Դիտել Եվրոպեոիդ ռասա էջի աղբյուրը

[[Պատկեր:Caucasoid cranium.jpg|մինի|Եվրոպեոիդ կնոջ գանգ (Առողջության և բժշկության ազգային թանգարան, Վաշինգտոն)]]
'''Եվրոպեոիդ ռասա''' (այլ կերպ կոչվում է եվրասիական<ref>[http://enc-dic.com/enc_sovet/Evropeoidnaja-rasa-16055.html Европеоидная раса] // Большая советская энциклопедия. — {{М}}: Советская энциклопедия 1969—1978</ref><ref>[http://enc-dic.com/bigmed/Rasa-evropeoidnaja-13067.html Раса Европеоидная] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170911040627/http://enc-dic.com/bigmed/Rasa-evropeoidnaja-13067.html |date=2017-09-11 }} // Большой медицинский словарь</ref> կամ կովկասյան (հնց.)<ref>{{Cite web |title=ЕВРОПЕО́ИДНАЯ РА́СА // Большая российская энциклопедия |url=https://bigenc.ru/ethnology/text/1974886 |url-status=dead |archive-url=https://archive.today/20180417082959/https://bigenc.ru/ethnology/text/1974886 |archive-date=2018 թ․ ապրիլի 17 |accessdate=2019 թ․ դեկտեմբերի 11}}</ref>), ռասա, որն [[Աշխարհագրական մեծ հայտնագործություններ]]ից առաջ տարածված է եղել Եվրոպայում, [[Հարավարևմտյան Ասիա|Առաջավոր Ասիայում]], [[Հյուսիսային Աֆրիկա]]յում, մասամբ [[Միջին Ասիա]]յում և Հյուսիսային ու Կենտրոնական Հնդկաստանում, հետագայում՝ բնակեցված բոլոր մայրցամաքներում։
[[Պատկեր:Batı-Avrasya soyları (Kafkasoid).png|աջից|frameless]]
Եվրոպեոիդները հատկապես լայնորեն բնակություն են հաստատել Հյուսիսային Ամերիկայում և Հարավային Ամերիկայում, Հարավային Աֆրիկայում և Ավստրալիայում<ref name="bse">{{Из БСЭ|издание=3-е}}</ref>։ Երկրի ամենամեծաթիվ ռասան է (աշխարհի բնակչության մոտ 40 %-ը)<ref>{{Ռուսերեն գիրք |ссылка=https://books.google.am/books?id=-jhFs5tLL_UC&dq=происхождение+европеоидной+расы&hl=ru&source=gbs_navlinks_s |автор=Глушкова В. Г., Симагин Ю. А. |заглавие=Демография}}</ref>։

== Բնորոշ հատկանիշներ ==
Բնորոշ հատկանիշները ներառում են առաջին հերթին օրթոգնաթ [[դեմք]]ը, որն էականորեն առաջ է եկած հորիզոնական հարթությամբ։ Մազերը ուղիղ են կամ ալիքավոր, որպես կանոն՝ փափուկ (մասնավորապես հյուսիսային խմբերի մոտ), աչքերը լայն կտրվածք ունեն, չնայած աչքերի ճեղքերը փոքր են, քիթը միջին է կամ խիստ ցցուն և բարձր քթարմատով, [[շրթունքներ]]ը՝ բարակ կամ չափավոր հաստ, դեմքի և մարմնի մազածածկույթի աճը՝ ուժեղ կամ չափավոր։ [[Ձեռք]]երը և ոտնաթաթերը լայն են։ Մաշկի, աչքերի գույները բազմազան են՝ հյուսիսային խմբերի մոտ հանդիպող ամենաբաց երանգից մինչև ամենամուգ երանգը հարավարևելյան [[Պոպուլյացիա|խմբերի]] մոտ<ref name="bog">[http://psysales.com/wp-content/uploads/2013/11/%D0%90%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%81%D0%B5%D0%B5%D0%B2%D0%B0-%D0%A2.%D0%98.-%D1%80%D0%B5%D0%B4.-%D0%91%D0%BE%D0%B3%D0%B0%D1%82%D0%B5%D0%BD%D0%BA%D0%BE%D0%B2-%D0%94.%D0%92.-%D0%94%D1%80%D0%BE%D0%B1%D1%8B%D1%88%D0%B5%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9-%D0%A1.%D0%92.-%D0%90%D0%BD%D1%82%D1%80%D0%BE%D0%BF%D0%BE%D0%BB%D0%BE%D0%B3%D0%B8%D1%8F.-2004.pdf 5.5.3.Продолжение — Европа и Передняя Азия] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160910131015/http://psysales.com/wp-content/uploads/2013/11/%D0%90%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%81%D0%B5%D0%B5%D0%B2%D0%B0-%D0%A2.%D0%98.-%D1%80%D0%B5%D0%B4.-%D0%91%D0%BE%D0%B3%D0%B0%D1%82%D0%B5%D0%BD%D0%BA%D0%BE%D0%B2-%D0%94.%D0%92.-%D0%94%D1%80%D0%BE%D0%B1%D1%8B%D1%88%D0%B5%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9-%D0%A1.%D0%92.-%D0%90%D0%BD%D1%82%D1%80%D0%BE%D0%BF%D0%BE%D0%BB%D0%BE%D0%B3%D0%B8%D1%8F.-2004.pdf |date=2016-09-10 }} // Богатенков Д. В., Дробышевский С. В. Антропология</ref>։

