Արիստիդիշ Պերեյրա

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Արիստիդիշ Պերեյրա
 
Կուսակցություն՝ Աֆրիկյան կուսակցություն Գվինեայի և Կաբո Վերդեի անկախության համար և African Party for the Independence of Cape Verde?
Մասնագիտություն՝ քաղաքական գործիչ
Դավանանք Հռոմի Կաթոլիկ եկեղեցի
Ծննդյան օր նոյեմբերի 17, 1923(1923-11-17)[1][2][3][…]
Ծննդավայր Boa Vista, Boa Vista, Barlavento Islands, Կաբո Վերդե
Վախճանի օր սեպտեմբերի 22, 2011(2011-09-22)[1][2][4] (87 տարեկան)
Վախճանի վայր Կոիմբրիա, Պորտուգալիա
Թաղված Boa Vista
Քաղաքացիություն  Կաբո Վերդե
Ամուսին Carlina Pereira?
 
Պարգևներ

Արիստիդիշ (Արիստիդես) Մարիա Պերեյրա (պորտ.՝ Aristides Maria Pereira, նոյեմբերի 17, 1923(1923-11-17)[1][2][3][…], Boa Vista, Boa Vista, Barlavento Islands, Կաբո Վերդե - սեպտեմբերի 22, 2011(2011-09-22)[1][2][4], Կոիմբրիա, Պորտուգալիա), Կաբո Վերդեի և Գվինեա Բիսաուի քաղաքական և պետական գործիչ, Աֆրիկյան անկախության կուսակցության հիմնադիրներից մեկը։ Հակամոլոնիալ զինված պայքարի մասնակից, Ամիլկարա Կաբրալի զինակից։ 1973-1990 թվականներին եղել է ՊԱԻԳԿ-ի և ՊԱԻԿՎ-ի գլխավոր քարտուղարը։ 1975 թվականի հուլիսի 5-ից մինչև մարտի 22-ը Կաբո Վերդեի առաջին նախագահը։ Հեռացել է քաղաքականությունից առաջին բազմակուսակցական ընտրություններում պարտվելուց հետո։

Վաղ տարիներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ծնվել է կաթոլիկ հոգևորականի բազմազավակ ընտանիքում, որը հրաժարվել է կուսակրոնության պահպանումից[10]։ Արիստիդիշ Պերեյրայի հայրը քարոզում էր եկեղեցում և աշխատում էր որպես ուսուցիչ, մայրը հասարակ գյուղացի էր։ Պերեյրի ընտանիքը խորապես հավատարիմ է եղել ավանդական արժեքներին և գյուղական պատրիարքությանը։

Ավարտել է Սան Վիսենտիի միջնակարգ դպրոցը։ 1947 թվականին երաշտի և տնտեսական ճգնաժամի ժամանակ տեղափոխվել է Բիսաու։ Ավարտել է տեխնիկական ուսումնարանը և ստացել է տեխնիկա-հեռագրային մասնագիտություն։ Համաձայնվել է Կաբո Վերդեի մի խումբ մարդկանց հետ, որոնք ֆուտբոլային թիմ են ձևավորել Բիսաուում։

Ուղարկվել է աշխատելու Բաֆաթայում, սակայն ծանր էր տանում մայրցամաքային պորտուգալական Գվինեայի կլիման։ Մի քանի ամիս անցկացրել է հիվանդանոցում, որից հետո վերադարձել է Կաբո Վերդե։ Աշխատել է Բիսաուում և Բոլամում։ Ազգային շարժման հետ սկզբում կապ չի ունեցել, թեև պատանեկության տարիներին վրդովվել է գաղութային իշխանությունների բռնությամբ[11]։

Հակամոլոնիալ շարժում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1951 թվականին Արիստիդիշ Պերեյրան ծանոթացել է Ամիլկար Կաբրալի հետ։ Նրա ազդեցությամբ միացել է MINGP ընդհատակյա հակագոլոնիալ շարժմանը[12]։ 1956 թվականին մասնակցել է Գվինեայի և Կաբո Վերդեի Աֆրիկյան անկախության կուսակցության (ՊԱԻԳԿ) հիմնադրմանը։ Ամբողջությամբ կիսում էր Կաբրալի գաղափարները, պատկանում էր նրա մերձավոր համախոհներին։

