include Florence Nightingale who "perhaps better embodies the radical spirit of citizen science".^[104] Before the professionalization of science by the end of the 19th century, most pursued scientific projects as an activity rather than a profession itself, an example being amateur naturalists in the 18th and 19th centuries.^[103]

Թեև Քաղաքացիական գիտությունը զարգացել է 20-րդ դարի վերջում, դրա բնութագրիչները նոր չեն^[103][1]։ Մինչև 20-րդ դարը Քաղաքացիական գիտությունը ջենտլմեն-գիտնականների, հետազոտող-սիրողական գիտնականների և ինքնաֆինանսավորվող հետազոտողների զբաղմունքն էր։ Նման օրինակ են Իսահակ Նյուտոնը, Բենջամին Ֆրանկլինը և Չարլզ Դարվինը^[27]։ Մինչև 20-րդ դարը, Քաղաքացիական գիտությունը մարմնավորող կին գիտնականներից հայտնի է Ֆլորենս Նայթինգեյլը^[104]։ Մինչև 19-րդ դարի վերջը, Քաղաքացիական գիտությունը կոնկրետ մասնագիտական ուղղվածություն չուներ, այլ միայն սիրողական բնույթի էր և ընդգրկում էր միայն բնագիտական հետազոտությունները^[103]։

During the British colonization of North America, American Colonists recorded the weather, offering much of the information now used to estimate climate data and climate change during this time period. These people included John Campanius Holm, who recorded storms in the mid-1600s, as well as George Washington, Thomas Jefferson, and Benjamin Franklin who tracked weather patterns during America's founding. Their work focused on identifying patterns by amassing their data and that of their peers and predecessors, rather than specific professional knowledge in scientific fields.^[105] Some consider these individuals to be the first citizen scientists, some consider figures such as Leonardo da Vinci and Charles Darwin to be citizen scientists, while others feel that citizen science is a distinct movement that developed later on, building on the preceding history of science.^[1][103]

Հյուսիսային Ամերիկայի Բրիտանական գաղութացման շրջանում, ամերիկյան գաղութարարները կատարում էին եղանակի դիտարկումներ և գրանցումներ։ Այդ դիտարկումներն ու գրանցումներն այժմ օգտագործվում են կլիմայական տվյալները համեմատելու և կլիմայական փոփոխությունները գնահատելու համար։ Նման դիտարկումներ կատարել են նաև Ջոն Կամպանիուս Հոլմը (դեռևս 1600-ականներին գրանցել էր Ամերիկայի տարածքում գրանցված փոթորիկները), Ջորջ Վաշինգտոնը, Թոմաս Ջեֆերսոնը և Բենջամին Ֆրանկլինը։ Նրանք տվյալներ էին հավաքում եղանակային պայմանների մասին, համեմատում այլ հետազոտողների հավաքած տվյալների հետ՝ բացաայտելով օրինաչափությունները և կատարելով ընդհանրացումներ^[105]։ Ոմանք հենց այս հետազոտողներին էլ համարում են առաջին քաղաքացիական գիտնականներ, չնայած, որ Քաղաքացիական գիտությունը որպես այդպիսին, ձևավորվել է ավելի ուշ^[1][103]։

By the mid-20th century, however, science was dominated by researchers employed by universities and government research laboratories. By the 1970s, this transformation was being called into question. Philosopher Paul Feyerabend called for a "democratization of science".^[106] Biochemist Erwin Chargaff advocated a return to science by nature-loving amateurs in the tradition of Descartes, Newton, Leibniz, Buffon, and Darwin—science dominated by "amateurship instead of money-biased technical bureaucrats".^[107]

A study from 2016 indicates that the largest impact of citizen science is in research on biology, conservation and ecology, and is utilized mainly as a methodology of collecting and classifying data.^[3]

Այնուամենայնիվ, 20-րդ դարի կեսերից ավելի գերակշռում էին գիտնական-հետազոտողները, ովքեր աշխատում էին համալսարաններում և պետական հետազոտական լաբորատորիաներում։ 1970-ական թվականներին քաղաքացիական գիտության մեջ դիտվող այս փոփոխությունը կասկածի տակ դրվեց փիլիսոփա Փոլ Ֆեյերբենդի կողմից, ով այդ երևույթն անվանեց «գիտության ժողովրդականացում»^[106]։ Կենսաքիմիկոս Էրվին Չարգաֆը պաշտպանում էր Դեկարտի, Նյուտոնի, Լայբնիցի, Բուֆոնի և Դարվինի նման բնությունը սիրողների ընդգրկումը գիտության ոլորտ^[107]։

2016 թվականին կատարված հետազոտությունները ցույց են տվել, որ Քաղաքացիական գիտության ամենամեծ ազդեցությունը նկատվում է կենսաբանության, բնապահպանական և էկոլոգիայի ոլորտում, և կապված է տվյալների հավաքագրման և դասակարգման մեթոդաբանության վրա^[3]։

Amateur astronomy Սիրողական աստղագիտություն

Հիմնական հոդված՝ Amateur astronomy

Amateur astronomers can build their own equipment and can hold star parties and gatherings, such as Stellafane.

Astronomy has long been a field where amateurs have contributed throughout time, all the way up to the present day.^[108]

Սիրողական աստղագետները դիտարկումներ կատարելու նպատակով կարող են ստեղծել տարբեր սարքավորումներ, կազմակերպում են այնպիսի աստղային երեկույթներ ու հավաքույթներ, ինչպիսին է Stellafane-ը։ Աստղագիտությունը այն ոլորտն է, որտեղ կամավոր գիտականները ներդրումներ են կատարել հին ժամանակներից մինչև մեր օրերը^[108]։

Collectively, amateur astronomers observe a variety of celestial objects and phenomena sometimes with equipment that they build themselves. Common targets of amateur astronomers include the Moon, planets, stars, comets, meteor showers, and a variety of deep-sky objects such as star clusters, galaxies, and nebulae. Observations of comets and stars are also used to measure the local level of artificial skyglow.^[109][110] One branch of amateur astronomy, amateur astrophotography, involves the taking of photos of the night sky. Many amateurs like to specialize in the observation of particular objects, types of objects, or types of events that interest them.^[111][112]

Ընդհանուր առմամբ, սիրողական աստղագետները դիտարկում են երկնային մարմինները, երևույթները և հաճախ՝ իրենց իսկ ստեղծած սարքերով։ Նրանք հիմնականում դիտարկում և ուսումնասիրում են Լուսինը, մոլորակները, աստղերը, գիսաստղերը, երկնաքարային հոսքերը, աստղային կուտակումները, գալակտիկաները և միգամածությունները^[109][110]։ Սիրողական աստղագիտության ճյուղ է սիրողական աստղանկարչությունը, որը զբաղվում է գիշերային երկնքի լուսանկարչությամբ։ Ոմանք անգամ մասնագիտացել են կոնկրետ օբյեկտների դիտարկման մեջ, և զբաղվում են իրենց հետաքրքրող օբյեկտների լուսանկարմամբ և դիտարկմամբ^[111][112]։

The American Association of Variable Star Observers has gathered data on variable stars for educational and professional analysis since 1911 and promotes participation beyond its membership on its Citizen Sky website.^[113]

Project PoSSUM is a relatively new organization, started in March 2012, which trains citizen scientists of many ages to go on polar suborbital missions. On these missions, they study noctilucent clouds with remote sensing, which reveals interesting clues about changes in the upper atmosphere and the ozone due to climate change. This is a form of citizen science which trains younger generations to be ambitious, participating in intriguing astronomy and climate change science projects even without a professional degree.^[114]

1911 թվականից գործում է փոփոխական աստղերի դիտարկման ամերիկյան ասոցացիան։ Ասոցացիան իր գործունեությունը ծավալում է անդամների և Citizen Sky կայքի միջոցով, իսկ հավաքած տվյալները օգտագործվում են կրթական և մասնագիտական վերլուծությունների նպատակով^[113]։

Butterfly counts Թիթեռների հաշվառում

Հիմնական հոդված՝ Butterfly count

Butterfly counts have a long tradition of involving individuals in the study of butterflies' range and their relative abundance. Two long-running programs are the UK Butterfly Monitoring Scheme (started in 1976) and the North American Butterfly Association's Butterfly Count Program (started in 1975).^[115][116] There are various protocols for monitoring butterflies and different organizations support one or more of transects, counts and/or opportunistic sightings.^[117] eButterfly is an example of a program designed to capture any of the three types of counts for observers in North America. Species-specific programs also exist, with monarchs the prominent example.^[118] Two examples of this involve the counting of monarch butterflies during the fall migration to overwintering sites in Mexico: (1) Monarch Watch is a continent-wide project, while (2) the Cape May Monarch Monitoring Project is an example of a local project.^[119][120] The Austrian project Viel-Falter investigated if and how trained and supervised pupils are able to systematically collect data about the occurrence of diurnal butterflies, and how this data could contribute to a permanent butterfly monitoring system. Despite substantial identification uncertainties for some species or species groups, the data collected by pupils was successfully used to predict the general habitat quality for butterflies.^[121]

Թիթեռների հաշվառումը ունի երկար տարիների պատմություն և ընդգրկում է տեսակային ու քանակային կազմի որոշումը: Նման երկարաշամկետ նախագծեր իրականացվել են Մեծ Բրիտանիայում՝ «Թիթեռների մոնիտորինգի սխեման» (1976 թվականին և ԱՄՆ-ում՝ «Թիթեռների հաշվառման ծրագիրը» (1975 թվականին)^[115][116] T: Գոյություն ունեն թիթեռների մոնիտորինգ իրականացնող տարբեր նախագծեր, որոնք ֆինանսավորվում են տարբեր կազմակերպությունների կողմից^[117]: Օրինակ, eButterfly նախագիծը իրականացվում է Հյուսիսային Ամերիկայում և իրականացվում է 3 տարբեր ուղղություններով.տեսակային կազմ, քանակ, տարածման շրջաններ^[118]: Կան նաև նախագծեր, որոնք ուղղված են թիթեռների կոնկրետ տեսակի ուսումնասիրությանը, օրինակ՝ Monarch Watch նախագծի շրջանակներում ուսումնասիրում են մոնարխ տեսակի թիթեռների աշնանային միգրացիաները, Մեխիկոյի շրջանում ձմեռով թիթեռների քանակը, իսկ Cape May նախագծի շրջանակներում կատարվում է հաշվառում^[119][120]: Ավստրիական Viel-Falter նախագծի շրջանակներում ուսումնասիրվել է, թե արդյոք վերապատրաստված աշակերտ-կամավորները կարող են հավաքել հավաստի տվյալներ, արդյոք վերահսկելի է նրանց կատարած աշխատանքը և ինչպես են հավաքած տվյալները նպաստում թիթեռների մշտական մոնիտորինգի իրականացմանը: Չնայած թիթեռների որոշ տեսակների նույնականացման հետ կապված խնդիրներին, կամավոր-աշակերտների կողմից հավաքած տվյալները հաջողությամբ օգտագործվել են թիթեռների տարածման արեալների որակը գնահատելու համար^[121]:

Ornithology

Հիմնական հոդված՝ Birdwatching

Citizen science projects have become increasingly focused on providing benefits to scientific research.^{[122][123][124]} The North American Bird Phenology Program (historically called the Bird Migration and Distribution records) may have been the earliest collective effort of citizens collecting ornithological information in the U.S.^[125] The program, dating back to 1883, was started by Wells Woodbridge Cooke. Cooke established a network of observers around North America to collect bird migration records. The Audubon Society's Christmas Bird Count, which began in 1900, is another example of a long-standing tradition of citizen science which has persisted to the present day,^[փա՞ստ] now containing a collection of six million handwritten migration observer cards that date back to the 19th century. Participants input this data into an online database for analysis. Citizen scientists help gather data that will be analyzed by professional researchers, and can be used to produce bird population and biodiversity indicators.

Raptor migration research relies on the data collected by the hawkwatching community. This mostly volunteer group counts migrating accipiters, buteos, falcons, harriers, kites, eagles, osprey, vultures and other raptors at hawk sites throughout North America during the spring and fall seasons.^[126] The daily data is uploaded to hawkcount.org where it can be viewed by professional scientists and the public.

Such indices can be useful tools to inform management, resource allocation, policy and planning.^[127] For example, European breeding bird survey data provide input for the Farmland Bird Index, adopted by the European Union as a structural indicator of sustainable development.^[128] This provides a cost-effective alternative to government monitoring.

Similarly, data collected by citizen scientists as part of BirdLife Australia's has been analysed to produce the first-ever Australian Terrestrial Bird Indices.^[129]

Most recently, more programs have sprung up worldwide, including NestWatch, a bird species monitoring program which tracks data on reproduction. This might include studies on when and how often nesting occurs, counting eggs laid and how many hatch successfully, and what proportion of hatchlings survive infancy. Participation in this program is extremely easy for the general public to join. Using the recently created nest watch app which is available on almost all devices, anyone can begin to observe their local species, recording results every 3 to 4 days within the app. This forms a continually-growing database which researchers can view and utilize to understand trends within specific bird populations.^[130]

Citizen oceanography Քաղաքացիական օվկիանոսագիտություն

The concept of citizen science has been extended to the ocean environment for characterizing ocean dynamics and tracking marine debris. For example, the mobile app Marine Debris Tracker is a joint partnership of National Oceanic and Atmospheric Administration and the University of Georgia.^[131] Long term sampling efforts such as the continuous plankton recorder has been fitted on ships of opportunity since 1931. Plankton collection by sailors and subsequent genetic analysis was pioneered in 2013 by Indigo V Expeditions as a way to better understand marine microbial structure and function.^[132]

Քաղաքացիական գիտության հայեցակարգը տարածվել է նաև օվկիանոսի միջավայրի ուսումնասիրությամբ զբաղվող օվկիանոսագիտության վրա։ Նմանատիպ նախագծերի շրջանակներում ուսումնասիրում են օվկիանոսի ջրերի դինամիկան, ծովային աղբի տեղաշարժերը։ Օրինակ, այդ նպատակին է ծառայում «Ծովային աղբի հետևող» (Marine Debris Tracker) հավելվածը, որը ստեղծվել է Օվկիանոսային և Մթնոլորտային ազգային վարչության և Ջեորջիայի համալսարանի հետ համատեղ^[131]։ Օվկիանոսի երկարաժամկետ հետազոտության համար անընդհատ վերցնում են փորձանմուշներ, իսկ 1931 թվականից նավերի վրա տեղադրվել են պլակտոնային տեղաշարժերի տեսագրիչներ։ 2013 թվականին Ինդիգո Վ Արշավախումբ-ը(Indigo V Expeditions) նախաձեռնեց Նավաստների կողմից պլանկտոն հավաքելը և դրանց գենետիկական փորձաքննություն կատարելը՝ ծովային մանրէների կառուցվածքն ու գործառույթները ավելի լավ պատկերացնելու նպատակով^[132]։

Coral reefs Կորալային խութեր

Citizen science in coral reef studies developed in the 21st century.

Underwater photography has become more popular since the development of moderate priced digital cameras with waterproof housings in the early 2000s, resulting on millions of pictures posted every year on various websites and social media. This mass of documentation has great scientific potential, as millions of tourists possess a much superior coverage power than professional scientists, who cannot spend so much time in the field.

Կորալային խութերի ուսումնասիրությանը նվիրված քաղաքացիական գիտության նախագծերը սկսել են զարգանակ 21-րդ դարում։ Ստորջրյա լուսանկաարչությունն ավելի հայտնի դարձվ 2000-ականներին, երբ

As a consequence, several participative sciences programs have been developed, supported by geotagging and identification web sites such as iNaturalist. The Monitoring through many eyes project collates thousands of underwater images of the Great Barrier Reef and provides an interface for elicitation of reef health indicators.^[133]

The National Oceanic and Atmospheric Administration (NOAA) also offers opportunities for volunteer participation. By taking measurements in The United States' National Marine Sanctuaries, citizens contribute data to marine biology projects. In 2016, NOAA benefited from 137,000 hours of research.^[134]

There also exist protocols for auto-organization and self-teaching aimed at biodiversity-interested snorkelers, in order for them to turn their observations into sound scientific data, available for research. This kind of approach has been successfully used in Réunion island, allowing for tens of new records and even new species.^[135]

Freshwater fish Քաղցրահամ ջրերի ջրերի ձկնատեսակները

Aquarium hobbyists and their respective organizations are very passionate about fish conservation and often more knowledgeable about specific fish species and groups than scientific researchers.^[136] They have played an important role in the conservation of freshwater fishes by discovering new species, maintaining extensive databases with ecological information on thousands of species (such as for catfish,^[137] Mexican freshwater fishes,^[138] killifishes,^[139] cichlids^[140]), and successfully keeping and providing endangered and extinct-in-the-wild species for conservation projects.^[141][142] The CARES (Conservation, Awareness, Recognition, Encouragement, and Support) preservation program^[143] is the largest hobbyist organization containing over 30 aquarium societies and international organizations, and encourages serious aquarium hobbyists to devote tank space to the most threatened or extinct-in-the-wild species to ensure their survival for future generations.

Ակվարիումի սիրահարները և նրանց ստեղծած կազմակերպությունները շատ անհանգստացած են ձկնատեսակների պահպանման հարցում և հաճախ ավելի տեղեկացված են ձկնատեսակների և դրանց առանձնահատկությունների մասին, քան գիտնական-հետազոտողները^[136]։ Նրանք կարևոր դեր են խաղացել քաղցրահամ ջրերի պահպանման գործում՝ հայտնաբերելով նոր տեսակներ և ստեղծելով տվյալների բազա։ Այդ տվյալների բազան պարունակում է էկոլոգիական տեղեկություններ տարածված(կատվաձկների^[137], Մեքսիկական ծոցի քաղցրահամ ջրերի ձկների^[138], գայլաձկնակերպերի^[139], ցիկլիդների^[140] և այլն), անհետացման եզրին գտնվող կամ արդեն անհետացած տեսակների մասին։ Ակվարիումասերների ամենամեծ կազմակերպությունը CARES-ն է(Conservation-Պահպանում, Awareness-Իրազեկում, Recognition-Ճանաչում, Encouragement-Խրախուսում, and Support-Աջակցություն), որին անդամակցում են ավելի քան 30 ընկերություններ և միջազգային կազմակերպություններ։ CARES-ի անդամները պայքարում են առավել վտանգված կամ անհետացման եզրին կանգնած տեսակները վերականգնելու և դրանց հետագա գոյատևումը ապահովելու համար։

Amphibians Երկկենցաղներ

Citizen scientists also work to monitor and conserve amphibian populations. One recent project is FrogWatch USA, organized by the Association of Zoos and Aquariums. Participants are invited to educate themselves on their local wetlands and help to save amphibian populations by reporting the data on the calls of local frogs and toads. The project already has over 150,000 observations from more than 5000 contributors. Participants are trained by program coordinators to identify calls and utilize this training to report data they find between February and August of each "monitoring season". Data is used to monitor diversity, invasion, and long-term shifts in population health within these frog and toad communities.^[144]

Rocky reefs Ժայռոտ արգելախութեր

Reef Life Survey is a marine life monitoring programme based in Hobart, Tasmania.^[145] The project uses recreational divers that have been trained to make fish and invertebrate counts, using an approximate 50 m constant depth transect of tropical and temperate reefs, which might include coral reefs.^[145] Reef Life Survey is international in its scope, but the data collectors are predominantly from Australia. The database is available to marine ecology researchers, and is used by several marine protected area managements in Australia, New Zealand, American Samoa and the eastern Pacific.^[146][147] Its results have also been included in the Australian Ocean DATA Network.^[148]

Agriculture Ագրոկուլտուրա

Farmer participation in experiments has a long tradition in agricultural science.^[149] There are many opportunities for citizen engagement in different parts of food systems.^[150] Citizen science is actively used for crop variety selection for climate adaptation, involving thousands of farmers.^[151] Citizen science has also played a role in furthering sustainable agriculture.

Գյուղատնտեսության մեջ քաղաքացիական գիտնականների ընդգրկումը ունի երկարամյա պատմություն^[149]։ Հատկապես այդ ընդգրկվածությունը վերաբերում է սննդատեսակների արտադրությանը^[150]։ Քաղաքացիական գիտնական-ֆերմերները լայնորեն ընդգրկված են Կլիմայի փոփոխության հարմարվողականության ծրագրում՝ սորտերի ընտրության և տարածման նպատակով։ Դրա շնորհիվ քաղաքացիական գիտությունը մեծ դեր ունի գյուղատնտեսության զարգացման գործում^[151] ։

Art history Արվեստի պատմություն

Citizen science has a long tradition in natural science. Today, citizen science projects can also be found in various fields of science like art history. For example, the Zooniverse project AnnoTate is a transcription tool developed to enable volunteers to read and transcribe the personal papers of British-born and émigré artists.^[152] The papers are drawn from the Tate Archive. Another example of citizen science in art history is ARTigo.^[153] (ARTigo) collects semantic data on artworks from the footprints left by players of games featuring artwork images. From these footprints, ARTigo automatically builds a semantic search engine for artworks.

