Տումիի հուշարձանները
Տումիի հուշարձանները, Տումին գյուղ է Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետության Հադրութի շրջանում, որի տարածքում կան մի շարք պատմական և մշակութային հուշարձաններ։
Իգակոց կամ Հայկազն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Իգակոց կամ Հայկազն, հին գյուղատեղի, գտնվում է Տոմուց արևելք, Իշխանագետի ափին։ Մատուռը՝ կից փոքրիկ սրահով ավերված է։ Շուրջը խոշոր տապանաքարերով գերեզմանատունն է։ Նկատելի են բնակատեղիի հետքերը։ Կործանվել է 15-րդ դարի վերջին[1]։
Սուրբ Հովհաննես եկեղեցի[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Սուրբ Հովհաննես եկեղեցին գտնվում է Տումի գյուղում, ուղղանկյուն դահլիճի հորինվածքով հուշարձան է՝ կառուցված 17-րդ դարում։
Ղլենքար[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ղլենքարը (բերդ) գտնվում է Տումի գյուղից 6-7 կմ արևմուտք, հյուսիսից հարավ թեքված բարձր, անմատչելի ժայռի վրա։ Ենթադրվում է, որ Գորոզ բերդը եղել է այս ժայռազանգվածի գագաթին։ Բերդի մուտքի մոտ, հյուսիսային կողմում, նկատելի են պարսպի մնացորդներ, սեղանի մեծությամբ բազմաթիվ հղկված քարերի կույտեր, բնակատեղեր և պաշտպանական օժանդակ այլ շինությունների հետքեր։ Ենթադրվում է, որ ամրոցը գաղտնի դուռ է ունեցել, որի տեղն անհայտ է եղել։ Բերդը թունգերով ջուր է ստացել 800 մետր ցած գտնվող աղբյուրից։
Թաղալ աղբյուր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Թաղալ աղբյուրը գտնվում է Ղլենքարից հյուսիս, բերդի թիկունքում, բերդից 800 մետր ցած։ Տեղացիների վկայությամբ այս աղբյուրը (որի ջուրը տարին բոլոր ունի 4 աստիճան) հնում թշնամիներից քողարկվել, թաքցվել և հատուկ թունգերով գետնի տակով բարձրացվել է մինչև Գորոզ բերդի մուտքը։ Աղբյուրի անվանումը կապված է թաղված, քողարկված աղբյուր լինելու հանգամանքի հետ։
Խտտրոխութ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Խտտրոխութը խոշոր հնավայր է, որը գտնվում է Տոմուց 3 կմ արևմուտք։ Այստեղ են գտնվում հին, կործանված եկեղեցու փլատակները, տնատեղերի հիմնապատերը և ընդարձակ գերեզմանատան հողմնահարված տապանաքարերը։
Վարդապետի աղբյուր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Վարդապետի աղբյուրը հուշարձան է Խտտրոխութի արևելյան լանջին։
Ստեփնոցենց խութ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ստեփնոցենց խութը գտնվում է Տումի գյուղի հյուսիսային մասում, մոտ 4 կմ հեռավորության վրա, բլրի գագաթին, որտեղ կան հին գյուղատեղիի ավերակներ, գերեզմանաքարեր, ցաք ու ցրիվ թափված խաչքարեր։ Տումեցիները փլված եկեղեցին և բլուրը կոչում են Ստեփանոսի անունով։
Մկրտչի տեփեր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Մկրտչի տեփերը հին գյուղատեղի է և ամառանողներ։ Հնավայրը գտնվում է Ծավեր կոչվող անտառի և Դիզափայտ լեռան ալպյան մարգագետինների գոտու միջև, Տոմուց-Խանձաձոր գնացող ճանապարհի աջ կողմում։
Կարմիր քարի շինատեղ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Կարմիր քարի շինատեղը տարածվում է Տոմուց դեպի արևմուտք, սղոցարանի մոտ։
Խաչին արտ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Խաչին արտը գյուղատեղի է, որը գտնվում է Տոմուց դեպի արևելք, Գտչավանք գնացող ճանապարհի աջ կողմում։ Այստեղ կան հին եկեղեցու ավերակներ, խաչքարեր, բնակատեղիի հետքեր։
Հայկազնի կամուրջ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Հայկազնի կամուրջը միակամար կամուրջ է՝ կառուցված Իքյակ գետի վրա։ Պահպանված վիմագրության համաձայն՝ այն 18-րդ դարի հուշարձան է, որով անցնող ճանապարհը Վարանդա գավառակը կապում է Գտչավանքի և Կատարովանքի հետ։
Յոթ դռնանի[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Յոթ դռնանին ավերակ վանք է, որը գտնվում է Տոմուց վերև, Թաղալ աղբյուրի մոտակայքում։
Բաղնիք արքունականք[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Բաղնիք արքունականը գտնվում է Տոմուց դեպի Ճոխտպռվածառի վանքը տանող ճանապարհի վրա, Քեֆաձորում, անտառափեշ բացատում, հանքային աղբյուրի մոտ։ Այստեղ է գտնվել Դիզակի իշխանության առողջարանը, բաղնիք-բուժարանը։
Տես նաև[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ Շահեն Մկրտչյան, «Լեռնային Ղարաբաղի պատմաճարտարապետական հուշարձանները», «Հայաստան» հրատարակչություն, Երևան, 1985.