Դիտել Մինեսոտա էջի աղբյուրը

{{Տեղեկաքարտ Վարչական միավոր
| բնօրինակ անվանում = {{lang-en|Minnesota}}
| տեղը ըստ տարածքի = 12
| տեղը ըստ բնակչության = 21
| պարամետրի անվանում1 = Միության մուտք
| պարամետր1 = [[մայիսի 11]], [[1858]] (32-րդ)
}}

'''Մինեսոտա''' ([[անգլերեն]]՝ {{Աուդիո|En-us-Minnesota.ogg|Minnesota}}), նահանգ [[Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ|ԱՄՆ]]-ի հյուսիս-կենտրոնական մասում։ ԱՄՆ-ի տասներկուերորդ ամենամեծ և 5,3 միլիոն բնակիչներով քսաներկուերորդ ամենից խիտ բնակեցված նահանգն է։ Մինեսոտան դուրս է եկել Մինեսոտա Տարածքի արևելյան կեսից և 1858 թվականի մայիսի 11-ին մուտք է գործել Միություն, որպես երեսուներկուերորդ նահանգ։

== Ստուգաբանություն ==
Նահանգը իր անունը ստացել է Մինեսոտա գետից։ Գետի անունը եկել է Դակոտայի լեզվից` mni sota' (հստակ կապույտ ջուր), կամ Mnißota (պղտոր ջուր)։

== Ֆիզիկաաշխարհագրական առանձնահատկություններ ==
=== Աշխարհագրություն ===
[[Պատկեր:Minnesota ref 2001.jpg|մինի|նահանգի քարտեզը]]
Մինեսոտայի տարածքը կազմում է 225,181 քառակուսի կիլոմետր<ref>[https://www.infoplease.com/us/states/land-and-water-area-states-2008 Land and Water Area of States, 2008]</ref>։ Նահանգի ջրային մակերեսը կազմում է 8,4%։

Հյուսիսային և հյուսիսարևելյան մասով Միննեսոտան սահմանակից է Կանադական նահանգ Մանիտոբային և [[Օնտարիո (նահանգ)|Օնտարիոին]]։ Արևելյան մասով նահանգը սահմանակից է [[Վիսկոնսին|Վինսկոնսին]], հարավից՝ Այովաին, արևմուտքից` [[Հարավային Դակոտա]]յին և [[Հյուսիսային Դակոտա]]յին։ Այսպիսով, Մինեսոտան սահմանակից է չորս նահանգներն և երկու կանադական մարզերին։

{| class="wikitable" width="60%" style="text-align:center"
!colspan="3"|Հարակից վարչական միավորները
|-
| width="35%" | ''Հյուսիս-արևմուտք:''<br>կանադական շրջան<br> [[Օնտարիո]] <br> [[Մանիտոբա]]
| width="30%" | ''Հյուսիս:''<br>կանադական շրջան<br> [[Օնտարիո]] <br> [[Մանիտոբա]]
| width="35%" | ''Հյուսիս-արևելք:''<br> [[Մոնտանա]]
|-
| width="35%" | ''Արևմուտք:'' <br> [[Հյուսիսային Դակոտա]]<br>[[Հյուսիսային Դակոտա]]
| width="30%" | [[Файл:Brosen windrose.svg|50px]]
| width="35%" | ''Արևելք:''<br> [[Վիսկոնսին]]
|-
| width="35%" | ''Հարավ-արևմուտք''<br>[[Հարավային Դակոտա]]
| width="30%" | ''Հարավ:''<br> [[Այովա]]
| width="35%" | ''Հարավ արևելք''<br> [[Վիսկոնսին]]
|}

Մինեսոտան [[Ալյասկա (նահանգ)|Ալյասկայից]] հետո ամենահյուսիսային նահանգն է [[ԱՄՆ]]-ում։ Մինեսոոտայի հարավային և կենտրոնական մասը հարթ դաշտեր են։ Տարածքի մոտ մեկ երրորդը ծածկված է անտառներով։ Իսկ արևմուտքը և հյուսիս արևմուտքը ծածկված է տափաստաններով։ Մինեսոտա նահանգում կա 11 842 լիճ, որոնք ձևավորվել են սարցադաշտերի հալման հետևանքով<ref name="dnr.state.mn.us">[http://www.dnr.state.mn.us/faq/mnfacts/water.html%7CLakes/index.html http://www.dnr.state.mn.us/faq/mnfacts/water.html%7CLakes]{{Չաշխատող արտաքին հղում|bot=InternetArchiveBot }}</ref>։ Ամենամեծ լիճեր են՝ Վուդսը Ռեյնին և Լոյեր Ռիդը։ Ընդհանուր առմամբ նահանգով հոսում են 6,564 գետեր և բնական հոսքեր, որոնց ընդհանուր երկարությունը կազմում է 111,000 կիլոմետր<ref name="dnr.state.mn.us"/>։ Նահանգի ամենաբարձր կետը Իգլ-Մաունթինն է (701 մ)։

