Ֆըրստֆութ
Ֆըրստֆութ (անգլ.՝ First-Foot, բառացի՝ «առաջին քայլ»), հին ամանորյա ավանդույթ Մեծ Բրիտանիայում. ըստ ժողովրդական համոզմունքների, որոնք պահպանվել են Եվրոպայի շատ երկրներում, առաջին մարդը, ով նոր տարվանից հետո կանցնի տան շեմը, որոշում է, թե որքան հաջող կլինի գալիք տարին իր բնակիչների համար[1][2]։ Անգլերենում նման մարդը կոչվում է «ֆըրստֆութեր»։ Մենի բարբառում հայտնի է նաև որպես «quaaltagh» կամ «qualtagh»։
Ենթադրվում է, որ որոշակի ֆիզիկական հատկություններ ունեցող ֆըրստֆութերները հաջողություն են բերում։ Շատ դեպքերում մուգ մազերով տղամարդիկ համարվում են ցանկալի ֆըրստֆութերներ, որոնց այցը տուն հաջողություն է բերում ամբողջ տանը։ Կինը, շիկահեր կամ կարմիր մազերով տղամարդը համարվում են դժբախտ ֆըրստֆութերներ, ովքեր կարող են խնդիրներ առաջացնել տանը։
Պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Մեծ Բրիտանիայում ֆըրստֆութերների մասին առաջին հիշատակումները թվագրվում են 18-րդ դարով։ Սովորույթը հանդիպում է ամբողջ տարածքում, բայց հատկապես խստորեն պահպանվում է շոտլանդական Լոուլենդում և Հյուսիսային Անգլիայում։ Այս վայրերի բնակիչները սպասում էին, որ ֆըրստֆութերը կգա հունվարի 1-ի վաղ առավոտից։ Շատ տեղերում ավանդույթը ֆըրստֆութերներին հանձնարարում է տերերին բերել փոքրիկ նվերներ, որոնք խորհրդանշում են գալիք տարում բարգավաճումը՝ սնունդ, ալկոհոլ, վառելիք կամ փող։ Ինչ-որ տեղ ֆըրստֆութերը բերում է կանաչ մի ճյուղ՝ որպես բախտի նվեր, իսկ ինչ-որ տեղ՝ աղ։ Տուն մտնելով՝ ֆըրստֆութերը սրտանց շնորհավորանքներ և բարեմաղթանքներ է փոխանակում ընտանիքների հետ, այլ կանոնների համաձայն՝ ֆըրստֆութերը լռում է, մինչև վառարանի ածուխները չխանգարեն կամ ավելի շատ ածուխներ ավելացնեն։ Իր հերթին տան տերերը ֆըրստֆութերին հյուրասիրում են սնունդով և խմիչքով և երբեմն նրան գումար են տալիս։ Պարտադիր հյուրընկալությունը ֆըրստֆութերի նկատմամբ գայթակղիչ է. Էդինբուրգի հարուստ թաղամասերում տեղի է ունեցել, որ համապատասխան ֆիզիկական տվյալներ ունեցող երիտասարդները կռվել են ֆըրստֆութեր խաղալու իրավունքի համար[3]։
Բացի հիմնական բնութագրից՝ մուգ մազերից, «լավ» ֆերստֆութերները լրացուցիչ տարածաշրջանային պահանջներ ունեն։ Նախապատվությունը տրվում է երիտասարդ, առողջ, լավ տեսք ունեցող ֆերստֆութերներին։ Ֆըրստֆութերը հարթ ոտքերով, խեղումներով, գունատ դեմքով և շլությամբ հաջողություն չի բերի։ Եթե որոշ տարածքի բնակիչների շրջանում քիչ հարևաններ կային, որոնք հարմար էին ֆըրստֆութերի պահանջներին, ապա ընտանիքները դրսից փնտրում էին անհրաժեշտ թեկնածուներ և վարձում էին նրանց տուն այդպիսի գիշերային այցի համար։ Որպեսզի հարևանների տները ձախողվեն, Այն բնակավայրերում, որտեղ խստորեն պահպանվում էր ֆըրստֆութինգի սովորույթը, կանայք հունվարի 1-ին զգուշությամբ հետաձգեցին ամանորյա այցերը, մինչև ֆըրստֆութերը մտնի բոլոր հարևանների մոտ։
Նմանատիպ ավանդույթ կա Հունաստանում (ποδαρικό, podariko), տեղական համոզմունքի համաձայն՝ տուն այցելած առաջին մարդը բերում է կամ հաջողություն, կամ ձախողում։ Շատ ընտանիքներ մինչ օրս պահպանում են այս ավանդույթը և հատուկ ընտրում են նրան, ով առաջինը կմտնի տուն։ Տան տիրուհին հյուրին հյուրասիրում է կամ նրան որոշակի գումար է տալիս՝ որպես ընտանիքի համար ամանորյա երջանկության գրավական[4]։ Սլավոնական ժողովուրդներն ունեն ծիսական հյուր՝ պոլազնիկ։ Նմանատիպ սովորույթ կա նաև Վրաստանում, որտեղ ներգնա կերպարը կոչվում է «mekvle» («kvali» - ից՝ քայլ, հետք)։ Ամանորյա սովորույթ, որը նման է ֆըրստֆութինգի, հանդիպում է նաև Գերմանիայում, Էստոնիայում, Իտալիայում և Իռլանդիայում։
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ Simpson, Jacqueline; Steve Roud New Year // A dictionary of English Folklore. — Oxford University Press, 2000. — ISBN 0-19-210019-X «Արխիվացված պատճենը». Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ մարտի 26-ին. Վերցված է 2023 թ․ դեկտեմբերի 22-ին.
- ↑ Page, Michael; Robert Ingpen Encyclopedia of Things that Never Were. — New York: Viking Press, 1987. — С. 167. — ISBN 0-670-81607-8
- ↑ Encyclopedia of Christmas, 2003
- ↑ Chrysopoulos, Philip (2018 թ․ դեկտեմբերի 30). «Podariko: The Greek New Year's Custom is Still Alive». Greek Reporter. Արխիվացված օրիգինալից 2018 թ․ դեկտեմբերի 30-ին. Վերցված է 2018 թ․ դեկտեմբերի 30-ին.