Ամիլկարա Կաբրալի պաշտոնավարման ընթացքում ՊԱԻԳԿ-ի գլխավոր քարտուղար Արիստիդիշ Պերեյրան նրա տեղակալն էր։ Մասնակցել է 1950-ական թվականների երկրորդ կեսի ընդհատակյա պայքարին։ 1963-1973 թվականների անկախության պատերազմի ժամանակ Պերեյրան FARP պարտիզանական բանակի կազմակերպիչներից էր, 1965 թվականից՝ Ռազմական խորհրդի անդամ։ Գտնվել է Գվինեայի ՊԱԻԳԿԻ շտաբ-բնակարանում։ Ղեկավարել է ՊԱԻԳԿԻ դիվանագիտական ծառայությունը[11], ղեկավարել է կուսակցական պատվիրակություն պորտուգալական գաղութների ազգայնական կազմակերպությունների խորհրդաժողովում (CONCP)։ Արդյունավետ համագործակցություն է ծավալել ՄՊԼ-ի և ՖՐԵԼԻՄՈ-ի հակակոլոնիալ շարժումների, աֆրիկյան մի շարք կառավարությունների և արևմտաեվրոպական հասարակության հետ։

Արիստիդիշ Պերեյրան ՊԱԻԳԿ էր տեղափոխվել «թիվ 2»-ի անվիճելի ղեկավար՝ Ամիլկար Կաբրալից հետո։ Կուսակցական իշխանության, ազդեցության և հեղինակության ծավալով նա գերազանցում էր նույնիսկ Լուիշ Կաբրալին, որը Ամիլկարայի խորթ եղբայրն էր[13]։

1973 թվականի հունվարի 20-ին Ամիլքար Կաբրալը սպանվել է պորտուգալական PIDE/DGS հատուկ ծառայության գործողության արդյունքում։ Դավադիրները՝ Իոսենսիո Կանիի և Մամադու Նջայի գլխավորությամբ, գերի են վերցրել Արիստիդիշ Պերեյրին և դաժան ծեծի ենթարկել[10]։ Նրան փորձել են մոտորանավակով դուրս բերել Կոնակրից[14]։ Սակայն դավադրությունը արագ ճնշվել է, Պերեյրան ազատ է արձակվել գվինեացի զինվորականների կողմից[10]։

Կաբո Վերդեի նախագահ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Արիստիդիշ Պերեյրան զբաղեցրել է Կաբո Վերդեի առաջին նախագահի պաշտոնը։ Կղզիներում միակուսակցական մարքսիստական ռեժիմ է սահմանվել իրական սոցիալիզմի տեսակով[15]։

Միևնույն ժամանակ Պերեյրայի կառավարումն առանձնանում էր Գվինեա Բիսաուում և, առավել ևս, Անգոլայում և Մոզամբիկում համանման ռեժիմների ֆոնի վրա։ Քաղաքական ռեպրեսիաներն այդքան լայն ծավալներ ձեռք չեն բերել, պահպանվել են ավանդական տնտեսական ձևերը, պրագմատիկ հիմքի վրա կապեր են պահպանել արևմտյան երկրների հետ և որոշ չափով նույնիսկ ՀԱՀ-ի հետ։ Կաբո Վերդեի Հանրապետությունը մասնակցել է Չմիավորման շարժմանը, ակտիվորեն զարգացրել է հարաբերությունները Լիբիայի և Չինաստանի հետ։

Անկախության առաջին տարիները Արիստիդիշ Պերեյրան անցկացրել է Կաբո Վերդեի և Գվինեա Բիսաուայի միավորման գործընթաց։ Սակայն 1980 թվականի նոյեմբերին Բիսաուում տեղի է ունեցել պետական հեղաշրջում։ Պերեյրայի վաղեմի զինակից Լուիշ Կաբրալը հեռացվել է իշխանությունից (ընդ որում Պերեյրան չի ցանկացել Կաբրալին ընդունել Կաբո Վերդեում, ինչը կտրուկ վատթարացրել է նախկին բարեկամական հարաբերությունները)[16]։ Գվինեա Բիսաուի նոր ղեկավար Ժուան Բեռնարդու Վիեյրան հանդիսացել է նացիոնալիստների՝ Կաբո Վերդեի մուլաթների նկատմամբ թշնամանքի արտահայտողը։

