Ազնիվ խոսք (պատմվածք)

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Ազնիվ խոսք
Տեսակպատմվածք
ՀեղինակԼ. Պանտելեև
Բնագիր լեզուռուսերեն
Հրատարակվել է1941

«Ազնիվ խոսք» (ռուս.՝ «Честное слово»), խորհրդային գրող Լ. Պանտելեևի (1908-1987) 1941 թվականի պատմվածքը[1][2][3][4]։ Համարվում է հեղինակի լավագույն ստեղծագործություններից մեկը[5]։

Պատմվածքը թարգմանվել է օտար լեզուներով (բուլղարերեն[6], լեհերեն[7], չեխերեն[8] և այլն[9]):

Սյուժե[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Պատմության հեղինակը ուշ երեկոյան զբոսայգում հանդիպում է մի փոքրիկ տղայի, որը հայտնվել է բարդ իրավիճակում։ Պատերազմի թեմատիկայով խաղի ժամանակ խաղընկերները նրան ժամապահ են դրել «վառոդի պահեստի» մոտ և ազնիվ խոսք են վերցրել նրանից՝ չհեռանալու դիրքից։ Բոլորն ակնհայտորեն մոռացել են նրա մասին և վաղուց գնացել են տուն, զբոսայգին պատրաստվում են փակել, բայց ազնիվ խոսքը ազնիվ խոսք է, այն չի կարելի խախտել, և տղան չգիտի, թե ինչպես վարվի։ Հեինակը ելք է գտնում ստեղծված իրավիճակից. զբոսայգուն մոտ փողոցում նա կանգնեցնում է Կարմիր բանակի մայորին և բացատրում իրավիճակը։ Մայորը՝ որպես կոչումով ավագ, պատանի ժամապահին հրամայում է թողնել դիրքը։ Այսպիսով, պատմությունը հաջող ավարտ է ունենում իր բոլոր մասնակիցների համար[10]։

Պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Պատմվածքն առաջին անգամ տպագրվել է 1941 թվականին «Костёр» ամսագրի № 6-ում[11], որը լույս է տեսել արդեն Հայրենական մեծ պատերազմի առաջին օրերին։ Պատմվածքով սկսվել է ամսագիրը, հեղինակի տեքստին նախորդող խմբագրականում ընթերցողներին առաջարկվում էր խորհել պատմվածքում բարձրացված հարցերի շուրջ և իրենց կարծիքներն ուղարկել խմբագրություն[12]։ Նույն ամսին պատմվածքը արտատպվել է «Դետգիզի տեղեկագրում», այն կարդացել են ռադիոյով[13]։

Պատմվածքը գրվել է ամսագրի խմբագրական խորհրդի առաջարկով, որը 1941 թվականի սկզբին դիմել է Պանտելեևին և այլ գրողների՝ խնդրելով երեխաների համար գրել գործեր՝ պարտքի, պատվի և այլնի վերաբերյալ կարևոր էթիկական հարցերի վերաբերյալ[13], մասնավորապես ազնվության, ազնիվ խոսքի մասին։ Պանտելեևը չէր պատրաստվում գրել այս թեմայի շուրջ, բայց իր մանկության հիշողությունները, որոնք սկսել է հիշել, հուշել են սյուժեն։ Նա, դայակի հետ քայլելով Սանկտ Պետերբուրգի Կոլոմնա շրջանի Պոկրովսկայա եկեղեցու հարևանությամբ գտնվող այգում, ինքն է հայտնվել իր պատմության հերոսի դերում, որը նույնպես ավագ տղաների կողմից (այնուհետև անհայտ կորած) կարգվել է ժամապահ, կանգնել և լաց եղել, մինչև դայակը գտել է նրան և տարել տուն։ Համարելով, որ սյուժեն գտնվել է, Պանտելեևը համեստությունից դրդված հերոս է դարձրել ոչ թե իրեն, այլ մեկ այլ տղայի, նվազեցնելով նրա տարիքը, գործողությունը տեղափոխել է խորհրդային ժամանակ և Վասիլևսկի կղզի, իրեն դարձրել է պատահական վկա[14][15]։ Ըստ երևույթին, պատմվածքը թանկ էր հեղինակի համար, քանի որ հնարավոր էր այդ կերպ մարմնավորել ստեղծագործության մեջ ինքնակենսագրական լինելու իր հակումը[16]։