=== Երկրաբանություն ===
Մինեսոտայի հյուսիսային մասը գտնվում է Լավրենտյան բյուրեղային վահանի վրա, որը ելք ունի դեպի ապառաժոտ թմբերը և խորը լճերը (մոտ 15 հազար լիճ)։

=== Կլիմա ===
[[Պատկեր:Train stuck in snow.jpg|մինի|Ձնակույտեր Հարավային Մինեսոտա (1881)]]
Մինեսոտայի կլիման բարեխառն խոնավ մայրցամաքային է։ Պատմության մեջ գրանցված ամենաբարձր և ամենացածր ջերմաստիճանների տարբերությունը 97&nbsp;°C է. −51&nbsp;°C-ից ([[1996]] թվականի փետրվարի 2-ին) մինչև 46&nbsp;°C ([[1917]] թվականի հուլիսի 29-ին և [[1936]] թվականի հուլիսի 6-ին)<ref>[http://www.dnr.state.mn.us/climate/summaries_and_publications/extremes.html Minnesota climate extremes]</ref>։ Տեղումների քանակը տատանվում է 48-ից մինչև 89 սմ։ Երաշտ տեղի է ունենում յուրաքանչյուր 10-50 տարին մեկ<ref>{{Cite web |url=http://www5.ncdc.noaa.gov/climatenormals/clim60/states/Clim_MN_01.pdf |title=Climate of Minnesota |accessdate=2017 թ․ հուլիսի 2 |archive-date=2008 թ․ մայիսի 28 |archive-url=https://web.archive.org/web/20080528042433/http://www5.ncdc.noaa.gov/climatenormals/clim60/states/Clim_MN_01.pdf |url-status=dead }}</ref>։

{| class="wikitable sortable" style="margin:auto;"
|+Առավելագույն և նվազագույն ջերմաստիճանները Մինեսոտայի քաղաքներում<ref name="Средние климатические условия в Миннесоте">{{cite web|url=http://www.weatherbase.com/weather/city.php3?c=US&s=MN&statename=Minnesota-United-States-of-America|title=Minnesota climate averages|publisher=Weatherbase|accessdate=2015 թ․ նոյեմբերի 9}}</ref>
|-
!Տեղ
!Հուլիս (°F)<br>(Առավելագույն/նվազագույն)
!Հուլիս (°C)<br>(Առավելագույն/նվազագույն)
!Հունվար (°F)<br>(Առավելագույն/նվազագույն)
!Հունվար (°C)<br>(Առավելագույն/նվազագույն)
|-
|[[Մինեապոլիս]] || 83/64 || 28/18 || 23/7 || −4/−13
|-
|[[Սենթ-Փոլ (Մինեսոտա)|Սենթ-Փոլ]] || 83/63 || 28/17 || 23/6 || −5/−14
|-
|[[Րոչեստեր (Մինեսոտա)|Րոչեստեր]] || 82/63 || 28/17 || 23/3 || −5/−16
|-
|[[Դուլուտ]] || 76/55 || 24/13 || 19/1 || −7/−17
|-
|[[Սանթ-Քլաուդ (Մինեսոտա)|Սանթ-Քլաուդ]] || 81/58 || 27/14 || 18/−1 || −7/−18
|-
|[[Ալբերտ Լի (Մինեսոտա)|Ալբերտ Լի]] || 84/62 || 29/17 || 23/5 || −5/−15
|-
|[[Ինթերնեյշնլ Ֆոլս]] || 77/52 || 25/11 || 15/−6 || −9/−21
|}

