Լեհական գրականություն

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից

Լեհական գրականություն, լեհ ժողովրդի կամ Լեհաստանի գրականության մեջ գրված գրականություն, որը հիմնականում գրված է լեհերենով։

Միջնադարյան գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Բալթիկ ծովի և Կարպյանների, Օդերի, Բուգերի և Սանի միջև ընկած անտառապատ և ճահճոտ հարթավայրում բնակեցված սլավոնական ժողովուրդները սկզբում չունեին մի ընդհանուր բան՝ միավորելով իրենց բոլոր անունները՝ լեհերը։ Սրանք պոմերացիներն էին, մարգագետինը, վիլյացիները, մազարիան և այլն։ Ռուսաստանը նրանց անվանում էր բոլոր լեհ։ Այդ ժողովուրդները գիր չունեին։ Գրելու արվեստը նրանց է հասել քրիստոնեության հետ միաժամանակ, որը եկել էր 966 թվականին։ Բայց այն ժամանակ, երբ քրիստոնեությունը, որը գալիս էր Բյուզանդիայից, անմիջապես սկսեց քարոզել և գրել սլավոնական լեզվով, Հռոմից եկած քրիստոնեությունը վայելում էր բացառապես Լատինական լեզուն։ Լեհաստանում, որը քրիստոնեություն է ընդունել Հռոմից, հոգևորականությունը, հատկապես բարձրագույն, ընդհուպ մինչև XII դարը բաղկացած էր օտարերկրյա ծագում ունեցող մարդկանցից, առավելապես՝ գերմանական և Չեխական։ Եվ միայն ավելի ուշ շրջանում բարձրագույն հոգևորականների աստիճանաբար սկսեցին հայտնվել լեհերը։ Սակայն նրանք էլ գրեցին լատիներեն։

Հասկանալի է, որ նման պայմաններում գոյություն ուներ միայն եկեղեցական գիրը, արձանագրվում էր միայն այն, ինչ ծառայում էր ֆեոդալների կամ եկեղեցու օգտին։ Այդ պատճառով հին բանավոր գրականությունից, որը պետք է գոյություն ունենար Լեհաստանում, ինչպես նաև այլ երկրներում, Մեզ են հասել միայն ժողովրդական երգերն ու հեքիաթները։ Ընդ որում, հարկ է նշել, որ եկեղեցին գիտակցաբար հետապնդել է հին ժողովրդական ավանդությունները՝ որպես հեթանոսական ավանդույթներ։

Հռոմեական կաթոլիկ երկրպագությունը կատարվում էր միայն լատիներենով, այսինքն`մի հավատացյալների զանգվածի համար միանգամայն անհասկանալի լեզվով։ Միայն ավելի ուշ ժողովրդական ապստամբությունների դեմ պայքարը ստիպեց եկեղեցին վերածվել մասսայական «միսիոներական» գործի դեռևս հեթանոսական գյուղացիության շրջանում և ներմուծել «լրացուցիչ պաշտամունք»` քարոզներ և երգեր, որոնք երգվում էին ոչ միայն քահանան, այլև ամբողջ ժողովուրդը` ընդհանուր հասկանալի, այսինքն`լեհերեն լեզվով։

Լեհաստանի գրականության ամենահին հուշարձանը եկեղեցական և մարտական երգ է, որը ներկայացնում է Աստծո մայրիկին ուղղված աղոթք և սկսվում է «Կույս Մարիամ» բառերով։ Ըստ երևույթին, այն առաջացել է XIII դարի երկրորդ կեսին, բայց դրա ամենահին ցուցակը, որը հասել է մեզ, վերաբերվում է XV դարի սկզբին։

Այս երգից բացի, պահպանվել են նաև Ֆրանցիսկյան քարոզների բեկորները գրառումները, որոնք վերաբերվում են XIV դարին։ Այդ քարոզները հայտնի են Սուրբ Խաչի քարոզի անվանմամբ՝ այն տեղանքով, որտեղ պահվում էին այդ քարոզները (Լիսայի լեռան վանքը, որն ավելի ուշ կոչվում էր Ս. Խաչ լեռը)։ Դրանք համառոտ նկարագրություններ են, որոնք քահանաները զարգացրել են քարոզչությամբ։ Սրանք, այսպես կոչված, «տարեգրքեր» (տարեգրքեր) են`քահանաների կողմից պատրաստված պատմական իրադարձությունների գրառումներ։ Հնագույն տարեգրքերը կորել են։ Լեհաստանի առաջին տարեգիրը, որի աշխատանքները պահպանվել են մինչև մեր ժամանակը, եղել է օտարերկրացի, ամենայն հավանականությամբ, հունգարացի։ Լեհաստանում նրան ֆրանսիացի էին համարում, այստեղից էլ նրա մականունը Գալյուս։ Նրա տարեգրությունը հասցվել է 1113-ի։

Առաջին հեղինակը լեհ Վինցենտ Կադլուբեկն էր, Կրակովի եպիսկոպոսը, որը ծագումով Սանդոմիրյան հողից էր։ Կազիմիր արդար Կադլուբեկի թագավորի հանձնարարությամբ գրել է Լեհաստանի պատմությունը։ Կադլուբեկի ստեղծագործությունը տարեգրություն է, որը հասցվել է XIII դարի սկզբին։

XIII դարը՝ լեհ գյուղացիական զանգվածների զանգվածային «շրջանառության» դարն էր քրիստոնեության մեջ, միաժամանակ կաթոլիկ եկեղեցու լիացման դար էր։ Ավելի ու ավելի շատ լեհեր են հայտնվում բարձրագույն հոգևորականների միջավայրում։ XIII դարում տեղի են ունեցել նաև խորը տնտեսական փոփոխություններ։ Շրջակայքում սկսել են զարգանալ քաղաքային բնակավայրերի ամրոցները։ Փոփոխված տնտեսական պայմանների հետևանքով դադարեցվել է մինչև այն պահը սովորական արտահանումը։ Ակտիվորեն բնակեցված են քաղաքներն ու դատարկ հողերը։ Այլմոլորակայիններ էին հիմնականում գերմանացիները, որոնք իրենց հետ բերում էին ավելի բարձր գյուղատնտեսական մշակույթ, ստեղծում արհեստներ և առևտուր։ Մաքսային և ֆեոդալական հաստատությունները նույնպես գալիս են Գերմանիայից։ Գերմաներեն լեզվի ազդեցությունը Լեհաստանի վրա շատ մեծ էր։ Դեռևս XIV դարում ասպետական ամրոցներում, վանքերում և քաղաքներում ծաղկում էր գերմաներենը։ Նրանք այժմ գրել են շատ ավելին, բայց դեռ բացառապես լատիներեն։ Ժամանակի ամենանշանակալի ստեղծագործությունը Չերնկովից Յանկայի տարեգրությունն է։

XV դարը լեհական պետության ամենամեծ հզորության դարաշրջանն է և դրա հետ մեկտեղ պետության ներքին կառուցվածքում փոփոխությունների դարաշրջանը։ Շատ զգալիորեն աճել է նաև քաղաքների բարգավաճումը, ինչպես նաև միջին գլխարկի բարգավաճումն ու տնտեսական նշանակությունը։ Բարձրանում է կրթության մակարդակը։ 1400 թվականին հիմնվում է Կրակովի համալսարանը, այսպես կոչված ակադեմիան, որն ավարտում է ոչ միայն աստվածաբանները։ Այդ ժամանակի ակադեմիան հայտնի է այնպիսի գիտնականների կողմից, ինչպիսին է, օրինակ, Բրուդսևից աստղագետ Վոյցեխը, որի դասախոսություններին XV դարի վերջին մասնակցում էր Նիկոլայ Կոպեռնիկուսը։ Կրակովի ակադեմիայում հիմնականում ուսուցանվում էր գեղագիտությունը։ Ուսուցման լեզուն, ինչպես այդ ժամանակվա բոլոր դպրոցներում, լատիներենն էր։ Այնուամենայնիվ, ավելի շատ ուշադրություն դարձվեց լեհերենին։ Ակադեմիայի ռեկտորներից մեկ ՝ Յակուբ Պարկոսը, գրել է լատինական տրակտատ և լեհերեն բանաստեղծություն լեհերեն ուղղագրության մասին, որը նա փորձեց միավորել։

Կրակովի ակադեմիայից դուրս է եկել XV դարի հայտնի գրող, Կրակովի կանոնիկոսը, Յան Դլուգոշը (1415-1480)։ Նրա գլխավոր ստեղծագործությունը «Լեհաստանի տարեգիրքը» է, որը սկսվում է հնագույն ժամանակներից և հասցվում է նրա հեղինակի գրեթե մահվանը։

Չնայած այն բանին, որ Կրակովի ակադեմիան զբաղվել է հիմնականում սխոլաստիկայով, արդեն XV դարի առաջին կեսին ակադեմիա են սկսում ներթափանցել Իտալիայից մարդասիրական միտումներ։ Կրակովի ակադեմիայում առաջին լեհ հումանիստներն էին Լուդզիսկան և Սանոկայից Գրիգորը։ Լուդզիսկայից՝ բժշկության դոկտոր և պրոֆեսոր Յանն առաջինն էր Լեհաստանում, որ Ցիցերոնի երկրպագուն էր և ինքն էլ հռչակվեց որպես հայտնի հռետոր։ Գրիգոր Սանոկից (որը մահացավ Լվովի արքեպիսկոպոսի արժանապատվությամբ 1477 թ.) ակադեմիայում դասախոսել է Վիրգիլի կուռքերի մասին։

Մարդասիրությունն ընդհանրապես ոչ մեծ ազդեցություն է ունեցել XV դարի գրականության վրա, բայց կա մի ստեղծագործություն, որի վրա մարդասիրությունը խոր հետք է թողել։ Այս ստեղծագործությունը կրում է «Monumentum pro rei publicae ordinatione» (հուշակոթող Կաղապար՝ տերմին՝ խոսքի բաժանման սարքի մասին)։ Հուշաքարի հեղինակը Յան Օստրոոգն էր (խելք.՝ մեջ 1501)։ Նրա շարադրանքը պարունակում է կաթոլիկ եկեղեցու քննադատությունը պետության շահերի և որոշ լեհական պետական հաստատությունների քննադատության տեսանկյունից։ Սա Լեհաստանում քաղաքական գրականության և քաղաքական հրապարակախոսության սկիզբն է։

Այն ժամանակ, երբ XV դարի լեհ-լատինական արձակը հասավ այնպիսի ստեղծագործությունների մակարդակին, ինչպիսիք են Դլուգոսցի «Տարեգրությունը» և Օստրոգի տրակտատը, լեհական արձակը ինքնին գրեթե բացառապես թարգմանվում էր լատիներենից պատրաստված տարբեր կրոնական գործերից,առավել հաճախ ոչ թե բնօրինակով, այլ չեխ թարգմանություններով։ Այդ ստեղծագործություններն Այսպիսով ոչ թե լեհական գրականության, այլ լեհերենի հուշարձաններ էին, որոնց վրա այն ժամանակ շատ մեծ ազդեցություն էր ունենում չեխերենը։ Այս տեսակի կարևորագույն լեզվական հուշարձանը Սոֆիայի թագուհու Աստվածաշունչն է, որը կոչվում է նաև «Շարոշպատաց» Աստվածաշունչ։

XV դարի լեհական պոեզիան արձակներից ավելի հարուստ է։ Սա հիմնականում ներառում է կրոնական երգեր, որոնք կազմված են կանանց և անգրագետ մարդկանց համար, ովքեր լատիներեն չգիտեին։ Այս երգերը բավականին շատ են գոյատևել։ Նրանց հեղինակները հիմնականում անհայտ են։ Նրանց թվում առաջ է քաշվում Գելնևից Վլադիսլավ անունը։ Բացի կրոնական երգերից, պահպանվել են նաև XV դարի լեգենդները, որոնք գրվել են հատվածներով։ Նրանց թվում լավագույնս մշակվում է Սուրբ Ալեքսիսի լեգենդը։ Գյուղացիների դեմ սատիրան նույնպես գոյատևեց (XV դարի երկրորդ կեսից), որի հեղինակը՝ ազնվականը, նրանց մեղադրում է ծուլության և տերերի նկատմամբ անբարեխիղճ վերաբերմունքի համար։

Ժամանակակից գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

XV-ի վերջին և XVI դարի սկզբին քաղաքական և տնտեսական կյանքի առաջին պլան է մղվում միջին գլխարկը, որը հանդիսանում է պետության զինված ուժը և միաժամանակ հացի հիմնական արտահանողը, այն ժամանակ արտասահմանում լեհական առևտրում հիմնական արտադրանքը։ Այդ ժամանակ լեհական գյուղատնտեսությունը զգալի չափով հեռանում է արդեն միջնադարյան շինություններից և ծիլերից և դառնում է ապրանքային տնտեսություն, որը հաց է արտադրում արտասահմանյան շուկաներ բերդապարատների օգնությամբ։ Միաժամանակ շլյախտան, որպես պետության գրեթե միակ զինված ուժ, հմտորեն օգտվում է նման բացառիկ դիրքից իր քաղաքական նպատակներով։ Հրաժարվելով հնազանդվել այն պահին, երբ սպառնում էր թշնամու հարձակմանը, շլյաժտան վերևների մոտ հանում էր իրեն անհրաժեշտ քաղաքական զիջումները։