Քաղաքացիական գիտական նախագծերը ընդգրկում են ոչ միայն բնագիտական ոլորտներն ու ճյուղերը, այլև հանդիպում են հասարակական գիտությունների համակարգում։ Արվեստի պատմությանը նվիրված քաղաքացիական նախագծի օրինակ է Զունիվերս Աննոթեյթը(Zooniverse project AnnoTate)։ Այն տրանսկրիպցիոն համակարգ է, որի միջոցով կամավորները կարողանում են կարդալ և վերծանել Բրիտանական Թեյթ պատկերասրահի արխիվի բրիտանական ծագման նկարիչների և միգրանտ նկարիչների անձնական փաստաթղթերը^[152]։ Արվեստի պատմությանը նվիրված նախագծի եկ այլ օրինակ է ԱՐՏիգոն (ARTigo), որը սեմանտիկ տվյալներ է հավաքում արվեստի նմուշների մասին և ստեղծում արվեստի գործերի ավտոմատ որոնման համակարգ^[153]։

Biodiversity Կենսաբազմազանություն

Distribution of citizen science data published to the Global Biodiversity Information Facility (GBIF) by taxa for countries in Northern Europe

Citizen science has made significant contributions to the analysis of biodiversity across the world. A majority of data collected has been focused primarily on species occurrence, abundance and phenology, with birds being primarily the most popular group observed.^[154] There is growing efforts to expand the use of citizen science across other fields. Past data on biodiversity has had limitations in the quantity of data to make any meaningful broad connections to losses in biodiversity. Recruiting citizens already out in the field opens a tremendous amount of new data. For example, thousands of farmers reporting the changes in biodiversity in their farms over many years has provided a large amount of relevant data concerning the effect of different farming methods on biodiversity.^[155] Another example, is WomSAT, a citizen science project that collects data on wombat roadkill^[156] and sarcoptic mange incidence and distribution,^[157] to support conservation efforts for the species. Citizen science can be used to great effect in addition to the usual scientific methods in biodiversity monitoring. The typical active method of species detection is able to collect data on the broad biodiversity of areas while citizen science approaches has shown to be more effective at identifying invasive species.^[158] In combination, this provides an effective strategy of monitoring the changes in biodiversity of ecosystems.

Քաղաքացիական գիտնականների հավաքած տվյալների հիմնա վրա Կենսաբազմազանության մասին տվյալների ներկայացում՝ ըստ տաքսոնների, Հյուսիսային Եվրոպա, Կենսաբազմազանության համաշխարհային տեղեկատվական հիմնադրամ (GBIF)

Քաղաքացիական գիտությունը մեծ ներդրում է ունեցել կենսաբազմազանության վերաբերյալ վերլուծությունների մեջ։ Հավաքագրած տվյալների մեծ մասը վերաբերում է տեսակների առաջացմանը, բազմազանությանը և օրինաչափությունների բացահայտմանը։ Չնայած, որ հիմնական դիտարկումները վերաբերում են թռչնաբանությանը, մյուս ճյուղերում ևս սկսել է աճել քաղաքացիական գիտության դերը^[154]։ Նախկինում կենսաբազմազանության վերաբերյալ տվյալների բազան սահմանափակ էր, որի պատճառով դժվար էր գնահատել տեսակային փոփոխությունը և միջտեսակային կապերը։ Քաղաքացիական գիտնականների լայնածավալ ընդգրկման շնորհիվ այդ խնդիրը լուծվեց։ Օրինակ, հազարավոր ֆերմերներ տրամադրում են համապատասխան տվյալներ գյուղատնտեսական տարբեր մեթոդների կիրառման և ազդեցության վերաբերյալ^[155]։ Նման օրինակ է նաև WomSAT նախագիծը, որի նպատակն է տվյալներ հավաքել վոմբատների տեղաշարժերի^[156], սարկոպտիկ ժանտախտի դեպքերի և տարածման վերաբերյալ՝ միաժամանակ աջակցել տեսակի պահպանման աշխատանքներին^[157]։ Ինվազիվ տեսակների հայտնաբերման և տվյաների հավաքման գործում ակտիվ օգտագործվում է նաև քաղաքացիական գիտության կողմից իրականացվող մոնիթորինգի մեթոդը^[158]։ Գիտական և քաղաքացիական-գիտական մեթոդների ճիշտ համադրման դեպքում կենսաբազմազանության փոփոխությունների մոնիթորինգը իրականացվում է ավել արդյունավետ։

Health and welfare Առողջություն և բարեկեցություն

In the research fields of health and welfare, citizen science is often discussed in other terms, such as "public involvement", "user engagement", or "community member involvement". However the meaning is similar to citizen science, with the exception that citizens are not often involved in collecting data but more often involved in prioritisation of research ideas and improving methodology, e.g. survey questions. In the last decades, researchers and funders have gained awareness of the benefits from involving citizens in the research work, but the involvement of citizens in a meaningful way is not a common practice.^[159] There is an ongoing discussion on how to evaluate citizen science in health and welfare research.^[160]

One aspect to consider in citizen science in health and welfare, that stands out compared to in other academic fields, is who to involve. When research concerns human experiences, representation of a group becomes important. While it is commonly acknowledged that the people involved need to have lived experience of the concerned topic,^[161] representation is still an issue, and researchers are debating whether this is a useful concept in citizen science.

Առողջապահության և բարեկեցության հետազոտական ոլորտներում քաղաքացիական գիտությունը հաճախ ներկայացվում է «հանրային ներգրավվածություն», «օգտագործողների ներգրավվածություն» կամ «համայնքի անդամների ներգրավվածություն» հասկացություններով: Իմաստային առումով երեքն էլ նույնն են.քաղաքացիները չեն մասնակցում տվյալների հավաքագրմանը, այլ ավելի հաճախ ներգրավված են հետազոտական գաղափարների մշակման և մեթոդաբանության կատարելագործման աշխատանքներում^[159] : Չնայած, որ հետազոտողները և ֆինանսնավորողները միշտ տեղյակ են եղել քաղաքացիների ներգրավվածության մասին, այդ ընդգրկվածությունը քաղաքացիական գիտնականների համար պրակտիկա չի համարվում^[160]:

Առողջապահության և բարեկեցության հետազոտական ​​ոլորտներում քաղաքացու գիտությունը հաճախ քննարկվում է այլ տերմիններով, ինչպիսիք են «հանրային ներգրավվածությունը», «օգտագործողների ներգրավվածությունը» կամ «համայնքի անդամների ներգրավվածությունը»: Այնուամենայնիվ, իմաստը նման է քաղաքագիտությանը, բացառությամբ, որ քաղաքացիները հաճախ չեն մասնակցում տվյալների հավաքագրմանը, այլ ավելի հաճախ ներգրավված են հետազոտական ​​գաղափարների առաջնահերթության և մեթոդաբանության կատարելագործման մեջ, օրինակ. հարցման հարցեր. Վերջին տասնամյակների ընթացքում հետազոտողները և ֆինանսավորողները տեղեկացել են հետազոտական ​​աշխատանքներին քաղաքացիներին ներգրավելու օգուտների մասին, սակայն քաղաքացիների բովանդակալից ներգրավումը սովորական պրակտիկա չէ:^[159] Կա մի շարունակական քննարկում, թե ինչպես կարելի է գնահատել քաղաքացիների գիտությունը առողջության և բարեկեցության հետազոտություններում:^[160] Ի տարբերություն մյուս ոլորտների, Առողջապահության ոլորտում առաջնային է համարվում այն հարցը, թե ում պետք է ընդգրկել նմանատիպ աշխատանքներում: Կարևոր է ոչ միայն անհատական, այլև՝ թիմային աշխատանք կատարելու հնարավորությունը, և տվյալ բնագավառում ունեցած փորձը^[161]: Այդ իսկ պատճառով Առողջապահության ոլորտի գիտնականների մոտ դեռևս քննարկվում է այն հարցը, թե արդյոք նման մոտեցումը օգտակար հայեցակարգային հարց է Քաղաքացիական գիտության համար:

Modern technology Ժամանակակից տեխնոլոգիաներ

Newer technologies have increased the options for citizen science.^[162] Citizen scientists can build and operate their own instruments to gather data for their own experiments or as part of a larger project. Examples include amateur radio, amateur astronomy, Six Sigma Projects, and Maker activities. Scientist Joshua Pearce has advocated for the creation of open-source hardware based scientific equipment that both citizen scientists and professional scientists, which can be replicated by digital manufacturing techniques such as 3D printing.^[163] Multiple studies have shown this approach radically reduces scientific equipment costs.^[164][165] Examples of this approach include water testing, nitrate and other environmental testing, basic biology and optics.^{[165][166][167][168]} Groups such as Public Lab, which is a community where citizen scientists can learn how to investigate environmental concerns using inexpensive DIY techniques, embody this approach.^[166]

Նոր տեխնոլոգիաները մեծացևել են Քաղաքացիական գիտության հնարավորությունները^[162]: Քաղաքացիական գիտնականները կարող են ստեղծել տվյալներ հավաքելու սեփական գործիքները՝խոշոր նախագծերի կամ անձնական հետազոտությունների համար: Նման օրինակներ են Սիրողական ռադիո, Սիրողական աստղագիտություն, «Վեց սիգմաներ» և Արարչի մշակույթը նախագծերը: Գիտնական Ջոշուա Փիրսը հանդես է եկել տվյալների արտածման բաց կոդով սարքերի ստեղծման և ներդրման կարևորության հայտարարությամբ: Ըստ Փիրսի այդ սարքերը կարող են օգտագործվել և՛ քաղաքացիական և՛ պրոֆեսիոնալ գիտնականների կողմից, կրկնօրինակվել թվային տեխնոլոգիաներով, օրինակ 3D տպագրությունը^[163]: Բազմաթիվ փորձերը ցույց են տվել, որ այս մեթոդը զգալիորեն կրճատում է գիտական սարքավորումների վրա կատարվող ծախսերը^[164][165]: Նման մոտեցման օրինակ են ջրի որակի և նիտրատների քանակի թեստավորման, շրջակա միջավայրի որակի գնահատման, կենսաբանական և օպտիկական հետազոտություններին վերաբերող նախագծերը^{[165][166][167][168]}: Այնպիսի խմբերը, ինչպիսին է Հանրային Լաբորատորիան, համայնքներ են, որտեղ Քաղաքացիական գիտնականները կարող են սովորել ինչպես ուսումնասիրել բնապահպանական խնդիրները՝ օգտագործելով էժան և մատչելի «Արա ինքդ» տեխնիկան ներառող մոտեցումները^[166]:

Citizen Science Center exhibit in the Nature Research Center wing of the North Carolina Museum of Natural Sciences Video technology is much used in scientific research. The Citizen Science Center in the Nature Research Center wing of the North Carolina Museum of Natural Sciences has exhibits on how to get involved in scientific research and become a citizen scientist. For example, visitors can observe birdfeeders at the Prairie Ridge Ecostation satellite facility via live video feed and record which species they see.

Քաղաքացիական գիտական ​​կենտրոնի ցուցադրություն Հյուսիսային Կարոլինայի բնական գիտությունների թանգարանի Բնության հետազոտական ​​կենտրոնում

Տեսատեխնոլոգիաները լայնորեն կիրառվում են բոլոր գիտական հետազոտություններւմ: Հյուսիսային Կարոլինայի Բնական գիտությունների թանգարանի Բնության գիտահետազոտական կենտրոնում տեղակայաված է Քաղաքացիական գիտական կենտրոնը, որտեղ ներկայացված են օրինակներ, ինչպես դառնալ Քաղաքացիական գիտնական կամ ներգրավվել գիտական հետազոտություններում: Օրինակ, այցելուները կարող են արբանյակային տեսակապի միջոցով հետևել ինչպես են կերակրում թռչուններին, տեսագրել, կատարել դիտարկումներ և այլն:

Since 2005, the Genographic Project has used the latest genetic technology to expand our knowledge of the human story, and its pioneering use of DNA testing to engage and involve the public in the research effort has helped to create a new breed of "citizen scientist". Geno 2.0 expands the scope for citizen science, harnessing the power of the crowd to discover new details of human population history.^[169] This includes supporting, organization and dissemination of personal DNA testing. Like amateur astronomy, citizen scientists encouraged by volunteer organizations like the International Society of Genetic Genealogy have provided valuable information and research to the professional scientific community.^[170][171] With unmanned aerial vehicles, further citizen science is enabled. One example is the ESA's AstroDrone smartphone app for gathering robotic data with the Parrot AR.Drone.^[172]

2005 թվականից իրականացվող Գենոգրաֆիկ նախագիծը օգտագործում է գենետիկական տեխնոլոգիան և ԴՆԹ թեստավորումը՝ մարդկության պատմության մասին գիտելիքների խորացնելու և հանրությանը հետազոտական աշխատանքներում ներգրավելու նպատակով: Geno 2.0 նախագիծը ընդլայնում է Քաղաքացիական գիտության ընդգրկման շրջանակը՝ օգտագործելով քրաուդսորսինգը՝ ամբոխի ուժը^[169]: Այն իրականացվել է Գենետիկական և ԴՆԹ թեստ անցկացնելով՝ մարդկության զարգացման պատմության մասին նոր մանրամասներ բացահայտելու համար: Քաղաքացիական գիտնականները արժեքավոր տվյալներ են ներկայացրել Գենետիկական ծագումնաբանության միջազգային ընկերությանը և մասնագիտական գիտական հանրությանը^[170][171]: Անօդաչու սարքերը ևս մեծացրել են Քաղաքացիական գիտության զարգացման հնարավորությունը: Նման օրինակ է AstroDrone Եվրոպական Տիեզերական գործակալության կողմից ստեղծված Parrot AR.Drone բջջային հավելվածը՝ նախատեսված ԱԹՍ կառավարման և ռոբոտացված սարքերի միջոցով տվյալներ ստանալու համար^[172]:

Citizens in Space (CIS), a project of the United States Rocket Academy, seeks to combine citizen science with citizen space exploration.^[173] CIS is training citizen astronauts to fly as payload operators on suborbital reusable spacecraft that are now in development. CIS will also be developing, and encouraging others to develop, citizen-science payloads to fly on suborbital vehicles. CIS has already acquired a contract for 10 flights on the Lynx suborbital vehicle, being developed by XCOR Aerospace, and plans to acquire additional flights on XCOR Lynx and other suborbital vehicles in the future.^[173] CIS believes that "The development of low-cost reusable suborbital spacecraft will be the next great enabler, allowing citizens to participate in space exploration and space science."^[174] The website CitizenScience.gov was started by the U.S. government to "accelerate the use of crowdsourcing and citizen science" in the United States. Following the internet's rapid increase of citizen science projects, this site is one of the most prominent resource banks for citizen scientists and government supporters alike. It features three sections: a catalog of existing citizen science projects which are federally supported, a toolkit to help federal officials as they develop and maintain their future projects, and several other resources and projects. This was created as the result of a mandate within the Crowdsourcing and Citizen Science Act of 2016 (15 USC 3724).^[175]

ԱՄՆ Տիեզերական Ակադեմիայի «Քաղաքացիները տիեզերքում»՝ CIS նախագծի իրականացման նպատակը լայն հասարակության ընդգրկումն է տիեզերքի նվաճման գործընթացին^[174]: CIS-ը քաղաքացիական տիեզերագնացներին սովորեցնում և նախապատրաստում է որպես միջօրբիտալ տարածության բեռնատար տիեզերանավերի օպերատորներ: Նրանք արդեն կնքել են պայմանագիր XCOR Aerospace-ի կողմից մշակված միջօրբիտալ Lynx սարքի միջոցով իրականացվող 10 թռիչքների պայմանագրեր: CIS-ը ներկայացրել է այն կարծիքը, որ միջօրբիտալ տարածության էժան և մատչելի մեքենա-սարքավորումների կիրառումը հնարավորություն կտա քաղաքացիական գիտնականներին մասնակցելու տիեզերական հետազոտությունների իրականացմանը և տիեզերագիտության զարգացմանը^[174]: 2016 թվականին, Քրաուդսորսինգ և Քաղաքացիական գիտություն համագործակցության արդյունքում, ԱՄՆ կառավարության կողմից ստեղծվել է CitizenScience.gov կայքը՝ քրաուդսորսինգի տարածման և քաղաքացիական գիտնականների ավելի լայն ընդգրկման նպատակով: Նման նախագծերի լայն տարածման արդյունքում այս կայքը դարձել է ամենահայտնի ռեսուրս-բանկերից մեկը՝ և քաղաքացիակական գիտնականների և կառավարության ներկայացուցիչների համար: Կայքը ներառում է 3 բաժին.

1. դաշնային կառավարության կողմից աջակցություն ստացող քաղաքացիական նախագծեր
2. գործիքակազմ՝ դաշնային կառավարության կողմից որպես տվյալների բազա օգտագործվող նախագծեր
3. այլռեսուրսներ և նախագծեր^[175]:

Internet Ինտերնետ

How gameplay helps ScienceAtHome build a quantum computer

The Internet has been a boon to citizen science, particularly through gamification.^[162] One of the first Internet-based citizen science experiments was NASA's Clickworkers, which enabled the general public to assist in the classification of images, greatly reducing the time to analyze large data sets. Another was the Citizen Science Toolbox, launched in 2003, of the Australian Coastal Collaborative Research Centre.^[176] Mozak is a game in which players create 3D reconstructions from images of actual human and mouse neurons, helping to advance understanding of the brain. One of the largest citizen science games is Eyewire, a brain-mapping puzzle game developed at the Massachusetts Institute of Technology that now has over 200,000 players.^[177] Another example is Quantum Moves, a game developed by the Center for Driven Community Research at Aarhus University, which uses online community efforts to solve quantum physics problems.^[178][179] The solutions found by players can then be used in the lab to feed computational algorithms used in building a scalable quantum computer.

More generally, Amazon's Mechanical Turk is frequently used in the creation, collection, and processing of data by paid citizens.^[180][181] There is controversy as to whether or not the data collected through such services is reliable, as it is subject to participants' desire for compensation.^[182] However, use of Mechanical Turk tends to quickly produce more diverse participant backgrounds, as well as comparably accurate data when compared to traditional collection methods.^[183]

The internet has also enabled citizen scientists to gather data to be analyzed by professional researchers. Citizen science networks are often involved in the observation of cyclic events of nature (phenology), such as effects of global warming on plant and animal life in different geographic areas,^[184] and in monitoring programs for natural-resource management.^{[185][186][187]} On BugGuide.Net, an online community of naturalists who share observations of arthropod, amateurs and professional researchers contribute to the analysis. By October 2022, BugGuide has over 1,886,513 images submitted by 47,732 contributors.^[188]

An NASA/JPL image from the Zooniverse's The Milky Way Project showing a hierarchical bubble structure

Not counting iNaturalist and eBird,^[189] the Zooniverse is home to the internet's largest, most popular and most successful citizen science projects.^[190][191] The Zooniverse and the suite of projects it contains is produced, maintained and developed by the Citizen Science Alliance (CSA).^[192] The member institutions of the CSA work with many academic and other partners around the world to produce projects that use the efforts and ability of volunteers to help scientists and researchers deal with the flood of data that confronts them. On 29 June 2015, the Zooniverse released a new software version with a project-building tool allowing any registered user to create a project.^[193] Project owners may optionally complete an approval process to have their projects listed on the Zooniverse site and promoted to the Zooniverse community.^[194] A NASA/JPL picture to the right gives an example from one of Zooniverse's projects The Milky Way Project.

The website CosmoQuest has as its goal "To create a community of people bent on together advancing our understanding of the universe; a community of people who are participating in doing science, who can explain why what they do matters, and what questions they are helping to answer."^[195]

CrowdCrafting enables its participants to create and run projects where volunteers help with image classification, transcription, geocoding and more.^[196] The platform is powered by PyBossa software, a free and open-source framework for crowdsourcing.^[197]

Project Soothe is a citizen science research project based at the University of Edinburgh. The aim of this research is to create a bank of soothing images, submitted by members of the public, which can be used to help others through psychotherapy and research in the future. Since 2015, Project Soothe has received over 600 soothing photographs from people in 23 countries. Anyone aged 12 years or over is eligible to participate in this research in two ways: (1) By submitting soothing photos that they have taken with a description of why the images make them feel soothed (2) By rating the photos that have been submitted by people worldwide for their soothability.^[198]

Sequential aspects of a Citizens' Observatory programme

The internet has allowed for many individuals to share and upload massive amounts of data. Using the internet citizen observatories have been designed as a platform to both increase citizen participation and knowledge of their surrounding environment by collecting whatever relevant data is focused by the program.^[199] The idea is making it easier and more exciting for citizens to get and stay involved in local data collection.

The invention of social media has aided in providing massive amounts of information from the public to create citizen science programs. In a case study by Andrea Liberatore, Erin Bowkett, Catriona J. MacLeod, Eric Spurr, and Nancy Longnecker, the New Zealand Garden Bird Survey is conducted as one such project with the aid of social media. It examines the influence of utilizing a Facebook group to collect data from citizen scientists as the researchers work on the project over the span of a year. The authors claim that this use of social media greatly helps with the efficiency of this study and makes the atmosphere feel more communal.^[200]

Smartphone Սմարթֆոն

The bandwidth and ubiquity afforded by smartphones has vastly expanded the opportunities for citizen science. Examples include iNaturalist, the San Francisco project, the WildLab, Project Noah,^{[201][202][203]} and Aurorasurus. Due to their ubiquity, for example, Twitter, Facebook, and smartphones have been useful for citizen scientists, having enabled them to discover and propagate a new type of aurora dubbed "STEVE" in 2016.^[204]

Ժամանակակից սմարթֆոնների հնարավորություններն ու ծրագրային ընդգրկումը նպաստել են Քաղաքացիական գիտության զարգացմանը: Դրա օրինակներ են Սան Ֆրանցիսկոյում իրականացված ԱյՆատուրալիստ (iNaturalist), ՎայլդԼաբ (the WildLab), Նոա (Project Noah), Ավրորասուրուս (Aurorasurus) նախագծերը ^{[201][202][203]}: Օրինակ, 2016 թվականին Թվիթերի և Ֆեյսբուքի օգտատերերի միջոցով քաղաքացիական գիտնականները կարողացել են տեղեկանալ բևեռափայլերի նոր տեսակի՝ "STEVE"-ի մասին և տեղեկատվությունը տարածել^[204]:

There are also apps for monitoring birds, marine wildlife and other organisms, and the "Loss of the Night".^[205][206]

Ներկայումս գոյություն ունեն թռչունների, ծովային կենդանական աշխարհի և այլ կենդանիների դիտարկմանն ուղղված հավելվածներ: Հետաքրքիր է Loss of the Night նախագիծը, որի միջոցով քաղաքացիական գիտնականները հայտնում են, թե որքան պայծառ է իրենց բնակավայրի երկինքը^[205][206]:

"The Crowd and the Cloud" is a four-part series broadcast during April 2017, which examines citizen science.^[207] It shows how smartphones, computers and mobile technology enable regular citizens to become part of a 21st-century way of doing science.^[207] The programs also demonstrate how citizen scientists help professional scientists to advance knowledge, which helps speed up new discoveries and innovations. The Crowd & The Cloud is based upon work supported by the National Science Foundation.^[207]

2017 թվականի ապրիլին ցուցադրվեց «Ամբոխը և ամպը» 4 մասից բաղկացած ֆիլմը, որը նվիրված է քաղաքացիական գիտությանը^[207]: Ֆիլմում ներկայացվում է, ինչպես են 21-րդ դարում սովորական համակարգիչները, սմարթֆոններն ու տեխնոլոգիաները հասարական քաղաքացիներին հնարավորություն տալիս դառնալ գիտության մասնիկը՝ ունենալով իրենց ներդրումը գիտության մեջ^[207]: Այդ ծրագրերը և հավելվածները նաև ցուցադրում են, ինչպես են քաղաքացիական գիտնականները նպաստում գիտելիքների տարածմանը և գիտական հայտնագործությունների և նորամուծությունների ներդրման ժամանակի կրճատմանը: «Ամբոխը և ամպը» ֆիլմում ներկայացված փաստերը հիմնված են Ազգային գիտական հիմնադրամի գործունեության վրա^[207]

Seismology Սեյսմոլոգիա

Since 1975, in order to improve earthquake detection and collect useful information, the European-Mediterranean Seismological Centre monitors the visits of earthquake eyewitnesses to its website and relies on Facebook and Twitter.^[208] More recently, they developed the LastQuake^[209] mobile application which notifies users about earthquakes occurring around the world, alerts people when earthquakes hit near them, gathers citizen seismologists' testimonies to estimate the felt ground shaking and possible damages.