=== Պահպանվող տարածքներ ===
Մինեսոտայի առաջին զբոսայգին Այթասկա զբոսայգին է, այն ստեղծվել է [[1891]] թվականին։ Այսօր Մինեսոտան ունի 72 պետական զբոսայգի և հանգստի գոտի, 58 պետական անտառներ՝ շուրջ 16,000 կմ² մակերեսով, ինչպես նաև բազմաթիվ որսարգելոցներ։

== Բնակչություն ==
[[Պատկեր:Minnesota population map cropped.png|մինի|ձախից|Բնակչության բաշխումը]]
[[1850]] թվականին Մինեսոտայի բնակչությունը կազմել է 6.100 մարդ, իսկ 1900 թվականին աճել է հասնելով 1.7 միլիոնի։ XX դարում ամեն տասնամյակ բնակչությունը աճել է 15 %-ով։ Վերջին տասնամյակների ընթացքում, աճի տեմպը նվազել է 11%-ով։ Ըստ [[2008]] թվականի հուլիսի 1-ի տվյալների՝ բնակչությունը կազմում է 5 220 393 մարդ։ Մինեսոտայիում աճում է ազգային փոքրամասնությունների թվաքանակը, սակայն այն համեմատաբար փոքր է ԱՄՆ մյուս նահանգների համեմատ։

=== Պաշտոնական կառուցվածք ===
[[Պատկեր:Bethlehem_Lutheran_Church_Askov_1.jpg|մինի|305px|Մինեսոտայի Լյութերական եկեղեցի]]
* [[Գերմանացիներ]] — 37,9 %
* [[Նորվեգացիներ]] — 16,8 %
* [[Իռլանդացինեի]] — 11,8 %
* [[Շվեդներ]]— 9,5 %
* [[Անգլիացիներ]] — 6,3 %
* [[Լեհեր]] — 5,1 %
* [[Ֆրանսիացիներ]] — 4,2 %

Ըստ ԱՄՆ մարդահամարի տվյալների՝ Մինեսոտայում ապրում է շուրջ 100 հազար մարդ` [[իտալացիներ]], չեխեր, դանիացիներ, [[հոլանդացիներ]] և ֆինլանդացիներ։

=== Ռասայական կազմ ===
* [[Եվրոպոիդ ռասա]] — 88 %
* [[Նեգրոիդ ռասա]] — 4,4 %
* իսպանալեզու — 4 %
* [[Մոնղոլոիդ ռասա]] — 3,5 %
* Ամերիկյան հնդկացիներ — 1 %

=== Կրոնական կազմ ===
* [[Բողոքականություն]]ը — 32 %
* [[Կաթոլիկություն]] — 28 %
* Ավենտարանչականություն— 21 %
* [[Հինդուիզմ]] — 1 %
* Այլ կրոններ — 5 %
* [[Աթեիզմ]] — 13 %

== Տնտեսություն ==
[[Պատկեր:Minnesota quarter, reverse side, 2005.jpg|մինի|]]
Ըստ ԱՄՆ տնտեսական բյուրոյի [[2015]] թվականի տվյալների՝ ՀՆԱ-ի ցուցանիշը կազմել է 328 միլիարդ դոլար։ Նվազագույն աշխատավարձը Մինեստոտայում կազմում է մեկ ժամում 9 դոլար, և առավելագույնն է միջին արևմուտքում<ref>[https://www.nps.gov/miss/planyourvisit/placestogo.htm Նվազագույն աշխատավարձը Մինեսոտայի կազմում է 9 դոլա մեկ ժամում]</ref>։ Ամեանցածր աղքատությունը Միացյալ Նահանգներում Մինեսոտան է։ [[2017]] թվականի հունվարի տվյալներով գործազրկությունը կազմում է 3,7 %։

Մինեսոտան համարվում է արդյունաբերական նահանգ։ Երկվորյակ քաղաքները (Մինեապոլիսը և Սեթ-Փոլը) հանդիսանում են բազմաթիվ խոշոր կորպորացիաների կենտրոնական գրասենյակները, այդ թվում` 3Մ։ Մեսաբի երկաթի հանքաքարի թաղամասը ապահովում է ԱՄՆ երկաթի հանքաքարի արդյունահանման ավելի քան կեսը։ Սուրբ Լավրենտյոսի մոտ խոր ծովային ճանապարհի հայտնաբերումը Դուլութը դարձրել է միջազգային նավահանգիստ։ Իրականացվում է ավազի, մանրախճի և քարի արդյունահանում։ XX դարում զարգացրել են մեքենաշինությունը, տպագրությունը, սննդի վերամշակմումը, փայտամշակումը, իսկ վերջին տասնամյակում համակարգչային տեխնիկայի արտադրությունը։ Մինեսոտաում լավ զարգացած է գյուղատնտեսությունը, թեև գյուղատնտեսները կազմում են բնակչության մոտ 2%-ը։ Հիմնական մշակաբույսերն են`սոյան, եգիպտացորենը, և ցորենը։ Կա նաև կաթնատու անասունների անասնաբուծություն։