Զարգանում է սուր քաղաքական պայքար Կենտրոնական թագավորական իշխանության միջև, որն արտահայտում է հզոր ազնվական տոհմերի, ինչպես նաև մի կողմից քաղաքների և մյուս կողմից միջին գլխարկի շահերը։ Վճռորոշ պահը այս պայքարում-1505 տարի, երբ շլյաժտան ծախսում է Սեյմասի կանոնակարգերի, հայտնի է որպես նիհիլ նովի(ոչ մի նոր բան) և խիստ սահմանափակող թագավորական իշխանությունը հօգուտ միջինի։ Այդ պայքարի ընթացքում, որը գլխարկը վարում էր յուրօրինակ ժողովրդավարության կարգախոսների ներքո, շլյաժտան առաջին պլան է մղվել որպես առավել մշակութային, առավել քաղաքականապես շարժուն և աշխարհայացքի ամենալայն տիրակալը։ Շլյաժտայի այս հաղթանակին, որը երկար ժամանակ դառնում է երկրի միակ իշխող դասը, մեծապես նպաստել է այն մահացու հարվածը, որը XV դարում Լեհական քաղաքներին հասցվել է եվրոպական առեւտրային ուղիների փոփոխությամբ։ Մինչև 1453 թվականը՝ մինչև թուրքերի կողմից Կոստանդնուպոլսի նվաճումը, Լեհաստանի տարածքով անցնում էին կարևոր առևտրային ուղիներ դեպի արևելք՝ Պրահայի, Կրակովի և առյուծների և Մերձբալթյան երկրների միջով՝ Թորունի, Նզովկայի, Պոզնանի, Կրակովի և առյուծների միջով։ Եվրոպական առևտրային ուղիների փոփոխությունն արմատապես փոխել է լեհական քաղաքների դիրքը։ Համեմատաբար հարուստ տարանցիկ քաղաքներից նրանք վերածվում են մեծ հողագործական երկրի թույլ քաղաքային կենտրոնների։ Նրանք տրվեցին ողորմության շլյաժտայի, որը, իմանալով արևմտաեվրոպական գյուղացիական պատերազմների իրադարձությունների մասին, քաղաքներում տեսնում էր գյուղացիական խռովությունների համար վտանգավոր հենակետեր։

Քաղաքական պայքարը Լեհաստանում XVI դարում, ինչպես նաև այլ եվրոպական երկրներում, տևում է զգալի ձևով կրոնական պայքարի։ Ճիշտ է, Լեհաստանում բարեփոխման կարգախոսներով սոցիալական հակամարտություններ չեն ծավալվել այնպիսի սուր ձևով, ինչպիսին այլ երկրներում են, սակայն բարեփոխումն, այնուամենայնիվ, մեծ ազդեցություն է ունեցել Լեհաստանում քաղաքական պայքարի վրա և իր հետքն է թողել գրականության մեջ։ Լեհական գրականության պատմաբան Իգնատի Խրժանովսկին գրում է՝«լեհական գրականության մեջ լեհերենի հաղթանակի գլխավոր գործոնը բարեփոխումն էր»։ Բարեփոխումը ոչ թե այս բառի նեղ, եկեղեցական նշանակության մեջ է, այլ նրա անվան տակ տեղի ունեցող սոցիալ-քաղաքական պայքարը, որի մեջ ներքաշված էին շլյաչետական լայն շերտերը։

Ընդհանուր առմամբ, շլայթը համակրում էր բարեփոխումը որպես շարժում, որը նրան ազատում էր չափազանց ծանր եկեղեցական վճարներից և ուղղված հոգևորականության դեմ, իր հսկայական հողային ունեցվածքով։ Բարեփոխումը հիմնականում ընթանում էր մագնատիայի դեմ պայքարի գծով։ Սակայն շլյաժտայի համար բարեփոխումն այլ կողմ էլ ուներ, այն ատելի շլյաժտեի շարժում էր քաղքենին և, ինչն ավելի վատ է, կապվում էր նրա համար սարսափելի գյուղացիական պատերազմի ուրվականի հետ։ Լեհաստանում բարեփոխումը, որը հայտնի ժամանակամիջոցում մեծ խմորում է առաջացրել շլյաչտայի ներսում, ընդհանուր առմամբ, շուտով սպառել է իրեն։

Առավել մեծ ժողովրդականություն են վայելում շրջանում աշխույժ պարոնախ տան օգտվողները։ Ռեֆորմացիայի ծայրահեղ ձախ խմբավորումն էր Արիան աղանդը, որը հանդես էր գալիս գլխարկի ճնշմանը դեմ, որը պահանջում էր լիակատար իրավահավասարությւն՝ գլխարկով քաղքենիներ և դատապարտում էր գլխարկի միլիտարիզմը և այլն։ Հետագայում՝ XVII դարում, կաթոլիկ արձագանքի ժամանակ Արիանան սկսեց հալածվել, և այդ աղանդի պատկանելությունը դիտարկվեց որպես ծանր հանցագործություն։ Արդյունքում աղանդը ոչնչացվեց։ Այն բանից հետո, Arian մնացել է միայն պատմական հիշողությունները և պահպանվել ինը պատկառելի ծավալները in folio կոչվումէ «Bibliotheca Fratrum Polono» (Գրադարան Լեհական եղբայրնե:ի). Այս գրքերը մի շարք Լեհական արիանաների Ստեղծագործությունների ժողովածու են։ Այդ գրքերն այնքան ջանասիրաբար ոչնչացվում էին, որ պահպանվել էին եվրոպական գրադարաններում ընդամենը երեք օրիակ։ Այս մնացած Արիան գրական ժառանգությունն այնքան ջանասիրաբար լռում էր լեհ պատմաբանների կողմից, որ մինչ օրս այն նույնիսկ չի թարգմանվել լեհերեն։

Դիտարկելով այն ժամանակվա գրականությունը՝ անհրաժեշտ է հաշվի առնել Լեհական գլխարկների յուրահատուկ կառուցվածքը, որը կազմվում էր համեմատաբար մեծ թվով խոշոր և մանր հողատերերից, որոնք արդեն իրենց բուն պատկանելության պատճառով էին ծնունդից զինվորների կողմից։ Այդ զանգվածն ընթանում էր իր այն մասի քաղաքական ղեկավարության ներքո, որն առավել հարուստ էր և այդ ժամանակ առավել մշակութային։ Մեծամասամբ շլյախտը բաղկացած էր աղքատ, բայց քաղաքական իրավունքներ ունեցող մարդկանցից՝ մագնատների հետ հավասար։ Այդ զանգվածը քվեարկել է սեյմերում և սեյմիկներում։ Այն պետք էր քաղաքականապես մոբիլիզացնել։ Այս հանգամանքն էլ գրականության մեջ լատիներեն լեզվի նկատմամբ լեհերենի հաղթանակի գլխավոր գործոնն էր։

Լեհական գրականությունը ծագում է այն ժամանակ, երբ Արևմտյան Եվրոպայում միջնադարյան ասպետական ամրոցներ, որոնց մեջ խաչված մենեստրելներով, անցել են արդեն անցյալում։ Այն առաջանում է կապիտալիզմի զարգացման նախադրյալների ստեղծման ժամանակաշրջանում, անսահմանափակ իշխանության համար շլյաժտայի քաղաքական պայքարի գործընթացում և այնքան սերտորեն կապված է այդ գործընթացի հետ, ինչն ուղղակիորեն դիտարկվում էր որպես զենք քաղաքական պայքարում Լեհական նրբաճաշակ գրականությունը ծագում է անմիջապես քաղաքական հրապարակախոսությունից, և այդ գրականության ստեղծման ժամանակ այն պարզապես չի կարելի առանձնացնել հրապարակախոսությունից։

Մշակութային արեւմտաեվրոպական ազդեցությունները Լեհաստանի այդ ժամանակահատվածում շատ մեծ են:Մարդասիրությունը, որը XV դարում Լեհաստանում շատ դանդաղ էր պատվաստվում, XVI դարի առաջին կեսին շատ արագ է զարգանում։ Լեհաստան գնալով ավելի ու ավելի հաճախ են գալիս հումանիստներ ՝ իտալացի և գերմանացի գիտնականներ, մյուս կողմից՝ հարուստ շլյաչետցի երիտասարդությունը սովորում է արտասահմանյան համալսարաններում, հատկապես Իտալիայում ՝ Բոլոնիայում եւ Պադուայում՝ անտեսելով Կրակովի համալսարանն ավելի ու ավելի հետ մնացող։ Այն փաստը, որ Ներքին Կրակովի համալսարանը մնացել է առաջադիմական անկման վիճակում, որպես աղքատների համար ուսումնական հաստատություն, շատ բնորոշ է շլյաչետական Հանրապետությանը, որը ոչ միայն հետաքրքրված չէր զանգվածային կրթությամբ, այլև, ընդհակառակը, ձգտում էր, որ լուսավորությունը մնա ամենահարուստ մարդկանց մենաշնորհը։ Նման վերաբերմունքը ներքին համալսարանի որոշվում էր շլյխեթյան պայքարի դեմ քաղքենիների, որի համար օգտագործումը օտարերկրյա համալսարանների հիմնականում անհասանելի։

XVI դարի առաջին կեսին լատիներեն լեհական գրականության մեջ անկասկած գերակշռում է։ Լուրջ գիտական շարադրություններն ու բանաստեղծությունները, որոնք հռոմեական բանաստեղծների նմանակումն են, գրված են լատիներենով։ Լեհերենով գրված են միայն հայտնի գրքեր։

»1519 թվականին լատիներեն լեզվով լույս է տեսնում Լեհաստանի պատմության առաջին տպագիր ձեռնարկը ՝ «Chronica Polonorum» («Լեհական հիշատակարան»), որը գրել է Մատվեյ Մեխովիտան։ Լատիներենով 1543 թվականին հայտնվում է Նիկոլայ Կոպերնիկի «De revolutionibus orbium coelestium» («երկնային մարմինների շրջանառությունը») շարադրանքը, ինչպես նաև նրա մեկ այլ՝ ժամանակին հայտնի «Optima monetae cudendae ratio» («մետաղադրամի հատման լավագույն հիմքերի մասին», 1526) ստեղծագործությունը։

Լատիներենով բանաստեղծական ստեղծագործությունները փոքր արժեք էին ներկայացնում։ Այստեղ անունները բավականին շատ են, դրանցից պետք է նշել միայն Կլեմենս Յանիցկին (1516-1543)։ Պոզնանի գյուղացին, ով հարուստ տերերի օգնությամբ ավարտել է Պոզնանի դպրոցը, Յանիցկին մեկնել է հետագա սովորելու Պադույայում, որտեղ ստացել է փիլիսոփայության դոկտորի աստիճան և հռչակվել Լատինական բանաստեղծություններով։

Առաջին լեհական գիրքը հայտնվել է Կրակովում ոչ ուշ, քան 1514 և ոչ շուտ, քան 1511 տարի։ Այս գիրքը գրել է Լյուբլինի Բերնատը, դասախոսը և աստվածաբանը։ Դա մի հավաքածու երգերի և աղոթքների։

Լեհական գրականության հայրը Նիկոլայ Ռեյն է Նագլովիցից (1505-1569), Լեհական շլյաչետական հրապարակախոսության տիպիկ ներկայացուցիչ։ Ռեյի բոլոր ստեղծագործությունները թե բանաստեղծական, թե արձակ են բացառապես ծառայում քաղաքական պայքարի նպատակներին։ Շլխեթյան շահերի տաք պաշտպանը, Ռեյը իր գրություններում բարոյաքաղաքական ցուցումներ է տվել շլխտեին և ծաղրել նրա հակառակորդներին։ Որպես կալվինիստ, նա մի զգալի մասը իր երգիծանք նվիրված ծաղրում է կաթոլիկ հոգեւորականների ատելի։ Նրա գրելու ձևը երբեմն կոպիտ է, բայց նրա լեզուն ունի հյութալի եւ լավ հասկանալի ընթերցողներին։ Շլայթայի շրջանում Ռեյը հսկայական ժողովրդականություն էր վայելում որպես գրող, որը դուրս էր եկել իր միջավայրից, խոսում էր նրա ոճով, արտահայտում էր նրա աշխարհայացքը և նրա քաղաքական ձգտումները։

Շլխեթցի գրողը, ով ավելի քիչ տաղանդավոր էր, քան Ռեյը, բայց ավելի հիմնավոր տեսական պատրաստվածություն ուներ, Մարտին Բելսկին էր (1495-1575), Լեհաստանի պատմության և համընդհանուր պատմության հայտնի ձեռնարկի հեղինակը ՝ «աշխարհի Տարեգիրք» խորագրի ներքո, ինչպես նաև մի շարք երգիծական-դիդակտիկ աշխատություններ։ Ի տարբերություն Ռեյի, որը գիտության կողմնակից չէր, Բելսկին քարոզում էր լուսավորության անհրաժեշտությունը, անընդհատ հայտարարելով, որ «չկա ավելի բարձր, քան գիտությունը»։

16-րդ դարի Լեհաստանի մյուս քաղաքական հրապարակախոսն էր Անջեյ Ֆրիչ-Մոջևսկին (1503-1572), չափավոր ռեֆորմիստական հոսանքների ներկայացուցիչը, որը փորձում էր կաթոլիկությունը հաշտեցնել բողոքականության, գյուղացիների և քաղքենիների հետ։ Մոջևսկին կաթոլիկության կողմնակից էր, բայց քարոզում էր եկեղեցու բարեփոխման անհրաժեշտությունը, ինչը նրա դեմ հարուցեց եկեղեցու դժգոհությունը և, մյուս կողմից, հավանություն չտվեց նաև բողոքական ճամբարում։ Նա գրել է միայն լատիներենով, ակնհայտ է, որ իր սուրբ գրությունները, ի պաշտպանություն քաղքենիների, պետք է կարդալ բացառապես շլյաչետական միջավայրում։ Նրա գլխավոր շարադրանքը «խոսքի Պոսպոլիտայի լավագույն Սարքի մասին» է։ հիանալի թարգմանել է լեհերենի քաղքենին Սերադզա Կիպրիան ռեհան Ռեհանիցը [1577]։