1975 թվականից, երկրաշարժերի մասին լրացուցիչ տեղեկություն հավաքելու և արագ տեղորոշման նպատակով Եվրոպական-Միջերկրածովյան սեյսնիկ կենտրոնը հետևել է ականատեսների գրառումներին Ֆեյսբուքում և Թվիթերում^[208], ինչպես նաև՝ կենտրոնի էլեկտրոնային կայքի դիտումները: Արդյունքում նրանք գործարկեցին LastQuake հավելվածը^[209], որը հետևորդներին տեղեկացնում է կանխատեսվող երկրաշարժի մասին: Հավելվածը հասանելի է աշխարհի բոլոր երկրներում և տեղեկություններ է հավաքում քաղաքացիական սեյսմոլոգ գիտնականների միջոցով. նրանք հավելվածում նշումներ են կատարում՝ գիտնական սեյսմոլոգներին հնարավորություն տալով ճիշտ գնահատել ավերածությունների և պատճառած վնասի չափը:

Hydrology Հիդրոլոգիա

Citizen science has been used to provide valuable data in hydrology (catchment science), notably flood risk, water quality, and water resource management.^{[210][211][212]} A growth in internet use and smartphone ownership has allowed users to collect and share real-time flood-risk information using, for example, social media and web-based forms. Although traditional data collection methods are well-established, citizen science is being used to fill the data gaps on a local level, and is therefore meaningful to individual communities. Data collected from citizen science can also compare well to professionally collected data.^[213] It has been demonstrated that citizen science is particularly advantageous during a flash flood because the public are more likely to witness these rarer hydrological events than scientists.^[214]

Քաղաքացիական գիտությունը մեծ նշանակություն ունի Հիդրոլոգիայի բնագավառում, քանի որ հնարավորություն է տալիս գնահատել ջրհեղեղների ռիսկը, քաղցրահամ ջրի որակը և կազմակերպել ջրային ռեսուրսների արդյունավետ կառավարումը^{[210][211][212]}: Ինտերնետ հասանելիությունը և սնարթֆոնների ընձեռած հնարավորությունները թույլ են տալիս ջրհեղեղների մասին տեղեկատվություն փոխանցել և ստանալ՝ սոցիալական հարթակներով հարցումների և սոցիալական ցանցերի միջոցով: Չնայած, որ ավանդական մեթոդներով տեղեկության ստացումը շարունակում է մնալ առաջնային, այս նոր մեթոդը հնարավոր է դարձնում աշխատանքներն իրականացնել տեղական մակարդակով՝ լրացնելով հնարավոր բացերը: Քաղաքացիական գիտնականների կողմից ստացված տվյալները նաև կարելի է համեմատել մասնագետների կողմից ստացված տվյալների հետ՝ ավելի ճշգրիտ տեղեկություն ստանալու նպատակով^[213]: Քաղաքացիական գիտնականների դերը հատկապես մեծանում է սելավների և գետերի վարարումների ժամանակ, երբ քաղաքացիները ավելի հաճախ են ականատես լինում տարբեր բնական երևույթների, քան գիտնականները^[214]:

Plastics and pollution

Հավելյալ տեղեկություն՝ Plastic pollution

Plastic pollution in Madagascar

Citizen science includes projects that help monitor plastics and their associated pollution.^{[215][216][217][218]} These include The Ocean Cleanup, #OneLess, The Big Microplastic Survey, EXXpedition and Alliance to End Plastic Waste.^{[219][220][221][222]} Ellipsis seeks to map the distribution of litter using aerial data mapping by unmanned aerial vehicles and machine learning software.^[223] A Zooniverse project called The Plastic Tide (now finished) helped train an algorithm used by Ellipsis.^[224]

Examples of relevant articles (by date):

• Citizen Science Promotes Environmental Engagement: (quote) "Citizen science projects are rapidly gaining popularity among the public, in which volunteers help gather data on species that can be used by scientists in research. And it's not just adults who are involved in these projects – even kids have collected high-quality data in the US."^[225]
• Tackling Microplastics on Our Own: (quote) "Plastics, ranging from the circles of soda can rings to microbeads the size of pinheads, are starting to replace images of sewage for a leading cause of pollution – especially in the ocean". Further, "With recent backing from the Crowdsourcing and Citizen Science Act, citizen science is increasingly embraced as a tool by US Federal agencies."^[226]
• Citizen Scientists Are Tracking Plastic Pollution Worldwide: (quote) "Scientists who are monitoring the spread of tiny pieces of plastic throughout the environment are getting help from a small army of citizen volunteers – and they're finding bits of polymer in some of the most remote parts of North America."^[227]
• Artificial intelligence and citizen scientists: Powering the clean-up of Asia Pacific's beaches:(quote) "The main objective is to support citizen scientists cleaning up New Zealand beaches and get a better understanding of why litter is turning up, so preventive and proactive action can be taken."^[228]
• Citizen science could help address Canada's plastic pollution problem: (quote) "But citizen engagement and participation in science goes beyond beach cleanups, and can be used as a tool to bridge gaps between communities and scientists. These partnerships between scientists and citizen scientists have produced real world data that have influenced policy changes."^[229]

Examples of relevant scientific studies or books include (by date):

• Distribution and abundance of small plastic debris on beaches in the SE Pacific (Chile): a study supported by a citizen science project: (quote) "The citizen science project 'National Sampling of Small Plastic Debris' was supported by schoolchildren from all over Chile who documented the distribution and abundance of small plastic debris on Chilean beaches. Thirty-nine schools and nearly 1,000 students from continental Chile and Easter Island participated in the activity."^[230]
• Incorporating citizen science to study plastics in the environment: (quote) "Taking advantage of public interest in the impact of plastic on the marine environment, successful Citizen Science (CS) programs incorporate members of the public to provide repeated sampling for time series as well as synoptic collections over wide geographic regions."^[231]
• Marine anthropogenic litter on British beaches: A 10-year nationwide assessment using citizen science data: (quote) "Citizen science projects, whereby members of the public gather information, offer a low-cost method of collecting large volumes of data with considerable temporal and spatial coverage. Furthermore, such projects raise awareness of environmental issues and can lead to positive changes in behaviours and attitudes."^[232]
• Determining Global Distribution of Microplastics by Combining Citizen Science and In-Depth Case Studies: (quote) "Our first project involves the general public through citizen science. Participants collect sand samples from beaches using a basic protocol, and we subsequently extract and quantify microplastics in a central laboratory using the standard operating procedure."^[233]
• Risk Perception of Plastic Pollution: Importance of Stakeholder Involvement and Citizen Science: (quote) "The chapter finally discusses how risk perception can be improved by greater stakeholder involvement and utilization of citizen science and thereby improve the foundation for timely and efficient societal measures."^[234]
• Assessing the citizen science approach as tool to increase awareness on the marine litter problem: (quote) "This paper provides a quantitative assessment of students' attitude and behaviors towards marine litter before and after their participation to SEACleaner, an educational and citizen science project devoted to monitor macro- and micro-litter in an Area belonging to Pelagos Sanctuary."^[235]
• Spatial trends and drivers of marine debris accumulation on shorelines in South Eleuthera, The Bahamas using citizen science: (quote) "This study measured spatial distribution of marine debris stranded on beaches in South Eleuthera, The Bahamas. Citizen science, fetch modeling, relative exposure index and predictive mapping were used to determine marine debris source and abundance."^[236][237]
• Making citizen science count: Best practices and challenges of citizen science projects on plastics in aquatic environments: (quote) "Citizen science is a cost-effective way to gather data over a large geographical range while simultaneously raising public awareness on the problem".^[238][239]
• White and wonderful? Microplastics prevail in snow from the Alps to the Arctic: (quote) "In March 2018, five samples were taken at different locations on Svalbard (Fig. 1A and Table 1) by citizen scientists embarking on a land expedition by ski-doo (Aemalire project). The citizens were instructed on contamination prevention and equipped with protocol forms, prerinsed 2-liter stainless steel containers (Ecotanca), a porcelain mug, a steel spoon, and a soup ladle for sampling."^[240]

Citizen sensing

Citizen sensing can be a form of citizen science: (quote) "The work of citizen sensing, as a form of citizen science, then further transforms Stengers's notion of the work of science by moving the experimental facts and collectives where scientific work is undertaken out of the laboratory of experts and into the world of citizens."^[241] Similar sensing activities include Crowdsensing and participatory monitoring. While the idea of using mobile technology to aid this sensing is not new, creating devices and systems that can be used to aid regulation has not been straightforward.^[241] Some examples of projects that include citizen sensing are:

• Citizen Sense (2013–2018): (quote) "Practices of monitoring and sensing environments have migrated to everyday participatory applications, where users of smart phones and networked devices are able to engage with modes of environmental observation and data collection."^[242][243]
• Breathe Project: (quote) "We use the best available science and technology to better understand the quality of the air we breathe and provide opportunities for citizens to engage and take action."^[244]
• The Bristol Approach to Citizen Sensing: (quote) "Citizen Sensing is about empowering people and places to understand and use smart tech and data from sensors to tackle the issues they care about, connect with other people who can help, and take positive, practical action."^[245][246]
• Luftdaten.info: (quote) "You and thousands of others around the world install self-built sensors on the outside their home. Luftdaten.info generates a continuously updated particular matter map from the transmitted data."^[247]
• CitiSense: (quote) "CitiSense aims to co-develop a participatory risk management system (PRMS) with citizens, local authorities and organizations which enables them to contribute to advanced climate services and enhanced urban climate resilience as well as receive recommendations that support their security."^[248]

A group of citizen scientists in a community-led project targeting toxic smoke from wood burners in Bristol, has recorded 11 breaches of World Health Organization daily guidelines for ultra-fine particulate pollution over a period of six months.^[249][250]

In a £7M programme funded by water regulator Ofwat, citizen scientists are being trained to test for pollution and over-abstraction in 10 river catchment areas in the UK.^[251] Sensors will be used and the information gathered will be available in a central visualisation platform.^[251] The project is led by The Rivers Trust and United Utilities and includes volunteers such as anglers testing the rivers they use.^[252] The Angling Trust provides the pollution sensors, with Kristian Kent from the Trust saying: "Citizen science is a reality of the world in the future, so they’re not going to be able to just sweep it under the carpet."^[252]

COVID-19 pandemic

Հավելյալ տեղեկություն՝ COVID-19, Use and development of software for COVID-19 pandemic mitigation, Impact of the COVID-19 pandemic on science and technology, և COVID Moonshot

Կաղապար:Update section Resources for computer science and scientific crowdsourcing projects concerning COVID-19 can be found on the internet or as apps. Some such projects are listed below:

• The distributed computing project Folding@home launched a program in March to assist researchers around the world who are working on finding a cure and learning more about the coronavirus pandemic. The initial wave of projects are meant to simulate potentially druggable protein targets from SARS-CoV-2 (and also its predecessor and close relation SARS-CoV, about which there is significantly more data available).^{[253][254][255]}
• The distributed computing project Rosetta@home also joined the effort in March. The project uses computers of volunteers to model SARS-CoV-2 virus proteins to discover possible drug targets or create new proteins to neutralize the virus. Researchers revealed that with the help of Rosetta@home, they had been able to "accurately predict the atomic-scale structure of an important coronavirus protein weeks before it could be measured in the lab."^[256]
• The OpenPandemics – COVID-19 project is a partnership between Scripps Research and IBM's World Community Grid for a distributed computing project that "will automatically run a simulated experiment in the background [of connected home PCs] which will help predict the effectiveness of a particular chemical compound as a possible treatment for COVID-19".^[257]
• The Eterna OpenVaccine project enables video game players to "design an mRNA encoding a potential vaccine against the novel coronavirus."^[258]
• The EU-Citizen.Science project has "a selection of resources related to the current COVID19 pandemic. It contains links to citizen science and crowdsourcing projects"^[259]
• The COVID-19 Citizen Science project is "a new initiative by University of California, San Francisco physician-scientists" that "will allow anyone in the world age 18 or over to become a citizen scientist advancing understanding of the disease."^[260]
• The CoronaReport digital journalism project is "a citizen science project which democratizes the reporting on the Coronavirus, and makes these reports accessible to other citizens."^[261][262]
• The COVID Symptom Tracker is a crowdsourced study of the symptoms of the virus. It has had two million downloads by April 2020.^[263][264]
• The Covid Near You epidemiology tool "uses crowdsourced data to visualize maps to help citizens and public health agencies identify current and potential hotspots for the recent pandemic coronavirus, COVID-19."^[265]
• The We-Care project is a novel initiative by University of California, Davis researchers that uses anonymity and crowdsourced information to alert infected users and slow the spread of COVID-19.^{[266][267][268]}
• COVID Radar was an app in the Netherlands, active between April 2020 and February 2022, with which users anonymously answered a short daily questionnaire asking about their symptoms, behavior, coronavirus test results, and vaccination status. Symptoms and behavior were visualized on a map and users received feedback on their individual risk and behaviors relative to the national mean. The app had over 250,000 users, who filled out the questionnaire over 8.5 million times.^{[269][270][271]}

For coronavirus studies and information that can help enable citizen science, many online resources are available through open access and open science websites, including an intensive care medicine e-book chapter hosted by EMCrit^[272] and portals run by the Cambridge University Press,^[273] the Europe branch of the Scholarly Publishing and Academic Resources Coalition,^[274] The Lancet,^[275] John Wiley and Sons,^[276] and Springer Nature.^[277]

Around the world

Տե՛ս նաև՝ List of citizen science projects

Africa

Snapshot Serengeti classifies animals at the Serengeti National Park in Tanzania.

• In South Africa (SA), citizen science projects include: the Stream Assessment Scoring System (miniSASS) which "encourages enhanced catchment management for water security in a climate stressed society."^[278]
• The South African National Biodiversity Institute is partnered with iNaturalist as a platform for biodiversity observations using digital photography and geolocation technology to monitor biodiversity. Such partnerships can reduce duplication of effort, help standardise procedures and make the data more accessible.
• Also in SA, "Members of the public, or 'citizen scientists' are helping researchers from the University of Pretoria to identify Phytophthora species present in the fynbos."^[279]
• In June 2016, citizen science experts from across East Africa gathered in Nairobi, Kenya, for a symposium organised by the Tropical Biology Association (TBA) in partnership with the Centre for Ecology & Hydrology (CEH). The aim was "to harness the growing interest and expertise in East Africa to stimulate new ideas and collaborations in citizen science." Rosie Trevelyan of the TBA said: "We need to enhance our knowledge about the status of Africa's species and the threats facing them. And scientists can't do it all on their own. At the same time, citizen science is an extremely effective way of connecting people more closely to nature and enrolling more people in conservation action".^[280]
• The website Zooniverse hosts several African citizen science projects, including: Snapshot Serengeti, Wildcam Gorongosa and Jungle Rhythms.^[281]
• Nigeria has the Ibadan Bird Club whose to aim is to "exchange ideas and share knowledge about birds, and get actively involved in the conservation of birds and biodiversity."^[282]
• In Namibia, Giraffe Spotter.org is "project that will provide people with an online citizen science platform for giraffes".^[283]
• Within the Republic of the Congo, the territories of an indigenous people have been mapped so that "the Mbendjele tribe can protect treasured trees from being cut down by logging companies". An Android open-source app called Sapelli was used by the Mbendjele which helped them map "their tribal lands and highlighted trees that were important to them, usually for medicinal reasons or religious significance. Congolaise Industrielle des Bois then verified the trees that the tribe documented as valuable and removed them from its cutting schedule. The tribe also documented illegal logging and poaching activities."^[284]
• In West Africa, the eradication of the recent outbreak of Ebola virus disease was partly helped by citizen science. "Communities learnt how to assess the risks posed by the disease independently of prior cultural assumptions, and local empiricism allowed cultural rules to be reviewed, suspended or changed as epidemiological facts emerged." "Citizen science is alive and well in all three Ebola-affected countries. And if only a fraction of the international aid directed at rebuilding health systems were to be redirected towards support for citizen science, that might be a fitting memorial to those who died in the epidemic."^[285]

Asia

Birdwatching in India JEG0901

• The Hong Kong Birdwatching Society was established in 1957, and is the only local civil society aiming at appreciating and conserving Hong Kong birds and their natural environment.^[286] Their bird surveys go back to 1958, and they carry out a number of Citizen Science events such as their yearly sparrow census.^[287]
• The Bird Count India partnership consists of a large number of organizations and groups involved in birdwatching and bird surveys. They coordinate a number of Citizen Science projects such as the Kerala Bird Atlas and Mysore city Bird Atlas that map the distribution and abundance of birds of entire Indian states.^[288]
• The Taiwan Roadkill Observation Network, founded in 2011 and consists of more than 16,000 members as of 2019, is a Citizen Science project where roadkill across Taiwan is photographed and sent to the Endemic Species Research Institute for study. Its primary goal has been to set up an eco-friendly path to mitigate roadkill challenges and popularize national discourse on environmental issues and civil participation in scientific research.^[289] The members of the Taiwan Roadkill Observation Network volunteer to observe the animals' corpses caused by roadkill or other reasons in Taiwan, and upload pictures and geographic locations of the roadkill to an internet database or send the corpses to the Endemic Species Research for making specimen. Because the members come from different areas of the island, the collection of data could serve as an animal distribution map of the island. According to the geographical data and pictures of dead animals collected by the members, the community itself and the sponsor the Endemic Species Center could find out the hotspots and the reasons of animals' death. One of the most renowned case is that the community successfully detected rabies cases due to the massively collected data and the corpse of Melogale moschata have been accumulated for years and alarmed the government authority to take actions to prevent the prevalence of rabies in Taiwan immediately. Another case in 2014 that some citizen scientists discovered birds that died from unknown causes near an agricultural area, then Taiwan Roadkill Observation Network cooperated with National Pingtung University of Science and Technology and engaged citizen scientists to collect bird carcass. The volunteers collected 250 bird corpses for laboratory tests, which confirmed that the bird deaths were attributable to the pesticides used on crops. This prompted the Taiwanese government to restrict pesticides, and the Bill of Pesticide Management amendment, establishing a pesticide control system, was passed after the third reading in the Legislative Yuan. The results indicated that Taiwan Roadkill Observation Network developed a set of shared working methods and jointly completed certain actions. Furthermore, the community of Taiwan Roadkill Observation Network have made real changes on road resign to avoid roadkill, improved the management of usage of pesticide, epidemic prevention, and so on.^[290]
• The AirBox Project was launched in Taiwan to create a participatory ecosystem with a focus on PM2.5 monitoring with AirBox devices. At the end of 2014, the public paid more attention to the PM2.5 level because the air pollution problem became worse, especially in central and southern Taiwan. High PM2.5 level is harmful to our health, such as respiratory problems, so it aroused public concerns and led to an intensive debate about air pollution sources. Some experts indicated that the air quality was affected by pollutants from mainland China, while some environmentalists believed that it is the result of industrialization such as exhaust fumes from local power plants or factories; however, no one knew the answer because of insufficient data. Dr. Ling-Jyh Chen, a researcher of the Institute of Information Science, Academia Sinica, launched The AirBox Project. His original idea is inspired by a popular Taiwanese slogan Save Your Environment by Yourself. As an expert in Participatory Sensing System, he decided to take this bottom-up approach to collect PM2.5 level data, and through open data and data analysis to have a better understanding of the possible air pollution source. In this ecosystem, massive data was collected from the AirBox device. Data was instantly revealed online to inform people of PM2.5 level so that they take proper action, such as wearing a mask or staying at home, to prevent themselves from directly exploring to polluted environment. Data could be also analyzed to understand the possible sources of pollution and provide recommendations for improving the situation. To be precise, there are four main steps in this project. I) Develop the AirBox device. Developing a device that could correctly collect the data of the PM2.5 level was time-consuming. It took more than three years to develop AirBox that can be easily used, but with both high accuracy and low cost. II) Broad installation of AirBox. In the beginning, very few people were willing to install it at their homes because of their concerns about the possible harm to their health, power-consuming problem and maintenances of it, so that AirBoxs were only installed in a relatively small area. Thanks to the help from Taiwan's LASS (Location Aware Sensing System) community, AirBox appeared in all parts of Taiwan. As of February 2017, there are more than 1,600 Air Boxes installed in more than 27 countries. III) Open Source and Data Analysis. All measurement results were released and visualized in real-time to the public through different media. Data can be analyzed to trace pollution sources.^[291]
• Japan has a long history of citizen science involvement, the 1,200-year-old tradition of collecting records on cherry blossom flowering probably being the world's longest-running citizen science project.^[292] One of the most influential citizen science projects has also come out of Japan: Safecast. Dedicated to open citizen science for the environment, Safecast was established in the wake of the Fukushima nuclear disaster, and produces open hardware sensors for radiation and air-pollution mapping. Presenting this data via a global open data network and maps^[293]

Europe Եվրոպա

The English naturalist Charles Darwin (1809–1882) is widely regarded to have been one of the earliest citizen science contributors in Europe. A century later, citizen science was experienced by adolescents in Italy during the 1980s, working on urban energy usages and air pollution.^[294]

Անգլիացի բնագետ Չարզլ Դարվինը (1809–1882) համարվում է Եվրոպայի առաջին քաղաքացիական գիտնականներից մեկը: 100 տարի անց, Իտալայի մի խումբ երիտաարդներ, փորձեցին գնահատել և դիտարկել քաղաքային աղտոտվածությունն ու էլեկտրաէներգիայի սպառման ուղղությունները՝ հանդես գալով որպես քաղաքացիական գիտնական^[294]:

In his book "Citizen Science", Alan Irwin considers the role that scientific expertise can play in bringing the public and science together and building a more scientifically active citizenry, empowering individuals to contribute to scientific development.^[16] Since then a citizen science green paper was published in 2013, and European Commission policy directives have included citizen science as one of five strategic areas with funding allocated to support initiatives through the 'Science With and For Society (SwafS)', a strand of the Horizon 2020 programme.^[25][26] This includes significant awards such as the EU Citizen Science Project, which is creating a hub for knowledge sharing, coordination, and action.^[295] The European Citizen Science Association (ECSA) was set up in 2014 to encourage the growth of citizen science across Europe, to increase public participation in scientific processes, mainly by initiating and supporting citizen science projects as well as conducting research. ECSA has a membership of over 250 individual and organisational members from over 30 countries across the European Union and beyond.