Մինեսոտայում պրոգրեսիվ եկամտահարկը կազմում է` 5.35%, 7.05%, 7.85% և 9.85%: 2008 թվականին բնակիչները նահանգին տվել են 10.2 տոկոս հարկ (ԱՄՆ միջին - 9.7%): Պետական հարկերը Մինեստոտայում կազմում է 6,875 տոկոս, բայց չի հարկվում գումար հագուստի վաճառքի, դեղատոմսով դեղերի, որոշ ծառայությունների և սննդի ներքին սպառման համար։ Ակցիզային գանձվում է ալկոհոլի, ծխախոտի և վառելիքի համար։

== Սպորտ ==
Նահանգի հիմնական բասկետբոլի թիմը «Մինեսոտա Թիմբերվուլվզն» է և ծառայում է ՆԲԱ-ին։

Հոկեյ ակումբ «Մինեսոտա Վայլդը» գործում է ՆՀԼ-ում [[2000]] թվականից։ Սկսած [[1967]]-ից մինչև [[1993]] թվականը այն հանդես է եկել «Մինեսոտա Նորթ Սոթարզ» ՆՀԼ-ը հոկեյ ակումբում։

Մինեսոտա Վայքինգս ({{lang-en|англ.}} Minnesota Vikings) մասնագիտական ֆուտբոլի ակումբ է, ով խաղում է ֆուտբոլի ազգային լիգայում։

Մինեսոտա Թվինս ({{lang-en|}} Minnesota Twins) պրոֆեսիոնալ բեյսբոլ ակումբ, որը գործում է կենտրոնական բաժնի ամերիկյան լիգայում Բեյսբոլի բարձրագույն լիգաում (ՄԼԲ)։