18-րդ դարի լեհ քաղաքական փայլուն և հանրաճանաչ հրապարակախոս էր Ստանիսլավ Օրեխովսկին (1513-1566), ով լեհերեն էր գրում։  Դա հումանիստ էր, որը ծանոթ էր ոչ միայն Հռոմեական պոեզիայի և արձակի, այլև հունական։ Դա չափազանց տաղանդավոր պաշտպան էր շլյաչետական զանգվածի շահերի համար։  Շարունակելով լինել քսենձ՝ նա սուր պայքար էր մղում կաթոլիկ եկեղեցու դեմ, ավելի ճիշտ՝ ցելիբատի ատելի շլյաժտի դեմ, որի շնորհիվ եկեղեցական հսկայական կալվածքները չէին անցնում շլյաչետական ընտանիքների ձեռքը, այլ անընդհատ աճում էին որպես անբաժանելի եկեղեցական գույք։  Հակառակ եկեղեցական կանոնների, Օրեխովսկու ամուսնացել։ Իր ամուսնությունը դիտարկելով որպես քաղաքական ցույց և ցանկանալով այդ ամուսնությունից նախադեպ ստեղծել, Նա իր վրայից հոգևորական չդարձրեց և չանցավ բողոքականության, ինչպես դա անում էին մյուս քսենդները նման դեպքերում, այլ, օգտվելով լայն շլյաչետական շրջանակների աջակցությունից, հոր հետ գործընթացը՝ իր ամուսնությունը ճանաչելու համար։  Այդ պայքարն ավարտվեց Օրեխովսկու պարտությամբ։

Սակայն XVI դարում ոչ միայն շլյախտան գրքեր է գրում։  Քաղքենին Մարտին Կրոմերը (1512-1589), Վարմիայի եպիսկոպոսը, հանդես է եկել բողոքականության դեմ հակասեմական գրություններով և գրել է Լեհաստանի պատմությունը։ Մեկ այլ քաղքենին՝ Լուկաշ Գուրնիցկին (1527-1603), նույնպես կրթված հումանիստ (կրթություն է ստացել Պադուայում), արևմտաեվրոպական շատ հումանիստների օրինակով մի ամբողջ գիրք է գրել պալատական հասարակության բարքերի մասին, որը կոչվում է «պալատական»։

Այս բոլոր լեհ գրողները փայլուն կերպով զարգացրել են լեհական գրական լեզուն, սակայն իսկական մեծ պոեզիան՝ որպես գրական ստեղծագործության հատուկ տեսակ, դեռ գոյություն չի ունեցել։  Նա ստեղծել է իր Յան Կոհանովսկը (1550-1584), լավ off shlyachtich հարևանությամբ Ռադոմի։ Կոհանովսկին կրթություն է ստացել Իտալիայում, հետո ապրել է Փարիզում։  Նա գրել է բանաստեղծություններ գեղեցիկ դասական լատիներեն լեզվով, բայց հայտնի դարձավ առաջին հերթին որպես մեծ լեհ բանաստեղծ, որը մինչև Միցկեւիչի հայտնվելը լեհական գրականության մեջ ոչ ոք չի գերազանցել։ Կոխանովսկու ստեղծագործությունների մեջ առաջին տեղը զբաղեցնում են « Թրենները»՝ լիրիկական պոեմը, որը նրա կողմից գրվել է նրա սիրելի դստեր՝ Ուրսուլայի մահվան ազդեցության ներքո։ Սգալով Ուրսուլային՝ բանաստեղծը խորապես մտածում է կյանքի և մահվան խնդիրների մասին, Ընդ որում՝ ակնհայտորեն տատանվում է հին հավատալիքների և քրիստոնեության միջև։  Կոխանովսկու հայտնի ստեղծագործություններին է պատկանում«Երգիծանք կամ վայրի ամուսին» խորագրով քաղաքական-երգիծական պոեմը, որում բանաստեղծը դատապարտում է այդ ժամանակվա գլխարկների կապվածությունը նյութական բարիքների և ասպետական առաքինությունների անկման հետ։  Դա ընթացավ Կենտրոնական թագավորական իշխանության քաղաքականության գծով։ Այդ նույն սկզբունքային քաղաքական գծի վրա կանգնած է Կոհանովսկին նաև «Պատմիր հույն դեսպաններին» պիեսում, որը գրվել է բանաստեղծություններով, որտեղ«Իլիադայից»վերցված ֆաբուլուում բանաստեղծը չափազանց արդիական քաղաքական միտումներ է մտցնում ՝ ուղղված թագավորական իշխանության ուժեղացմանը։  Լայնորեն հայտնի էին նաև Կոխանովսկու «երգերը», որոնց մեջ մեծ տեղ են զբաղեցնում այն ժամանակվա նրբագեղ սիրային բանաստեղծությունները, որոնք ընդօրինակում են հռոմեական գրողներին (Գորացիա, Կատուլա, Օվիդիա, Թիբուլլա, ինչպես նաև Պետրարկե)։  Մեծ ժողովրդականություն են վայելում շլյաչետական միջավայրում օգտվել են «Ֆրաշկի», շատ կարճ, հաճախ երկու տող էպիգրամս Ապա հարկ է նշել «շներ» և«Սաղմոս», որը հանդիսանում է ազատ թարգմանությունը աստվածաշնչյան Դավիթ սաղմոսներ։ Այս Սաղմոս գնահատվում է բարձր, քանի որ հուշարձանի դասական Լեհաստանի լեզվով։

Դասականներին է պատկանում նաև Պյոտր Կոխանովսկին (1566-1620), Յան Կոխանովսկու զարմիկը, ով իրենից հետո թողել է Լուդովիկո Արիոստոյի և «ազատագրված Երուսաղեմ» Տորկվատո Տասոյի գերազանց թարգմանությունները։

Գրողներից՝ քաղչանից, առաջին պլան է մղվում Սեբաստիան Կլենովիչը (1550-1602), վելիկոպոլի քաղքենինը Կալիշի տակից։ Օժտված է բավական մեծ բանաստեղծական տաղանդով և մեծ էրուդից, Կլենովիչն իր ստեղծագործություններում հանդես է եկել որպես քաղքենիների և գեղջուկ Լյուդի իրավունքների պաշտպան, որը ճնշվում է շլյաչտայի կողմից։  Գլխավորը Կլենովիչի չորս ստեղծագործություններն են։  Դրանցից երկուսը գրված են լատիներենով՝«Roxolania»(Չերվոնային Ռուսիայի, այսօրվա Արևմտյան Ուկրաինայի բանաստեղծական նկարագրությունը) և« Victoria deorum»(«աստվածների հաղթանակը», և երկու լեհերեն ՝ «ֆլիս» և «հուդայական Պարկ»։  Ի«Հաղթանակի աստվածների»(Victoria deorum), Կլենովիչը լայնորեն իրականացնում է գաղափարը հավասարության քաղքեն հետ գլխարկը, պաշտպանում արհեստների, որոնք արհամարհել են գլխարկը, եւ կազմում է մի շարք երգիծական fallings դեմ կաթոլիկ հոգեւորականների և շլյաժտայի.

Առավել մեծ ժողովրդականություն է վայելում «հուդայական պարկը», երկար երգիծական ստեղծագործությունը, որը բաղկացած է չորս մասից։  Սակայն չորրորդ մասը, որը, ըստ երևույթին, պետք է ամբողջությամբ նվիրված լիներ բաց ավազակներին ու բռնություններին, որոնք զբաղվել են ազնվականները, բաղկացած է մի քանի տողից, քանի որ, ինչպես խոստովանել է ինքը՝ Կլենովիչը, «սարսափելի է Այդ մասին գրել», կարելի է ատելություն առաջացնել «ատամ Հուդ» - ի հանդեպ։

Մյուս քաղքենյան բանաստեղծներից պետք է նշել Լվովյան Շիմոն Շիմոնովիչը (1558-1629), Շիմոն Զիմորովիչը (մահացել է 1629-ին քսաներորդ տարում) և նրա ավագ եղբայր Ջոզեֆ Բարտոլոմեյ Զիմորովիչը (1597-1673)։ Երեքն էլ հայտնի են առաջին հերթին իրենց իդիլիաներով։

18-րդ դարի լեհական գրականության պատմության մեջ բացառիկ դիրք է զբաղեցնում քաղաքական գործիչ, ճիզվիտ Պետեր Սկարգան (1536-1612), եկեղեցու շահերի համար կրքոտ քաղաքական մարտիկ, բարեփոխումների և շլյաչետական ժողովրդավարության հակառակորդ, բացարձակության քարոզիչ։ Իր բանավոր և գրավոր քաղաքական ելույթներում նա եկեղեցական քարոզների ձև էր տալիս։ Նրա քարոզների ամենահայտնի ժողովածուն կոչվում է «Սեյմասի քարոզներ»։  Դա լեհերենի փայլուն կառուցված և գրված քաղաքական ճառեր են, որոնք ուղղված են բացառապես մեկ նպատակի ՝ Լեհաստանում բացարձակիզմի և կաթոլիկության հաղթանակի։  Որպես շլխեթյան դիկտատուրայի հակառակորդ ՝ թագավորական բացարձակիզմի կողմնակից, բուրժուական միտումներ իրականացրած Սկարգան հանդես է եկել նաև քաղաքների և մասամբ նույնիսկ գյուղացիության պաշտպանությամբ։  Սկարգայի ոճը բնութագրում են որպես հռետորական և զարդարուն, նրբաճաշակ կառուցվածքով և Լեհական արդիականության լողալով արձակում, որը նմանակում է մարգարեների աստվածաշնչյան գրքերին։ Պատմիչը նրա տեքստերում հանդես է գալիս որպես տեսանող և մարգարե, որը կանգնած է ավանդական և ազգային արժեքների պաշտպանության վրա։

XVII դար

XVII և XVIII դարերը ավելի ու ավելի խորն են դառնում գլխարկների քայքայման գործընթացը։ Հաղթելով քաղաքները և աշխատելով գյուղացիությունը՝ շլյախտան շարունակում է ձգտել ամրապնդել իր դիրքերը՝ որպես երկրում մենաշնորհային իշխանություն ունեցող դասի։  Բայց արտադրությունը հացի ուժերի բերդը, այն է Գդանսկ (Դանցիգ) և նվաճումը Ուկրաինական տափաստաններում նոր վարելահողերի և նոր պարգեւի աշխատուժի ոչ մի կերպ չի առաջացնում անհրաժեշտություն տեխնիկական առաջընթացի։ Գյուղատնտեսական մշակույթը ոչ միայն չի զարգացել, այլ ընդհակառակը՝ նվազել է։  Քաղաքներն, որոնք քաղաքականապես ջարդված և արագ տեմպերով գնում էին դեպի լիակատար կործանում, արհեստներով և առևտրով, կաթվածահար էին շլյաչետի հակահորոդյան մաքսային օրենքներով, բոլորովին չէին զարգանում մշակութային կյանքի կիզակետում։  Շքեղության շլյաչետի և մագնատի պահանջարկը ծածկված էր գրեթե ամբողջությամբ արտասահմանյան ներկրմամբ։ Կրակովի համալսարանը թաղվել է միջնադարում, և նույնիսկ շլյախետ երիտասարդների ուղևորությունները արտասահմանյան համալսարաններ ավելի ու ավելի հազվադեպ են դարձել։

XVII դարը գյուղացիական խռովությունների շրջան է, որոնք աջակցություն են գտել կազակների հակաչինական պայքարում։ Լեհաստանի մշակութային կյանքում որոշիչ գործոն է դառնում Այժմ ճիզվիտների շքանշանը, որն իր ձեռքում էր պահում բոլոր դպրոցները, սակայն շատ քիչ են և հասանելի են բացառապես շլյահետ որդիների համար։ Այս ժամանակահատվածը կոչվում է նույնիսկ երբեմն ճիզվիտ ժամանակաշրջան։

Վացլավ Պոտոկին (1625–1693), վերջին լեհ արիան, որը իր ծերության ժամանակ կաթոլիկության է վերածվել աքսորի սպառնալիքի ներքո, առանձնանում է որպես արդեն մարվող դարաշրջանի հիշեցում։ Նրա բանաստեղծական ժառանգությունը հսկայական է։ Այն պարունակում է մոտ երեք հարյուր հազար տող։ Նրա հիմնական աշխատանքը`«Խոտիմսկի պատերազմը» բանաստեղծությունը, տասներկու հազար տողում, պատկանում է լեհական գրականության դասական գործերին։ Այս բանաստեղծությունը երկար ժամանակ պահպանվել է ձեռագրում և հրատարակվել է միայն 1850 թվականին։