Իր «Քաղաքացիական գիտություն» գրքում, Ալան Իրվինը կարևորում է գիտական փորձարարության դերը հասարակության և գիտության համախմբման, գիտականորեն ավելի ավելի ակտիվ քաղաքացիներ ձևավորելու գործում՝ քաղաքացիներին հնարավորություն տալով նպաստել գիտության զարգացմանը^[16]: 2013 թվականին, Քաղաքացիական գիտության կանաչ թղթի հրապարակումից հետո, Եվրոպական հանձնաժողովը իր քաղաքականության 5 ռազմավարական ուղղություններից մեկը համարեց նաև Քաղաքացիական գիտությունը, և ստեղծվեց «Գիտության հետ և հասարակության համար»(SwafS) նախաձեռնության աջակցության ծրագիր.Հորիզոն 2020^[25][26]։ Այն ներառում է այնպիսի նշանակալի մրցանակներ, ինչպիսին է ԵՄ Քաղաքացիական գիտության նախագիծը, որի շրջանականերում ստեղծվել են գիտելիքների փոխանակման, համակարգման և գործողությունների իրականացման կենտրոններ^[295]։ Քաղաքացիական գիտության Եվրոպական ասոցացիան(ECSA) ստեղծվել է 2014 թվականին։ Ասոցացիայի ստեղծման նպատակն էր մեծացնել հասարակության մասնակցությունը գիտական գործընթացներին, աջակցել քաղաքացիական գիտական նախաձեռնություններին, նախագծերին և հետազոտություններին. խրախուսել Քաղաքացիական գիտության աճը ողջ Եվրոպայում։ ECSA-ին անդամակցում է աշխարհի ավելի քան 30 երկրների 250 անհատներ և կազմակերպություններ։

Examples of citizen science organisations and associations based in Europe include the Biosphere Expeditions (Ireland),^[296] Bürger schaffen Wissen (Germany),^[297] Citizen Science Lab at Leiden University (Netherlands),^[298] Ibercivis (See External Links), Österreich forscht (Austria).^[299] Other organisations can be found here: EU Citizen Science.^[300]

Եվրոպայում գործող Քաղաքացիական գիտության կազմակերպությունների և ասոցացիաների օրինակներ են Կենսոլորտի արշավախումբը(Իռլանդիա)^[296], Bürger schaffen Wissen(Գերմանիա)^[297], Լեյդենի Համալսարանի Քաղաքացիական գիտության լաբորատորիան (Նիդեռլանդներ)^[298], Իբերսիվիսը(Ibercivis), Österreich forscht(Ավստրիա)^[299] և այլն^[300]։

In 2023, the European Union Prize for Citizen Science was established.^[301] Bestowed through Ars Electronica, the prize was designed to honor, present and support "outstanding projects whose social and political impact advances the further development of a pluralistic, inclusive and sustainable society in Europe".^[301]

2023 թվականից մեկնարկել է Եվրամիության մրցանակաբաշխությունը՝ նվիրված Քաղաքացիական գիտությանը^[301]։ Մրցանակը շնորհվում է Ars Electronica-ի միջոցով և ուղղված է ճանաչելու, ներկայացնելու և աջակցելու այն նախագծերը, որոնց սոցիալական և քաղաքական ազդեցությունը նպաստում է Եվրոպայում բազմակարծիք, ներառական և կայուն հասարակության ձևավորմանը և հետագա զարգացմանը^[301]։

Latin America

Asháninka children in school

• In 2015, the Asháninka people from Apiwtxa, which crosses the border between Brazil and Peru, began using the Android app Sapelli to monitor their land. The Ashaninka have "faced historical pressures of disease, exploitation and displacement, and today still face the illegal invasion of their lands by loggers and hunters. This monitoring project shows how the Apiwtxa Ashaninka from the Kampa do Rio Amônia Indigenous Territory, Brazil, are beginning to use smartphones and technological tools to monitor these illegal activities more effectively."^[302]
• In Argentina, two smartphone Android applications are available for citizen science. i) AppEAR has been developed at the Institute of Limnology and was launched in May 2016.^[303] Joaquín Cochero is a researcher who developed an "application that appeals to the collaboration of users of mobile devices in collecting data that allow the study of aquatic ecosystems" (translation).^[303] Cochero stated: "Not much of citizen science in Argentina, just a few more oriented to astronomy specific cases. As ours is the first. And I have volunteers from different parts of the country that are interested in joining together to centralize data. That's great because these types of things require many people participate actively and voluntarily" (translation).^[303] ii) eBird was launched in 2013, and has so far identified 965 species of birds.^[304] eBird in Argentina is "developed and managed by the Cornell Lab of Ornithology at Cornell University, one of the most important ornithological institutions in the world, and locally presented recently with the support of the Ministry of Science, Technology and Productive Innovation of the Nation (MINCyT)" (translation).^[304]
• Projects in Brazil include: i) Platform and mobile app 'Missions' has been developed by IBM in their São Paulo research lab with Brazil's Ministry for Environment and Innovation (BMEI).^[305] Sergio Borger, an IBM team lead in São Paulo, devised the crowdsourced approach when BMEI approached the company in 2010. They were looking for a way to create a central repository for the rainforest data.^[305] Users can upload photos of a plant species and its components, enter its characteristics (such as color and size), compare it against a catalog photo and classify it. The classification results are juried by crowdsourced ratings.^[305] ii) Exoss Citizen Science is a member of Astronomers Without Borders and seeks to explore the southern sky for new meteors and radiants.^[306] Users can report meteor fireballs through uploading pictures on to a webpage or by linking to YouTube.^[306]A jaguar in Pantanal; an example of Brazilian biodiversityiii) The Information System on Brazilian Biodiversity (SiBBr) was launched in 2014 "aiming to encourage and facilitate the publication, integration, access and use of information about the biodiversity of the country."^[307] Their initial goal "was to gather 2.5 million occurrence records of species from biological collections in Brazil and abroad up to the end of 2016. It is now expected that SiBBr will reach nine million records in 2016." Andrea Portela said: "In 2016, we will begin with the citizen science. They are tools that enable anyone, without any technical knowledge, to participate. With this we will achieve greater engagement with society. People will be able to have more interaction with the platform, contribute and comment on what Brazil has."^[307] iv) The Brazilian Marine Megafauna Project (Iniciativa Pro Mar) is working with the European CSA towards its main goal, which is the "sensibilization of society for marine life issues" and concerns about pollution and the over-exploitation of natural resources.^[308] Having started as a project monitoring manta ray, it now extends to whale shark and educating schools and divers within the Santos area.^[308] Its social media activities include a live streaming of a citizen science course to help divers identify marine megafauna.^[308] v) A smartphone app called Plantix has been developed by the Leibniz Centre for Agricultural Landscape Research (ZALF) which helps Brazilian farmers discover crop diseases quicker and helps fight them more efficiently.^[309] Brazil is a very large agricultural exporter, but between 10 and 30% of crops fail because of disease.^[309] "The database currently includes 175 frequently occurring crop diseases and pests as well as 40,000 photos. The identification algorithm of the app improves with every image which records a success rate of over 90 per cent as of approximately 500 photos per crop disease."^[309] vi) In an Atlantic Ocean forest region in Brazil, an effort to map the genetic riches of soil is under way.^[310] The Drugs From Dirt initiative, based at the Rockefeller University, seeks to turn up bacteria that yield new types of antibiotics – the Brazilian region being particularly rich in potentially useful bacterial genes.^[310] Approximately a quarter of the 185 soil samples have been taken by Citizen Scientists without which the project could not run.^[310]
• In Chile citizen science projects include (some websites in Spanish): i) Testing new cancer therapies with scientists from the Science Foundation for Life.^[311] ii) Monitoring the population of the Chilean bumblebee.^[312] iii) Monitoring the invasive ladybird Chinita arlequín.^[313] iv) Collecting rain water data.^[314] v) Monitoring various pollinating fly populations.^[315] vi) Providing information and field data on the abundance and distribution of various species of rockfish.^[316] vii) Investigating the environmental pollution by plastic litter.^[317]

Córdoba wetland

• Projects in Colombia include (some websites in Spanish): i) The Communications Project of the Humboldt Institute along with the Organization for Education and Environmental Protection initiated projects in the Bogotá wetlands of Cordoba and El Burro, which have a lot of biodiversity.^[318][319] ii) In the Model Forest of Risaralda, the Colombia 'proyecto de Ciencia Abierta y Colaborativa' promotes citizen participation in research related to how the local environment is adapting to climate change. The first meeting took place in the Flora and Fauna Sanctuary Otún Quimbaya.^[320] iii) The Citizen Network Environmental Monitoring (CLUSTER), based in the city of Bucaramanga, seeks to engage younger students in data science, who are trained in building weather stations with open repositories based on free software and open hardware data.^[321] iv) The Symposium on Biodiversity has adapted the CS tool iNaturalist for use in Colombia.^[322] v) The Sinchi Amazonic Institute of Scientific Research seeks to encourage the development and diffusion of knowledge, values and technologies on the management of natural resources for ethnic groups in the Amazon. This research should further the use of participatory action research schemes and promoting participation communities.^[323]
• Since 2010, the Pacific Biodiversity Institute (PBI) seeks "volunteers to help identify, describe and protect wildland complexes and roadless areas in South America". The PBI "are engaged in an ambitious project with our Latin American conservation partners to map all the wildlands in South America, to evaluate their contribution to global biodiversity and to share and disseminate this information."^[324]
• In Mexico, a citizen science project has monitored rainfall data that is linked to a hydrologic payment for ecosystem services project.^[210]

Conferences Համաժողովներ

The first Conference on Public Participation in Scientific Research was held in Portland, Oregon, in August 2012.^[325] Citizen science is now often a theme at large conferences, such as the annual meeting of the American Geophysical Union.^[326]

2012 թվականի օգոստոսին, Օրեգոն նահանգի Պորտլենդ քաղաքում տեղի ունեցավ գիտական հետազոտություններում հանրային մասնակցությանը նվիրված առաջին համաժողովը^[325]։ Վերջին տարիներին նման համաժողովներն ավելի հաճախ են կազմակերպվում, և նման օրինակ է Ամերիկյան Երկրաֆիզիկական միության համաժողովները, որոնք կազմակերպվում են ամեն տարի^[326]։

In 2010, 2012 and 2014 there were three Citizen Cyberscience summits, organised by the Citizen Cyberscience Centre in Geneva and University College London.^[327] The 2014 summit was hosted in London and attracted over 300 participants.^[327]

2010, 2012 և 2014 թվականներին տեղի են ունեցել Քաղաքացիական Կիբեռգիտությանը նվիրված սամմիթներ՝ կազմակերպված Ժնևի Քաղաքացիական Կիբեռգիտության կենտրոնի և Լոնդոնի համալսարանական քոլեջի կողմից^[327]։ 2014 թվականի սամմիթը կազմակերպվել է Լոնդոնում, որին մասնակցել են 300 քաղաքացիական գիտնականներ^[327]։

In November 2015, the ETH Zürich and University of Zürich hosted an international meeting on the "Challenges and Opportunities in Citizen Science".^[328]

2015 թվականի նոյեմբերին, Թյուրիխի Շվեցարական բարձրագույն տեխնիկական դպրոցը և Թյուրիխի համալսարանը անցկացրեցին միջազգային հանդիպում՝ «Քաղաքացիական գիտության խնդիրներն ու հնարավորությունները թեմայով»^[328]։

The first citizen science conference hosted by the Citizen Science Association was in San Jose, California, in February 2015 in partnership with the AAAS conference.^[329] The Citizen Science Association conference, CitSci 2017, was held in Saint Paul, Minnesota, United States, between 17 and 20 May 2017. The conference had more than 600 attendees.^[330][331] The next CitSci was in March 2019 in Raleigh, North Carolina.^[330]

Քաղաքացիական գիտությանը նվիրված առաջին միջազգային համաժողովը կազմակերպվել է 2015 թվականի փետրվարին, Կալիֆոռնիա նահանգի Սան-Խոսե քաղաքում՝ Քաղաքացիական գիտության ասոցացիայի և AAAS (Գիտության առաջընթացի Ամերիկյան ասոցացիա) կողմից։ Քաաղաքացիական գիտության ասոցացիայի առաջին համաժողովը(CitSci) տեղի է ունեցել 2017 մայիսի 17-20-ը, համաժողովին մասնակցել են ավելի քան 600 հոգի^[330][331]։ Ասոցացիայի հաջորդ համաժողովը տեղի է ունեցել 2019 թվականի մարտին՝ Հյուսիսային Կարոլինա նահանգի Ռոլի քաղաքում^[330]։

The platform "Österreich forscht" hosts the annual Austrian citizen science conference since 2015.^[332]

2015 թվականից Ավստրայի "Österreich forscht" հարթակում ամեն տարի անց են կացնում Քաղաքացիական գիտության գիտաժողովներ^[332]։

Տես նաև

1. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16

Katrin Vohland, ed. (2021)։ The Science of Citizen Science։ Cham, Switzerland: Springer։ ISBN 978-3-030-58278-4։ OCLC 1230459796

1. ↑

Gura Trisha (April 2013)։ «Citizen science: Amateur experts»։ Nature (անգլերեն) 496 (7444): 259–261։ ISSN 1476-4687։ PMID 23586092։ doi:10.1038/nj7444-259a  |s2cid= պարամետրը գոյություն չունի (օգնություն); |doi-access= պարամետրը գոյություն չունի (օգնություն)

1. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11

Kullenberg Christopher, Kasperowski Dick (2016-01-14)։ Dorta-González Pablo, ed.։ «What Is Citizen Science? – A Scientometric Meta-Analysis»։ PLOS ONE (անգլերեն) 11 (1): e0147152։ Bibcode:2016PLoSO..1147152K։ ISSN 1932-6203։ PMC 4713078։ PMID 26766577։ doi:10.1371/journal.pone.0147152  |doi-access= պարամետրը գոյություն չունի (օգնություն)

1. ↑

Gura Trisha (April 2013)։ «Citizen science: Amateur experts»։ Nature (անգլերեն) 496 (7444): 259–261։ ISSN 1476-4687։ PMID 23586092։ doi:10.1038/nj7444-259a  |s2cid= պարամետրը գոյություն չունի (օգնություն); |doi-access= պարամետրը գոյություն չունի (օգնություն)

1. 1 2 3

Steven Rochelle, Barnes Megan, Garnett Stephen T., Garrard Georgia, O'Connor James, Oliver Jessica L., Robinson Cathy, Tulloch Ayesha, Fuller Richard A. (October 2019)։ «Aligning citizen science with best practice: Threatened species conservation in Australia»։ Conservation Science and Practice (անգլերեն) 1 (10)։ Bibcode:2019ConSP...1E.100S։ ISSN 2578-4854։ doi:10.1111/csp2.100  |doi-access= պարամետրը գոյություն չունի (օգնություն); |s2cid= պարամետրը գոյություն չունի (օգնություն)

1. 1 2 3 4 5

Doyle Cathal, David Rodreck, Li Yevgeniya, Luczak-Roesch Markus, Anderson Dayle, Pierson Cameron M. (2019-06-26)։ «Using the Web for Science in the Classroom»։ Proceedings of the 10th ACM Conference on Web Science։ WebSci '19։ New York, NY, USA: Association for Computing Machinery։ էջեր 71–80։ ISBN 978-1-4503-6202-3։ doi:10.1145/3292522.3326022  |s2cid= պարամետրը գոյություն չունի (օգնություն)

1. ↑

Soanes Kylie, Cranney Kate, Dade Marie C., Edwards Amy M., Palavalli-Nettimi Ravindra, Doherty Tim S. (February 2020)։ «How to work with children and animals: A guide for school-based citizen science in wildlife research: School-based citizen science for wildlife research»։ Austral Ecology (անգլերեն) 45 (1): 3–14։ doi:10.1111/aec.12836  |hdl-access= պարամետրը գոյություն չունի (օգնություն); |s2cid= պարամետրը գոյություն չունի (օգնություն); |hdl= պարամետրը գոյություն չունի (օգնություն)

1. 1 2 3 4

R. Kerson (1989)։ Lab for the Environment։ MIT Technology Review 92 (1): 11–12

1. 1 2 3 4 5

Lotfian Maryam, Ingensand Jens, Brovelli Maria Antonia (2021-07-20)։ «The Partnership of Citizen Science and Machine Learning: Benefits, Risks, and Future Challenges for Engagement, Data Collection, and Data Quality»։ Sustainability (անգլերեն) 13 (14): 8087։ ISSN 2071-1050։ doi:10.3390/su13148087  |doi-access= պարամետրը գոյություն չունի (օգնություն)

1. ↑

«Brossard, D., Lewenstein, B., Bonney, R. (2005) Scientific Knowledge and Attitude Change: The Impact of a Citizen Science Project. International Journal of Science Education.»։ Արխիվացված է օրիգինալից 2010-07-16-ին։ Վերցված է 2011-01-29 |deadlink= պարամետրը գոյություն չունի: Խորհուրդ է տրվում օգտագործել (|dead-url=-ը) (օգնություն)

1. 1 2 3 4

La Sorte Frank A., Somveille Marius (January 2020)։ «Survey completeness of a global citizen‐science database of bird occurrence»։ Ecography (անգլերեն) 43 (1): 34–43։ ISSN 0906-7590։ doi:10.1111/ecog.04632  |doi-access= պարամետրը գոյություն չունի (օգնություն); |s2cid= պարամետրը գոյություն չունի (օգնություն)

1. 1 2

Bird Tomas J., Bates Amanda E., Lefcheck Jonathan S., Hill Nicole A., Thomson Russell J., Edgar Graham J., Stuart-Smith Rick D., Wotherspoon Simon, Krkosek Martin, Stuart-Smith Jemina F., Pecl Gretta T., Barrett Neville, Frusher Stewart (2014-05-01)։ «Statistical solutions for error and bias in global citizen science datasets»։ Biological Conservation (անգլերեն) 173: 144–154։ ISSN 0006-3207։ doi:10.1016/j.biocon.2013.07.037  |hdl-access= պարամետրը գոյություն չունի (օգնություն); |hdl= պարամետրը գոյություն չունի (օգնություն); |s2cid= պարամետրը գոյություն չունի (օգնություն)

1. 1 2 3

Resnik David B., Elliott Kevin C., Miller Aubrey K. (2015-12-01)։ «A framework for addressing ethical issues in citizen science»։ Environmental Science & Policy (անգլերեն) 54: 475–481։ ISSN 1462-9011։ doi:10.1016/j.envsci.2015.05.008  |s2cid= պարամետրը գոյություն չունի (օգնություն)

1. ↑

«Brossard, D., Lewenstein, B., Bonney, R. (2005) Scientific Knowledge and Attitude Change: The Impact of a Citizen Science Project. International Journal of Science Education.»։ Արխիվացված է օրիգինալից 2010-07-16-ին։ Վերցված է 2011-01-29 |deadlink= պարամետրը գոյություն չունի: Խորհուրդ է տրվում օգտագործել (|dead-url=-ը) (օգնություն)

1. 1 2 3 4 5 6 7

H. Riesch, C. Potter (2014)։ «Citizen science as seen by scientists: Methodological, epistemological and ethical dimensions»։ Public Understanding of Science 23 (1): 107–120։ PMID 23982281։ doi:10.1177/0963662513497324  |s2cid= պարամետրը գոյություն չունի (օգնություն)

1. 1 2 3

Irwin Alan (1995)։ Citizen Science: A Study of People, Expertise and Sustainable Development։ Routledge։ ISBN 9780415130103

1. 1 2

Bonney, Rick; Ballard, Heidi; Jordan, Rebecca; McCallie, Ellen; Phillips, Tina; Shirk, Jennifer; Wilderman, Candie C. (July 2009). Public Participation in Scientific Research: Defining the Field and Assessing Its Potential for Informal Science Education(Report). Center for Advancement of Informal Science Education. http://www.birds.cornell.edu/citscitoolkit/publications/CAISE-PPSR-report-2009.pdf/view.

