Jump to content

Տարրական մասնիկների հմայք

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից

Տարրական մասնիկների հմայք, ուժեղ փոխազդող տարրական մասնիկների քվանտային թվերից մեկը, որը պահպանվում է ուժեղ և էլեկտրամագնիսական փոխազդեցություններում։ Հասկացությունը մուծվել է 1971 թվականին Շ. Գլեշոուի կողմից, իսկ գոյությունը փորձով ապացուցվել է 1976 թվականին, երբ հայտնաբերվեցին, այսպես կոչված, հմայված և այլ մեզոններ։

«Տարրական մասնիկների հմայք» հասկացությունն առանձնապես անհրաժեշտ դարձավ 3100 ՄէՎ զանգվածով J/ψ մասնիկների (հայտնաբերվել են 1974 թվականին) հատկությունները (կյանքի մեծ տևողությունը) բացատրելու համար։ Քվարկների մոդելի համաձայն, տարրական մասնիկները կազմված են առնվազն չորս առաջնային աղյուսիկներից՝ քվարկներից և համապատասխան հակաքվարկներից։ Չորրորդ քվարկն օժտված է նոր հատկությամբ՝ հմայքով, որը նշանակվում է տառով (անգլ.՝ charm - հմայք)։ Հմայքով քվարկ ունեցող մասնիկը կոչվում է հմայված մասնիկ։ J/ψ մասնիկը բաղկացած է հմայքով քվարկից և հակաքվարկից, այնպես, որ նրա գումարային հմայքը հավասար է զրոյի կամ, ինչպես ասում են, այն ունի թաքնված հմայք։ Այդ մասնիկը և իր գրգռված վիճակները պոզիտրոնիումի նմանությամբ երբեմն կոչվում են չարմոնիում։ Ներկայումս հայտնաբերված են մի քանի հմայված մեզոն (ինչպես նաև հմայված բարիոն), որոնց կյանքի տևողությունը վրկ կարգի է, ուսումնասիրված են մի շարք չարմոնիումային վիճակներ և դրանց տրոհումները։


Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 6, էջ 437