Հետագայում պատմվածքը բազմիցս արտատպվել է աննշան փոփոխություններով (արդեն 1943 թվականին հեղինակի կատարած խմբագրումը պատմվածքին տվել է ժամանակի համընդհանուր բնույթ՝ փոխելով դրա պատմական համատեքստը[17], փոխվել է պարբերությունների մեծությունը, բացառվել է մարշալ Տիմոշենկոյի ազգանվան հիշատակումը և այլն)[12][15], ներառվել է դպրոցական ծրագրում[18]։ Հրատարակությունների ժամանակ պատմվածքը նկարազարդել են նկարիչներ Ա. Զ. Իտկինի[19], Գ. Ալիմովի, Ա. Երմոլաևի, Վ. Պլևինի, Ի. Խարկևիչի, Ն. Տիրսայի և այլոց նկարներով[20]։

1956 թվականին «Диафильм» ստուդիան պատմվածքի հիման վրա թողարկել է համանուն ֆիլմ (նկարիչ՝ Բորիս Վինոկուրով)[21], 1978 թվականին պատմվածքը էկրանավորվել է «Սոյուզմուլտֆիլմ» ստուդիայում[22]։ Պատմվածքը ադապտացվել է 1963 թվականին ԳԴՀ ռադիոյում ռադիոհաղորդման համար[23]։

Լիդիա Չուկովսկայան Պանտելեևին ուղղված նամակում նկարագրել է մի զվարճալի դեպք, թե ինչպես մի աղջիկ, լսելով պատմությունը, սկսել է պլաստիլինե տեսարան պատրաստել պատմվածքի հերոսների մասնակցությամբ և հարցրել. «Իսկ ինչպե՞ս ծեփեմ ազնիվ խոսքը, որը տվել է տղան»[24]։

Քննադատություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Երեխաների համար լավագույն ստեղծագործությունների շարքում, Լև Տոլստոյի մանկական պատմությունների և հեքիաթների («(որս գիրք երեխաների ընթերցանության համար» (ռուս.՝ «Четыре книги для детского чтения»), «Կովկասի գերին»), Բորիս Ժիտկովի «Ծովային պատմությունների» հետ միասին, 1960 թվականին երիտասարդ ընթերցող Վ. Վլադիկինին ուղղված նամակում Ս. Մարշակը նշել է «Ազնիվ խոսք» պատմվածքը[25]։

Ստանիսլավ Ռասադինը պատմվածքում մեջ տեսել է այն բանի դրսևորումը, որի մասին Կոնստանտին Ուշինսկին գրել է․ «Իրական կյանքում երեխան ոչ այլ ինչ է, քան երեխա... խաղի մեջ երեխան, արդեն հասունացող մարդը, փորձում է իր ուժերը և ինքնուրույն տնօրինում է իր ստեղծածները»։ Ավելին, ոչ միայն երեխայի, այլև մեծահասակի մոտ, որը կարողացել է պահպանել իր ամենաանիրական ֆանտազիաներում զգալու և գործելու ունակությունը խաղի կանոնների անվերապահ հավատով, կարծես դա իրականություն է[26]։

Բանաստեղծ, արձակագիր և հրապարակախոս Ստանիսլավ Զոլոտցևը իր վերջին հոդվածներից մեկում վստահություն է հայտնել, որ Պանտելեևի պատմվածքի հերոսը մեր ժամանակակիցների մեջ է, որ նա կանգնած է իր դիրքում, քանի որ նա ազնիվ խոսք է տվել այն չթողնել, և որ ապագան նրանն է[27]։

Գրականագետ Պավել Կրյուչկովը պատմվածքի վերնագիրն ընտրել է որպես վերնագիր՝ Լիդիա Չուկովսկայայի հետ Լ. Պանտելեևի նամակագրության հրատարակության նախաբանի համար, քանի որ, նրա կարծիքով, այս երկու գրողները նույնպես չեն խախտել ռուս գրականությանն իրենց տված խոսքը, պահպանել են պատասխանատվությունը մասնագիտության, սեփական տաղանդի և ընթերցողների նկատմամբ[28]։

Մանկական գրականության մասին հոդվածների հեղինակ, գրական քննադատ Օլգա Կանուննիկովան կարծիք է հայտնել, որ «Ազնիվ խոսք» պատմվածքի հերոսը ոչ թե սովետական, այլ նախահեղափոխական, «հին ռեժիմի» տղա է[29]։

Դմիտրի Բիկովը մեծ, չընթերցված և շատ անհանգստացնող (նույնիսկ բավականին սարսափելի) պատմվածք է անվանել «Ազնիվ խոսք» ստեղծագործությունը՝ նշելով նրա խորապես անձնական, գրեթե ինքնակենսագրական բնույթը[30]։