1. 1 2 3 4

Cavalier Darlene, Kennedy Eric (2016)։ The Rightful Place of Science: Citizen Science։ Tempe, AZ: Consortium for Science, Policy & Outcomes։ էջ 54։ ISBN 9780692694831

1. ↑

«New words list June 2014»։ Oxford English Dictionary։ Արխիվացված է օրիգինալից 9 May 2016-ին։ Վերցված է 3 June 2016  |df= պարամետրը գոյություն չունի (օգնություն); |url-status= պարամետրը գոյություն չունի (օգնություն)

1. 1 2 3 4 5 6

«'Citizen science' added to Oxford English Dictionary»։ The Daily Zooniverse։ 16 September 2014։ Արխիվացված է օրիգինալից 16 June 2016-ին։ Վերցված է 3 June 2016  |url-status= պարամետրը գոյություն չունի (օգնություն)

1. 1 2

James Oberg (11 October 1979)։ The Failure of the 'Science' of Ufology։ New Scientist 84 (1176): 102–105

1. ↑

«New words list June 2014»։ Oxford English Dictionary։ Արխիվացված է օրիգինալից 9 May 2016-ին։ Վերցված է 3 June 2016  |df= պարամետրը գոյություն չունի (օգնություն); |url-status= պարամետրը գոյություն չունի (օգնություն)

1. 1 2 3 4

Muki Haklay (2015)։ «Citizen Science and Policy: A European Perspective»։ Woodrow Wilson International Center for Scholars։ էջ 11։ Արխիվացված է օրիգինալից 18 October 2016-ին։ Վերցված է 3 June 2016  |url-status= պարամետրը գոյություն չունի (օգնություն)

1. ↑ This reference is defined in a template or other generated block, and for now can only be previewed in source mode.
2. 1 2 3

«Green paper on Citizen Science for Europe: Towards a society of empowered citizens and enhanced research»։ European Commission։ 21 January 2014։ Արխիվացված է օրիգինալից 17 October 2016-ին։ Վերցված է 18 August 2016  |url-status= պարամետրը գոյություն չունի (օգնություն)

1. 1 2 3

«Green paper on Citizen Science»։ Socientize.eu։ 2013։ էջ 6։ Արխիվացված է օրիգինալից 26 December 2015-ին։ Վերցված է 18 August 2016  |url-status= պարամետրը գոյություն չունի (օգնություն)

1. 1 2 3 4

Silvertown Jonathan (2009)։ «A new dawn for citizen science»։ Trends in Ecology & Evolution 24 (9): 467–471։ PMID 19586682։ doi:10.1016/j.tree.2009.03.017  |s2cid= պարամետրը գոյություն չունի (օգնություն)

1. ↑

Osborn D. A. (2002)։ «Monitoring Rocky Intertidal Shorelines: A Role for the Public in Resource Management»։ California and the World Ocean 02 175։ էջ 57։ ISBN 978-0-7844-0761-5։ doi:10.1061/40761(175)57  |url-access= պարամետրը գոյություն չունի (օգնություն)

1. ↑

Brossard D., Lewenstein B., Bonney R. (2005)։ «Scientific knowledge and attitude change: The impact of a citizen science project»։ International Journal of Science Education 27 (9): 1099–1121։ Bibcode:2005IJSEd..27.1099B։ doi:10.1080/09500690500069483  |s2cid= պարամետրը գոյություն չունի (օգնություն)

1. ↑

Bauer M. W., Petkova K., Boyadjieva P. (2000)։ «Public Knowledge of and Attitudes to Science: Alternative Measures That May End the 'Science War'»։ Science, Technology, & Human Values 25: 30–51։ doi:10.1177/016224390002500102  |s2cid= պարամետրը գոյություն չունի (օգնություն)

1. ↑

Bonney R., Cooper C. B., Dickinson J., Kelling S., Phillips T., Rosenberg K. V., Shirk J. (2009)։ «Citizen Science: A Developing Tool for Expanding Science Knowledge and Scientific Literacy»։ BioScience 59 (11): 977–984։ doi:10.1525/bio.2009.59.11.9  |s2cid= պարամետրը գոյություն չունի (օգնություն)

1. ↑

Bonney R., Cooper C. B., Dickinson J., Kelling S., Phillips T., Rosenberg K. V., Shirk J. (2009)։ «Citizen Science: A Developing Tool for Expanding Science Knowledge and Scientific Literacy»։ BioScience 59 (11): 977–984։ doi:10.1525/bio.2009.59.11.9  |s2cid= պարամետրը գոյություն չունի (օգնություն)

1. 1 2

OSTP (23 March 2015)։ «Fact Sheet: Empowering Students and Others through Citizen Science and Crowdsourcing»։ whitehouse.gov։ Վերցված է 24 April 2016 – via National Archives

1. ↑

National Academies Of Sciences Engineering, Division of Behavioral Social Sciences Education, Board On Science Education, Committee on Designing Citizen Science to Support Science Learning, Dibner K. A., Pandya R. (2018)։ Pandya Rajul, Dibner Kenne Ann, eds.։ «Learning Through Citizen Science: Enhancing Opportunities by Design»։ The National Academies Press: 159–168։ ISBN 978-0-309-47916-5։ PMID 30640416 Ստուգեք |pmid=-ի արժեքը (օգնություն)։ doi:10.17226/25183  |s2cid= պարամետրը գոյություն չունի (օգնություն)

1. 1 2

«Citizen Science: Theory and Practice»։ The Citizen Science Association and Ubiquity Press։ 20 May 2016։ Արխիվացված է օրիգինալից 24 May 2016-ին։ Վերցված է 22 May 2016 |url-status= պարամետրը գոյություն չունի (օգնություն)

1. 1 2 3 4

R. Bonney, C. Cooper, H. Ballard (20 May 2016)։ «The Theory and Practice of Citizen Science: Launching a New Journal»։ Citizen Science: Theory and Practice 1 (1): 1։ doi:10.5334/cstp.65  |doi-access= պարամետրը գոյություն չունի (օգնություն)

1. 1 2

D. Cavalier, C. Hoffman, C. Cooper (4 February 2020)։ The Field Guide to Citizen Science։ Timber Press։ ISBN 9781604698473

1. 1 2 3 4 5 6 7 8

Lewenstein B. (8 June 2004)։ «What does citizen science accomplish?»։ Cornell University։ Արխիվացված է օրիգինալից 9 October 2014-ին։ Վերցված է 16 September 2014  |url-status= պարամետրը գոյություն չունի (օգնություն)

1. ↑

Von Hippel, Frank (1991)։ Citizen scientist։ New York: American Institute of Physics։ ISBN 978-0-88318-709-8

1. ↑

Beckwith, Jonathan R. (2002)։ Making genes, making waves: a social activist in science։ Cambridge: Harvard University Press։ ISBN 978-0-674-00928-8  |url-access= պարամետրը գոյություն չունի (օգնություն)

1. ↑

Neal Lane, "Remarks" at Panel Discussion on Future of Federal Funding for Science and Engineering, Rutgers University, 8 April 1996. Steve Schneider remarks at AAAS meeting, February 1997 Archived 29 September 2007 at the Wayback Machine.; see here «Schneider offers three questions to make a citizen-scientist (2/97)»։ Արխիվացված է օրիգինալից 9 June 2007-ին։ Վերցված է 18 August 2007  |url-status= պարամետրը գոյություն չունի (օգնություն)

1. ↑

Clark F., Illman D. L. (2001)։ «Dimensions of Civic Science: Introductory Essay»։ Science Communication 23: 5–27։ doi:10.1177/1075547001023001002  |s2cid= պարամետրը գոյություն չունի (օգնություն)

1. ↑

Von Hippel, Frank (1991)։ Citizen scientist։ New York: American Institute of Physics։ ISBN 978-0-88318-709-8

1. ↑

Beckwith, Jonathan R. (2002)։ Making genes, making waves: a social activist in science։ Cambridge: Harvard University Press։ ISBN 978-0-674-00928-8  |url-access= պարամետրը գոյություն չունի (օգնություն)

1. ↑

Haklay, Muki (2012) in Citizen Science and Volunteered Geographic Information: Overview and Typology of Participation. Crowdsourcing Geographic Knowledge. 2013, pp. 105–122.

1. ↑

Haklay, Muki (2012) in Citizen Science and Volunteered Geographic Information: Overview and Typology of Participation. Crowdsourcing Geographic Knowledge. 2013, pp. 105–122

1. ↑

Eric Larson (26 May 2014)։ «What Is Citizen Science, and How Can You Get Involved?»։ Mashable։ Արխիվացված է օրիգինալից 10 November 2017-ին  |url-status= պարամետրը գոյություն չունի (օգնություն)

1. 1 2

«What is Citizen Science?»։ Australian Citizen Science Association։ Վերցված է 10 July 2018

1. 1 2

«Discover Another Side of Scientific Research»։ Australian Citizen Science Association։ Վերցված է 10 July 2018

1. ↑

Lynne Fuller, "Community Science: Why we do it, and why we call it that", 28 December 2020 accessed 15 April 2023

1. ↑

Eric Larson (26 May 2014)։ «What Is Citizen Science, and How Can You Get Involved?»։ Mashable։ Արխիվացված է օրիգինալից 10 November 2017-ին  |url-status= պարամետրը գոյություն չունի (օգնություն)

1. ↑

Lynne Fuller, "Community Science: Why we do it, and why we call it that", 28 December 2020 accessed 15 April 2023

1. 1 2

S. Chmielewski, M. Samulowska, M. Lupa, B. Zagajewski (2018)։ «Citizen science and WebGIS for outdoor advertisement visual pollution assessment»։ Computers Environment and Urban Systems 67: 97–109։ doi:10.1016/j.compenvurbsys.2017.09.001  |doi-access= պարամետրը գոյություն չունի (օգնություն)

1. 1 2 3 4

A. Williams (9 February 2009)։ «Crowdsourcing versus citizen science»։ Anthony D. Williams։ Արխիվացված է օրիգինալից 15 September 2014-ին։ Վերցված է 15 September 2014  |url-status= պարամետրը գոյություն չունի (օգնություն)

1. 1 2

SciCurious (7 January 2013)։ Citizen Science, Citizen Policy։ Scientific American։ Արխիվացված է օրիգինալից 23 April 2017-ին։ Վերցված է 23 April 2017  |url-status= պարամետրը գոյություն չունի (օգնություն)

1. 1 2

Darlene F. Cavalier (1 January 2017)։ Rightful Place of Science: Citizen Science։ Consortium for Science Policy & Outcomes at Arizona State University

1. 1 2 3 4 5 6

Thelen Brett Amy, Thiet Rachel K. (2008)։ «Cultivating connection: Incorporating meaningful citizen science into Cape Cod National Seashore's estuarine research and monitoring programs»։ Park Science 25 (1)  |citeseerx= պարամետրը գոյություն չունի (օգնություն)

1. ↑

McClure Eva C., Sievers Michael, Brown Christopher J., Buelow Christina A., Ditria Ellen M., Hayes Matthew A., Pearson Ryan M., Tulloch Vivitskaia J. D., Unsworth Richard K. F., Connolly Rod M. (2020)։ «Artificial Intelligence Meets Citizen Science to Supercharge Ecological Monitoring»։ Patterns (անգլերեն) 1 (7): 100109։ ISSN 2666-3899։ PMC 7660425 Ստուգեք |pmc=-ի արժեքը (օգնություն)։ PMID 33205139 Ստուգեք |pmid=-ի արժեքը (օգնություն)։ doi:10.1016/j.patter.2020.100109

1. ↑

McClure Eva C., Sievers Michael, Brown Christopher J., Buelow Christina A., Ditria Ellen M., Hayes Matthew A., Pearson Ryan M., Tulloch Vivitskaia J. D., Unsworth Richard K. F., Connolly Rod M. (2020)։ «Artificial Intelligence Meets Citizen Science to Supercharge Ecological Monitoring»։ Patterns (անգլերեն) 1 (7): 100109։ ISSN 2666-3899։ PMC 7660425 Ստուգեք |pmc=-ի արժեքը (օգնություն)։ PMID 33205139 Ստուգեք |pmid=-ի արժեքը (օգնություն)։ doi:10.1016/j.patter.2020.100109

1. 1 2 This reference is defined in a template or other generated block, and for now can only be previewed in source mode.
2. 1 2

M. M. Gardiner, L. L. Allee, P. M. J. Brown, J. E. Losey, H. E. Roy, R. Rice Smyth (November 2012)։ «Lessons from lady beetles: accuracy of monitoring data from US and UK citizen-science programs»։ Frontiers in Ecology and the Environment 10 (9): 471–476։ doi:10.1890/110185

1. 1 2 3 4 5 6 7 8

Margaret Kosmala, Andrea Wiggins, Alexandra Swanson, Brooke Simmons (1 December 2016)։ «Assessing Data Quality in Citizen Science»։ Frontiers in Ecology and the Environment 14 (10): 551–560։ Bibcode:2016FrEE...14..551K։ doi:10.1002/fee.1436  |s2cid= պարամետրը գոյություն չունի (օգնություն); |doi-access= պարամետրը գոյություն չունի (օգնություն)

1. ↑

Semeniuk Ivan (7 October 2018)։ «The butterfly effect: How Canadians and their smartphones are helping scientists map species diversity»։ The Globe and Mail։ Արխիվացված է օրիգինալից 13 October 2018-ին։ Վերցված է 13 October 2018

1. ↑

Soroye Peter, Ahmed Najeeba, Kerr Jeremy T. (3 July 2018)։ «Opportunistic citizen science data transform understanding of species distributions, phenology, and diversity gradients for global change research»։ Global Change Biology 24 (11): 5281–5291։ Bibcode:2018GCBio..24.5281S։ PMID 29920854։ doi:10.1111/gcb.14358  |s2cid= պարամետրը գոյություն չունի (օգնություն)

1. ↑

Semeniuk Ivan (7 October 2018)։ «The butterfly effect: How Canadians and their smartphones are helping scientists map species diversity»։ The Globe and Mail։ Արխիվացված է օրիգինալից 13 October 2018-ին։ Վերցված է 13 October 2018

1. ↑

Soroye Peter, Ahmed Najeeba, Kerr Jeremy T. (3 July 2018)։ «Opportunistic citizen science data transform understanding of species distributions, phenology, and diversity gradients for global change research»։ Global Change Biology 24 (11): 5281–5291։ Bibcode:2018GCBio..24.5281S։ PMID 29920854։ doi:10.1111/gcb.14358  |s2cid= պարամետրը գոյություն չունի (օգնություն)

1. ↑

Santos-Fernandez Edgar, Mengersen Kerrie (2021)։ «Understanding the reliability of citizen science observational data using item response models»։ Methods in Ecology and Evolution (անգլերեն) 12 (8): 1533–1548։ Bibcode:2021MEcEv..12.1533S։ ISSN 2041-210X։ doi:10.1111/2041-210X.13623  |s2cid= պարամետրը գոյություն չունի (օգնություն); |doi-access= պարամետրը գոյություն չունի (օգնություն)

1. ↑

Santos-Fernandez Edgar, Mengersen Kerrie (2021)։ «Understanding the reliability of citizen science observational data using item response models»։ Methods in Ecology and Evolution (անգլերեն) 12 (8): 1533–1548։ Bibcode:2021MEcEv..12.1533S։ ISSN 2041-210X։ doi:10.1111/2041-210X.13623  |s2cid= պարամետրը գոյություն չունի (օգնություն); |doi-access= պարամետրը գոյություն չունի (օգնություն)

1. ↑

Sumner Seirian, Bevan Peggy, Hart Adam G., Isaac Nicholas J.B. (September 2019)։ Leather Simon, ed.։ «Mapping species distributions in 2 weeks using citizen science»։ Insect Conservation and Diversity (անգլերեն) 12 (5): 382–388։ ISSN 1752-458X։ doi:10.1111/icad.12345  |s2cid= պարամետրը գոյություն չունի (օգնություն)

1. ↑

Cohn Jeffrey P. (2008)։ «Citizen Science: Can Volunteers do Real Research?»։ BioScience 58 (3): 192–197։ doi:10.1641/b580303։ Վերցված է 2022-04-04  |doi-access= պարամետրը գոյություն չունի (օգնություն); |s2cid= պարամետրը գոյություն չունի (օգնություն)

1. ↑

Sumner Seirian, Bevan Peggy, Hart Adam G., Isaac Nicholas J.B. (September 2019)։ Leather Simon, ed.։ «Mapping species distributions in 2 weeks using citizen science»։ Insect Conservation and Diversity (անգլերեն) 12 (5): 382–388։ ISSN 1752-458X։ doi:10.1111/icad.12345  |s2cid= պարամետրը գոյություն չունի (օգնություն)

1. ↑

Cohn Jeffrey P. (2008)։ «Citizen Science: Can Volunteers do Real Research?»։ BioScience 58 (3): 192–197։ doi:10.1641/b580303։ Վերցված է 2022-04-04  |doi-access= պարամետրը գոյություն չունի (օգնություն); |s2cid= պարամետրը գոյություն չունի (օգնություն)

1. ↑

Cooper, Caren B. et al. "Inclusion in citizen science: The conundrum of rebranding." Science 25 June 2021. Vol. 372, Issue 6549, pp. 1386–1388. doi:10.1126/science.abi6487 accessed 18 April 2023

1. ↑

Cooper, Caren B. et al. "Inclusion in citizen science: The conundrum of rebranding." Science 25 June 2021. Vol. 372, Issue 6549, pp. 1386–1388. doi:10.1126/science.abi6487 accessed 18 April 2023

1. ↑

A. E. Bowser, A. Wiggins (2015)։ «Privacy in Participatory Research: Advancing Policy to support Human Computation»։ Human Computation 2 (1): 19–44։ doi:10.15346/hc.v2i1.3  |doi-access= պարամետրը գոյություն չունի (օգնություն)

1. ↑

S. Hoffman (September 2014)։ «Citizen Science: The Law and Ethics of Public Access to Medical Big Data»։ Berkeley Technology Law Journal։ Case Legal Studies Research Paper No. 2014-21

1. ↑

T. Scassa, Chung H. (2015)։ «Managing Intellectual Property Rights in Citizen Science: A Guide for Researchers and Citizen Scientists»։ Woodrow Wilson International Center for Scholars։ Արխիվացված է օրիգինալից 5 July 2017-ին  |url-status= պարամետրը գոյություն չունի (օգնություն)

1. ↑

«CSA Working Group on Ethics»։ Citizen Science Association։ Արխիվացված է օրիգինալից 25 August 2017-ին։ Վերցված է 24 August 2017  |url-status= պարամետրը գոյություն չունի (օգնություն)

1. ↑

«ECSA Principles & Standards in Citizen Science: Sharing Best Practice & Building Capacity»։ ECSA։ Արխիվացված է օրիգինալից 18 August 2016-ին։ Վերցված է 18 August 2016  |url-status= պարամետրը գոյություն չունի (օգնություն)

1. ↑

European Citizen Science Association (September 2015)։ «10 Principles of Citizen Science (English)»։ ECSA։ Արխիվացված է օրիգինալից 22 August 2016-ին։ Վերցված է 18 August 2016  |url-status= պարամետրը գոյություն չունի (օգնություն)

1. ↑

«ECSA Documents»։ ECSA։ September 2015։ Արխիվացված է օրիգինալից 22 August 2016-ին։ Վերցված է 18 August 2016  |url-status= պարամետրը գոյություն չունի (օգնություն)

1. ↑

M. A. Graber, A. Graber (30 November 2012)։ «Internet-based crowdsourcing and research ethics:the case for IRB review»։ Journal of Medical Ethics 39 (2): 115–118։ PMID 23204319։ doi:10.1136/medethics-2012-100798  |s2cid= պարամետրը գոյություն չունի (օգնություն)

1. 1 2

«Ethical Issues in Citizen Science»։ Citizen Science: Theory and Practice (Ubiquity Press)։ 7 March 2019։ Վերցված է 12 March 2019

1. ↑

«East Asian Science, Technology and Society: an International Journal-Volume 13, Number 2, June 2019»։ Project MUSE

1. ↑

Fa-ti Fan, Shun-Ling Chen (1 June 2019)։ «Citizen, Science, and Citizen Science»։ East Asian Science, Technology and Society 13 (2): 181–193։ doi:10.1215/18752160-7542643  |s2cid= պարամետրը գոյություն չունի (օգնություն); |doi-access= պարամետրը գոյություն չունի (օգնություն)

1. 1 2

Dariusz Jemielniak, Aleksandra Przegalinska (18 February 2020)։ Collaborative Society։ MIT Press։ էջ 122։ ISBN 978-0-262-35645-9

1. ↑

Liabo Kristin, Ingold Anne, Roberts Helen (March 2018)։ «Co-production with 'vulnerable' groups: Balancing protection and participation»։ Health Science Reports (անգլերեն) 1 (3): e19։ PMC 6266358 Ստուգեք |pmc=-ի արժեքը (օգնություն)։ PMID 30623060 Ստուգեք |pmid=-ի արժեքը (օգնություն)։ doi:10.1002/hsr2.19

1. ↑

R. Bonney, T. B. Phillips, H. L. Ballard, J. W. Enck (1 January 2016)։ «Can citizen science enhance public understanding of science?»։ Public Understanding of Science 25 (1): 2–16։ PMID 26445860։ doi:10.1177/0963662515607406  |s2cid= պարամետրը գոյություն չունի (օգնություն); |doi-access= պարամետրը գոյություն չունի (օգնություն)

1. 1 2 3 4 5

Henry Sauermann, Chiara Franzoni (20 January 2015)։ «Crowd science user contribution patterns and their implications»։ Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America 112 (3): 679–684։ Bibcode:2015PNAS..112..679S։ PMC 4311847։ PMID 25561529։ doi:10.1073/pnas.1408907112  |doi-access= պարամետրը գոյություն չունի (օգնություն)

1. 1 2 3

J. Theobald, A. K. Ettinger, H. K. Burgess, L. B. DeBey, N. R. Schmidt, H. E. Froehlich, C. Wagner, J. HilleRisLambers, J. Tewksbury, M. A. Harsch, J. K. Parrish (1 January 2015)։ «Global change and local solutions: Tapping the unrealized potential of citizen science for biodiversity research»։ Biological Conservation 181 (2015): 236–244։ doi:10.1016/j.biocon.2014.10.021  |doi-access= պարամետրը գոյություն չունի (օգնություն)

