Տասը տարի՝ առանց նամակագրության իրավունքի
Տասը տարի՝ առանց նամակագրության իրավունքի (ռուս.՝ Десять лет без права переписки), Խորհրդային միությունում ստալինյան բռնաճնշումների շրջանի դատավճռի ձևակերպում, որը հաճախ հայտնում էին բռնադատվածի բարեկամներին։ Իրականում բռնադատվածները դատապարտվում էին մահապատժի[1][2][3][4]։ Ըստ ստալինյան բռնաճնշումների ուսումնասիրողների նման ձևակերպումը նպատակ ուներ թաքցնել գնդակահարությունների իրական ծավալները[1][4]։ Նման տեղեկություն ստացած ազգականները տարիներով սպասում էին, որ իրենց հարազատը կվերադառնա ճամբարից, թեև նրանք վաղուց ողջ չէին[4]։
Դատապարտյալի հարազատներին ներկայացվող «դատապարտված է տասը տարվա ազատազրկման առանց նամակագրության իրավունքի» ձևակերպումը պաշտոնապես հաստատվել է 1939 թվականին[2]։ Սկսած 1945 թվականից դիմողներին սկսել են պատասխանել, թե դատապարտյալները մահացել են ազատազրկման վայրերում։ Մինչև 1945 թվականը ԶԱԳՍ-ի աշխատակիցները չէին ձևակերպում այն գնդակահարվածների մահը, ում բարեկամներին հայտնել էին, թե դատապարտված են տասը տարվա ազատազրկման՝ առանց նամակագրության իրավունքի[2][5]։
«Դատապարտված է տասը տարվա ազատազրկման առանց նամակագրության իրավունքի» ձևակերպման նշանակության գնահատականը իր դերն է խաղացել բռնաճնշումների ծավալների շուրջ ծագած երկխոսություններում[5]։ Ռոբերտ Կոնկվեստը իր «Մեծ տեռոր» (1968) գրքում բերված հաշվարկներում, զոհերի թիվը հաշվարկել է հենվելով բռնադատվածների հարազատների վկայություններին։ Սակայն այդ ժամանակ նա չգիտեր, թե տվյալ ձևակերպումով բոլոր պատասխանների դեպքերը հաշվել գնդակահարություն, թե ոչ։ Ավելի ուշ՝ 1990 թվականին, պատրաստելով գրքի նոր հրատարակությունը, հենվելով ԽՍՀՄ-ում 1987—1989 թվականներին հայտնված տեղեկատվության վրա, եկավ եզրակացության, որ բոլոր նմանատիպ դեպքերը վկայում են գնդակահրության մասին[6]։ Կոնկվեստը գրում է, որ Վիննիցայի բռնաճնշումների զոհերի զանգվածային թաղումների բոլոր ճանաչված դիակները պատկանում էին բռնադատվածների, որոնց բարեկամներին նման ձևակերպումով պատասխան էին տվել[1]։
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ 1,0 1,1 1,2 Robert Conquest. The Great Terror: A Reassessment. Oxford University Press, 2007 p. 287
- ↑ 2,0 2,1 2,2 Расстрельные списки. Вып.1 : Донское кладбище, 1934—1940. Արխիվացված 2014-08-14 Wayback Machine Общество «Мемориал». — М.:1993. — Вып. подгот. : В. А. Тиханова и др. — 205 с.
- ↑ Докладные записки о порядке выдачи справок о лицах, осужденных к ВМН (Документ № 40) / ГУЛАГ: Главное управление лагерей. 1918—1960: [Документы] / Сост. А. И. Кокурин, Н. В. Петров; Науч. ред.: В. Н. Шостаковский. — М.: Фонд «Демократия», 2000. — 888 с.
- ↑ 4,0 4,1 4,2 Stephen F. Cohen. The Victims Return: Survivors of the Gulag After Stalin. I.B.Tauris, 2012. p.68
- ↑ 5,0 5,1 Robert Conquest. Comment on Wheatcroft // Europa-Asia Studies, Vol. 51, No 8, 1999, pp. 1479—1483.
- ↑ Robert Conquest. The Great Terror: A Reassessment. Oxford University Press, 2007 p. 486