Վերլուծելով պատմվածքի բովանդակությունը սովետական շրջանի երեխաների համար մի շարք այլ ստեղծագործություններում՝ Մ. Ա. Կոզլովան դրանում տեսնում է բարոյական վարքի բավականին բարդ մոտիվացիայի ներկայացում (նման է «բարոյական մաքրությանը» ժամանակակից ամերիկյան սոցիալական հոգեբան Ջոնաթան Հայղտի տիպաբանության մեջ), որը խառնվում է ուղղահայաց հիերարխիան պահպանելու ցանկության հետ[31]։

Ընտրյալ հրատարակություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  • Пантелеев Л. Честное слово : рассказы, стихи, сказки : (для среднего школьного возраста : для детей старше 6 лет (6+)). — Москва : Детская лит. (Школьная библиотека), 2020. — 269 с. — ISBN 978-5-08-006484-5.
  • Пантелеев Л. Честное слово : Рассказы : (Для мл. школьного возраста). — Москва : Дет. лит, 1970. — 64 с.
  • Честное слово : Рассказы / Пантелеев Л. Добрый дом : Повесть / Слуцкис М. Звездочка : Повести и рассказы / Василенко И. : (40 лет Всесоюз. пионерской организации им. В. И. Ленина. Б-ка пионера. Избранные повести и рассказы) / Послесл. Жаровой Т.; (Ил.: Харкевич И.). — Москва : Детгиз, 1963. — 671 с.
  • Пантелеев Л. Первый подвиг : Рассказы (Ночка; На ялике; Первый подвиг; Честное слово; Новенькая; Главный инженер; Платочек; Индиан Чубатый) : Школьная б-ка для нерусских школ. Для восьмилетней школы / Предисл. Сарнова Б.; Рис. Харкевича И. — Москва : Детгиз, 1962. — 176 с.
  • Пантелеев Л. Честное слово : Рассказы : Для младш. возраста. — Москва ; Ленинград : Детгиз, 1943. — 72 с.