1. ↑

R. Bonney, T.B. Phillips, J. Enck, J. Shirk, N. Trautmann (1 January 2015)։ «Citizen Science and Youth Education»։ Center for Advancement of Informal Science Education։ Արխիվացված է օրիգինալից 22 January 2018-ին։ Վերցված է 21 January 2018  |url-status= պարամետրը գոյություն չունի (օգնություն)

1. ↑

A. Ruck (25 August 2016)։ «School-based Citizen Science and its Contribution to Environmental Education Outcomes: a Literature Review»։ European Educational Research Association։ Արխիվացված է օրիգինալից 22 January 2018-ին։ Վերցված է 21 January 2018  |url-status= պարամետրը գոյություն չունի (օգնություն)

1. ↑

P. Cain, Y.Glass, J. Nider, S. Prakash, L. Rice (2012)։ «Hands-on Activity: Citizen Science with Zooniverse»։ Kansas State University։ Արխիվացված է օրիգինալից 22 January 2018-ին։ Վերցված է 21 January 2018  |url-status= պարամետրը գոյություն չունի (օգնություն)

1. ↑

N. Trautmann, J. Fee, T.M. Tomasek, N.L.R. Bergey (28 February 2014)։ Citizen Science: 15 Lessons That Bring Biology to Life։ National Science Teachers Association։ ISBN 9781936959082

1. ↑

«Citizen Science Toolkit»։ California Academy of Sciences։ 2015։ Արխիվացված է օրիգինալից 22 January 2018-ին։ Վերցված է 21 January 2018  |url-status= պարամետրը գոյություն չունի (օգնություն)

1. ↑

«Lesson Plans – Citizen Science»։ NASA։ 7 November 2017։ Արխիվացված է օրիգինալից 10 July 2017-ին։ Վերցված է 21 January 2018  |url-status= պարամետրը գոյություն չունի (օգնություն)

1. 1 2

M.P. Mueller, D.J. Tippins (23 November 2011)։ «Citizen Science, Ecojustice, and Science Education: Rethinking an Education from Nowhere»։ Second International Handbook of Science Education 24։ Springer International Handbooks of Education։ էջեր 865–882։ ISBN 978-1-4020-9040-0։ doi:10.1007/978-1-4020-9041-7_58

1. 1 2

S.A. Gray, K. Nicosia, R.C. Jordan (August 2012)։ «Lessons Learned from Citizen Science in the Classroom»։ Democracy and Education 20 (2)։ Արխիվացված է օրիգինալից 23 January 2018-ին  |url-status= պարամետրը գոյություն չունի (օգնություն)

1. ↑

M.P. Mueller, D. Tippins, L.A. Bryan (2012)։ «The Future of Citizen Science»։ Democracy and Education 20 (1)

1. 1 2 3

Edwards Richard (21 January 2016)։ «Citizen science and lifelong learning»։ Studies in the Education of Adults 46 (2): 132–144։ doi:10.1080/02660830.2014.11661662  |s2cid= պարամետրը գոյություն չունի (օգնություն)

1. 1 2 3

H.R. Shah, L.R. Martinez (March 2015)։ «Current Approaches in Implementing Citizen Science in the Classroom»։ Microbiology & Biology Education 17 (1): 17–22։ PMC 4798802։ PMID 27047583։ doi:10.1128/jmbe.v17i1.1032

1. 1 2 3

N. Mitchell, M. Triska, A. Liberatore, L. Ashcroft, R. Weatherill, N. Longnecker (1 November 2017)։ «Benefits and Challenges of Incorporating Citizen Science into University Education»։ PLOS ONE 12 (11): e0186285։ Bibcode:2017PLoSO..1286285M։ PMC 5665417 Ստուգեք |pmc=-ի արժեքը (օգնություն)։ PMID 29091933։ doi:10.1371/journal.pone.0186285  |doi-access= պարամետրը գոյություն չունի (օգնություն)

1. 1 2 3

Strasser Bruno J., Baudry Jérôme, Mahr Dana, Sanchez Gabriela, Tancoigne Elise (2018-10-30)։ «'Citizen Science'? Rethinking Science and Public Participation»։ Science & Technology Studies: 52–76։ ISSN 2243-4690։ doi:10.23987/sts.60425  |doi-access= պարամետրը գոյություն չունի (օգնություն); |s2cid= պարամետրը գոյություն չունի (օգնություն)

1. ↑

Mark Piesing (16 November 2020)։ «The rise of citizen science: can the public help solve our biggest problems?»։ Guardian News & Media Limited։ Վերցված է 18 November 2020

1. ↑

Fecko Kristin Meece (August 2014)։ «The relevance of Benjamin Franklin's and Thomas Jefferson's Technical Writing for Modern Communicators»։ Electronic Theses and Dissertations

1. ↑

Paul Feyerband (1993)։ Against Method։ Verso (3rd edition։ էջ 2։ ISBN 0-86091-481-X

1. ↑

Erwin Chargaff (1978)։ Heraclitean fire: sketches from a life before nature։ New York: Rockefeller University Press։ ISBN 978-0-87470-029-9 ^{[Հղում աղբյուրներին]}

1. ↑

Mims III Forrest M. (1999)։ «Amateur Science—Strong Tradition, Bright Future»։ Science 284 (5411): 55–56։ Bibcode:1999Sci...284...55M։ doi:10.1126/science.284.5411.55։ «Astronomy has traditionally been among the most fertile fields for serious amateurs [...]»  |s2cid= պարամետրը գոյություն չունի (օգնություն)

1. ↑

Kyba Christopher C. M., Wagner Janna M., Kuechly Helga U., Walker Constance E., Elvidge Christopher D., Falchi Fabio, Ruhtz Thomas, Fischer Jürgen, Hölker Franz (16 May 2013)։ «Citizen Science Provides Valuable Data for Monitoring Global Night Sky Luminance»։ Scientific Reports 3 (1): 1835։ Bibcode:2013NatSR...3E1835K։ PMC 3655480։ PMID 23677222։ doi:10.1038/srep01835

1. ↑

Ściężor T. (11 October 2013)։ «A new astronomical method for determining the brightness of the night sky and its application to study long-term changes in the level of light pollution»։ Monthly Notices of the Royal Astronomical Society 435 (1): 303–310։ Bibcode:2013MNRAS.435..303S։ doi:10.1093/mnras/stt1297  |doi-access= պարամետրը գոյություն չունի (օգնություն)

1. ↑

«The Americal Meteor Society»։ Արխիվացված է օրիգինալից 22 August 2006-ին։ Վերցված է 24 August 2006 |url-status= պարամետրը գոյություն չունի (օգնություն)

1. ↑

Lodriguss Jerry։ «Catching the Light: Astrophotography»։ Արխիվացված է օրիգինալից 1 September 2006-ին։ Վերցված է 24 August 2006 |url-status= պարամետրը գոյություն չունի (օգնություն)

1. ↑

«The Origins and Future of the Citizen Sky Project»։ AAVSO

1. ↑

«Project PoSSUM | Citizen-Science Astronautics» (en-US)։ Վերցված է 2021-05-07

1. ↑

«UK Butterfly Monitoring Scheme»։ The UK Butterfly Monitoring Scheme։ Վերցված է 28 July 2022

1. ↑

Ries Leslie։ «Analyzing the NABA Butterfly Count Data»։ Արխիվացված է օրիգինալից 23 December 2016-ին։ Վերցված է 29 December 2014  |url-status= պարամետրը գոյություն չունի (օգնություն)

1. ↑

«Goal 1: Track all North American butterfly monitoring»։ Արխիվացված է օրիգինալից 30 December 2014-ին։ Վերցված է 29 December 2014  |url-status= պարամետրը գոյություն չունի (օգնություն)

1. ↑

«eButterfly Homepage»։ Արխիվացված է օրիգինալից 8 April 2014-ին  |url-status= պարամետրը գոյություն չունի (օգնություն)

1. ↑

«Monarch Watch Homepage»։ Արխիվացված է օրիգինալից 12 November 2007-ին։ Վերցված է 1 January 2015 |url-status= պարամետրը գոյություն չունի (օգնություն)

1. ↑

«The Cape May Monarch Monitoring Project»։ New Jersey Audubon Research Department, and the Cape May Bird Observatory։ Արխիվացված է օրիգինալից 6 October 2014-ին։ Վերցված է 4 October 2014  |url-status= պարամետրը գոյություն չունի (օգնություն)

1. ↑

Rüdisser Johannes, Tasser Erich, Walde Janette, Huemer Peter, Lechner Kurt, Ortner Alois, Tappeiner Ulrike (10 July 2017)։ «Simplified and still meaningful: assessing butterfly habitat quality in grasslands with data collected by pupils»։ Journal of Insect Conservation 21 (4): 677–688։ doi:10.1007/s10841-017-0010-3  |s2cid= պարամետրը գոյություն չունի (օգնություն); |doi-access= պարամետրը գոյություն չունի (օգնություն)

1. ↑

Bonney Rick, LaBranche Melinda S. (1 May 2004)։ «Citizen Science: Involving the Public in Research»։ Informal Science։ Արխիվացված է օրիգինալից 18 June 2019-ին։ Վերցված է 21 November 2019  |url-status= պարամետրը գոյություն չունի (օգնություն)

1. ↑

Barreto Claudia, Fastovsky David E., Sheehan Peter M. (31 January 2018)։ «A Model for Integrating the Public into Scientific Research»։ Journal of Geoscience Education 51 (1): 71–75։ doi:10.5408/1089-9995-51.1.71  |s2cid= պարամետրը գոյություն չունի (օգնություն)

1. ↑

McCaffrey Rachel E. (December 2005)։ «Urban Habitats -- Using Citizen Science in Urban Bird Studies»։ Urban Habitats 3 (1): 70–86

1. ↑

«North American Bird Phenology Program»։ Արխիվացված է օրիգինալից 29 July 2016-ին։ Վերցված է 30 July 2016 |url-status= պարամետրը գոյություն չունի (օգնություն)

1. ↑

Wargo Brian M. (2016)։ "Bird!": An Exploration of Hawkwatching։ McKees Rocks: BMW Endeavors, LLC։ ISBN 978-1-945226-00-7

1. ↑

Devictor V., Whittaker R. J., Bel trame C. (2010)։ «Beyond scarcity: citizen science programmes as useful tools for conservation biogeography»։ Diversity and Distributions 16 (3): 354–362։ Bibcode:2010DivDi..16..354D։ doi:10.1111/j.1472-4642.2009.00615.x  |doi-access= պարամետրը գոյություն չունի (օգնություն)

1. ↑

Jiguet Frédéric, Devictor Vincent, Julliard Romain, Couvet Denis (October 2012)։ «French citizens monitoring ordinary birds provide tools for conservation and ecological sciences»։ Acta Oecologica 44: 58–66։ Bibcode:2012AcO....44...58J։ doi:10.1016/j.actao.2011.05.003  |s2cid= պարամետրը գոյություն չունի (օգնություն)

1. ↑

«Australian birdlife»։ 16 July 2014։ Վերցված է 30 December 2015

1. ↑

Wendelken Photo Peter W.։ «Overview»։ NestWatch (անգլերեն)։ Վերցված է 2021-05-06

1. ↑

«Marine Debris Tracker»։ Marine Debris Tracker։ Արխիվացված է օրիգինալից 27 December 2017-ին։ Վերցված է 19 March 2018  |url-status= պարամետրը գոյություն չունի (օգնություն)

1. ↑

Lauro Federico M., Senstius Svend Jacob, Cullen Jay, Neches Russell, Jensen Rachelle M., Brown Mark V., Darling Aaron E., Givskov Michael, McDougald Diane (9 September 2014)։ «The Common Oceanographer: Crowdsourcing the Collection of Oceanographic Data»։ PLOS Biol 12 (9): e1001947։ PMC 4159111։ PMID 25203659։ doi:10.1371/journal.pbio.1001947  |doi-access= պարամետրը գոյություն չունի (օգնություն)

1. ↑

«Monitoring through many eyes project homepage»։ Queensland Government, Queensland University of Technology, CRCSI։ Արխիվացված է օրիգինալից 1 March 2017-ին։ Վերցված է 10 May 2017 |url-status= պարամետրը գոյություն չունի (օգնություն)

1. ↑

«Volunteers help to ensure national marine sanctuaries remain America's underwater treasures for future generations»։ National Ocean Servi, NOAA, Department of Commerce։ Արխիվացված է օրիգինալից 6 September 2017-ին։ Վերցված է 5 September 2017  |url-status= պարամետրը գոյություն չունի (օգնություն)

1. ↑

Bourjon Philippe, Ducarme Frédéric, Quod Jean-Pascal, Sweet Michael (2018)։ «Involving recreational snorkelers in inventory improvement or creation: a case study in the Indian Ocean»։ Cahiers de Biologie Marine 59: 451–460։ doi:10.21411/CBM.A.B05FC714

1. ↑

Page Michael Le։ «Home aquarium hobbyists are helping save 30 rare fish from extinction»։ New Scientist (en-US)։ Վերցված է 2020-09-30

1. ↑

«PlanetCatfish • home of aquarium catfishes»։ www.planetcatfish.com (en-gb)։ Վերցված է 2020-09-30

1. ↑

«Main Index | Freshwater Fishes of Mexico»։ mexfish.info։ Վերցված է 2020-09-30

1. ↑

Dr Jean H. HUBER։ «Huber's Killi-Data online - All available information on Killifish»։ www.killi-data.org (en-US)։ Վերցված է 2020-09-30

1. ↑

«Main Index | Cichlid Room Companion»։ cichlidae.com։ Վերցված է 2020-09-30

1. ↑

«The hidden ark: How a grassroots initiative can help save fish from extinction»։ EurekAlert! (անգլերեն)։ Վերցված է 2020-09-30

1. ↑

Maceda-Veiga Alberto, Domínguez-Domínguez Omar, Escribano-Alacid Josep, Lyons John (2014-09-08)։ «The aquarium hobby: can sinners become saints in freshwater fish conservation?»։ Fish and Fisheries 17 (3): 860–874։ ISSN 1467-2960։ doi:10.1111/faf.12097

1. ↑

«CARES Fish Preservation Program – The CARES Preservation Program is about fish and it is about people» (en-US)։ Վերցված է 2020-09-30

1. ↑

«FieldScope»։ frogwatch.next.fieldscope.org։ Վերցված է 2021-05-06

1. 1 2

«Reef Life Survey»։ Reef Life Survey։ 2022։ Վերցված է 15 October 2022

1. ↑

«Parks Victoria Sea Search»։ Parks Victoria։ Վերցված է 15 October 2022

1. ↑

«Landscape South Australia Kangaroo Island»։ The Landscape Boards South Australia։ 2022։ Վերցված է 15 October 2022

1. ↑

«AODN Portal»։ Australian Ocean DATA Network։ 2022։ Վերցված է 15 October 2022

1. ↑

Gosset William S. (1936)։ «Co-Operation in Large-Scale Experiments»։ Supplement to the Journal of the Royal Statistical Society 3 (2): 115–136։ JSTOR 2983667։ doi:10.2307/2983667

1. ↑

Ryan S.F, Adamson N.L., Aktipis A., Andersen L.K., Austin R., Barnes L., Beasley M.R., Bedell K.D., Briggs S., Chapman B. (2018)։ «The role of citizen science in addressing grand challenges in food and agriculture research»։ Proceedings of the Royal Society B 285 (1891): 20181977։ PMC 6253361 Ստուգեք |pmc=-ի արժեքը (օգնություն)։ PMID 30464064 Ստուգեք |pmid=-ի արժեքը (օգնություն)։ doi:10.1098/rspb.2018.1977

1. ↑

van Etten Jacob, de Sousa Kauê, Aguilar Amílcar, Barrios Mirna, Coto Allan, Dell'Acqua Matteo, Fadda Carlo, Gebrehawaryat Yosef, van de Gevel Jeske, Gupta Arnab, Kiros Afewerki Y., Madriz Brandon, Mathur Prem, Mengistu Dejene K., Mercado Leida, Nurhisen Mohammed Jemal, Paliwal Ambica, Pè Mario Enrico, Quirós Carlos F., Rosas Juan Carlos, Sharma Neeraj, Singh S.S., Solanki Iswhar S., Steinke Jonathan (2019)։ «Crop variety management for climate adaptation supported by citizen science»։ Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America 285 (1891): 4194–4199։ Bibcode:2019PNAS..116.4194V։ PMC 6410884 Ստուգեք |pmc=-ի արժեքը (օգնություն)։ PMID 30782795 Ստուգեք |pmid=-ի արժեքը (օգնություն)։ doi:10.1073/pnas.1813720116  |doi-access= պարամետրը գոյություն չունի (օգնություն)

1. ↑

«AnnoTate homepage»։ Zooniverse։ Արխիվացված է օրիգինալից 7 May 2016-ին։ Վերցված է 2 June 2016  |url-status= պարամետրը գոյություն չունի (օգնություն)

1. ↑

«ARTigo homepage»։ ARTigo։ Արխիվացված է օրիգինալից 1 June 2016-ին։ Վերցված է 2 June 2016  |url-status= պարամետրը գոյություն չունի (օգնություն)

1. ↑

Chandler Mark (2017)։ «Contribution of citizen science towards international biodiversity monitoring»։ Biological Conservation 213: 280–294։ doi:10.1016/j.biocon.2016.09.004  |doi-access= պարամետրը գոյություն չունի (օգնություն)

1. ↑

Vermeersch Billaud (2020)։ «Citizen science involving farmers as a means to document temporal trends in farmland biodiversity and relate them to agricultural practices»։ Journal of Applied Ecology 58 (2): 261–273։ doi:10.1111/1365-2664.13746  |s2cid= պարամետրը գոյություն չունի (օգնություն)

1. ↑

Mayadunnage Sujatha, Stannard Hayley J., West Peter, Old Julie M. (2022)։ «Identification of roadkill hotspots and the factors affecting wombat vehicle collisions using the citizen science tool, WomSAT»։ Australian Mammalogy (անգլերեն) 45 (1): 53–61։ doi:10.1071/AM22001

1. ↑

Mayadunnage Sujatha, Stannard Hayley J., West Peter, Old Julie M. (2023)։ «Spatial and temporal patterns of sarcoptic mange in wombats using the citizen science tool, WomSAT»։ Integrative Zoology (անգլերեն)։ PMID 37865949 Ստուգեք |pmid=-ի արժեքը (օգնություն)։ doi:10.1111/1749-4877.12776  |doi-access= պարամետրը գոյություն չունի (օգնություն); |s2cid= պարամետրը գոյություն չունի (օգնություն)

1. ↑

Pernat Nadja, Kampen Helge, Jeschke Jonathan, Werner Doreen (2020)։ «Citizen science versus professional data collection: Comparison of approaches to mosquito monitoring in Germany»։ Journal of Applied Ecology 58 (2): 214–223։ doi:10.1111/1365-2664.13767  |doi-access= պարամետրը գոյություն չունի (օգնություն)

1. ↑

Pii Kathrine Hoffmann, Schou Lone Helle, Piil Karin, Jarden Mary (February 2019)։ «Current trends in patient and public involvement in cancer research: A systematic review»։ Health Expectations 22 (1): 3–20։ PMC 6351419 Ստուգեք |pmc=-ի արժեքը (օգնություն)։ PMID 30378234 Ստուգեք |pmid=-ի արժեքը (օգնություն)։ doi:10.1111/hex.12841

1. ↑

Boivin Antoine, L'Espérance Audrey, Gauvin François-Pierre, Dumez Vincent, Macaulay Ann C., Lehoux Pascale, Abelson Julia (December 2018)։ «Patient and public engagement in research and health system decision making: A systematic review of evaluation tools»։ Health Expectations (անգլերեն) 21 (6): 1075–1084։ PMC 6250878 Ստուգեք |pmc=-ի արժեքը (օգնություն)։ PMID 30062858 Ստուգեք |pmid=-ի արժեքը (օգնություն)։ doi:10.1111/hex.12804

1. ↑

Staley Kristina, Elliott Jim, Stewart Derek, Wilson Roger (2021-06-14)։ «Who should I involve in my research and why? Patients, carers or the public?»։ Research Involvement and Engagement 7 (1): 41։ ISSN 2056-7529։ PMC 8202960 Ստուգեք |pmc=-ի արժեքը (օգնություն)։ PMID 34127074 Ստուգեք |pmid=-ի արժեքը (օգնություն)։ doi:10.1186/s40900-021-00282-1  |doi-access= պարամետրը գոյություն չունի (օգնություն)

1. 1 2

Dan Drollette (29 March 2012)։ «Citizen science enters a new era»։ BBC։ Արխիվացված է օրիգինալից 18 October 2014-ին։ Վերցված է 4 October 2014  |url-status= պարամետրը գոյություն չունի (օգնություն)

1. ↑

Pearce J. M. (13 September 2012)։ «Building Research Equipment with Free, Open-Source Hardware»։ Science 337 (6100): 1303–1304։ Bibcode:2012Sci...337.1303P։ PMID 22984059։ doi:10.1126/science.1228183  |s2cid= պարամետրը գոյություն չունի (օգնություն)

1. ↑

Pearce J. M. (April 2016)։ «Return on investment for open source scientific hardware development»։ Science and Public Policy 43 (2): 192–195։ doi:10.1093/scipol/scv034

1. 1 2

Baden Tom, Chagas Andre Maia, Gage Greg, Marzullo Timothy, Prieto-Godino Lucia L., Euler Thomas (20 March 2015)։ «Open Labware: 3-D Printing Your Own Lab Equipment»։ PLOS Biology 13 (3): e1002086։ PMC 4368627։ PMID 25794301։ doi:10.1371/journal.pbio.1002086  |doi-access= պարամետրը գոյություն չունի (օգնություն)

1. 1 2

«About Public Lab»։ Public Lab։ Վերցված է 2 March 2022

1. ↑

Damase Tulsi R., Stephens Daniel, Spencer Adam, Allen Peter B. (31 August 2015)։ «Open source and DIY hardware for DNA nanotechnology labs»։ Journal of Biological Methods 2 (3): 24։ PMC 4598940։ PMID 26457320։ doi:10.14440/jbm.2015.72

1. ↑

Zhang Chenlong, Anzalone Nicholas C., Faria Rodrigo P., Pearce Joshua M., de Brevern Alexandre G. (27 March 2013)։ «Open-Source 3D-Printable Optics Equipment»։ PLOS ONE 8 (3): e59840։ Bibcode:2013PLoSO...859840Z։ PMC 3609802։ PMID 23544104։ doi:10.1371/journal.pone.0059840  |doi-access= պարամետրը գոյություն չունի (օգնություն)

1. ↑

Wells Spencer (2013)։ «The Genographic Project and the Rise of Citizen Science»։ Southern California Genealogical Society (SCGS)։ Արխիվացված է օրիգինալից 10 July 2013-ին։ Վերցված է 10 July 2013 |url-status= պարամետրը գոյություն չունի (օգնություն)

1. ↑

King Turi E., Jobling Mark A. (2009)։ «What's in a name? Y chromosomes, surnames and the genetic genealogy revolution»։ Trends in Genetics 25 (8): 351–60։ PMID 19665817։ doi:10.1016/j.tig.2009.06.003։ «The International Society of Genetic Genealogy <http://www.isogg.org> advocates the use of genetics as a tool for genealogical research, and provides a support network for genetic genealogists. It hosts the ISOGG Y-haplogroup tree, which has the virtue of being regularly updated.»  |hdl= պարամետրը գոյություն չունի (օգնություն)

1. ↑

Mendez Fernando L., Krahn Thomas, Schrack Bonnie, Krahn Astrid-Maria, Veeramah Krishna R., Woerner August E., Fomine Forka Leypey Mathew, Bradman Neil, Thomas Mark G., Karafet Tatiana M., Hammer Michael F. (March 2013)։ «An African American Paternal Lineage Adds an Extremely Ancient Root to the Human Y Chromosome Phylogenetic Tree»։ The American Journal of Human Genetics 92 (3): 454–459։ PMC 3591855։ PMID 23453668։ doi:10.1016/j.ajhg.2013.02.002

1. ↑

«Astro Drone - A Crowdsourcing Game to Improve Visual Algorithms»։ European Space Agency։ Արխիվացված է օրիգինալից 11 November 2017-ին։ Վերցված է 17 January 2018  |url-status= պարամետրը գոյություն չունի (օգնություն)

1. 1 2

«Citizens in Space»։ Citizensinspace։ Արխիվացված է օրիգինալից 27 August 2014-ին։ Վերցված է 15 September 2014 |url-status= պարամետրը գոյություն չունի (օգնություն)

1. ↑

«'Teachers in Space' becomes 'Citizens in Space'»։ Citizensinspace.org։ February 2012։ Արխիվացված է օրիգինալից 26 October 2012-ին։ Վերցված է 6 November 2012  |url-status= պարամետրը գոյություն չունի (օգնություն)

1. ↑

«About CitizenScience.gov | CitizenScience.gov»։ www.citizenscience.gov (անգլերեն)։ Վերցված է 2021-05-06

1. ↑

Fien, J.; Smith, T. F.; Lazarow, N. S.; Pembleton, J.; Rosenthal, K; Alcock, D.; Thomsen, D. C.; Hudson, K. և այլք։ (2003). The Citizen Science Toolbox : Citizen Science: Linking communities, scientists and decision-makers(Report). http://research.usc.edu.au/vital/access/manager/Repository/usc:1413.