Այդ ժամանակաշրջանը, սակայն, տվել է բազմաթիվ երգիծաբաններին, որոնցից առավել նշանավոր էր մեծ լեհ մագնատ Քրիստոֆ Օփալինսկին (1610-1656), մի մարդ, շատ կրթված, նմանակող հռոմեական երգիծաբան։ Նրա բազմաթիվ երգիծանք հիմնականում դեմ է շլյաչետական կամայականությունների։ Օփալինսկու երգիծանքները Լեհաստանի այդ ժամանակվա շատ մռայլ պատկեր են տալիս։ Նրանց մեջ գտնում ենք գյուղացիության սարսափելի ճնշման պատկերը, որը պահվում է մթության մեջ և հարկադրաբար թաքնվում, դպրոցների խղճուկ վիճակի, պաշտոնյաների, հատկապես դատավորների ծախվածության, քաղաքների, արհեստների և առևտրի անկման պատկերը։  Օփալինսկու երգիծանքից երևում է, որ Սեյմում պատգամավորներն ու սենատորները միշտ հարբած են, որ Վլադիսլավ IV թագավորի բակում պետք է անընդհատ զգուշանալ, որպեսզի ուտելիքի հետ միասին մկնդեղը կուլ չտան, և այլն։ ամենահետաքրքիրն այն է, որ երգիչը «գյուղացիական դժվարություններին և հալածանքներին» է, որտեղ Օփալինսկին պատմում է գյուղացիների սարսափելի ճնշման մասին, այն մասին, թե ինչպես է նրանց կախում Տիրոջ առաջին բռնած պաշտոնյան ցանկացած առիթով կամ հեղինակը զգուշացնում է, որ գյուղացիների հետ նման վարվելակերպը պետք է գյուղացիական ընդվզումներ առաջացնի՝ սպառնալով ողջ պետությանը մահով։

Երգիծաբան էր Եղբայր Քրիստոֆ, Լուկաշ Օպալինսկին (1612-1662)։ Այս ժամանակաշրջանի գրողներից հայտնի են՝ Անդրեյ Մաքսիմիլյան Ֆրեդրո (1621-1679), Հիերոնիմ Մորշտին (1581-1645), Անդրեյ Մորշտին (1613-1693), Սամուել Տվարդովսկին (1600-1660), Վեսպասիան Կախովսկին (1633-1700), Ստանիսլավ Իրակլի Լյուբոմիրսկին (1642-1702)։

Յան Պասեքը (1636-1701), Ռավայի շրջակայքում գտնվող ազնվական, Ջեսուլիթ դպրոցի աշակերտ, ծայրաստիճան տաղանդավոր պատմող, նա թողեց շատ վառ գրված հուշեր, որոնք հավերժ կմնան XVII դարի լեհական միջին ազնվականության սովորույթների պերճախոս հուշարձան։ Բարձր ամբարտավան հայրենասիրական ֆրազաբանությունը միահյուսված է իր անկեղծ պատմությանը «սիրելի հայրենիքի» ամենախայտառակ թալանի մասին, որը նա, իհարկե, հայտնում է։ Նա նաև ոչ միայն չի թաքցնում գյուղացիներին բուժելու իր մեթոդները, այլև նույնիսկ հպարտ է դրանցով։ Այդ ժամանակի ազնվականությունը կարդում էր այս հուշերը՝ գրված «հումորով» և խառնվածքով։ Պասեքի հուշերը մինչ այժմ հրատարակվել են նոր հրատարակություններում և անընդհատ գտնում են իրենց ընթերցողներին։ Միցկևիչը բարձր գնահատեց Պասեքի հուշերը`նրանց գրական արժանիքների պատճառով։

XVIII դար

XVIII դարում արագորեն զարգանում էր գորշության պետության տարրալուծման գործընթացը։ Քաղաքները քանդվեցին, արհեստները գրեթե անհետացան։ Գյուղացիության շահագործումն աճել է հրեշավոր համամասնությունների։ Փոխվել է նաև Լեհաստանի դիրքը եվրոպական պետությունների շրջանում։ Այժմ նա իրեն գտավ երկու արագ զարգացող և ընդունակ պետությունների հետագա զարգացման միջև`Պրուսիան և Ռուսաստանը։

Ժամանակի ամենատարածված գրականությունը պանեգիրիստական գրականությունն էր՝ հագեցած է բարոկկո ոճով։ Պանթեգեր, որոնք կազմվել են դատական բանաստեղծներից`ի պատիվ ազնվականների, նրանց կանանց, նրանց ձիերի, իրենց այգիների և այլն։ Նրանք հաճախ գրվում էին փչացած լեհերենով, լատինական բառերի և արտահայտությունների առատ օգտագործմամբ, ինչը պետք է վկայեր գրողի նրբին դաստիարակության մասին։

Բրեստի կաստեր Մարտին Մատուշևիչի հուշերը (մինչև 1784), որը առաջին անգամ հրատարակվեց միայն 1876 թվականին։ Այս հիշողություններն իրենց ամբողջ մերկությամբ բացահայտում են XVIII դարի առաջին կեսին Լեհաստանում տիրող սարսափելի քաղաքական, մտավոր և բարոյական անկումը։

Ժամանակի ուշագրավ բանաստեղծը յեզուիտ Յուզեֆ Բակն է, որի բանաստեղծությունները կյանքի օրոք համարվում էին միջադեպ, անճաշակության նմուշը վերաիմաստավորվել են ժառանգների կողմից։ Այժմ Բակը ուշ («Սարմատյան») բարոկկոյի նշանավոր բանաստեղծն է, նրա բանաստեղծությունները մերձեցնում են Ջոն Դոննի և այլ անգլիացի մետաֆիզիկ բանաստեղծների քնարերգությանը։

Արքայական իշխանության ամրապնդման վրա հիմնված բուրժուական բարեփոխումներ հռչակող գրողների շարքը արդեն XVIII դարի առաջին կեսին բացվեց Լեհաստանի նախկին թագավոր Ստանիսլավ Լեսկցինսկու կողմից (1677-1766), որը Ֆրանսիայում աքսորվելիս՝ գիրք է գրել «Ազատ ձայնը ապահովելով ազատությունը» խորագրով։ Այս գրքում նա պահանջում է թեթևացնել գյուղացիների իրավիճակը և հանդես է գալիս ազնվականության արտոնությունները սահմանափակելու համար։ Լեշչինսկու աշխատանքը Լեհաստանում տարածվել է միայն ձեռագրերի օրինակներով, բայց տպագրվել է արտերկրում։

XVIII դարի լեհական գրականությունը, քանի որ այն ազդել է ֆրանսիական լուսավորության վրա, դիկտիկական բնույթ է կրում։ Առակը հատկապես մշակված էր։ Լրագրողական ժանրերը (քաղաքական տրակտատ, բրոշյուր) գերակշռում էին զուտ գեղարվեստականներից։

Այդ ժամանակ զարգացել են նաև ամսագրերը։ Լեհաստանի առաջին պարբերական «Մերկուրի լեհերենը» լույս է տեսել դեռևս 1661 թվականին Կրակովում, սակայն ամսագրային գործի ծաղկումը սկսվել է միայն XVIII դարի վերջին, երբ Լեհաստանում ամսագրերի թիվը հասել է 90-ի։ Առավել հայտնի էր «Մոնիտոր»- ը, որի խմբագիրն էր Ճիզվիտ Ֆրանցիսկոսը Բելառուսից (1720-1784), որը համարվում էր նաև լեհ առաջին բեմական գրողը, Նա 25 թատերական պիեսների հեղինակ է, որոնք ֆրանսիացի դասականների վերամշակումն են, բնօրինակների մի մասն են կազմում։ Դրանք բարոյականացնող պիեսներ են, որոնք գրված են դպրոցական թատրոնների համար։

Լեհաստանը ծանոթ էր նաև ֆրանսիացի տեսաբանների գրականության վերաբերյալ տեսակետներին։ Ֆրենսիս Խավիեր Դմոհովսկին (1762-1808) գրել է «Որդեգործության արվեստը» (1788) բանաստեղծությունը, որը մասամբ թարգմանություն է, մասամբ `Բոիլոյի Պոեզիայի արվեստի վերամշակումը։ Դմոխովսկին, այնուամենայնիվ, դեմ էր դասական ֆրանսիական դասական թատրոնի հայտնի «երեք միասնությանը»։

Այն ժամանակ հրատարակված ամսագրերից գրականությունը «Հաճելի և օգտակար զվարճանք» էր (1770-1777), որի խմբագիրն էր ճիզվիտ Ադամ Նարուշևիչը (1733-1796), որը հիմնականում հայտնի էր որպես Լեհաստանի ժողովրդի բազմահատոր պատմության հեղինակը, որը հանձնարարել էր արքա Ստանիսլավը։ Օգոստոս Այն քաղաքական միտումը, որը ներթափանցում է Նարուշևիչի պատմությունը, թագավորական իշխանությունն ուժեղացնելու ցանկություն է։

Իգնատիուս Կրասիցկին (1735-1801) ֆրանսիական մոդելների ամենալավ ընդօրինակիչն էր և միևնույն ժամանակ՝ լիովին ինքնատիպ լեհ գրող, այդ ժամանակաշրջանի գրականության ամենավառ ներկայացուցիչը։ Կրասիցկին, որը եկել էր ավերված արիստոկրատական ընտանիքից, դարձավ քահանա, իսկ հետո՝ եպիսկոպոս և արքեպիսկոպոս։ Վոլտերիացի, հանրագիտարանային գիտելիքների մարդ էր, նա բացառապես տաղանդավոր երգիծաբան էր։ Նա գրել է լեհերեն, պարզ և միևնույն ժամանակ էլեգանտ լեզվով։ Նա, ծաղրելով ազնվականության արատները, կոչ արեց թագավորական ուժեղ ուժ։ Նրա վոլտերիանիզմը շատ չափավոր էր և նախատեսված էր բացառապես բարձր հասարակության ներքին օգտագործման համար։ Նա այն կարծիքին էր, որ «անհավատությունը» խարխլում է բարոյականությունը, հատկապես «մութ մարդկանց» մեջ և հեռու էր մտածել «Կաթոլիկ եկեղեցին հայրենիքից» որևէ տարանջատման մասին։ Նրա ծայրաստիճան հարուստ գրական ժառանգությունից առաջին հերթին գալիս են Առակները, որոնք ձևով լաֆոնտաինի իմիտացիա են, բայց բովանդակության մեջ դրանք բոլորովին բնօրինակ են։ Անսովոր լապիդարությունը դրանցում զուգորդվում է լեհերենի ոճի, պարզության, շնորհքի և անբասիրության պարզությամբ։ Հումորի և խելքի բոլոր շքեղության համար «Առակները» ձգվում են հոռետեսության ոգով։ Կրասիցկին տեսնում է մեռնող մեղավոր աշխարհի ծաղրանքները, բայց ելք չի տեսնում։ Կրասիցկիի հերոսական և զավեշտական բանաստեղծություններին արժանի է նշել՝ «Մկնիկը», «Վանականը» և «Հակամենաշնորհը», որոնք ծաղրում են կաթոլիկ վանականների անգործությունը, հարբեցողությունը, ճահճացումը և անտեղյակությունը։ Կրասիցկին թողեց շատ ավելի հետաքննող գործեր, քան բանաստեղծությունները։ Նա կազմեց առաջին հանրային մատչելի լեհական հանրագիտարանը երկու մեծ հատորով (1781), որի հոդվածների մեծ մասը պատկանում է նրան։ Նա նաև գրել է ութ կատակերգություն, Մոլիերի իմիտացիաներ, բայց դրանք մեծ հաջողություն չեն ունեցել։ Նրա վեպերն ու վեպերը, որոնք նույնպես երգիծական էին, շատ տարածված էին։

Տաղանդավոր լեհ առակագիր էր Ստանիսլավ Տրեմբեցկին (1735-1812)։ Տրեմբեցկին հանդես է եկել ի պաշտպանություն ճնշված գյուղացիության։ Վարշավյան պալատներում ապրած շլյախտիչների մասին Տրեմբեցկին գրել է.«խմում են արյուն և այրում են տնքացող լյուդի մարմինը»։ Դա նրան չի խանգարել, սակայն երկար պոեմներ է գրել՝ ի պատիվ իրեն ողորմած մագնատների։

Ազատական և սուր երգիծաբան էր նաև Թոմաշ Քայեթանը հունգարացի (1755-1787), ով ազատ բանաստեղծություններ էր գրում "«անականության առանց նախապաշարմունքների» պատվին։

Բոլորովին այլ համոզմունքների մարդ էր Ֆրանցիսկոս Կարպինսկին (1741-1825), բարեպաշտ և սենտիմենտալ պրեմանտիկը, որը մեծ ժողովրդականություն էր վայելում, հատկապես ամենաաղքատ շլյաչտայի շրջանում։ Նա սենտիմենտալ և կրոնական երգերի հեղինակ է։

Հասարակական բարեփոխիչը Ուգո Կոլոնտայի քահանաներն էին (1750-1812)։ Նա կրթություն է ստացել Փարիզում և մեծապես ազդվել է լուսավորության վրա։ Նա մեծ դեր խաղաց որպես դպրոցական բարեփոխիչ։ Նա ուրվագծեց իր տեսակետները հայտնի ակնարկում ՝ «Անանունների մի քանի նամակ»։

Յուլիան Ուրսին Նեմցևիչը (1757-1841) գործուն մասնակցություն է ունեցել շլյախետական Ռեչ Պոսպոլիտայի քաղաքական կյանքին իր գոյության վերջին տարիներին, սակայն գրական գործունեությունը սկսել է զարգանալ արդեն Լեհաստանի բաժանումից հետո։