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. ↑ Пантелеев Л. // Русская литература XX века. Прозаики, поэты, драматурги : биобибл. словарь : в 3 т. / РАН, ИРЛИ (Пушкинский Дом) ; под ред. Скатова Н. Н. — М., 2005. — Т. 3 : П―Я. — С. 17. — 829 с. — ISBN 5-94848-211-1.
  2. ↑ Рацкий И. Пером критика, глазами читателя : [арх. 3 Ապրիլի 2023] // «Вопросы литературы». — 1960. — № 9.
  3. ↑ «Анализ рассказа «Честное слово»». Արխիվացված օրիգինալից 2023 թ․ ապրիլի 6-ին. Վերցված է 2023 թ․ մարտի 31-ին.
  4. ↑ «Громкие чтения по рассказу Леонида Пантелеева «Честное слово»». Արխիվացված օրիգինալից 2023 թ․ ապրիլի 6-ին. Վերցված է 2023 թ․ ապրիլի 6-ին.
  5. ↑ Чуковская Л. К. О книгах забытых или незамеченных : [арх. 4 Ապրիլի 2023] // «Вопросы литературы». — 1958. — № 2.
  6. ↑ ««Честна дума», Пантелеев — резюме и основни изводи». Արխիվացված օրիգինալից 2023 թ․ հունիսի 1-ին. Վերցված է 2023 թ․ մարտի 28-ին.
  7. ↑ «Leonid Panteleev: przez całe życie miałem cudowne szczęście. Leonid Panteleev L Panteleev pisarz lub poeta». Վերցված է 2023 թ․ մարտի 28-ին.
  8. ↑ «„Upřímně Řečeno," Panteleyev - Shrnutí A Hlavní Závěry». Արխիվացված օրիգինալից 2023 թ․ մարտի 29-ին. Վերցված է 2023 թ․ մարտի 28-ին.
  9. ↑ «Das Ehrenwort». Արխիվացված օրիգինալից 2023 թ․ ապրիլի 4-ին. Վերցված է 2023 թ․ ապրիլի 1-ին.
  10. ↑ Пантелеев Л. «Честное слово». Ну-ка дети. Արխիվացված օրիգինալից 2023 թ․ մարտի 23-ին. Վերցված է 2023 թ․ մարտի 28-ին.
  11. ↑ Лаборатория Фантастики, 2023
  12. ↑ 12,0 12,1 Пантелеев Л. Честное слово : [арх. 24 Մարտի 2023] // «Костёр». — 1941. — № 6. — С. 1—3. Արխիվացված 2023-03-24 Wayback Machine
  13. ↑ 13,0 13,1 Честное слово : Пантелеев А. И. Собрание сочинений в четырёх томах. — Л. : Детская литература, 1984. — Т. 3. — С. 360. — 368 с.
  14. ↑ Режиссер: Митин, Станислав; Оператор: Кутузкин, Евгений (23.07.2018). «Писатели нашего детства > Приоткрытая дверь. Писатель Л. Пантелеев». Արխիվացված օրիգինալից 2021 թ․ փետրվարի 27-ին. Վերցված է 2023 թ․ մարտի 22-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)
  15. ↑ 15,0 15,1 История моих сюжетов : Пантелеев А. И. Собрание сочинений в четырёх томах. — Л. : Детская литература, 1984. — Т. 3. — С. 313. — 368 с.
  16. ↑ Дмитренко С. «Про честное слово». Արխիվացված օրիգինալից 2023 թ․ մարտի 22-ին. Վերցված է 2023 թ․ մարտի 22-ին.
  17. ↑ Сапанжа О. С. Влияние датировки на анализ и интерпретацию произведения (на примере рассказа Л. Пантелеева «Честное слово») : [арх. 30 Մարտի 2023] // Russian Linguistic Bulletin. — 2017. — № 1. — С. 84—86.
  18. ↑ Дмитренко С. Алексей Иванович : [арх. 27 Մարտի 2023] // «Литература» : журнал / Издательский дом «Первое сентября». — 2008. — № 16.
  19. ↑ Л. Пантелеев (псевд., Пантелеев А. И.). Честное слово. Рассказы и сказка (детям). — М. : Детская литература, Читаем сами (серия), 1980. — 2 000 000 экз.
  20. ↑ «Единый электронный каталог». Каталог РГБ. Արխիվացված օրիգինալից 2019 թ․ նոյեմբերի 26-ին. Վերցված է 2023 թ․ մարտի 22-ին.
  21. ↑ «Честное слово (1956)». Արխիվացված օրիգինալից 2023 թ․ մարտի 27-ին. Վերցված է 2023 թ․ մարտի 22-ին.
  22. ↑ ««Честное слово» 1978». Արխիվացված օրիգինալից 2023 թ․ մարտի 26-ին. Վերցված է 2023 թ․ մարտի 22-ին.
  23. ↑ Leonid Pantelejew (08.12.1963). «Das Ehrenwort». Արխիվացված օրիգինալից 2023 թ․ հունիսի 1-ին. Վերցված է 2023 թ․ մարտի 22-ին.
  24. ↑ Л. Пантелеев — Л. Чуковская. Переписка (1929—1987) / Предисл. Крючкова П. — М. : Новое литературное обозрение, 2011. — С. 10. — 656 с.
  25. ↑ Жизнь и творчество Самуила Яковлевича Маршака : Маршак и детская литература / Галанов Б., Маршак И. и Петровский М.. — Москва : Детская литература, 1975. — С. 325. — 495 с.
  26. ↑ Рассадин С. Б. Трудная работа воображения : [арх. 3 Ապրիլի 2023] // «Вопросы литературы». — 1986. — № 9.
  27. ↑ Золотцев С. Честное слово : [арх. 31 Մարտի 2023] // «Литературная газета». — 2008. — № 32 (6184) (6 Օգոստոսի).
  28. ↑ Л. Пантелеев — Л. Чуковская. Переписка (1929—1987) / Предисл. Крючкова П.. — М. : Новое литературное обозрение, 2011. — С. 5. — 656 с.
  29. ↑ «Быль и небыль Л. Пантелеева». Արխիվացված օրիգինալից 2023 թ․ մարտի 29-ին. Վերցված է 2023 թ․ մարտի 28-ին.
  30. ↑ Быков Д. Л. Синдром Пантелеева // «Советская литература. Краткий курс». — М, 2015. — 592 с. — ISBN 978-5-91631-231-7, 978-5-91631-210-2.
  31. ↑ Козлова М.А. Культурные модели моральных суждений и оценок, транслируемые учебниками для начальной школы, и их трансформация в постсоветский период : [арх. 16 Մայիսի 2023] // Социологический ежегодник. — 2014. — С. 188—217.

Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  • Путилова Е. О. Л. Пантелеев: Очерк жизни и творчества . — Л. : Советский писатель. Ленингр. отд-ние, 1969. — 215 с.
  • Привалова Е. Л. Пантелеев : Ленинградские писатели — детям. — Л. : Детгиз, 1954. — 464 с. — (Сборник лит.-критич. статей и публикаций).
  • Кудина Г. Н., Новлянская З. Н. Литературное чтение. — М. : Оникс, 2008. — 96 с.

Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Ազնիվ_խոսք_(պատմվածք)&oldid=9916999» էջից