Հեռանալը քաղաքականությունից[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1990 թվականին, համաշխարհային միտումների ֆոնին, Կաբո Վերդեի իշխանությունները հրաժարվել են միակուսակցական համակարգից։ 1991 թվականին անցկացվել են նախագահի և խորհրդարանի ազատ այլընտրանքային ընտրություններ։ Նախագահ Պերեյրան առաջադրվել է իշխող ՊԱԻԿՎ-ից։ Վճռական հաղթանակ է տարել ընդդիմադիր «Շարժում հանուն ժողովրդավարության» կուսակցությունը (MpD)։ MpD-ի առաջնորդ Անտոնիու Մոնտեյրուն հավաքել է ձայների ավելի քան 73 %-ը, Արիստիդիշ Պերեյրան՝ 27 %-ից պակաս[17]։

Նախագահի պաշտոնից հրաժարականից հետո Արիստիդիշ Պերեյրան հեռացել է ակտիվ քաղաքականությունից։ Ապրել է ընտանիքի հետ մասնավոր կյանքով։ Հարցազրույց էր տալիս մամուլին, շատ էր պատմում ՊԱԻԳԿ-ի պատմության և սեփական կենսագրության մասին։ 2003 թվականին հրատարակել է «O meu testemunho: uma luta, um partido, dois paíse» հիշողությունների գիրքը[18]։

Վախճան[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Արիստիդիշ Պերեյրան 87 տարեկան հասակում մահացել է Կոիմբրի համալսարանի հիվանդանոցում։ Սգո արարողությունը կազմակերպվել էր կառավարական մակարդակով։

Ընտանիք[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Արիստիդեշ Պերեյրան ամուսնացած էր, ուներ երկու դուստր։ Նրա կինը՝ Կարլինա Պերեյրան, ՊԱԻԳԿ-ՊԱԻԿՎ ռեժիմի օրոք գլխավորել է Կաբո Վերդեի կանանց կազմակերպությունը[19]։

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 Store norske leksikon(նորվ.) — 1978. — ISSN 2464-1480
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
  3. ↑ 3,0 3,1 Brozović D., Ladan T. Hrvatska enciklopedija (хорв.) — LZMK, 1999. — 9272 p. — ISBN 978-953-6036-31-8
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 Munzinger Personen (գերմ.)
  5. ↑ 5,0 5,1 http://www.ordens.presidencia.pt/?idc=154&list=1
  6. ↑ 6,0 6,1 http://www.ordens.presidencia.pt/?idc=154
  7. ↑ http://www.caboverde-info.com/eng/Identidade/Personalidades/Aristides-Maria-Pereira
  8. ↑ Boletim da República (порт.) — Maputo: Imprensa Nacional de Moçambique.
  9. ↑ https://gazettes.africa/akn/mz/officialGazette/government-gazette-series-i-supplement-no-2/1985-06-24/26/por@1985-06-24
  10. ↑ 10,0 10,1 10,2 Aristides Pereira nos Trilhos da História
  11. ↑ 11,0 11,1 «Biografia de Aristides Pereira». Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ հունվարի 23-ին. Վերցված է 2021 թ․ ապրիլի 18-ին.
  12. ↑ «Ночь гвинейской казни». Արխիվացված է օրիգինալից 2020 թ․ նոյեմբերի 2-ին. Վերցված է 2021 թ․ ապրիլի 18-ին.
  13. ↑ IRMÃO DE AMÍLCAR CABRAL. Morreu Luís Cabral, primeiro presidente da Guiné-Bissau independente
  14. ↑ Олег Игнатьев. Три выстрела в районе Миньер. Профиздат, 1976.
  15. ↑ «Aristides Pereira, former leader, dies». Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ հունվարի 23-ին. Վերցված է 2021 թ․ ապրիլի 18-ին.
  16. ↑ Morreu Luís Cabral, o primeiro Presidente da Guiné-Bissau
  17. ↑ Elections in Cape Verde. 17 February 1991 Presidential Election
  18. ↑ «O Meu Testemunho — uma luta — um partido — dois países. Versão documentada. Aristides Pereira». Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ հունվարի 24-ին. Վերցված է 2018 թ․ հունվարի 22-ին.
  19. ↑ «Carlina Pereira, widow of Aristides Pereira, dead at 85». Արխիվացված է օրիգինալից 2017 թ․ նոյեմբերի 12-ին. Վերցված է 2018 թ․ հունվարի 22-ին.
Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Արիստիդիշ Պերեյրա» հոդվածին։
 ⛭ 
  Թեմատիկ կայքեր
Բառարաններ և հանրագիտարաններ
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Արիստիդիշ_Պերեյրա&oldid=9577390» էջից