== Քաղաքներ ==

<center>
{{main|Մինեսոտայի քաղաքների բնակչության ցանկ}}
</center>

<div align="center">
{| class="toccolours" style="margin: 0 2em 0 2em"
|-
| bgcolor="#C0C0C0" align=center| '''Քաղաքների բնակչությունը վեր է 30 հազարից'''<br> Այն վերաբերվում է 2004 թվականի հուլիսի 1-ին
|-
|
{| width="600" border="0" cellspacing="1" cellpadding="0" style="font-family:Verdana, Arial;font-size:10px;"
|-
| width="35%" style="font-weight:bold;" | [[Միննեափոլիս]]
| width="15%" | 373,9
| width="35%" style="font-weight:bold;" |[[Մինետոնկա (քաղաք, Մինետոնկա)|Մինետոնկա]]
| width="15%" | 50,1
|-
| style="font-weight:bold;" | [[Սոնթ-Փոլ (Մինեսոտա)|Սոնթ-Փոլ]] 
| 277,0
| style="font-weight:bold;" | [[Վուդբերի (քաղաք, Մինեսոտա)|Վուդբերի]]
| 50,0
|-
| style="font-weight:bold;" | [[Ռոչեստեր (Մինեսոտա)|Ռոչեստեր]]
| 93,3
| style="font-weight:bold;" | [[Ապլ-Վալլի (քաղաք, Մինեսոտա)|Ապլ-Վալլի]]
| 49,6
|-
| style="font-weight:bold;" | [[Դուլութ]]
| 85,6
| style="font-weight:bold;" | [[Լեյքվիլ (քաղաք, Մինեսոտա)|Լեյքվիլ]]
| 49,4
|-
| style="font-weight:bold;" | [[Բլումինգթոն (քաղաք, Մինեսոտա)|Բլումինգթոն]]
| 81,9
| style="font-weight:bold;" | [[Իդայնա (քաղաք, Մինեսոտա)|Իդայնա]]
| 46,1
|-
| style="font-weight:bold;" | [[Պլիմութ (Մինեսոտա)|Պլիմութ]]
| 69,8
| style="font-weight:bold;" | [[Սենթ-Լուիս-Փառք]]
| 43,6
|-
| style="font-weight:bold;" | [[Բրուքլին-Փառք (քաղաք, Մինեսոտա)|Բրուքլին-Փառք]]
| 67,9
| style="font-weight:bold;" | [[Մեյփլուվդ (քաղաք, Մինեսոտա)|Մեյփլուվդ]]
| 35,5
|-
| style="font-weight:bold;" | [[Սենթ-Քլաուդ]]
| 64,3
| style="font-weight:bold;" | [[Մանքետո (քաղաք, Մինեսոտա)|Մանքետո]]
| 34,5
|-
| style="font-weight:bold;" | [[Իգան (քաղաք, Մինեսոտա)|Իգան]]
| 64,1
| style="font-weight:bold;" | [[Րիչֆիլս (քաղաք, Մինեսոտա)|Րիչֆիլս]]
| 33,9
|-
| style="font-weight:bold;" | [[Կուն-Րապիդս (քաղաք, Մինեսոտա)|Կուն-Րապիդս]] 
| 62,7
| style="font-weight:bold;" | [[Մորհեդ (քաղաք, Մինեսոտա)|Մորհեդ]]
| 33,4
|-
| style="font-weight:bold;" | [[Իդեն-Փրերի (քաղաք, Մինեսոտա)|Իդեն-Փրերի]]
| 60,4
| style="font-weight:bold;" | [[Րոզվիլլ (քաղաք, Մինեսոտա)|Րոզվիլլ]]
| 32,7
|-
| style="font-weight:bold;" | [[Բերնսվեիլ (քաղաք, Մինեսոտա)|Բերնսվեիլ]] 
| 59,4
| style="font-weight:bold;" | [[Ինվեր-Գրով-Հայթս (քաղաք, Մինեսոտա)|Ինվեր-Գրով-Հայթս]]
| 32,3
|-
| style="font-weight:bold;" | [[Մեյփլ-Գրով (քաղաք, Մինեսոտա)|Մեյփլ-Գրով]]
| 58,6
| style="font-weight:bold;" | [[Քոթինջ-Գրով (քաղաք, Մինեսոտա)|Քոթինջ-Գրով]]
| 32,1
|-
| style="font-weight:bold;" | [[Բլեյն (քաղաք, Մինեսոտա)|Բլեյն]]
| 52,1
|
|
|}
|}
</div>
Ընդհանուր առմամբ նահանգը ունի 850 քաղաք, նրանց մեծ մասը առաջնորդվում է քաղաքապետի և ավագանու կողմից։

== Մարդիկ ==
[[:en:Category:People from Minnesota|Մինեսոտայի անձնակազմ]]

== Նահանգի խորհրդանիշներ ==
Պետական պաշտոնական կարգախոսն է` «Հյուսիսային աստղ» ({{lang-fr|L’étoile du Nord}})
Պաշտոնական մականուն` «Հյուսիսային աստղի նահանգ» ({{lang-en|North Star State}})
* «10000 լճերի հող» ({{lang-en|Land of 10,000 Lakes}})
* «Նահանգ կարագի և հացի» ({{lang-en|Bread and Butter State}})
* «ցորենի նահանգ» ({{lang-en|Wheat State}})

<center><gallery>
File:Common Loon with chick.jpg|Նահանգի թռչուն:<br>[[տարածված սուզահավ]]
File:Danaus plexippus MHNT dos.jpg|Նահանգի թիթեռ:<br>[[Միապետ թիթեռ]]
File:Pink Moccasin Flower (NGM XXXI p502).jpg|Նահանգի ծաղիկ:<br>
File:Zizania aquatica 01.jpg|Նահանգի ազգային մշակաբույս:<br>
File:Smardz-Morchella-Ejdzej-2006.jpg|Նահանգի սունկ:<br>
</gallery></center>

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Արտաքին հղումներ ==
* [http://mn.gov/ MN.gov] – Պաշտոնական կայք

{{Մինեսոտա}}
{{ԱՄՆ-ի վարչական բաժանում}}
{{Արտաքին հղումներ}}

[[Կատեգորիա:Մինեսոտա]]
[[Կատեգորիա:ԱՄՆ-ի նահանգներ]]