== Ենթախմբեր ==
[[Պատկեր:Light hair coloration map.png|thumb|Շիկահերների աշխարհագրական տարածումը Եվրոպայում <br><span style="background:#4E3700"> </span> 1 %-ից քիչ, <br><span style="background:#8A6400"> </span> 1-19 %, <br><span style="background:#BE8900"> </span> 20-49 %, <br><span style="background:#FFC437"> </span> 50-79 %, <br><span style="background:#FFFF00"> </span> 80-100 %]]
Ըստ հին տիպաբանական դասակարգման՝ տարբերվում են նորդիական, միջերկրածովյան, դինարյան, ֆալսյան, ալպիական, արևելաբալթիական, լապոնոիդյան և այլ ենթախմբեր (կախված դասակարգման հեղինակից)։

Հնարավոր է, որ նախապատմական ժամանակաշրջանում Եվրոպայում գոյություն ունեցած լինեն ուրիշ ենթառասաներ։ Օրինակ՝ Հյուսիսային Աֆրիկայում ընդհուպ մինչև վերջին սառցապատումները բնակվել են մեխտոիդները, որոնք նման էին վերին [[պալեոլիթ]]ի եվրոպական [[Կրոմանյոնյան մարդ|կրոմանոիդներին]]։

Արևմտյան, Կենտրոնական, Հարավային Եվրոպայում և Հյուսիսային Աֆրիկայում.
{{սյուն}}
* Նորդիկներ 
* Ալպիական տիպ
* Ֆալսիական տիպ
* Բալկանակովկասյան ռասա
* Դինարական տիպ
* Միջերկրածովյան ռասա
* Արևելյան ռասա
* Բորրեբյու
* Բրյունն
* Պոնտոսյան ենթատեսակ
{{սյուն ավարտ}}
Արևելյան Եվրոպայում և Ասիայում.
{{սյուն}}
Արևելյան Եվրոպայում և Ասիայում 
* Նորդիկներ
* Սպիտակծովյան-բալթյան ռասա
* Արևելաբալթյան տեսակ
* Բալկանա-կովկասյան ռասա
* Կասպիական ենթատիպ
* Պոնտական ենթատիպ
* Դինարական տիպ
* [[Արմենոիդ ռասա|Արմենոիդ տիպ]]
* Արևելյան ռասա
* Ալպիական տիպ
* Կովկասյան տիպ
* Պամիրոֆերգանյան ռասա
{{սյունակ ավարտ}}

== Ծագում ==
Եվրոպեոիդ ռասայի ժամանակակից տարբերակը ձևավորվել է հոլոցենից ոչ վաղ<ref>[http://antropogenez.ru/interview/359/ О различиях между расами… и о телевизионных мошенниках]</ref>։

Ամենահավանականն այն ենթադրությունն է, որ մեծ եվրոպեոիդ ռասայի ծագման վայրն ընդգրկել է լայնածավալ տարածք, որ գրավել է Հարավարևմտյան Ասիայի, ինչպես նաև Հարավային Եվրոպայի և Հյուսիսային Աֆրիկայի որոշ շրջաններ։ Պրոտոեվրոպեոիդների արեալին են վերաբերալ հավանաբար նաև Առաջավոր Ասիայի՝ նախալեռնային բնույթ ունեցող որոշ շրջաններ, ինչպես նաև մասամբ Միջերկրծովային անապատային շրջանները։ Այստեղից պրոտոեվրոպեոիդները կարող էին ցրվել տարբեր ուղղություններով՝ աստիճանաբար զբաղեցնելով ամբողջ Եվրոպան և Հյուսիսային Աֆրիկան<ref>{{Cite web |last=Человеческие расы |author=Н. Н, Чебоксаров, Г. Ф. Дебец |first=Человеческие расы |title=ЕВРОПЕОИДНАЯ РАСА |url=http://www.elamed-ural.ru/40/index_04_06.html |archiveurl=https://www.webcitation.org/6BUyaTZMs?url=http://www.elamed-ural.ru/40/index_04_06.html |archivedate=2012 թ․ հոկտեմբերի 18 |accessdate=2012 թ․ սեպտեմբերի 30}}</ref>։

