Հյուսիսկովկասյան լեզուներ
 | |
|---|---|
 | |
| Տեսակ | լեզվաընտանիք |
| Ենթադաս | Կովկասի լեզուներ |
| IETF | ccn |
| ISO 639-5 | ccn |
Հյուսիսկովկասյան ընտանիք, լեզուների ենթադրյալ ընտանիք՝ առաջադրված Ս. Ա. Ստարոստնիի կողմից (1980-ականներին)։ Այս անվան տակ միավորվում են 2 լեզվաընտանիք՝ Աբխազա-ադըղեական և Դաղստանյան։ Այս միավորումը շատ լեզվաբաններ չեն ընդունում։ Առաջինի հետ Ստարոստնին միավորում է խատական լեզուն (սա չպետք է շփոթել խեթերենի հետ), իսկ երկրորդի հետ՝ Խուռիա-ուրարտական լեզուն։
Այս ենթադրյալ լեզվաընտանիքին պատկանող լեզուները տարածված են Հյուսիսային Կովկասում, ինչպես նաև՝ Մերձավոր Արևելքի սփյուռքում։ Նրա մեջ մտնում են ավելի քան 40 կենդանի, 1 մեռած լեզու և 1 հին գրային լեզու։
Ստարոստինի հիպոթեզը[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Բառապաշառային մակարդակում որոշ համընկնումներ վաղուց էին նկատվել, բայց միայն վերջերս հայտնվեցին այդ ամենը գիտականորեն հիմնավորելու առաջին փորձերը,մասնավորապես Ս. Ա. Ստարոստնիի կողմից[1]։ Սակայն Ս. Ա. Ստարոստնին իր քննադատներն ունի, հատկապես՝ արտասահմանյան լեզվաբանության մեջ։
Ըստ ժամանակակից մակրոկոմպարատիվիստիկայի, որի հիմնադիրը Ստարոստնին է, Հյուսիսկովկասյան ընտանիքը մտնում է սինո֊կովկասյան մակրոընտանիքի մեջ։
Առաջ ենթադրվում էր, որ Հյուսիսկովկասյան ընտանիքը քարթվելական լեզուների հետ միասին կազմում է այսպես կոչված իբերո֊կովկասյան միավորումը, այնուամենայնիվ, այդ տեսակետը մերժվել է գրեթե բոլոր լեզվաբանների կողմից։
Վերոնշյալ լեզվաընտանիքների լեզվական մի շարք ընդհանրությունները այժմ բացատրվում են երկարատև շփումով, ինչն էլ հիմք է տալիս խոսելու կովկասյան լեզվական միավորման մասին։
Ս. Ա. Ստարոստնիի գլխավորած լեզվաբանների խումբը հետևյալ եզրահանգումներն արեց[2]։
- սինո-կովկասյան մակրոընտանիքի քայքայումը կատարվել է մ.թ.ա. 8-րդ հազարամյակում։
- Հյուսիս֊կովկասյան ընտանիքի տրոհումը Աբխազա-ադըղեական և Դաղստանյան խմբերի, տեղի է ունեցել մ.թ.ա. 5-րդ կամ 6-րդ հազարամյակում։
Զգալի թվով լեզվաբանների և հնէաբանների կարծիքով (Սաֆրոնով, Չայլդ, Մոնգայթ, Բրեյ֊Թրամփ և այլք)՝ Հյուսիսկովկասյան լեզվաընտանիքը նշանակալի ազդեցություն է թողել հետևյալ հնէագիտական մշակույթների վրա[2] (Ստառչևո֊Կռիշյան, Քյոռոշյան, Կարանովյան, խեցեգործական, երկաթագործական (Արևելյան Ավստրիա), Ալֆյոլդյան մշակույթ (Մառոշից Տիսի երկայնքով հասնում է մինչև Արևելյան Սլովակիա), Բյուկայի մշակույթ (բուկովոգորյան, Վերին Տիսի երկայնքով՝ Բյուկկ լեռան երկայնքով՝ Հյուսիսային Վենգրիայում և խեցեգործական, տրիպոլյան, բոյանյան, բուգո֊դնեստրովյան մշակույթներ։
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ Nikolaev, Starostin 1994
- ↑ 2,0 2,1 В. А. Дыбо. ЯЗЫК-ЭТНОС-АРХЕОЛОГИЧЕСКАЯ КУЛЬТУРА
Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Diakonov I.M., Starostin S.A. Hurro-Urartian as an Eastern Caucasian Languages. Münchener Studien zur Sprachwissenschaft, R. Kitzinger, München 1986.
- Дьяконов И. М., Старостин С. А., Хуррито-урартские и восточнокавказские языки// Сб. «Древний Восток. Этнокультурные связи», стр. 164—208. Изд-во «Наука», Главная редакция восточной литературы, Москва, 1988.
- Дьяконов И. М. Языки древней Передней Азии. М. 1963.
- Дьяконов И. М. Алародии (Хурриты, урарты, кутии, чеченцы и дагестанцы) // Сб. Алародии: этногенетические исследования. Махачкала, 1995.
- Старостин С. А., Николаев С. Л. Севернокавказские языки и их место среди других языковых семей Передней Азии//Сб. Лингвистическая реконструкция и древнейшая история Востока. «Наука», Главная редакция восточной литературы, Москва, 1984.
Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- S. L. Nikolayev, S. A. Starostin. 1994. Հյուսիսկովկասյան Էթմիոլոգիական բառարան
|
