Բակտերիային հիվանդություններ

Xanthomonas սեռի բակտերիաների պատճառած հիվանդություններ

Բակտերիային հիվանդությունները բույսերի հիվանդություններ են, որոնք առաջանում են տարբեր բակտերիաների կողմից:^[1] Տուժում են տարբեր ընտանիքների բույսեր, այդ թվում՝ գյուղատնտեսական շատ մշակաբույսեր (բանջարեղեն, մրգեր, հացահատիկներ և այլն), ինչը հանգեցնում է բերքատվության նվազմանը։ Առաջացնում է փտում, բծեր, այրվածքներ, թառամում և այլն: Ծանր վնասով դրանք հանգեցնում են բույսի մահվան: Հայտնաբերվում են ամենուր:

Հարուցիչներ

Առաջանում է հիմնականում Agrobacterium, Bacillus, Clavibacter, Erwinia, Pectobacterium, Pseudomonas, Ralstonia, Xanthomonas, ինչպես նաև Streptomyces սեռի որոշ թելավոր բակտերիաների սեռից ոչ սպոր ունեցող ձողաձև բակտերիայից (մոտ 10 տեսակ):^[1] Բակտերիաները բույս են մտնում բնական բացվածքների կամ տարբեր վնասների միջոցով:

Հարուցիչները կարող են պահպանվել սերմերում, բույսերի մնացորդներում, վարակված մոլախոտերի, միջատների մարմնում, գյուղատնտեսական գործիքների վրա, հողում և այլն: Վարակումը տեղի է ունենում ինչպես քամու, ջրի, միջատների, փափկամարմինների, նեմատոդների, թռչունների միջոցով այնպես էլ բույսերի խնամքի կամ պատվաստման արդյունքում:^[2]^[1]

Բակտերիային հիվանդության զարգացումը մեծապես պայմանավորված է բույսերի դիմադրությամբ հարուցիչներին և շրջակա միջավայրի գործոններին. օրինակ, ֆիտոպաթոգեն բակտերիաների մեծ մասը կարող է զարգանալ միայն բարձր խոնավության պայմաններում և նրանց համար բարենպաստ ջերմաստիճանում (մոտ 25-30 °C):^[1]

Բակտերիային հիվանդությունների տեսակները

Ըստ վնասվածության աստիճանի՝ դրանք լինում են.

- ընդհանուր բակտերիային հիվանդություններ, որոնք առաջացնում են ամբողջ բույսի կամ նրա առանձին մասերի մահ (օրինակ, բամբակյա գոմոզ);

- տեղական բակտերիային հիվանդություններ, որոնք ազդում են միայն առանձին օրգանների վրա և չեն հանգեցնում նրանց մահվան (օրինակ, ցիտրուսային մրգերի բակտերիալ ախտահարում).

- խառը բակտերիային հիվանդություններ, որը դրսևորվում է անոթային համակարգում և պարենխիմային հյուսվածքներում (օրինակ՝ արևածաղկի բակտերիային հիվանդությունը):^[2]

Ելնելով վնասվածքի բնույթից՝ կարելի է առանձնացնել բակտերիային հիվանդության հետևյալ տեսակները.

- փտում (թաց, սպիտակ, փափուկ և այլն), որը բնութագրվում է հյուսվածքների և օրգանների փափկմամբ և քայքայմամբ,

- խայտաբղետություն, որի արդյունքում ախտահարված օրգանների վրա ձևավորվում են տարբեր ձևերի և գույների նեկրոտիկ բծերի,

- այրվածքներ, որոնք դրսևորվում են ախտահարված մասերի սևացումով,

- թառամում, որի ժամանակ առանձին օրգաններ, այնուհետև ամբողջ բույսը չորանում է,

- բակտերիալ քաղցկեղ, որի ախտանիշներն են արմատների, ցողունների և ճյուղերի վրա առաջացող ուռուցքներն ու խոցերը,

- լնդերի արյունահոսություն կամ գոմոզ:^[3]

Տուժած բույսեր

Բակտերիային հիվանդությունները լայնորեն տարածված են և ազդում են տարբեր ընտանիքների բույսերի վրա, ներառյալ գյուղատնտեսական մշակաբույսերը, ինչը հանգեցնում է նրանց արտադրողականության և բերքի որակի զգալի նվազմանը:^[1] Մրգեր, բանջարեղեն, հացահատիկներ և այլ մշակաբույսեր ենթակա են բակտերիային հիվանդության:^[2]

Ընդհանուր բակտերիային հիվանդություններից.

- անկյունային տերևային բիծ (Pseudomonas syringae հարուցիչ)՝ ազդում է դդմի ընտանիքի բույսերի վրա, հիմնականում վարունգի, սեխի և դդմի վրա: Ազդում է տերևների, ծաղիկների և պտուղների վրա: Երբեմն բույսերը մահանում են սածիլների փուլում:^[4]

- խաչածաղկավոր բանջարեղենի անոթային բակտերիային հիվանդություն (ախտածին Xanthomonas campestris)՝ ազդում է կաղամբի և այլ խաչածաղկավոր բանջարեղենի վրա. տերևները դեղնում են, չորանում և կնճռոտվում, հաղորդիչ անոթները դառնում են սև, ցողունների և պատիճների խայտաբղետություն, առաջանում է արմատային մշակաբույսերի փտում:^[5]^[6]

- ցորենի սև բակտերիային հիվանդություն (ախտածին Xanthomonas translucens)՝ տերևների վրա հայտնվում են թափանցիկ ջրային շերտեր, բույսերի աճը դանդաղում է:^[7]^[8]