Ռոմանտիզմ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Լեհական ֆեոդալական-ազնվական պետության փլուզումը թեթևացրել է Լեհաստանի հարևաններին՝ Ռուսաստանին, Ավստրիային և Պրուսիային՝ Ռիչ Պոսպոլիտայի բաժինները։ 1795-ում, համառ և արյունահեղ պայքարից հետո (Կոստյուշկոյի ապստամբությունը), Լեհական պետությունը դադարեց գոյություն ունենալ։ Փոքրածավալ ազնվական միջավայրը, նրա ձգտումները և ձգտումները, 1794-ի ապստամբության և Նապոլեոնյան պատերազմների ավանդույթներով, հայտնվեց այն հողը, որի վրա աճել է լեհական ռոմանտիկ պոեզիան։

Ռոմանտիզմը, որպես գրական շարժում, ստեղծել է նշանավոր բանաստեղծներ՝ Միցկևիչ, սլովակ, Կրասինսկի։ Ռոմանտիկ շարժման կողմնակիցները նույն շերտերն էին, որոնք աջակցում էին ազգային-ազատագրական շարժմանը։ Գրականության մեջ, արվեստում ազատագրումը ազգի ազատագրմանը մոտ կանգնած երևույթ էր։ Ռոմանտիկան հեղափոխական էր, քանի որ համարյա բոլորը պատկանում էին արհմիություններին (հեղափոխական-հայրենասիրական միություններին), որովհետև իշխանությունները արվեստի տեսության մեջ իշխանություններին չեն ճանաչում։

Միկիևիչի (1822-1823) առաջին բանաստեղծությունները լեհական ռոմանտիզմի հաղթական արշավի սկիզբն են։ Առայժմ աննախադեպ լեհական գրականության մեջ, համարձակ, նոր, կոնվենցիաների ձևից, թեմայից զերծ, ոչ փակ-մանկական, բայց ներառյալ ժողովրդական հեքիաթներն ու ավանդույթները, կիրքը, ստեղծագործ երևակայությունը, հայրենասիրական տրամադրությունները, դրսևորվում, չնայած գրաքննությանը, այս ամենը պատճառ դարձավ հսկայական տեղաշարժ լեհական գրականության մեջ։ Այդ մտահղացումներով է ներծծված լեհ մեծ ռոմանտիկների ստեղծագործությունը, որոնց թվում հարկ է նշել Միցկևիչի և Սլովակիայի համաշխարհային անուններից հետո նաև Անտոնիա Մալչևսկու (1793-1826) անունը, որը լեհական գրականության մեջ դարաշրջան է ստեղծել, թեևս, Միցկևիչից առաջ։ Մալչևսկին ուժեղ ազդեցություն ունեցավ Բայրոնի վրա։ Մալչևսկին վարպետորեն և ինքնուրույն տիրապետեց նոր ռոմանտիկ ձևին։ Մալչևսկու բնության և մարդկանց պատկերման մեջ գույնը ողբերգականորեն մռայլ է՝ համահունչ թեմաների ողբերգությանը։ Բնության բարձր գեղարվեստական նկարագրությունները, բոլոր կերպարների հստակ նկարագրությունը Մալչևսկու բանաստեղծությունից դարձնում են լեհական ռոմանտիկ պոեզիայի գլուխգործոց։

Լեհաստանի հանճարեղ բանաստեղծը և միաժամանակ աշխարհի մեծ բանաստեղծներից մեկը Ադամ Միցկևիչն է, որը ճանաչվել է լեհական ռոմանտիզմի առաջնորդ։ Միցկևիչի ստեղծագործության զարգացման գագաթնակետը նրա «Պան Թադեուշ» պոեմն է, նրա ամենասպասված ստեղծագործությունը և միևնույն ժամանակ բանաստեղծի «կարապի երգը»։ Գեղարվեստական վարպետությամբ չզիջելով գրականության համաշխարհային գլուխգործոցներին՝ «Պան Թադեուշը», ինչպես և Միցկևիչի և ընդհանրապես ամբողջ լեհական ռոմանտիզմի ողջ ստեղծագործությունը, միևնույն ժամանակ աչքի է ընկնում նեղության գծերով, առաջադրված խնդիրների լուծման մեջ ոչ բավարար խորությամբ։

Ջուլիուշ Սլովակերեն (1809-1849) մեկն է առավել նշանավոր և բազմակողմանի բանաստեղծների։ Առաջին, հայտնվել է 1833 թ., Սլովակիայի ստեղծագործությունները, որոնք խիստ ազդեցությունը Բայրոնի և Շեքսպիրի, ցույց են տալիս, որ բազմակողմանիությունը իր բանաստեղծական հանճարի։ Սլովակիայի քնարական հանճարը դրսեւորվում է այստեղ ամբողջ փայլով։ Այս առումով Սլովակիայի գերազանցում է Միցկևիչին և քիչ հավասար է Համաշխարհային գրականության մեջ։ Ճկունությունը, լեզվական երգեցողություն, պատկերների հարստություն, Սլովակիայի ստեղծագործական երևակայության թռիչքը հիշեցնում է Շելլիին և Բայրոնին։ Սլովակիայի բացահայտում է նաև առաջին կարգի դրամատուրգ տաղանդը։ Սլովակերեն-բանաստեղծ, ավելի համապարփակ, ավելի ընկալունակ արեւմտյան ազդեցությունների, ավելի համարձակ և հեղափոխական, քան Միցկեւիչը։ Լեհ ռոմանտիկների շարքում Սլովակերեն կանգնած էր ծայրահեղ ձախ, շնորհիվ իր բացասական վերաբերմունքի արիստոկրատիայի և ֆեոդալական-շլյաչետական անցյալի։

Սլովակիայի գերազանցության օրինակի լիրիկական բանաստեղծություններից է նրա հայտնի արձագանքը Կրասինսկուն «երեք սաղմոսների հեղինակին»։ Բայրոնի Դոն Խուանի հիշարժան մի կտոր է Բենիոֆը՝ անավարտ բանաստեղծություն, որը հագեցած է երգիծական ոգևորությամբ և բացահայտում է Սլովակիայի աշխարհայացքի բոլոր հիմնական տարրերը։ Սլովակիայի ողբերգություններից առանձնանում են «Բալադինա», «Լիլա Վենեդա», «Մազեպա», «Սալոմեի արծաթե երազ» և մի շարք «հատվածներ» (անավարտ գործեր)։ «Սևի նախանձ», «Սամուել Զբորովսկի», «Հոգու թագավոր» բանաստեղծությունը, անավարտ ողբերգություն «Գորշտինսկի»։

Սկզբնապես արտացոլվեց լեհական ռոմանտիզմի ճակատագիրը Սիգիսունդ Կրասինսկին (1812-1859)։ «Աստվածային կատակերգությունը» Կրասինսկու ստեղծագործության գլուխգործոցն է, որտեղ նա բացառիկ դրամատիկ ուժով սոցիալական խնդիր է առաջացրել։ Երկու աստղերը պայքարում են «Աստվածային կատակերգություն»`արիստոկրատիայի և ժողովրդավարության աշխարհում։ Ժողովրդավարության առաջնորդ Պանկրատինոսը հաղթում է այդ պայքարում, բայց ավերակների վերածելով հին աշխարհը՝ ի վիճակի չէ նորը կառուցել, քանի որ, ըստ Կրասինսկու, միայն համագործակցությունում է հնարավոր արարումը։ Հաղթող է Պանկրատիոս կորչում, պարտված Քրիստոսի խորհրդանիշ սիրո։ Կրասինսկու քնարական պոեզիան, քրիստոնեական խոնարհության նրա տարածական հանգավոր քարոզները հաջողություն չունեցան։

Այս շրջանի մյուս բանաստեղծներից, ովքեր ապրում են արտագաղթում, հարկ է նշել Բոգդան Զալեսկիի (1802-1886) և Սեվերին Գոշչինսկու (1801-1876) «Ուկրաինական» դպրոցի տաղանդավոր բառերը։ Գոշչինսկին անխոնջ մարտիկ էր, 1830-1831թթ. ապստամբության մասնակից, կանգնած էր «ժողովրդական զանգվածներին» մոտ։ Գոշչինսկին կտրուկ քննադատել է ժողովրդից և ժողովրդական ստեղծագործությունից կտրված ռոմանտիկներին։ Նրա «Կանևսկի Դղյակ» գլխավոր ստեղծագործությունը, չնայած ձևի էական թերություններին, Ուկրաինական գյուղացիություն մտցնելու փորձ է և աչքի է ընկնում տեսակների դիպուկ բնութագրմամբ, դինամիկությամբ, դրամատիկ լարվածությամբ և ուկրաինական բնության գեղեցիկ նկարագրությամբ։ Գոշչինսկին, ինչպես նաև այլ ռոմանտիկները, միստիցիզմի ալիք են լցրել:Ուշ առեղծվածային հոսանքի՝ «մեսիանիզմի» նախաբանը Ստեֆան Գարչինսկին է (1805-1834)։ Տաք հայրենասերը, Գարչինսկին 1830-1831թթ. ապստամբության ժամանակ հեղափոխական-հայրենասիրական բանաստեղծություններ է գրել։ Խորապես ցնցված ապստամբության ձախողումից, Գարչինսկին դարձավ միստիկ։ Նա մեծ ազդեցություն ունեցավ Միցկևիչի վրա։ Լեհ ռոմանտիկների մեջ առանձնահատուկ տեղ է զբաղեցնում Կիպրիան Նորվիդը (1821-1883)։ Նրա ստեղծագործությունը արտացոլում է որպես անցումային դարաշրջանում է ռոմանտիզմի նկատմամբ պոզիտիվիզմ։ Որպես այդպիսին, նա չի ճանաչվել և մահացել է աղքատության, բոլորը մոռացված, է հիվանդանոցում պառկած։ Նորվիդի ստեղծագործությունները բաց են եղել պոզիտիվիզմին հաջորդած ռոմանտիկ հայրենասիրության շրջանում և առաջին անգամ տպագրվել են միայն 20-րդ դարում։

Մոտ երեք մեծ լեհ բանաստեղծների խմբավորած նրանց արբանյակներն են՝ Թոմաշ Զան, Անտոն Էդուարդ Օդինեց, Ստեֆան Վիտվիցկի, Անտոն Գորեցկի, Ստեֆան Գարչինսկի և այլք։

Ռոմանտիկ լեհական գրականությունը ստեղծվեց աքսորում։ Ըստ էության, նա իր զարգացման ուղին ավարտեց 1830-ական թվականներին՝ ապստամբության պարտությունից հետո։ Այս տարիներին իրենց խոշորագույն գործերը ստեղծեցին Միքիխիչը, Սլովակիան, Կրասինսկին։ Այս գրականության հիմնական գաղափարը Լեհաստանի անցյալի քրիստոնեական, միստիկական փորձառությունն է և նույն ապստամբական լուծումը նրա ապագայի հարցի համար։

Ուշ ռոմանտիզմ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1830-1831 թվականների ապստամբության պարտությունից հետո Լեհական ռոմանտիկ պոեզիան ծաղկում էր արտասահմանում, գլխավորապես Փարիզում, որտեղ մշտապես ապրում էին Միցկևիչը և Սլովակիան։ Գաղթականները կարծում էին, որ իրենք ներկայացնում են իրենց իսկական ազատ Լեհաստան, որ իրենց բաժին է ընկել պարտավորություն է աշխատել վերականգնման հայրենիքի։ Նրանցից ոմանց հոգեցունց մեսիանիզմի գաղափարը շուտով վերածվեց ծայրահեղ մշուշոտ միստիցիզմի, հատկապես, երբ հայտնվեց Անջեյ Տովյանսկին, որը ժամանակին իր մոտ էր գրավել ներգաղթային խմբակներում Լեհական մտքի գրեթե բոլոր կարկառուն ներկայացուցիչներին։ Միցկևիչը դադարել է գրել և միայն դասախոսություններ է կարդացել Collège de France-ում։ Սլովակերեն գրել է, բայց այնքան մշուշոտ է, որ դադարել է հասկանալ։ Մեսիանիզմը շուտով սպառել է իր ժամանակը։ նոր գաղափարներ ստեղծելու համար էմիգրանտական գրականությունը չուներ ուժ, և նրա մեջ չէր հայտնվել մի շարք գրողներ, որոնք քայլեցին «Պան Տադեուշում» Միցկևիչի նշած ճանապարհով։ Սկսվել է հասարակության վերափոխման և կատարելագործման ուղղությամբ ներքին հանգիստ աշխատանք՝ ամենօրյա, մանր, բայց արդյունավետ և արագ առաջ մղված աշխատան։

Ժողովրդի միտքը, որը հոգնած էր անընդհատ վազելով առաջ, պատրաստակամորեն տեղափոխվեց երջանիկ անցյալ և կանգ առավ այն պահերին, երբ ավելի լավ էր ապրում, երբ հոգին չէր տանջվում ապագայի համար մտահոգություններով։ Ռոմանտիկ պայթյունից հետո զգացողությունը չի սառել, բայց հանդարտվել է՝ գրական ստեղծագործությանը հաղորդելով մեղմ ու չափավոր կոլորիտ, հատկապես վեպերում։ Մեծ մասամբ անցած բանաստեղծներից հատկապես աչքի է ընկել Վինցենտ Պոլը։ Իր սյուժեների բնույթով Նա մոտ է կանգնած շատ պատմական վեպերի հեղինակին, որոնք գրված են նույն իդեալիստական ուղղությամբ' Սիգիզմունդ Կաչկովսկևն և նրա նախորդին այս ասպարեզում, Հենրև Ռժևովսկուն։ Մյուս բանաստեղծների մեծ մասը դիմել է առավել ժամանակակից