Կապույտ աչքերը Եվրոպայի բնակչության մոտ լայնորեն տարածված է եղել արդեն [[մեզոլիթ]]ի դարաշրջանի որսորդների ու հավաքչությամբ զբաղվողների մոտ, բայց մաշկի բաց գույնի համար պատասխանատու գենը 100 %-անոց հաճախականությամբ արմատավորվել է միայն [[բրոնզե դար]]ում<ref>[http://elementy.ru/novosti_nauki/432506/Paleogenetika_podtverdila_vazhnyy_vklad_prichernomorsko_kaspiyskikh_stepnyakov_v_formirovanie_genofonda_evropeytsev Палеогенетика подтвердила важный вклад причерноморско-каспийских степняков в формирование генофонда европейцев]</ref>։

Եվրոպեոիդների կազմում առանձնանում են 2 ճյուղ՝ հյուսիսային և հարավային։ Նրանց միջև առկա տարբերությունները վերաբերում են հիմնականում մաշկի, աչքերի և մազերի պիգմենտացիային։ Այս երկու ճյուղերից բացի կան ազգեր, որոնք զբաղեցնում են միջանկյալ դիրք։ Խորհրդային ազգագրագետ և պատմական գիտությունների դոկտոր Ն. Չեբոկսարովը դեռևս 1930-ական թվականներին միտք է արտահայտել այն մասին, որ հարավային եվրոպեոիդները, միջանկյալ տարբերակները և հյուսիսային եվրոպեոիդները ներկայացնում են ի սկզբանե մուգ պիգմենտացված բնակչության դեպիգմենտացիայի հաջորդական գործընթացի արդյունք։ Հարավային եվրոպեոիդները ելակետային տեսակին ավելի մոտ են, քան հյուսիսայինները։

Բնության մեջ («2019») «Եվրոպական հանդեսի մարդկային գենետիկայի» ամսագրում վերջերս հրապարակված գենետիկական ուսումնասիրությունը ցույց տվեց, որ Արևմտյան Ասիայի (արաբներ), եվրոպացիների, հյուսիսաֆրիկացիների, հարավ-ասիականների (հնդկացիների) և որոշ Կենտրոնական Ասիայի բնակչությունները սերտորեն կապված են միմյանց հետ։ Նրանք շատ տարբերվում են սուբ-սահարական աֆրիկացիներից կամ արևելյան Ասիայի բնակչությունից<ref>{{Cite journal |last=Pakstis |first=Andrew J. |last2=Gurkan |first2=Cemal |last3=Dogan |first3=Mustafa |last4=Balkaya |first4=Hasan Emin |last5=Dogan |first5=Serkan |last6=Neophytou |first6=Pavlos I. |last7=Cherni |first7=Lotfi |last8=Boussetta |first8=Sami |last9=Khodjet-El-Khil |first9=Houssein |date=2019-12 |title=Genetic relationships of European, Mediterranean, and SW Asian populations using a panel of 55 AISNPs |url=https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC6871633/ |journal=European Journal of Human Genetics |volume=27 |issue=12 |pages=1885–1893 |doi=10.1038/s41431-019-0466-6 |issn=1018-4813 |pmc=6871633 |pmid=31285530}}</ref>։

== Տերմինների պատմություն ==
=== Եվրոպեոիդ ռասա ===
«Եվրոպեոիդ» ({{lang-en|Europoid}}<ref>[https://www.google.am/search?tbm=bks&hl=hy&q=Europoid Поиск книг по базе Google Книги]</ref>, {{lang-de|Europide}}<ref>[https://www.google.am/search?tbm=bks&hl=hy&q=Europide Поиск книг по базе Google Книги]</ref>) գիտական տերմինը ձևավորվել է «եվրոպացի» բառից և «-ոիդ» վերջածանցից, որ նշանակում է «նման»։