1. ↑

Tinati Ramine, Luczak-Roesch Markus, Simperl Elena, Hall Wendy (2016)։ «Because science is awesome»։ Proceedings of the 8th ACM Conference on Web Science - Web Sci '16։ էջեր 45–54։ ISBN 9781450342087։ doi:10.1145/2908131.2908151  |s2cid= պարամետրը գոյություն չունի (օգնություն)

1. ↑

«Science at Home - About Us»։ Science at Home։ Արխիվացված է օրիգինալից 18 May 2017-ին։ Վերցված է 17 January 2018  |url-status= պարամետրը գոյություն չունի (օգնություն)

1. ↑

«CODER - AU Ideas Center for Community Driven Research»։ au.dk։ Արխիվացված է օրիգինալից 11 September 2017-ին  |url-status= պարամետրը գոյություն չունի (օգնություն)

1. ↑

«The Internet's hidden science factory»։ PBS NewsHour (en-US)։ Արխիվացված է օրիգինալից 11 September 2017-ին։ Վերցված է 2017-09-11  |url-status= պարամետրը գոյություն չունի (օգնություն)

1. ↑

Bohannon J. (9 June 2016)։ «Mechanical Turk upends social sciences»։ Science 352 (6291): 1263–1264։ Bibcode:2016Sci...352.1263B։ PMID 27284175։ doi:10.1126/science.352.6291.1263

1. ↑

Jacquet Jennifer։ «The pros & cons of Amazon Mechanical Turk for scientific surveys»։ Scientific American Blog Network (անգլերեն)։ Արխիվացված է օրիգինալից 11 September 2017-ին։ Վերցված է 2017-09-11  |url-status= պարամետրը գոյություն չունի (օգնություն)

1. ↑

Michael Buhrmester, Tracy Kwang, Samuel D. Gosling (2011)։ «Amazon's Mechanical Turk: A New Source of Inexpensive, Yet High-Quality, Data?»։ Perspectives on Psychological Science 6 (1): 3–5։ PMID 26162106։ doi:10.1177/1745691610393980։ Արխիվացված է օրիգինալից 29 July 2016-ին։ Վերցված է 2017-09-11 – via SAGE  |s2cid= պարամետրը գոյություն չունի (օգնություն); |url-status= պարամետրը գոյություն չունի (օգնություն)

1. ↑

"Citizen scientists" watch for signs of climate change Archived 11 April 2008 at the Wayback Machine., The Christian Science Monitor, 10 April 2008.

1. ↑

Ballard, H., Pilz, D., Jones, E.T., and Getz, C. (2005). Training Curriculum for Scientists and Managers: Broadening Participation in Biological Monitoring. Corvallis, OR: Institute for Culture and Ecology.

1. ↑

Cooper C. B., Dickinson J., Phillips T., Bonney R. (2007)։ «Citizen Science as a Tool for Conservation in Residential Ecosystems»։ Ecology and Society 12 (2)։ doi:10.5751/es-02197-120211  |hdl-access= պարամետրը գոյություն չունի (օգնություն); |hdl= պարամետրը գոյություն չունի (օգնություն); |doi-access= պարամետրը գոյություն չունի (օգնություն)

1. ↑

Firehock K., West J. (1995)։ «A Brief History of Volunteer Biological Water Monitoring Using Macroinvertebrates»։ Journal of the North American Benthological Society 14 (1): 197–202։ JSTOR 1467734։ doi:10.2307/1467734  |s2cid= պարամետրը գոյություն չունի (օգնություն)

1. ↑

«BugGuide System Statistics»։ Iowa State University։ 15 October 2022։ Վերցված է 15 October 2022

1. ↑

«inaturalist.org Competitive Analysis, Marketing Mix and Traffic - Alexa»։ www.alexa.com։ Արխիվացված է օրիգինալից 28 July 2019-ին։ Վերցված է 10 September 2019  |url-status= պարամետրը գոյություն չունի (օգնություն)

1. ↑

«New Zooniverse projects – Bat Detective and Click to Cure»։ European Space Education Resource Office։ 30 October 2012։ Արխիվացված է օրիգինալից 14 October 2014-ին։ Վերցված է 8 October 2014  |url-status= պարամետրը գոյություն չունի (օգնություն)

1. ↑

Tinati Ramine, Van Kleek Max, Simperl Elena, Luczak-Rösch Markus, Simpson Robert, Shadbolt Nigel (2015)։ «Designing for Citizen Data Analysis»։ Proceedings of the 33rd Annual ACM Conference on Human Factors in Computing Systems - CHI '15։ էջեր 4069–4078։ ISBN 9781450331456։ doi:10.1145/2702123.2702420  |s2cid= պարամետրը գոյություն չունի (օգնություն)

1. ↑

«Citizen Science Alliance website»։ Արխիվացված է օրիգինալից 12 August 2014-ին։ Վերցված է 28 September 2014  |url-status= պարամետրը գոյություն չունի (օգնություն)

1. ↑

Lintott Chris (29 June 2015)։ «A Whole New Zooniverse»։ Zooniverse Blog։ Արխիվացված է օրիգինալից 17 June 2016-ին։ Վերցված է 15 June 2016  |url-status= պարամետրը գոյություն չունի (օգնություն)

1. ↑

«Zooniverse Project Builder Policies, or So You Want To Launch a Project?»։ Zooniverse։ Արխիվացված է օրիգինալից 17 June 2016-ին։ Վերցված է 15 June 2016 |url-status= պարամետրը գոյություն չունի (օգնություն)

1. ↑

«About Us»։ cosmoquest.org։ 11 February 2014։ Արխիվացված է օրիգինալից 3 August 2016-ին  |url-status= պարամետրը գոյություն չունի (օգնություն)

1. ↑

Scifabric։ «crowdcrafting»։ Արխիվացված է օրիգինալից 2 November 2017-ին։ Վերցված է 2014-10-04 |url-status= պարամետրը գոյություն չունի (օգնություն)

1. ↑

Shuttleworth Foundation։ «PyBossa»։ pybossa.com։ Արխիվացված է օրիգինալից 5 January 2018-ին  |url-status= պարամետրը գոյություն չունի (օգնություն)

1. ↑

Project Soothe։ «Participate in Project Soothe»։ projectsoothe.com։ Արխիվացված է օրիգինալից 19 January 2018-ին  |url-status= պարամետրը գոյություն չունի (օգնություն)

1. ↑

Liu Hai-Ying, Kobernus Mike (2014)։ «A conceptual approach to a citizens' observatory – supporting community-based environmental governance»։ Environ Health 13 (1): 107։ Bibcode:2014EnvHe..13..107L։ PMC 4320485։ PMID 25495204։ doi:10.1186/1476-069X-13-107  |doi-access= պարամետրը գոյություն չունի (օգնություն)

1. ↑

Liberatore Andrea, Bowkett Erin, MacLeod Catriona J., Spurr Eric, Longnecker Nancy (2018)։ «Social Media as a Platform for a Citizen Science Community of Practice»։ Citizen Science: Theory and Practice 3: 3։ doi:10.5334/cstp.108  |s2cid= պարամետրը գոյություն չունի (օգնություն); |doi-access= պարամետրը գոյություն չունի (օգնություն)

1. ↑

«San Francisco Parks Alliance ParkScan»։ San Francisco Parks Alliance։ 2014։ Արխիվացված է օրիգինալից 5 August 2016-ին։ Վերցված է 5 August 2016  |url-status= պարամետրը գոյություն չունի (օգնություն)

1. ↑

«The Wildlab»։ The Wildlab։ 2016։ Արխիվացված է օրիգինալից 24 August 2016-ին։ Վերցված է 5 August 2016 |url-status= պարամետրը գոյություն չունի (օգնություն)

1. ↑

«Project Noah»։ Networked Organisms։ 2016։ Արխիվացված է օրիգինալից 12 August 2016-ին։ Վերցված է 5 August 2016 |url-status= պարամետրը գոյություն չունի (օգնություն)

1. ↑

Rozell Ned (2 April 2015)։ «Citizen science meets the aurora»։ University of Alaska Fairbanks Geophysical Institute։ Արխիվացված է օրիգինալից 31 July 2017-ին  |url-status= պարամետրը գոյություն չունի (օգնություն)

1. ↑

«Citizen science: Chandra Clarke at TEDxChathamKent»։ YouTube։ 14 March 2014։ Արխիվացված է օրիգինալից 1 August 2014-ին։ Վերցված է 15 September 2014  |url-status= պարամետրը գոյություն չունի (օգնություն)

1. ↑

O'Hanlon Larry (1 May 2013)։ «Turn Yourself into a Skyglow Meter»։ Discovery News։ Արխիվացված է օրիգինալից 3 May 2013-ին։ Վերցված է 8 May 2013  |url-status= պարամետրը գոյություն չունի (օգնություն)

1. 1 2 3

«The Crowd and the Cloud»։ The Crowd and the Cloud։ Արխիվացված է օրիգինալից 25 April 2017-ին։ Վերցված է 24 April 2017  |url-status= պարամետրը գոյություն չունի (օգնություն)

1. ↑

«EMSC History»։ The European-Mediterranean Seismological Centre։ Արխիվացված է օրիգինալից 8 September 2017-ին։ Վերցված է 16 January 2018  |url-status= պարամետրը գոյություն չունի (օգնություն)

1. ↑

Bossu Rémy, Roussel Frédéric, Fallou Laure (June 2018)։ «LastQuake: From rapid information to global seismic risk reduction»։ International Journal of Disaster Risk Reduction (անգլերեն) 28: 32–42։ Bibcode:2018IJDRR..28...32B։ doi:10.1016/j.ijdrr.2018.02.024  |doi-access= պարամետրը գոյություն չունի (օգնություն)

1. 1 2

Shinbrot, XA, Muñoz-Villers, L, Mayer, A, López-Purata, M, Jones, K, López-Ramírez, S, Alcocer-Lezama, C, Ramos-Escobedo, M and Manson, R. 2020. Quiahua, the First Citizen Science Rainfall Monitoring Network in Mexico: Filling Critical Gaps in Rainfall Data for Evaluating a Payment for Hydrologic Services Program. Citizen Science: Theory and Practice, 5(1): 19, pp. 1–15. DOI: https://doi.org/10.5334/cstp.316

1. ↑

Starkey Eleanor, Parkin Geoff, Birkinshaw Steve, Large Andy, Quinn Paul, Gibson Ceri (2017)։ «Demonstrating the value of community-based ('citizen science') observations for catchment modelling and characterisation»։ Journal of Hydrology 548: 801–817։ Bibcode:2017JHyd..548..801S։ doi:10.1016/j.jhydrol.2017.03.019  |doi-access= պարամետրը գոյություն չունի (օգնություն)

1. ↑

«Community Involvement in UK Catchment Management»։ Foundation for Water Research։ Արխիվացված է օրիգինալից 28 April 2017-ին։ Վերցված է 27 April 2017  |url-status= պարամետրը գոյություն չունի (օգնություն)

1. ↑

Albus Kelly, Thompson Ruthanne, Mitchell Forrest, Kennedy James, Ponette-Gonzalez Alexandra (29 January 2020)։ «Accuracy of long-term volunteer water monitoring data: A multiscale analysis from a statewide citizen science program»։ PLOS ONE 15 (1): 16։ Bibcode:2020PLoSO..1527540A։ PMC 6988940 Ստուգեք |pmc=-ի արժեքը (օգնություն)։ PMID 31995580 Ստուգեք |pmid=-ի արժեքը (օգնություն)։ doi:10.1371/journal.pone.0227540  |doi-access= պարամետրը գոյություն չունի (օգնություն)

1. ↑

Newcastle University։ «Communities can fill the gaps on flooding»։ Արխիվացված է օրիգինալից 28 April 2017-ին։ Վերցված է 27 April 2017  |url-status= պարամետրը գոյություն չունի (օգնություն)

1. ↑

Anna Turns (15 October 2019)։ «How citizen scientists, technology and people power can help clean up our seas»։ Evening Standard։ Վերցված է 20 October 2019

1. ↑

«Finding Solutions to Plastic Pollution (How You Can Help)»։ Lindsay Miles։ 10 November 2016։ Արխիվացված է օրիգինալից 21 August 2022-ին։ Վերցված է 28 October 2019  |url-status= պարամետրը գոյություն չունի (օգնություն)

1. ↑

«SciStarter»։ SciStarter.org։ 2019։ Վերցված է 28 October 2019

1. ↑

«Citizen Science Projects on Plastic Pollution»։ A Rocha International։ Վերցված է 20 October 2019

1. ↑

«#OneLess»։ OneLess 2017։ Վերցված է 20 October 2019

1. ↑

«The Big Microplastic Survey»։ The Big Microplastic Survey 2018։ Վերցված է 20 October 2019

1. ↑

«eXXpedition»։ eXXpedition 2019։ Վերցված է 20 October 2019

1. ↑

«Alliance To End Plastic Waste»։ Alliance to End Plastic Waste։ 2019։ Վերցված է 2 November 2019

1. ↑

«Ellipsis»։ Ellipsis Environmental։ 2018։ Վերցված է 28 October 2019

1. ↑

«The Plastic Tide»։ Zooniverse։ 2017։ Վերցված է 28 October 2019

1. ↑

Neha Jain (4 January 2018)։ «Citizen Science Promotes Environmental Engagement»։ Science Connected, Inc.։ Վերցված է 28 October 2019

1. ↑

Alex Long, Anne Bowser (6 February 2018)։ «Tackling Microplastics on Our Own»։ Woodrow Wilson International Center for Scholars։ Վերցված է 28 October 2019

1. ↑

Matt Smith (12 March 2018)։ «Citizen Scientists Are Tracking Plastic Pollution Worldwide»։ Group Nine Media։ Վերցված է 28 October 2019

1. ↑

Mike Chan (29 April 2019)։ «Artificial intelligence and citizen scientists: Powering the clean-up of Asia Pacific's beaches»։ Microsoft։ Վերցված է 17 November 2019

1. ↑

Tony Walker (12 September 2019)։ «Citizen science could help address Canada's plastic pollution problem»։ The Conversation Trust(UK) Ltd.։ Վերցված է 28 October 2019

1. ↑

V. Hidalgo-Ruz, M. Thiel (26 February 2013)։ «Distribution and abundance of small plastic debris on beaches in theSE Pacific (Chile): A study supported by a citizen science project»։ Marine Environmental Research։ 87–88: 12–18։ Bibcode:2013MarER..87...12H։ PMID 23541391։ doi:10.1016/j.marenvres.2013.02.015

1. ↑

E.R. Zettler, H. Takada, B. Monteleone, N. Mallos, M. Eriksen, L.A. Amaral-Zettler (14 November 2016)։ «Incorporating citizen science to study plastics in the environment»։ Analytical Methods 9 (9): 1392–1403։ doi:10.1039/C6AY02716D  |s2cid= պարամետրը գոյություն չունի (օգնություն)

1. ↑

S.E. Nelms, C. Coombes, L.C. Foster, T.S. Galloway, B.J. Godley, P.K. Lindeque, M.J. Witt (1 February 2017)։ «Marine anthropogenic litter on British beaches: A 10-year nationwide assessment using citizen science data»։ Science of the Total Environment 579: 1399–1409։ Bibcode:2017ScTEn.579.1399N։ PMID 27913017։ doi:10.1016/j.scitotenv.2016.11.137  |hdl-access= պարամետրը գոյություն չունի (օգնություն); |hdl= պարամետրը գոյություն չունի (օգնություն); |doi-access= պարամետրը գոյություն չունի (օգնություն)

1. ↑

T. Bosker, P. Behrens, M.G. Vijver (9 February 2017)։ «Determining Global Distribution of Microplastics by Combining Citizen Science and In-Depth Case Studies»։ Integrated Environmental Assessment and Management 13 (3): 536–541։ PMID 28440934։ doi:10.1002/ieam.1908  |s2cid= պարամետրը գոյություն չունի (օգնություն); |hdl= պարամետրը գոյություն չունի (օգնություն); |hdl-access= պարամետրը գոյություն չունի (օգնություն)

1. ↑

K. Syberg, S.F. Hansen, T.B. Christensen, F.R Khan (2018)։ «Risk Perception of Plastic Pollution: Importance of Stakeholder Involvement and Citizen Science»։ Freshwater Microplastics։ The Handbook of Environmental Chemistry 58։ Springer, Cham։ էջեր 203–221։ ISBN 978-3-319-61615-5։ doi:10.1007/978-3-319-61615-5_10  |s2cid= պարամետրը գոյություն չունի (օգնություն)

1. ↑

M.Locritania, S.Merlinob, M.Abbate (March 2019)։ «Assessing the citizen science approach as tool to increase awareness on the marine litter problem»։ Marine Pollution Bulletin 140: 0320–329։ Bibcode:2019MarPB.140..320L։ PMID 30803651 Ստուգեք |pmid=-ի արժեքը (օգնություն)։ doi:10.1016/j.marpolbul.2019.01.023  |s2cid= պարամետրը գոյություն չունի (օգնություն)

1. ↑

Ambrose Kristal K., Box Carolynn, Boxall James, Brooks Annabelle, Eriksen Marcus, Fabres Joan, Fylakis Georgios, Walker Tony R. (May 2019)։ «Spatial trends and drivers of marine debris accumulation on shorelines in South Eleuthera, The Bahamas using citizen science»։ Marine Pollution Bulletin 142: 145–154։ Bibcode:2019MarPB.142..145A։ PMID 31232287 Ստուգեք |pmid=-ի արժեքը (օգնություն)։ doi:10.1016/j.marpolbul.2019.03.036  |s2cid= պարամետրը գոյություն չունի (օգնություն)

1. ↑

Ambrose Kristal K., Box CaCSrolynn, Boxall James, Brooks Annabelle, Eriksen Marcus, Fabres Joan, Fylakis Georgios, Walker Tony R. (May 2019)։ «Spatial trends and drivers of marine debris accumulation on shorelines in South Eleuthera, The Bahamas using citizen science»։ Marine Pollution Bulletin 142: 145–154։ Bibcode:2019MarPB.142..145A։ PMID 31232287 Ստուգեք |pmid=-ի արժեքը (օգնություն)։ doi:10.1016/j.marpolbul.2019.03.036։ Վերցված է 23 November 2019 |s2cid= պարամետրը գոյություն չունի (օգնություն)

1. ↑

L. Rambonnet, S.C.Vink, A.M.Land-Zandstra, T. Bosker (August 2019)։ «Making citizen science count: Best practices and challenges of citizen science projects on plastics in aquatic environments»։ Marine Pollution Bulletin 145: 271–277։ Bibcode:2019MarPB.145..271R։ PMID 31590787 Ստուգեք |pmid=-ի արժեքը (օգնություն)։ doi:10.1016/j.marpolbul.2019.05.056  |s2cid= պարամետրը գոյություն չունի (օգնություն); |hdl= պարամետրը գոյություն չունի (օգնություն); |hdl-access= պարամետրը գոյություն չունի (օգնություն)