Հատկապես առաջադրվեց Լյուդվիկ Կոնդրատովիչը։ Հոյակապ են նրա բանաստեղծական պատմվածքները, որոնց հերոսներն են մանր շլյախտիչը, քաղքենինը, մարդիկը։ Նա առաջին անգամ, նայելով իրեն չնախատեսված զանգվածի կենսատարածքին, դարձավ ժողովրդի զգացմունքների և ձգտումների ոգեշնչված երգիչ, բառի բուն իմաստով։ Լիտվացի մեկ այլ բանաստեղծ՝ Էդուարդ Ժելիգովսկին, 1846 թվականին «Հորդանան»վերնագրի ներքո տպագրել է կծու երգիծանք, որում մեծ ուժով ապստամբել է հասարակական հիվանդությունների դեմ։ Կոնդրատովիչին բավականին մոտ կանգնած է Թեոֆիլ Լենարտովիչը, ով իր թեմաները քաղել է ժողովրդական հեքիաթներից և կարողացել է նրբագեղ ձեւով փոխանցել նրանց պարզությունը։

Առանձին խումբ են կազմում« էնտուզիաստները», որոնց գործունեությունը կենտրոնացել է Վարշավայում (Վոլսկի Վլոդզիմեժ, Ռոման Զմորսկի, Նարգիզ Ժմիխովսկայա, Ռիչարդ Բերվինսկի, Էդմունդ Վասիլևսկի, Կիպրիյան և Լյուդվիկ Նորվիդներ և այլն)։ Նրանք բոլորն էլ գործել են մի ժամանակաշրջանում, երբ Լեհական հասարակությունը սկսել է ապատիայից թունավորվել, որի մեջ ընկել է 1831 թվականից հետո։ Իրենց մեծ նախորդների նման, նրանք բարձր են գնահատել զգացողությունը որպես ուժ, որը կարող է ավելի շատ բան անել, քան սառը միտքը։ Զգացողության լարումը, սակայն, արդեն այնքան մեծ չէր, որքան ռոմանտիկները, և չէր կարող ստեղծել այնպիսի գեղարվեստական ստեղծագործություններ, ինչպիսիք փայլում են 19-րդ դարի առաջին կեսի Լեհական գրականությունը։ Նոր բանաստեղծների Ժողովրդավարական գաղափարներն արտահայտվել են գրեթե բացառապես լիրիկական փոքր բանաստեղծությունների տեսքով, որոնք գրեթե բոլորը չեն վերապրել իրենց դարաշրջանը։ Միևնույն ժամանակ, Այն վերաբերում է Արթուր Բարտելսի գործունեությանը, որը կոչվում է լեհական Բերանժ։

Ամենամեծ տաղանդը այս մասամբ հեղափոխական ուղղությամբ էր Կոռնելիոս Ուեյքը (1824-1897). Նրա «բիբլիական մեղեդիները», «Երեմիայի բողոքները» Հին Կտակարանի սյուժեները փոխառում են, սակայն դրանցում զուգահեռներ են անցկացվում հրեաների և Լեհաստանի ճակատագրերի միջև։ Ուեյքը կարողացավ շոշափել ժամանակակիցների սրտերը, նրա «երգչախումբը» դարձավ ազգային երգ։ Բացի Պոլից և Կոնդրատովիչից, 1840-1863թթ. բոլոր մյուս բանաստեղծները ձգտում էին հեղաշրջման և ապստամբության պատճառած գաղափարների արտահայտիչներ էին։ Նրանց ազդեցությունը հատկապես մեծապես ազդել է երիտասարդ սերնդի։ Երկու հոսանք է գոյացել՝ մեկ բուռն, մեկ այլ հանգիստ; մեկի նպատակը հեղաշրջումն էր, մյուսի նպատակը ներքին աստիճանական բարեփոխումն էր, առաջինի արտահայտությունն էր պոեզիան, երկրորդը՝ վեպն ու վիպակը։

Նոր պատմությունը Լեհաստանում տեղի է ունենում վերջում XVIII դարում, երբ իշխանուհի Chartoryzhskaya գրել է (հասարակ ժողովրդի համար) գիրքը «pielgrzym w Dobromilu»,նրա դուստրը, Princess Württemberg-sentimental վեպը «Malwina czyli domyślność serca» և մի քանի պատմություններ գյուղացի լյուդի։ Սենտիմենտալ գրողների նույն խմբին են պատկանում Լյուդովիկ Կրոպինսկին, Ֆելիքս Բերնատովիչը, Ելիզավետա Յարաչևսկայան, Կլեմենտինա Տանսկայա-Գոֆմանը։

Առավել ուշագրավ է Իոսիֆ Իգնատի Կրաշնևսկը, ըստ հավատարիմ դիտարկմամբ Khmelevsky, միշտ ձգտում է ոսկե կեսին։ Նա գաղափարի բնագավառում նոր ուղղություններ չէր փնտրում և չէր բացում, բայց փորձում էր արտացոլել իր ժողովրդի մշակութային կյանքի բոլոր դրսեւորումները։ Նրան չափավոր ձևով են անդրադարձել և ռոմանտիզմը, և նրա իդեալականացումը փոխած ողջ հարազատին, և ազգային-հեղափոխական ձգտումները, և, վերջապես, վստահությունը, որ միայն հանգիստ, խաղաղ ու անխոնջ աշխատանքը նպատակին հասնելու հուսալի միջոց է ծառայում։ Երբ սկսվեց պոզիտիվիստական ուղղությունը, Կրաշևսկին սկզբում վախենում էր ծայրահեղ նյութապաշտության տիրապետությունից, բայց հետո ավելի ու ավելի էր հակված խոստովանելու, որ հաշվի նստել իրականության հետ նշանակում է նպաստել ուժերի կանխիկ պաշարին համապատասխանող իդեալների իրականացմանը։ Ըստ գեղարվեստական ձևով Կրաշևսկյան էր իրատես լիարժեք իմաստով, և սկզբին իր գործունեության կարելի է գտնել նույնիսկ որոշ առանձնահատկություններ բնութագրող ամենաուշը ներկայացուցիչներին ֆրանսիական նատուրալիզմի։

Իոսիֆ Կորժենևսկին Կրաշևսկուց տարբերվում էր հիմնականում նրանով, որ իր վեպերում և դրամատիկ ստեղծագործություններում ավելի առաջադեմ միտումներ էր անցկացնում, զինվում շլյաչետական նախապաշարմունքների դեմ և ավելի խորը հոգեբան էր։ Իդեալականացրել են իրականությունը Պյոտր Բիկովսկին, Յուլիա Կոմս Ստրուտինսկին (Բերլիչ Սաս), Իգնատի Խոդզկոն, Միխայիլ Չայկովսկին, Էդմունդ Հոեցկին, Մարիա Իլյնիցկայան, Յադվիգ Լուշչեւսկայան (Դեոտիմա) և ուրիշներ։ Ժողովրդավարական գաղափարների եռանդուն ջատագովների թվին է պատկանում Սիգիզմունդ Միլկովսկին (Թեոդոր-Տոմաշ Ոզնին), որն իր միտումներն է անցկացրել նույնիսկ Պատմական վեպերում։ Առաջադեմ գաղափարները պաշտպաններ են գտել նաեւ ի դեմս Յան Զախարյասեւիչի և Անտոն Պետկևիչի (Ադամ Պլուգա)։ Հոգեբանական նուրբ վերլուծություն ուներ այժմ մոռացված Լյուդվիկ Շտիրմերը։ Շատ սիրված երգիծական գրող էր Օգոստոս Վիլկոնսկին։

Պոզիտիվիզմ և ռեալիզմ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1864-ից հետո սկիզբ առած դարաշրջանը նման էր 1831-ի պատերազմից հետո ընկած դարաշրջանին։ Ընդվզման անհաջող փորձն էլ ավելի ուժեղ չափով, քան այն ժամանակ, կործանել է քաղաքական անկախության երազանքներն ու նոր սերնդի մտքերն այլ ուղղությամբ դարձրել։ Առաջնորդող դերը սկսեց անցնել պարբերական տպագրության։ Թերթերի և ամսագրերի թիվը տարիների ընթացքում աճել է, նրանց սյուների վրա սկսել են քարոզել նոր գաղափարներ, առաջ բերելով կրքոտ բանավեճ էպիգոնների կողմից, նախքան գերիշխող ուղղությունը։ Լուսավորությունը զանգվածների մեջ տարածելու նպատակով հրատարակվում էին էժանագին Հայտնի գրքեր, որոնց հեղինակները ապստամբում էին իդեալիզմի և սպեկուլյատիվ փիլիսոփայության դեմ և պաշտպանում գիտական մեթոդները՝ հիմնված դիտարկման և փորձի վրա։ Սկսվել է երկրի կարիքների հետ կապված տնտեսական հարցերի եռանդուն մշակումը։ Երիտասարդ սերնդի մեջ կարգախոս է դարձել «օրգանական աշխատանքը», որը քիչ նվիրական է, բայց անխոնջ, ձգտում է մեծացնել նյութական և հոգևոր բարեկեցությունը։ Այս շարժմանը նպաստել է Վարշավայում Վարշավայի գլխավոր դպրոցի անվան համալսարանի բացումը։

Ավագ տարիքի բանաստեղծները կամ դադարել են գրել, կամ չեն հանդիպել նախկին կարեկցանքին։ Երիտասարդներից ոմանք բողոքում էին նոր, «իդեալներից զուրկ»ժամանակի դեմ, մյուսները շրջում էին դարաշրջանի ընդհանուր տրամադրությամբ։ Հասարակությունը շրջվում էր պոեզիայից, մասամբ այն պատճառով, որ զբաղված էր հիմնականում նյութական հոգսերով, որոնք պայմանավորված էին նախկին բարսկա-բերդական տնտեսական կարգի փլուզմամբ, մասամբ այն պատճառով, որ բանաստեղծների մոտ այն ձգտումները չէին տեսնում, որոնցով ինքն էր ներթափանցել։ Բանաստեղծական ստեղծագործությունների քննադատական հայացքն ընդհանրապես տարածվել է գրական և հասարակական հեղինակությունների վրա։ Հանրային այս քննադատության գլխավոր մարմինը եղել է «Przegląd Tygodniowy» շաբաթաթերթը, ապա ՝ «Prawda» -ն։ Երկու Վարշավայի ամսագրերի «Ateneum» պահվում և պահվում է առաջադեմ ուղղությամբ, և «Biblioteka Warszawska» ունի երանգ պահպանողական։

Երիտասարդ գրողներ (Ալեքսանդր Սվենտոխովսկի, Բոլեսլավ Պրուս, Յուլիան Օխորովիչ, Հենրիկ Սենկևիչ, Էլիզա Օժեշկո, Վլադիսլավ Սաբովսկին, Թեոդոր Եսկե-Հոինսկին և այլն), իրենց անվանում էին պոզիտիվիստներ, հասկանալով պոզիտիվիզմը ոչ թե նեղ փիլիսոփայական իմաստով, այլ որպես կյանքի բոլոր դրսեւորումների առաջադեմ տարրերի ամբողջություն։ Մոտ կեսերին 1870-ական թվականներին պայքարը ուղղություններով դանդաղել է և մեղմվել՝ երկու կողմերն էլ որոշ չափով ազդել են միմյանց։ Թերթերը խոսում են սլավոնական գաղափարի մասին, 1885 թվականին հիմնադրել է Վալերի Պրժիբորովսկու «Chwila» թերթը, որն այն միտքն է հայտնել, որ ժամանակն է թողնել «սրտի քաղաքականությունը» և սլավոնական փոխադարձության հիման վրա ընդունվել բանականության և լայն հորիզոնների քաղաքականություն։ Այս առաջին հաշտեցման փորձը հաջողություն չի ունեցել, բայց նրա միտքը չի սառել և ժամանակի ընթացքում ստեղծել է ուժեղ կուսակցություն, որի մարմինները ներկայումս ծառայում են հիմնականում Սանկտ Պետերբուրգի «Kraj» և Վարշավայի «Słowo»:

Գալիցիայում նմանատիպ աշխատանք էր ընթանում, այն տարբերությամբ, որ այնտեղ արդեն 1866 թվականից հետո հրապարակախոսները զբաղվել են քաղաքական հարցերի լուծմամբ։ Երկիրը ինքնավարություն է ստացել։ Դրանից հետո սկսել են բարձրաձայն ձայներ հնչել, որոնք համոզում են թողնել հեղափոխական մտքերը և հավատարիմ լինել ավստրիական միապետությանը։ Այս ժամանակի ամենանշանավոր երևույթներից մեկը եղել է Teka Stańczyka գրքույկը (հեղինակներ՝ Յուզեֆ Շույսկի, Ստանիսլավ Կոզմյան, Ստանիսլավ Տարնովսկի, Լյուդվիկ Վոդզիցկի), որով միապետական կուսակցությունը ստացել է «ստանչիկներ» մականունը։ Կուսակցության մարմինը «Czas» թերթն էր։

«Երիտասարդ Լեհաստան»[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ավելի ուշ դրսևորվեց գյուղացիական և մասամբ սոցիալիստական շարժումը, բայց այն քիչ արտացոլվեց լեհական գրականության մեջ, թեև այն կոչվում էր բանաստեղծների դպրոց, որը կոչվում էր «երիտասարդ լեհաստան»։ Լեհերը Պոզնանի իշխանությունում լարեցին ջանքերը, որպեսզի պահպանեն իրենց ազգությունը գերմանիզմի ճնշումից։ Եվ այնտեղ պայքար էր ընթանում պահպանողական և առաջադեմ, հաճախ նույնիսկ ծայրահեղ գաղափարների միջև, Բայց ժողովրդական ուժերը, որոնք զբաղված են գոյատևման պայքարով, քիչ են հարստացնում գրականությունը։