=== Կովկասյան ռասա ===
«Կովկասյան ռասա» ({{lang-lat|Varietas Caucasia}}) տերմինն առաջարկել է գերմանացի մարդաբան Ֆրիդրիխ Բլումենբախը 18-րդ դարում։ Վերջինս այդ ռասային է վերագրել Եվրոպայի ազգերին (բացառությամբ ֆինների, հունգարների ու թուրքերի), ինչպես նաև հարավային ու Առաջավոր Ասիայի և հյուսիսային ու հյուսիսարևելյան Աֆրիայի բնակիչներին<ref>{{ВТ-МЭСБЕ|Кавказская раса}}</ref>։ Ռասան այդպես է կոչվել այն պատճառով, որ Բլումենբախը սխալմամբ Կովկասը համարել է մարդության ծննդավայր<ref>Biographical details are in Charles Coulston Gillispie, ''Dictionary of Scientific Biography'', 1970:203f ''s.v.'' «Johann Friederich Blumenbach».</ref><ref name="rasakavkaz">{{ВТ-ЭСБЕ|Кавказская раса}}</ref><ref>Caucasian variety — «I have taken the name of this variety from Mount Caucasus, both because its neighborhood, and especially its southern slope, produces the most beautiful race of men, I mean the Georgian; because all physiological reasons converge to this, that in that region, if anywhere, it seems we ought with the greatest probability to place the autochthones (birth place) of mankind» — ''Blumenbach J. F.'' De generis humani varietate nativa.— 3rd ed., 1795, trans. Bendyshe (1865). Цит. напр. в: ''|Keith A.'' Blumenbach’s Centenary // Man, 1940.— Royal Anthropological Institute of Great Britain and Ireland</ref><ref>Oxford English Dictionary: «a name given by Blumenbach (a1800) to the 'white' race of mankind, which he derived from the region of the Caucasus».</ref>։

Ժամանակակից գիտությունը Բլումենբախի այն վարկածը (որ հիմնված է «էսթետիկական չափանիշների» վրա) այն մասին, թե մարդկությունն առաջացել է Կովկասում, համարում է սխալ՝ պնդելով, որ մարդկության՝ որպես Homo տեսակի, ինչպես նաև ժամանակակից մարդու՝ Homo sapiens առաջացման վայրն Աֆրիկան է։

Ներկայում ''Caucasian'' տերմինն անգլերենում օգտագործվում է որպես եվրոպեոիդ ռասայի պաշտոնական անվանումներից մեկը (օրինակ՝ օգտագործվում է ռասայական պատկանելությունը նշելու համար [[IAFD]] տվյալների բազայում)։

=== Միջերկրածովյան ռասա ===
19-րդ դարում հասկացությունների՝ հաճախ հանդիպող շփոթմունքից խուսափելու համար գերմանացի ուսումնասիրող Ֆ. Մյուլլերն առաջարկել է մեկ այլ տերմին՝ «միջերկրածովյան ռասա» ({{lang-de|Mittelländische Rasse}}), որովհետև այդ ռասային պատկանող ժողովուրդներն իրենց զարգացման գագաթնակետին են հասել [[Միջերկրական ծով]]ի ափերին։ Տերմինն այդ ժամանակ ընդունվել է ազգագրագետների մեծ մասի կողմից (Օսկար Պեշել, Գելվալդ և այլք) և մինչև 19-րդ դարի վերջը գիտական աշխատություններից գրեթե դուրս է մղել Բլումենբախի առաջարկած տերմինը<ref name="rasakavkaz" />, սակայն ներկայում այն տվյալ նշանակությամբ օգտագործվում է միայն որպես ավելի մեծ հնդկա-միջերկրածովյան ռասայի մի մասի անվանում<ref>{{Cite web |title=БСЭ. Статья «Средиземноморская раса» |url=http://www.endic.ru/enc_sovet/Sredizemnomorskaja-rasa-84574.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20160530195233/http://www.endic.ru/enc_sovet/Sredizemnomorskaja-rasa-84574.html |archive-date=2016 թ․ մայիսի 30 |accessdate=2019 թ․ դեկտեմբերի 14}}</ref>։

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ|2}}
{{ՀՍՀ|հատոր=3|էջ=532}}
{{ՀՍՀ|հատոր=5|էջ=637}}

[[Կատեգորիա:Ռասա]]
[[Կատեգորիա:Ֆիզիկական մարդաբանություն]]