- լոբի շագանակագույն բակտերիային հիվանդություն (ախտածին Xanthomonasphaseoli)՝ ազդում է բույսի բոլոր վերգետնյա մասերի վրա, հանգեցնում է տերևների վրա շագանակագույն բծերի ձևավորմանը, որոնք հետո ընկնում են:^[9]

Գոյություն ունեն նաև գետնանուշի (ախտածին Pseudomonas solanacearum, ազդում է գիշերային լոբազգիների և Asteraceae-ի), խաղողի (պաթոգեն Bacillus uvae), ընկույզի (ախտածին Pseudomonas uglandis), երեքնուկի (ախտածին Bacterium trifoliorum), կակաչի (patogen (patogen Bacterium) Erwinia carotovora), կորեկ (ախտածին Pseudomonas panici), թթի (ախտածին Pseudomonas mori) և այլն։^[10]^[11]

Վերահսկիչ միջոցառումներ

Բակտերիային հիվանդության կանխարգելման համար խորհուրդ է տրվում մշակել դիմացկուն սորտեր, ցանքաշրջանառություն, օգտագործել առողջ սերմեր և տնկանյութ, ինչպես նաև մշակել սերմերը ցանքից առաջ, ախտահանել հողը, սածիլները, սարքավորումները և ջերմոցները: Անհրաժեշտ է պարարտանյութեր և բույսերի օպտիմալ ջրամատակարարում:^[2]^[1]^[12]

Վնասման նշանների առկայության դեպքում անհրաժեշտ է հեռացնել ախտահարված օրգանները կամ ոչնչացնել:^[10]^[1]^[12]

Նշումներ

↑ ^1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 ^1,4 ^1,5 ^1,6 БАКТЕРИО́ЗЫ / Шкаликов В. А. // Анкилоз — Банка. — М. : Большая российская энциклопедия, 2005. — С. 677-678. — (Большая российская энциклопедия : [в 35 т.] / гл. ред. Ю. С. Осипов ; 2004—2017, т. 2). — ISBN 5-85270-330-3.
↑ ^2,0 ^2,1 ^2,2 ^2,3 Сельскохозяйственный энциклопедический словарь, 1989, էջ 34
↑ Словарь-справочник фитопатолога, 1959, էջ 31
↑ Ахатов, 2002, էջ 112—113
↑ Вянгеляускайте, 1989, էջ 168
↑ Словарь-справочник фитопатолога, 1959, էջ 35
↑ Словарь-справочник фитопатолога, 1959, էջ 34
↑ Справочник агронома, 1983, էջ 53
↑ Вянгеляускайте, 1989, էջ 388
↑ ^10,0 ^10,1 Словарь-справочник фитопатолога, 1959, էջ 31—36
↑ Вянгеляускайте, 1989, էջ 310, 457
↑ ^12,0 ^12,1 Ахатов, 2002, էջ 113

Գրականություն

Ахатов А. К., Джалилов Ф. С., Белошапкина О. О., Стройков Ю. М., Чижов В. Н. Защита растений от болезней в теплицах. Справочник / Под ред. А. К. Ахатова. — М: Товарищество научных изданий КМК, 2002. — 465 с.
Вянгеляускайте А. П., Жуклене Р. М., Жуклис Л. П. Вредители и болезни овощных культур. — М: Агропромиздат, 1989. — 462 с.
Горленко М. В. Бактериальные болезни растений: основы учения о бактериозах растений. — М: Высшая школа, 1966. — 291 с.
Бактериальные болезни растений // Сельскохозяйственный энциклопедический словарь. — Советская энциклопедия, 1989. — С. 34.
Словарь-справочник фитопатолога. — Гос. изд-во сельхоз. лит-ры, 1959. — 414 с.
Справочник агронома по защите растений / Нурмуратов Т. Н., Шек Г. Х. — Алма-Ата: Кайнар, 1983. — 184 с.

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատված վերցված է «Գյուղատնտեսական հանրագիտարանից», որի նյութերը թողարկված են՝ Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում-Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) թույլատրագրի ներքո։

[БРЭ-1] 1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 ^1,4 ^1,5 ^1,6 БАКТЕРИО́ЗЫ / Шкаликов В. А. // Анкилоз — Банка. — М. : Большая российская энциклопедия, 2005. — С. 677-678. — (Большая российская энциклопедия : [в 35 т.] / гл. ред. Ю. С. Осипов ; 2004—2017, т. 2). — ISBN 5-85270-330-3.

[Сельскохозяйственный_энциклопедический_словарь—1989——34-2] 2,0 ^2,1 ^2,2 ^2,3 Сельскохозяйственный энциклопедический словарь, 1989, էջ 34

[Словарь-справочник_фитопатолога—1959——31-3] Словарь-справочник фитопатолога, 1959, էջ 31

[Ахатов—2002——112—113-4] Ахатов, 2002, էջ 112—113

[Вянгеляускайте—1989——168-5] Вянгеляускайте, 1989, էջ 168

[Словарь-справочник_фитопатолога—1959——35-6] Словарь-справочник фитопатолога, 1959, էջ 35

[Словарь-справочник_фитопатолога—1959——34-7] Словарь-справочник фитопатолога, 1959, էջ 34

[Справочник_агронома—1983——53-8] Справочник агронома, 1983, էջ 53

[Вянгеляускайте—1989——388-9] Вянгеляускайте, 1989, էջ 388

[Словарь-справочник_фитопатолога—1959——31—36-10] 10,0 ^10,1 Словарь-справочник фитопатолога, 1959, էջ 31—36

[Вянгеляускайте—1989——310,_457-11] Вянгеляускайте, 1989, էջ 310, 457

[Ахатов—2002——113-12] 12,0 ^12,1 Ахатов, 2002, էջ 113

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]