Նախկին խոսքի բոլոր երեք մասերում Պոսպոլիտն ավելի շատ էր, քան նախկինում հոգ էր տանում հասարակ ժողովրդի բարոյական և մտավոր կարիքների մասին։ Ժողովրդական զանգվածի շահերի առավել բոցաշունչ պաշտպաններից մեկը Վարշավայի «Głos» շաբաթաթերթն էր։ Վերը նշված բոլոր գաղափարներն ու ուղղություններն արտացոլվել են XIX դարի վերջի լեհական գրականության մեջ՝ ավելի թույլ է քնարական պոեզիայում, ավելի ուժեղ և ավելի խորն է Դրամայում և հատկապես վեպում, որը ժողովրդի բոլոր դասերի ընթերցողների հսկայական զանգվածի ամենօրյա հոգևոր սնունդ է դարձել։

Լիրիկական պոեզիայում XIX դարի վերջի լեհական գրականության ամենանշանավոր ներկայացուցիչը Ադամ Ասնիկն էր, ով մահացավ 1897 թվականին։ Նա հատկապես աչքի է ընկել ձևի վիրտուոզությամբ և ամենատարբեր տրամադրություններով։ Ասնիկի կողքին կանգնած է Մարիա Կոնոպնիցկայան։ Նա խորապես ցնցված է բոլոր թշվառ և ճնշված մարդկանց ճակատագրից, և նա ջերմորեն պաշտպանում է նրանց համար՝ պոեզիայում այն զգացվում է որոշակի հռետորություն, բայց կա նաև իսկական զգացում, մեծ շնորհով ձևով։ Այս երկու բանաստեղծները փորձել են իրենց ուժերը դրամայի ոլորտում։ Կոնոպնիցկայան նաև հայտնի է դարձել արձակի փոքրիկ պատմություններով։

Բնության և զգացմունքների երգիչ կարելի է անվանել Վիկտոր Գոմուլիցկին, որի նուրբ վրձինը, սակայն, երբեմն նկարում է պատկերի զգալի ուժով, պաթետիկ և երգիծական տոնով։ Նրա արձակ ստեղծագործություններից շատ է գնահատվում էտյուդների հավաքածուն՝ «Zielony Kajet» վերնագրի ներքո։ ՖելիթսիանաՖելենսկի փոքրիկ բանաստեղծությունները ավելի իմաստուն և շնորհք են, քան զգացմունքները, իր դրամատիկ գործերում (Կրակով, 1896 և 1898), բուռն կրքերը պատկերված են բավականին ցուրտ և ընթերցողի վրա այդպիսի սարսափելի տպավորություն չեն թողնում, ինչպես կարելի էր ակնկալել հողամասերի բնույթով։ Փոքր էպիկական բանաստեղծություններ են գրել Վացլավ Շիմանովսկին, Լեոնարդ Սովինսկին, Վլադիմիր Վիսոցկին և այլք։ Վլադիմիր Զագուրսկին Խոխլիկ կեղծանունով հրատարակեց երգիծական բանաստեղծություններ, Նիկոլայ Բեռնատսկու քույրերը երբեմն ունենում են բրոշյուրի բնույթ։

Լեհական կոմեդիան արտացոլում է հասարակական կյանքի տարբեր դրսեւորումներ թեթև երգիծական կամ դրամատիկ լուսավորության մեջ։ Այն տալիս է բնավորությունների բազմազան պատկերասրահ և առանձնանում է բեմական, լավ վանկով, գործողության կենսունակությամբ։ Կատակերգությունների հեղինակներից հատուկ ճանաչում են ստանում Յան-Ալեքսանդր Ֆրեդրոն (Ալեքսանդրի որդին), Իոսիֆ Նարգիմսկին, Իոսիֆ Բլիզինսկին, Էդուարդ Լյուբովսկին, Կազիմիր Զաևւսկին, Միխալ Բալուցկին, Սիգիզմունդ Սարնեցկին, Սիգիզմունդ Պրժիբիլսկին, Ալեքսանդր Մանկովսկին, Դանիիլ Զգլինսկին, Սոֆիա Մելերը, Գաբրիելյա Զապոլսկայան, Միխայիլ Վոլովսկին, Ադոլֆ Աբրահամովիչը, Ֆելիքս Շոբերը։ Պատմական դրաման չի հասել այնպիսի զարգացում, ինչպիսին կատակերգությունն է, և այնքան հետաքրքրություն չի առաջացնում հասարակության մեջ։ Իոսիֆ Շույսկին, Ադամ Բելցիկովսկին, Վիկենտի Ռապացկին, Բրոնիսլավ Գրաբովսկին, Կազիմիր Գլինսկին, Յուլիան Լենտովսկին, Ստանիսլավ Կոզլովսկին, Յան Գադոմսկին գնահատվում են ընթերցողների կողմից, բայց նրանց դրամաները հազվադեպ են բեմադրվում բեմու։ Հանդիսատեսը գերադասում է ժամանակակից թեմաներով դրաման, որի գլխավոր ներկայացուցիչներն են Ալեքսանդր Սվենտոխովսկին, Վացլավ Կարևւսկինև Վլադիսլավ Ռաբսկին։

Վեպի և Վիպակի բնագավառում ավելի հստակ, բազմակողմանի և ավելի խորն է արտահայտվում դարաշրջանի բնույթը, քան բառերը, կատակերգությունը և դրաման։ Այս ոլորտում տեխնիկան զգալիորեն բարելավվել է, սյուժեների, բնավորության, ուղղությունների, երանգների բազմազանությունը շատ մեծ է։ Հենրիկ Սենկևիչը, Բոլեսլավ Պրուսը և Էլիզա Օզեշկոն բարձր ճանաչում են վայելում Լեհաստանի սահմաններից դուրս և հատկապես Ռուսաստանում։

Երիտասարդ սերնդի գրողների շարքում առանձնանում էին Վլադիսլավ Ռեյմոնտը և Վացլավ Սերոշևսկին՝ Սիրկոն և ուրիշնե:ր։  Բարձր էր դրվում պատանի՝ Շանյավսկու անկեղծությամբ և զգացումով Կլեմենսը (մտք. 1898 թ.), գերազանց պատկերող գյուղացիներին, հրեաներին և մանրաձկան գլխարը. նրա լեզուն անսովոր պլաստիկ է, հումորով լի շարադրանքը։ Ջուլիան Վենյավսկու (Հորդանանև Յան Լյամայի մոտ ավելի զարգացած է կոմիկ-երգիծական տարրը։

Միխալ Բալուցկին շատ դիպուկ և սրամիտ դատապարտեց լեհական հասարակության թերությունները, հատկապես շլյաժտան և արիստոկրատիան։  Իգնատի Մալեեւսկին (Հյուսիս) հատկապես հայտնի է գյուղացիական կենցաղից իր օրակարգերով։ Այս մարզից գեղեցիկ վեպը գրել է Վացլավ Կարչևսկին (Յասենչիկ), քողի տակ:«Վելգեմ» (Սանկտ Պետերբուրգ), 1898).

Ադոլֆ Դիգասինսկին նաև գյուղական կյանքի լավ գիտակ է և կենդանական աշխարհի հիանալի նկարիչ։ Այլ ժամանակակից վիպասաններ են պահվում մեծ մասը իդեալիստական-իրատեսական ձևով, որը գերիշխում է լեհական վեպի, Քանի որ Կրաշեւսկու։ Եղել են, սակայն, ֆրանսիական նատուրալիզմի ճաշակի մեջ վեպ ստեղծելու փորձեր։ Պոեզիայի բնագավառում արևմտաեվրոպական նորագույն միտումներն անդրադարձել են նաև լեհ փոքր սերնդի բանաստեղծների ստեղծագործության վրա անկումային, սիմվոլիզմ, խառնված, Ի դեպ, նյութական շահերի տիրապետության դեմ բողոքելով ՝ նրանց մեջ տաք երկրպագուներ են գտել։  1897 թվականին հիմնադրել է Լյուդվիկ Շչեպանսկին «Życie»հատուկ գրական մարմինը, որն իր սյուների վրա տպում է «երիտասարդ Լեհաստանի» ոգեշնչման պտուղները։  Ամսագիրը ապացուցում է, որ այժմ տեղի է ունենում մի շրջադարձ դեպի անհատականության, հատկապես գրականության։ Տեղը հասարակական հասկանալու գրականության պետք է զբաղեցնի գրականություն individualists (samotników) և «տրամադրությունների» (nastrojowców), որն ունի իր աղբյուրը պետության մտքում երիտասարդ սերնդի։ Այս ուղղության ամենանշանավոր ներկայացուցիչը Ստանիսլավ Պշիբիշևսկին է, որը գրում է և գերմաներեն։

Մոդեռնի խոշորագույն ներկայացուցիչն էր Ստանիսլավ Վսպյանսկին, որը իր ստեղծագործության մեջ միացրեց դարերի գեղարվեստական որոնումը Լեհական արվեստի ավանդական ազգային-հայրենասիրական թեմատիկայով։

Դարասկզբի Լեհական արձակում հատուկ դեր է խաղացել Ստեֆան Ժերոմսկին, որն անվանվել է «լեհական գրականության խիղճը», որն իր ստեղծագործության հետ արտացոլել է այդ ժամանակաշրջանի լեհ մտավորականության գաղափարներն ու կասկածները։

XX դար[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1905-ում Հենրիկ Սենկևիչը, իսկ 1924-ում Վլադիսլավ Ռեյմոնտը արժանացել է Գրականության Նոբելյան մրցանակի։ Բայց նրանք երկուսն էլ պատկանում էին լեհական գրականության արդեն անցած դարաշրջանին։ 1918-ից հետո վերականգնված Լեհական պետությունում գրականությունը զգալի փոփոխություններ է կրել։  «Սկամանդր» խմբում միավորված նոր սերնդի բանաստեղծներ-քնարերգությունները (Կազիմեժ Վեժինսկին, Յարոսլավ Իվաշկևիչը, Յան Լեխոնը, Անտոնի Սլոնիմսկին, Յուլիան Տուվիմը) մերժել են հասարակությանը հայրենասիրական և քաղաքացիական ծառայության գաղափարը՝ որպես քաղաքական հանգամանքներով պարտադրված։ Մրցակցային խմբերում էին հեղափոխական բանաստեղծներ (Վլադիսլավ Բրոնևսկի, Վիտոլդ Վանդուրսկի, Ստանիսլավ Ստանդե), Ֆուտուրիստ-բանաստեղծներ (Ալեքսանդր վատ, Անատոլ Ստերն, Տիտուս Չիժևսկի, Բրունո Յասենսկի), «Կրակովյան Ավանգարդի»(Յան Բժենկովսկի, Ադամ Վաժիկ, Յուլիան Պշիբոս, Թադեուշ Պիպեր) և Վարշավայի «Քվադրիգի» (Ստանիսլավ Ռիշարդ Դոբրովսկի, Կոնստանտա Իլդեֆոնս Գալչինսկի Վլադիսլավ սեբիլան, Վլոդզիմեժ Սլոբոդնիկ)։

Ամենաբարձր գնահատվող վեպի հեղինակներն էին՝ Մարիա Դոմբրովսկայան, Ստեֆան Ժերոմսկին, Սոֆյա Նալկովսկայան, Վացլավ Սերոսևսկին։ Հայտնի էին վիճահարույց գրողներ Ստանիսլավ Իգնասիա Վիտկևիչը և Էմիլ Զեգադլովիչը։ Դեբյուտայիններ՝ Հենրիկ Վորզել, Յան Դոբրաչինսկի, Պաուլա Գոյավիչինսկի, Գուստավ Մորսինեկ, Թեոդոր Պառնիցկի։ Շատ հայտնի էին Թադեուշ Դոլենգ-Մոստովիչի, Էնթոնի Օսենդովսկու և Կորնել Մակուշինսկու վեպերը, նաև Արկադի Ֆիդլերի առաջին ճանապարհորդական գրքերը։

1920թվականին ստեղծվեց Լեհական գրականագետների մասնագիտական միությունը, 1924 թվականին լեհական ՊԵՆ-ակումբի բաժինը, 1933-ին Լեհաստանի գրականության ակադեմիան։ Գրական ամսագրերի շարքում ամենակարևորը եղել է «Wiadomości Literackie» շաբաթաթերթը, որը 1924-1939 թվականներին տպագրվել է Վարշավայում։ Պոզնանի երկշաբաթյա «Zdrój» (1917-1922) քարոզել է իրականության ձևավորման համար գրական — գործիքի հանրային մոլուցքը՝ ոգեշնչվելով գերմանական էքսպրեսիոնիզմից, Կրակովի գրական-գեղարվեստական շաբաթաթերթ «Maski» (1918-1920) նաև քարոզել է էքսպրեսիոնիզմը, փոխարենը Կրակովի «Zwrotnica» (1922-1927) ամսագիրը քարոզել, վերլուծել և քննադատել է ֆուտուրիզմը, իսկ Վարշավայի «Dwwignia» (1927-1928) և «Dwwignia» (1927-1928) ամսագրերը՝ «miesięcznik literacki»(1929-1931) պարտադրվում է հայեցակարգը խորհրդային ամսագրի«նոր լեֆ»։