1. ↑

«How do you make citizen science successful?»։ Universiteit Leiden։ 14 June 2019։ Վերցված է 2 November 2019

1. ↑

M. Bergmann, S. Mützel, S. Primpke, M.B. Tekman, J. Trachsel, G. Gerdts (14 August 2019)։ «White and wonderful? Microplastics prevail in snow from the Alps to the Arctic»։ Science Advances 5 (8): eaax1157։ Bibcode:2019SciA....5.1157B։ PMC 6693909 Ստուգեք |pmc=-ի արժեքը (օգնություն)։ PMID 31453336 Ստուգեք |pmid=-ի արժեքը (օգնություն)։ doi:10.1126/sciadv.aax1157

1. 1 2

H. Pritchard, J. Gabrys (16 November 2016)։ «From Citizen Sensing to Collective Monitoring:Working through the Perceptive and Affective Problematics of Environmental Pollution»։ GeoHumanities 2 (2): 354–371։ doi:10.1080/2373566X.2016.1234355  |s2cid= պարամետրը գոյություն չունի (օգնություն); |doi-access= պարամետրը գոյություն չունի (օգնություն)

1. ↑

«Citizen Sense»։ Citizen Sense։ 2017։ Վերցված է 5 December 2019

1. ↑

«Citizen Sensing and Environmental Practice: Assessing Participatory Engagements with Environments through Sensor Technologies»։ EU Publications Office։ 2 August 2019։ Վերցված է 5 December 2019

1. ↑

«Breathe Project»։ Breathe Project։ 2019։ Վերցված է 5 December 2019

1. ↑

«The Bristol Approach»։ The Bristol Approach։ 2018։ Վերցված է 5 December 2019

1. ↑

«Citizen sensing - where people act as sensors»։ URBACT։ 2017։ Վերցված է 6 December 2019

1. ↑

«Luftdaten.info»։ OK Lab Stuttgart։ 6 October 2016։ Վերցված է 5 December 2019

1. ↑

«Citizen Sensing – Urban Climate Resilience through Participatory Risk Management Systems»։ CITTA։ September 2017։ Վերցված է 5 December 2019

1. ↑

Wall Tom (29 May 2022)։ «Do wood burners add to air pollution in cities? Yes, say citizen scientists»։ The Guardian։ Արխիվացված է օրիգինալից 25 August 2023-ին։ Վերցված է 25 August 2023  |url-status= պարամետրը գոյություն չունի (օգնություն)

1. ↑

Betty Woolerton (13 June 2022)։ «New data shows damning links between wood burners and toxic air»։ Bristol24/7։ Արխիվացված է օրիգինալից 27 August 2022-ին։ Վերցված է 27 August 2022  |url-status= պարամետրը գոյություն չունի (օգնություն)

1. 1 2

Sandra Laville (14 September 2022)։ «Citizen scientists to monitor English rivers in £7m scheme»։ The Guardian։ Վերցված է 14 September 2022

1. 1 2

Helena Horton (14 September 2022)։ «'We are not going away': the volunteers fighting back against England's polluted rivers»։ The Guardian։ Վերցված է 14 September 2022

1. ↑

Broekhuijsen Niels (3 March 2020)։ «Help Cure Coronavirus with Your PC's Leftover Processing Power»։ Tom's Hardware։ Վերցված է 12 March 2020

1. ↑

Bowman Greg (27 February 2020)։ «Folding@home takes up the fight against COVID-19 / 2019-nCoV»։ Folding@home։ Վերցված է 12 March 2020

1. ↑

«Folding@home Turns Its Massive Crowdsourced Computer Network Against COVID-19»։ 16 March 2020

1. ↑

«Rosetta@home Rallies a Legion of Computers Against the Coronavirus»։ HPCwire (en-US)։ 2020-03-24։ Վերցված է 2020-11-04

1. ↑

«OpenPandemics - COVID-19»։ IBM։ 2020։ Վերցված է 18 May 2020

1. ↑

Do Soon & the Eterna Developer Team (23 March 2020)։ «Eterna OpenVaccine»։ Eterna։ Վերցված է 20 April 2020

1. ↑

Lucie Steigleder (24 March 2020)։ «Citizen science resources related to the COVID19 pandemic»։ EU-Citizen.Science։ Վերցված է 2 April 2020

1. ↑

Jeff Norris (30 March 2020)։ «New COVID-19 'Citizen Science' Initiative Lets Any Adult with a Smartphone Help to Fight Coronavirus»։ The Regents of The University of California։ Վերցված է 2 April 2020

1. ↑

«CoronaReport»։ April 2020։ Վերցված է 2 April 2020

1. ↑

«Corona Report App (social media)»։ Facebook։ April 2020։ Վերցված է 2 April 2020

1. ↑

«COVID Symptom Tracker»։ King's College London։ March 2020։ Վերցված է 2 April 2020

1. ↑

Gwen Baumgardner (1 April 2020)։ «New COVID-19 symptom tracker app helps researchers better understand coronavirus»։ ClickOrlando.com։ Վերցված է 2 April 2020

1. ↑

CNY team (April 2020)։ «Covid Near You»։ Վերցված է 2 April 2020

1. ↑

«Coronavirus tracing apps prevalent outside the US, fail to gain foothold stateside»։ cbs8.com (en-US)։ 21 July 2020։ Վերցված է 2021-11-01

1. ↑

«UC Davis Computer Scientists Launch App To Help Slow Spread Of COVID-19» (en-US)։ 2020-05-27։ Վերցված է 2021-11-01

1. ↑

«States Ramp Up Contact Tracing Amidst Privacy Concerns - State Net»։ www.lexisnexis.com։ Վերցված է 2021-11-01

1. ↑

Dijk Willian J. van, Saadah Nicholas H., Numans Mattijs E., Aardoom Jiska J., Bonten Tobias N., Brandjes Menno, Brust Michelle, Cessie Saskia le, Chavannes Niels H., Middelburg Rutger A., Rosendaal Frits (2021-06-30)։ «COVID RADAR app: Description and validation of population surveillance of symptoms and behavior in relation to COVID-19»։ PLOS ONE (անգլերեն) 16 (6): e0253566։ Bibcode:2021PLoSO..1653566V։ ISSN 1932-6203։ PMC 8244909 Ստուգեք |pmc=-ի արժեքը (օգնություն)։ PMID 34191828 Ստուգեք |pmid=-ի արժեքը (օգնություն)։ doi:10.1371/journal.pone.0253566  |doi-access= պարամետրը գոյություն չունի (օգնություն)

1. ↑

van Dijk Willian J., Saadah Nicholas H., Numans Mattijs E., Kiefte-de Jong Jessica C. (2022-06-07)։ «Binnensporten tijdens de COVID-19-pandemie: analyse met behulp van data uit de COVID RADAR app»։ Tijdschrift voor Gezondheidswetenschappen (հոլանդերեն) 100 (3): 92–97։ ISSN 1876-8776։ PMC 9172613 Ստուգեք |pmc=-ի արժեքը (օգնություն)։ PMID 35693636 Ստուգեք |pmid=-ի արժեքը (օգնություն)։ doi:10.1007/s12508-022-00351-0

1. ↑

LUMC։ «COVID Radar | LUMC»։ www.lumc.nl (nl-NL)։ Վերցված է 2022-08-10

1. ↑

«Management of COVID-19 patients admitted to stepdown or ICU»։ EMCrit Project։ February 11, 2023։ Վերցված է May 11, 2023

1. ↑

«Coronavirus Free Access Collection»։ Cambridge University Press։ 2020։ Վերցված է 4 April 2020

1. ↑

«The Coronavirus and Open Science: Our reads and Open use cases»։ Scholarly Publishing and Academic Resources Coalition Europe։ March 2020։ Վերցված է 4 April 2020

1. ↑

«The Lancet COVID-19 Resource Centre»։ Elsevier Inc.։ April 2020։ Վերցված է 4 April 2020

1. ↑

«Covid-19: Novel Coronavirus Outbreak»։ John Wiley & Sons, Inc.։ March 2020։ Վերցված է 4 April 2020

1. ↑

«SARS-CoV-2 and COVID-19»։ Springer Nature։ 2020։ Վերցված է 4 April 2020

1. ↑

«Healthy Rivers – Healthy people: Citizen Science for sustainable water management in a climate stressed society»։ The Wildlife and Environment Society of South Africa։ 2014։ Արխիվացված է օրիգինալից 17 August 2016-ին։ Վերցված է 20 July 2016  |url-status= պարամետրը գոյություն չունի (օգնություն)

1. ↑

Joey Hulbert (10 February 2016)։ «Citizen engagement in research to protect fynbos – and forests»։ SA Forestry Online։ Արխիվացված է օրիգինալից 2 August 2016-ին։ Վերցված է 20 July 2016  |url-status= պարամետրը գոյություն չունի (օգնություն)

1. ↑

«Citizen science takes a leap forward in East Africa»։ Tropical Biology Association։ June 2016։ Արխիվացված է օրիգինալից 12 July 2016-ին։ Վերցված է 20 July 2016  |url-status= պարամետրը գոյություն չունի (օգնություն)

1. ↑

«Zooniverse Projects»։ Zooniverse։ Արխիվացված է օրիգինալից 7 August 2016-ին։ Վերցված է 20 July 2016  |url-status= պարամետրը գոյություն չունի (օգնություն)

1. ↑

«Citizen Science and Bird Conservation in Nigeria»։ Nigerian Conservation Foundation։ March 2014։ Արխիվացված է օրիգինալից 17 October 2016-ին։ Վերցված է 20 July 2016  |url-status= պարամետրը գոյություն չունի (օգնություն)

1. ↑

Megan Hamilton (15 September 2014)։ «Citizen science project will benefit Africa's giraffes»։ Digital Journal։ Արխիվացված է օրիգինալից 22 August 2016-ին։ Վերցված է 20 July 2016  |url-status= պարամետրը գոյություն չունի (օգնություն)

1. ↑

«Mapping Indigenous Territories in Africa»։ Esri։ 2016։ Արխիվացված է օրիգինալից 1 August 2016-ին։ Վերցված է 20 July 2016  |url-status= պարամետրը գոյություն չունի (օգնություն)

1. ↑

Paul Richards (19 May 2016)։ «How black bin bags and common sense helped end an epidemic, and what we can learn from it»։ African Arguments։ Արխիվացված է օրիգինալից 30 June 2016-ին։ Վերցված է 20 July 2016  |url-status= պարամետրը գոյություն չունի (օգնություն)

1. ↑

«香港觀鳥會 Hong Kong Bird Watching Society»։ www.hkbws.org.hk։ Վերցված է 2019-06-19

1. ↑

«hkbws-sparrow»։ hkbws-sparrow (անգլերեն)։ Վերցված է 2019-06-19

1. ↑

«Bird Count India»։ Bird Count India (en-GB)։ Վերցված է 2019-06-19

1. ↑

«台灣動物路死觀察網 Taiwan Roadkill Observation Network | 改善路死、環境教育、全民科學、珍惜生命»։ roadkill.tw։ Վերցված է 2019-06-19

1. ↑

Hsu Chia-Hsuan, Lin Te-En, Fang Wei-Ta, Liu Chi-Chang (2018-10-10)։ «Taiwan Roadkill Observation Network: An Example of a Community of Practice Contributing to Taiwanese Environmental Literacy for Sustainability»։ Sustainability 10 (10): 3610։ doi:10.3390/su10103610  |doi-access= պարամետրը գոյություն չունի (օգնություն)

1. ↑

«空氣盒子推手：空氣變髒了，難道沒有辦法嗎？│研之有物 - 中央研究院資料科學研究» (zh-tw)։ 16 February 2017։ Արխիվացված է օրիգինալից 8 August 2020-ին։ Վերցված է 6 January 2020  |url-status= պարամետրը գոյություն չունի (օգնություն)

1. ↑

«Cherry blossom season, Emperor's sake and Citizen Science»։ Technology Org (en-US)։ 25 March 2015։ Վերցված է 2019-06-20

1. ↑

«Safecast»։ Safecast (en-US)։ Արխիվացված է օրիգինալից 15 April 2014-ին։ Վերցված է 2019-06-20 |url-status= պարամետրը գոյություն չունի (օգնություն)

1. ↑

Cabrini Ferdinando, Cavallo Cristina, Scalenghe Riccardo (2021)։ «An Early Beginning of Citizen Science: Adolescents Experiencing Urban Energy Usages and Air Pollution»։ Adolescents 1 (3): 225–251։ doi:10.3390/adolescents1030018  |hdl= պարամետրը գոյություն չունի (օգնություն); |doi-access= պարամետրը գոյություն չունի (օգնություն); |hdl-access= պարամետրը գոյություն չունի (օգնություն)

1. ↑

«EU Citizen Science Projects»։ EU-Citizen.Science։ Վերցված է 31 July 2021

1. ↑

«Biosphere Expeditions»։ Various։ Վերցված է 31 July 2021

1. ↑

«Die Plattform für Citizen Science | Bürger schaffen Wissen»։ www.buergerschaffenwissen.de (գերմաներեն)։ Վերցված է 2022-11-25

1. ↑

«Citizen Science Lab Netherlands»։ Various։ Վերցված է 31 July 2021

1. ↑

«Citizen Science Projects - Österreich forscht»։ www.citizen-science.at (en-GB)։ Վերցված է 2022-11-25

1. ↑

«EU Citizen Science organisations»։ EU- Citizen Science։ Վերցված է 31 July 2021

1. 1 2

«European Union Prize for Citizen Science»։ Ars Electronica Linz GmbH։ 2023։ Վերցված է 8 June 2023

1. ↑

«Ashaninka Land Monitoring Initiative»։ Global Canopy Programme։ April 2016։ Արխիվացված է օրիգինալից 23 April 2016-ին։ Վերցված է 20 July 2016  |url-status= պարամետրը գոյություն չունի (օգնություն)

1. 1 2 3

Marcelo Gisande (7 June 2016)։ «AppEAR: una aplicación para estudiar ambientes acuáticos con colaboración ciudadana»։ CONICET։ Արխիվացված է օրիգինալից 12 August 2016-ին։ Վերցված է 1 August 2016  |url-status= պարամետրը գոյություն չունի (օգնություն)

1. 1 2

Federico Kukso (2016)։ «Ciencia ciudadana: la cultura de la colaboración»։ Արխիվացված է օրիգինալից 29 August 2016-ին։ Վերցված է 1 August 2016  |url-status= պարամետրը գոյություն չունի (օգնություն)

1. 1 2 3

Kristine A. Wong (27 January 2014)։ «IBM and SAP open up big data platforms for citizen science»։ The Guardian։ Արխիվացված է օրիգինալից 26 August 2016-ին։ Վերցված է 2 August 2016  |url-status= պարամետրը գոյություն չունի (օգնություն)

1. 1 2

«Exoss Citizen Science»։ Astronomy Without Borders։ July 2015։ Արխիվացված է օրիգինալից 18 August 2016-ին։ Վերցված է 2 August 2016  |url-status= պարամետրը գոյություն չունի (օգնություն)

1. 1 2

«SiBBr completes one year with six million records on biodiversity»։ RNP։ 26 November 2015։ Արխիվացված է օրիգինալից 20 September 2016-ին։ Վերցված է 3 August 2016  |url-status= պարամետրը գոյություն չունի (օգնություն)

1. 1 2 3

«Brasil Megafauna Marinha»։ ECSA։ Արխիվացված է օրիգինալից 18 August 2016-ին։ Վերցված է 3 August 2016  |url-status= պարամետրը գոյություն չունի (օգնություն)

1. 1 2 3

«Crop protection via smart phone: ZALF and PEAT start new Citizen Science project»։ Leibniz-Zentrum für Agrarlandschaftsforschung։ Արխիվացված է օրիգինալից 18 August 2016-ին։ Վերցված է 3 August 2016  |url-status= պարամետրը գոյություն չունի (օգնություն)

1. 1 2 3

Penny Sarchet (20 January 2015)։ «Citizen scientists sift soil for new antibiotics»։ RBI։ Արխիվացված է օրիգինալից 13 April 2016-ին։ Վերցված է 3 August 2016  |url-status= պարամետրը գոյություն չունի (օգնություն)

1. ↑

«Chilecientifico Ciencia Ciudadana»։ Chilecientífico։ Արխիվացված է օրիգինալից 28 June 2016-ին։ Վերցված է 29 July 2016 |url-status= պարամետրը գոյություն չունի (օգնություն)

1. ↑

«Saving Chile's bumblebee from extinction»։ Bee Safe։ 1 February 2016։ Արխիվացված է օրիգինալից 16 September 2016-ին։ Վերցված է 29 July 2016  |url-status= պարամետրը գոյություն չունի (օգնություն)

1. ↑

A.A. Grez, T. Zaviezo (2015)։ «Chinita arlequin: Harmonia axryidis en Chile»։ Chinita Arlequín en Chile։ Արխիվացված է օրիգինալից 2 August 2016-ին։ Վերցված է 29 July 2016  |url-status= պարամետրը գոյություն չունի (օգնություն)

1. ↑

«Pluviómetros Ciudadanos»։ Dirección General de Aguas: Ministerio de Obras Públicas։ Արխիվացված է օրիգինալից 20 August 2016-ին։ Վերցված է 29 July 2016 |url-status= պարամետրը գոյություն չունի (օգնություն)

1. ↑

«Moscas Floricholas de Chile»։ Facebook։ Արխիվացված է օրիգինալից 22 January 2017-ին։ Վերցված է 29 July 2016  |url-status= պարամետրը գոյություն չունի (օգնություն)

1. ↑

«Lanzamiento Programa Primera Red de Buzos Deportivos para la Conservación de Peces de Roca»։ Costa Humboldt։ 27 January 2015։ Արխիվացված է օրիգինալից 8 October 2018-ին։ Վերցված է 29 July 2016  |url-status= պարամետրը գոյություն չունի (օգնություն)

1. ↑

«Científicos de la Basura»։ www.cientificosdelabasura.cl (իսպաներեն)։ Վերցված է 2022-11-25

1. ↑

«Concluyó proyecto piloto de ciencia ciudadana en humedales de Bogotá»։ Humboldt Institute։ 2014։ Արխիվացված է օրիգինալից 16 August 2016-ին։ Վերցված է 30 July 2016  |url-status= պարամետրը գոյություն չունի (օգնություն)

1. ↑

«Organización para la Educación y Protección Ambiental»։ OpEPA։ 2016։ Արխիվացված է օրիգինալից 10 August 2016-ին։ Վերցված է 30 July 2016  |url-status= պարամետրը գոյություն չունի (օգնություն)

1. ↑

Comunicación RIABM, ed. (4 August 2015)։ «Ciencia ciudadana en el Bosque Modelo Risaralda, Colombia»։ Red Iberoamericana de Bosques Modelo։ Արխիվացված է օրիգինալից 17 October 2016-ին։ Վերցված է 30 July 2016  |url-status= պարամետրը գոյություն չունի (օգնություն)

1. ↑

«Red Ambiental Ciudadana de Monitoreo (RACIMO)»։ Racimo։ Արխիվացված է օրիգինալից 9 August 2016-ին։ Վերցված է 30 July 2016  |url-status= պարամետրը գոյություն չունի (օգնություն)

1. ↑

«SIB Report No.2»։ Sistema de información sobre Biodiversidad de Colombia։ 2013։ Արխիվացված է օրիգինալից 18 August 2016-ին։ Վերցված է 30 July 2016  |url-status= պարամետրը գոյություն չունի (օգնություն)

1. ↑

«Funciones del Instituto»։ The Sinchi Institute։ Արխիվացված է օրիգինալից 20 August 2016-ին։ Վերցված է 30 July 2016  |url-status= պարամետրը գոյություն չունի (օգնություն)

1. ↑

«Citizen Science Volunteers needed for mapping South American Wetlands»։ Pacific Biodiversity Institute։ Արխիվացված է օրիգինալից 27 August 2016-ին։ Վերցված է 20 July 2016  |url-status= պարամետրը գոյություն չունի (օգնություն)

1. ↑

Rosner Hillary (14 January 2013)։ «Data on Wings»։ Scientific American 308 (2): 68–73։ Bibcode:2013SciAm.308b..68R։ PMID 23367787։ doi:10.1038/scientificamerican0213-68

1. ↑

«ED51A. Era of Citizen Science: Intersection of Outreach, Scientific Research and Big Data I Posters»։ American Geophysical Union։ 13 December 2013։ Արխիվացված է օրիգինալից 9 April 2015-ին։ Վերցված է 15 September 2014  |url-status= պարամետրը գոյություն չունի (օգնություն)

1. 1 2

«Citizen Cyberscience Summit (2014 - 2012 - 2010)»։ CERN, unitar, Universite de Geneve։ Արխիվացված է օրիգինալից 4 June 2016-ին։ Վերցված է 17 January 2018  |url-status= պարամետրը գոյություն չունի (օգնություն)

1. ↑

«Program»։ ethz.ch։ Արխիվացված է օրիգինալից 3 November 2016-ին  |url-status= պարամետրը գոյություն չունի (օգնություն)

1. ↑

«Conference 11–12 February, San Jose, California, USA»։ Citizen Science Association։ Արխիվացված է օրիգինալից 15 September 2014-ին։ Վերցված է 15 September 2014  |url-status= պարամետրը գոյություն չունի (օգնություն)

1. 1 2

«2017 CSA Top Ten Year in Review»։ The Citizen Science Association։ 2017։ Արխիվացված է օրիգինալից 29 December 2017-ին։ Վերցված է 16 January 2018  |url-status= պարամետրը գոյություն չունի (օգնություն)

1. ↑

«CitSci2017: May 17–20th in Saint Paul, Minnesota»։ Citizen Science Association։ 13 July 2016։ Արխիվացված է օրիգինալից 17 October 2016-ին։ Վերցված է 1 August 2016  |url-status= պարամետրը գոյություն չունի (օգնություն)

1. ↑

«Eventarchiv»։ Citizen Science Platform "Österreich forscht"։ Արխիվացված է օրիգինալից 17 October 2016-ին։ Վերցված է 31 July 2016  |url-status= պարամետրը գոյություն չունի (օգնություն)