Լատգեյլ
Լատգեյլ, նաև Լետգալներ կամ Լետտեր[1] (լատիշ․՝ latgaļi, letgaļi, leti, լիվ.՝ lett, էստ․՝ läti, 11-րդ դարի ռուսական աղբյուրներում լետգոլ և լոտիգոլ, լատին․՝ Lethi, Letthigalli, Letgalli), արևելյաբալթյան ցեղ, որը բնակեցվել է ժամանակակից Լատվիայի արևելքում։ Կենտրոնական դիրք է զբաղեցրել այլ ժողովուրդների նկատմամբ՝ հաստատվելով Արևմտյան Դվինա գետի ստորին հոսանքներում՝ ձուլելով տեղի մերձբալթյան-ֆիննական բնակչությանը (լիվեր, էստոնացիներ)։ Երկար ժամանակ նրանք դավանում էին հեթանոսություն։
Ենթադրվում է, որ լատգալ անունը տվել է ամբողջ լատվիացի ժողովրդին (latvieši, լատվիացիներ)[2]։ Լատգալացիները բնակվում էին ժամանակակից Լատվիայի արևելյան մասում՝ Դվինայի աջ ափի երկայնքով։ Արևմուտքում սահմանակից էին լիվերին, հարավում՝ սելերին (սելոններ) և սեմիգալիներին, արևելքում՝ կրիվիչներին, հյուսիսում՝ էստոնացիներին։ 10-12-րդ դարերում լատգալների մոտ առաջացել է վաղ ֆեոդալական ազնվականությունը։ Վաղ ֆեոդալական շրջանից լատգալները տարածվել են լիվերի տարածքներում։
Ժամանակագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Նրանք սկսել են ձևավորվել 6-րդ դարից ժամանակակից հարավարևելյան Վիձեմեի տարածքում (Գաույա գետից հարավ)։ VI–VII դարերում գրավել են ժամանակակից Լատգալիայի տարածքը։ 1-ին հազարամյակի 2-րդ կեսին լճերի ծանծաղուտներում (Արաիշի, Ուշուրու և այլն) ձևավորվել են բնակավայրեր, գյուղեր և քաղաքներ։ IX–XI դարերում Դվինայի հովտում ձևավորվել են լատգալական քաղաքներ, ձախ ափին՝ խառը լատգալա-սեական (Սելպիլս), աջ ափին՝ մասամբ սելական բնակչությամբ (Ասոտե, Կոկնեսե, Ջերսիկա և այլն)։
XII դարում լետերի որոշ հողեր կախվածության մեջ են մտել ռուսական իշխանություններից։ 1208 թվականին նրանք նվաճվել են գերմանական խաչակիրների կողմից, ենթարկվել գերմանական ազդեցության, նախ ընդունել կաթոլիկություն, իսկ XVI դարի կեսերից՝ լյութերականություն։
XIII դարից հետո լատգալացիները ձևավորեցին զարգացող լատվիացի ժողովրդի կորիզը՝ միաձուլվելով սելերի՝ կիսագալիացիների, լիվերի և կուրոնացիների հետ։
XVI–XVII դարերում՝ այն բանից հետո, երբ պատմական Լատգալիայի արևելյան տարածքը (մոտավորապես համապատասխանում է ժամանակակից Լատգալիային) Ռեչ Պոսպոլիտայի մաս դարձավ, տեղի լատգալների հիման վրա ձևավորվեց լատգալական էթնիկ խումբ։
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ «"… рассыпавшись во все стороны по области, стали звать ливов и лэттов, собственно называемых лэтигаллами … " Генрих Латвийский. Хроника Ливонии». Արխիվացված է օրիգինալից 2017 թ․ դեկտեմբերի 9-ին. Վերցված է 2022 թ․ ապրիլի 14-ին.
- ↑ Առաջին անգամ նման անունը «Լետիա» (Lettia, Letthia, Leththia) ձևով հանդիպում է Հենրիխի ժամանակագրության (1209) մեջ։ Սկզբում գերմանացիները այսպես էին անվանում այն հողերը, որտեղ ապրում էին լատգալները։ «Լատվիա» անվանումը լատիշերենին անցել է լիտվերենից, որտեղ այն առաջացել է լատիշների էթնոնիմից՝ «լատվյայ» (լիտ.՝ latviai)։
Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- История Латвийской ССР, 2 изд., Рига, 1971.
- Мугуревич Э. С., Восточная Латвия и соседние земли в X—XIII вв., пер. с латыш., Рига, 1965.