Պատերազմի տարիներին, չնայած գերմանական օկուպացիային (1939-1944), Լեհական գրական կյանքը շարունակվեց ընդհատակում (օրինակ. Եժի Անջեևսկին-գրողներին օգնելու գործում հայրենիքում կառավարության ներկայացուցչության լիազոր ներկայացուցիչ[1], Քշիշտոֆ Կամիլ Բաչինսկին, Թադեուշ Բորովսկին, Ռոման Բրատնին, Թադեուշ հայցին, Ստանիսլավ Պենտակը, Եժի Շանյավսկին) և արտագաղթի մեջ 1939-1941 թվականներին Լվովում Ուկրաինայի ԽՍՀ-ին միացած շատ լեհ գրողներ կային (օրինակ՝ Ադեուշ Բոյ Ժելենսկի, Յան Բժոզա, Վանդա Վասիլևսկայա, Յալա Կուրեկ, Ստանիսլավ Եժի Լեց, Լեոն Պաստեռնակ, Եժի Պուտրամենտ, Էլժբետա Շեմպլինսկայա) և նրանք խմբագրվել Լեհական թերթեր և ամսագրեր («Czerwony Sztandar»,« Nowe Widnokręgi»,« Almanach Literacki»,«Młody Stalinowiec»): Մեծ խմբեր վտարանդի գրողների առաջացել է Լոնդոնում (օրինակ. Մարիան Կամիլ Ձևանովսկին, Մարիա Կունցևիչովան, Անտոնի Սլոնիմսկին), Պաղեստինը (Վլադիսլավ Բրոնեւսկին, մելխիոր Վանկովիչը, Թեոդոր Պարնիցկին) և ԱՄՆ-ը (Կազիմեժ Վեժինսկին, Յան Լեխոնը, Յուլիան Տուվիմը)։

Պատերազմից հետո շատ գրողներ մնացին աքսորում (այդ թվում՝ Մարջան Հեմար, Անջեյ Բոբկովսկի, Յոզեֆ Բուինովսկի, Ստանիսլավ Վինչենց, Ժոզեֆ Վիտլին, Ֆերդինանդ Գյուտել, Վիտոլդ Գոմբրովիչ, Յոզեֆ Մացկևիչ, Սերգեյ Պյասեցկի, Եժի Ստեմպովսկի, Գուստավ Հերլինգե Գրյու) 1951-ին արտագաղթեց բանաստեղծ Չեսլավ Միլոսը (1980-ին գրականության Նոբելյան մրցանակ)։ Լեհաստանի արտագաղթի գրականության հետպատերազմյան կենտրոնը մնաց Փարիզը, որում Եժի Գեդրոիցը խմբագրեց գրական և քաղաքական «Կուլտուրա» ամսագիրը։

Հետպատերազմյան ժողովրդական Լեհաստանում հռչակ են ձեռք բերել արձակագիրներ՝ Եժի Անջեևսկին, Ռոման Բրատնին, Ստանիսլավ Դիգատը, Վոյցեխ Ժուկրովսկին, Թադեուշ Կոնվիցկին, Լեոն Կրուչկովսկին, Անջեյ Կուսնևիչը, Ստանիսլավ Լեմը, Էդվարդ Ստահուրան, Մարեկ Խլասկոն, Բոգդան Չեշկոն, էսսեիստները Ռիշարդ Կապուշչինսկին, Զենոն Կոսիդովսկին, Պավել Յասենիցան, դրամատուրգները՝ Իրենեուշ Իրեդինսկին, Սլավոմիր մուրժեկ, Թադեուշ ռուժեւիչ, բանաստեղծներ ՝ Միրոն Բյալոշևսկի, Ռաֆալ Վոյաչեկ, Ստանիսլավ Գրոխովյակ, Թադեուշ Նովակ, Հալինա Դեդավովսկայա, Զբիգնեւ Հերբերտ, Վիսլավա Շիմբորսկայա (1996 թվականի ուրվագծված գրականության Նոբելյան մրցանակի դափնեկիր), Յարոսլավ Մարեկ Ռիմկևիչ։ Զարգացման ուղղությունները գրականության Ժողովրդական Լեհաստանում ուրվագծված որը ղեկավարում է կուսակցությունը, թեև արտադրանքը նախատեսված է երեխաների Միության լեհ գրողների բաժանման բնակարանների, տեղ հրատարակություններ, մրցանակների ու պարգևների։ Սակայն Սոցիալիստական ռեալիզմը պարտավորեցնող էր միայն 1949-1955 թթ. ժամանակահատվածում, այս մեթոդով ստեղծեցին՝ Կազիմեժ Բրանդիսը, Վիկտոր Վորոշիլսկին, Վիտոլդ Վիրփշան, Թադեուշ Կոնվիցկին, Իգոր Նևերլին, Ալեքսանդր Սցիբոր-Ռիլսկին։ Սոցիալիստական պետությունը հանդուրժել սահմանափակ բազմակարծությունը և ֆինանսավորել է շատ գրական եւ հասարակական-գրական ամսագրերի, այդ թվում, առավել կարեւոր է։ «Twórczość» (1945), «Kunnica» (1945-1950), «Nowa Kultura» (1950-1963), «Życie Literackie» (1951-1991), «Dialog» (1956 թ.), «Współczesność'» (1956-1971), «Radar» (1956-1971), «Radar» (1956-1971) 1959-1987), «Odra»(1961-ից), «poezja» (1965-1989), «literatura na świecie» (1971-ից), «Literatura» (1972-1990): 1989 թվականից հետո գրաքննությունը լուծարվեց և մեկենասը նվազեց։

1976 թվականից Լեհաստանում տարածվել է սամիզդատը։ Լույս են տեսել Լեհաստանում ապրող հայտնի գրողների գրքերը, վերահրատարակվել են գաղթականները և թարգմանվել (Մոսկվա — Պետուշկի 1979, մենք 1985)։

20-րդ դարի 90-ական թվականներին լայն ճանաչում են ստացել Մանուել Գրետկովսկան, Եժի Պիլխը, Օլգա Տոկարչուկը (2018 թվականի Նոբելյան մրցանակի դափնեկիր), Անջեյ Ստասյուկը, Ստեֆան Հվինը, Պավել Հյուլեն, Մարցին Սվետլիցկին, Իզաբելա Ֆիլիպյակը։ Ադամ Վեդեմանը, Միխալ Վիտկովսկին, Յացեկ Դեհնելը, Վոյցեխ Կուչոկը, Շեպան Գվարդոխը և Մագդալենա Տուլլին։

Տես նաև[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. ↑ Tomasik K. Homobiografie: Pisarki i pisarze polscy XIX i XX wieku. Warszawa, Wydawnictwo Krytyki Politycznej, 1998, ISBN 978-83-61006-59-6. с. 115

Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  • Астафьева Н. Польские поэтессы. Антология. СПб Алетейя 2002, 640 стр., 28 имен, от поэтесс рубежа XIX—XX вв. до поэтесс рубежа XX—XXI вв.
  • Брандес Г., Романтическая литература Польши, Собрание сочинений, т. XX, СПБ, 1913.
  • Британишский В. Поэзия и Польша. Путешествие длиной полжизни. — М.: Аграф (Символы времени), 2007.- 656 с.
  • Ведина В. П. Послевоенная польская проза. Киев, 1991.
  • Горский И. М. Польский исторический роман и проблема историзма. М., 1963.
  • Из современной польской поэзии. Сост.и предисл. В.Британишского;Ред. Ю.Левитанский;Худож.ред. А.Купцов. — М. : Прогресс, 1979. — 270с.
  • История польской литературы. тт. 1-2. М., 1968—1969.
  • Малькова М., Соколова С. Польская новелла XIX—XX века. Л., 1988.
  • Миф Европы в литературе и культуре Польши и России / Редкол.: М. В. Лескинен, В. А. Хорев. М., 2004.
  • Оболевич В. Б. История польской литературы: Средневековье. Ренессанс. Л., 1983.
  • Оболевич В. Б. История польской литературы. Л., 1960.
  • Писатели народной Польши. М., 1976.
  • Погодин А. Л., Лекции по истории польской литературы, ч. 1. Средние века и польско-латинский гуманизм первой половины XVI в., Харьков, 1912.
  • Поиски и перспективы. Литературно-художественная критика в ПНР. М.,1978.
  • Польская лирика в переводах русских поэтов. М., 1969.
  • Польская новелла. Пер. с польского. М., 1949.
  • Польская новелла XIX-XX веков. Л., 1988.
  • Польская поэзия, тт. 1-2. М., 1963.
  • Польская романтическая поэма XIX века. М., 1982
  • Польские поэты. Л. Стафф, К. Иллакович, Ю. Пшибось,Т. Ружевич, В. Шимборская. М.: Художественная литература, 1978.
  • Польско-русские литературные связи: [сб. ст.]. — М.: Наука, 1970. — 498 с.
  • Прокофьева Д. С. «Струн вещих пламенные звуки»…: [страницы польско-русских лит. связей первой половины XIX в.]. — М.: Наука, 1990. — 143, [1] с.
  • Садыхов М. Очерки русско-азербайджанско-польских литературных связей XIX века. — Баку: Азернешр, 1975. — 183 с.
  • Современные польские повести.70-е годы. М., 1979.
  • Сравнительное литературоведение и русско-польские литературные связи в XX в. М., 1989.
  • Хорев В. А. Польская литература XX века. М., 2009.
  • Хорев В. А. Становление социалистической литературы в Польше. М., 1979.
  • Цыбенко Е. З. Польский социальный роман 40-70-х гг. XIX в. М., 1971.
  • Цыбенко Е. З. Из истории польско-русских литературных связей XIX—XX вв. — М.: Изд-во МГУ, 1978. — 280 с.
  • Яцимирский А. И. Новейшая польская литература: От восстания 1863 года до наших дней. В 2 т. СПб., 1908.
  • Bartelski L. M. Polscy pisarze współcześni. 1939—1991: Leksykon. Warszawa, PWN, 1995, ISBN 83-01-11593-9.
  • Burkot S. Literatura polska. 1939—2009. Warszawa, PWN, 2010, ISBN 978-83-01-16289-4.
  • Faron B. [et al.] Prozaicy dwudziestolecia międzywojennego: Sylwetki. Warszawa, Wiedza Powszechna, 1974.
  • Inglot M. Polska kultura literacka Lwowa lat 1939—1941. Wrocław, Towarzystwo Przyjaciół Polonistyki Wrocławskiej, 1995, ISBN 83-7091-021-1.
  • Kuncewicz P. Agonia i nadzieja, тт. 1-3. Warszawa, BGW, 1991—1994, ISBN 83-7066-518-7.
  • Libera Z. [et al.] Literatura polska, тт. 1-3. Warszawa, Uniwersytet Warszawski Instytut Literatury Polskiej, PWN, 1989—1991. ISBN 83-01-07620-8.
  • Miłosz C. The History of Polish Literature, 2nd edition. Berkeley, University of California Press, 1983, ISBN 0-520-04477-0.
  • Tomasik K. Homobiografie: Pisarki i pisarze polscy XIX i XX wieku. Warszawa, Wydawnictwo Krytyki Politycznej, 1998, ISBN 978-83-61006-59-6.
  • Мочалова В. В. Мир наизнанку: народно-городская литература Польши XVI-XVII вв. — М.: Наука, 1985. — 219 с.

Հոդված։

  • Людкевич С. О польской литературе, «Интернациональная литература», 1934, № 3—4;
  • Людкевич С. Польская художественная литература, «Художественная литература», 1934, № 6;
  • Людкевич С. Заметки о новейшей литературе Польши, «Интернациональная литература», 1935, № 1;
  • Байздренко А. М. О новом словаре польских поэтов // Вестник МГУ. Филология. 1998. № 1.- С. 156—159.
  • Британишский В. Л. Журнал поэтов (о польской поэзии 1960-х годов по канве рассказа о новом польском журнале «Poezja») // Вопр.лит. 1966 № 8.
  • Британишский В. Л. Поэзия, воскрешенная профессорами (Изучение польского барокко в XX веке) // Вопр.лит.1970 № 5.
  • Марек Залеский. Польская литература — какая она сегодня? Перевод Вадима Волобуева // Иностранная литература. № 8. 2006.
  • Пиотровская А. Г. Польская литература «времени бурь» // Литература антифашистского Сопротивления в странах Европы. 1939—1945. Отв. ред. Ф. С. Наркирьер. М., 1972. С. 103—150.
  • Польская литература на страницах «ИЛ» 2000—2006 // Иностранная литература. № 8. 2006.
  • Тихомирова В. Я. Россия и русские в польской лагерной прозе // Поляки и русские в глазах друг друга. Отв. ред. В. А. Хорев. М., 2000. С.184-196.
  • Тихомирова В. Я. Русские заимствования и этнический стереотип в польской лагерной прозе // Studia polonica. К 70-летию Виктора Александровича Хорева.- М.: «Индрик», 2002. C.434-44
  • Хорев В. А. Имагология и изучение русско-польских литературных связей // Поляки и русские в глазах друг друга. Отв. ред. В. А. Хорев. М., 2000. С.22-32.
  • Цыбенко Е. З. Взаимосвязи польской и русской модернистской прозы рубежа XIX и XX вв. (Пшибышевский, Берент, Брюсов, Арцыбашев, Белый) // Научные доклады филологического факультета МГУ. М., 1996. Вып.1. С. 145—166.

Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Լեհական_գրականություն&oldid=9722626» էջից