«Ուրարտերեն»–ի խմբագրումների տարբերություն
Content deleted Content added
չ →Ծանոթագրություններ: Լավ/Ընտրյալ հոդվածի կամ ցանկի կաղապարների հեռացում: Այժմ Վիքիշտեմարանից է գալիս։, ջնջվեց: {{Link FA|de}} |
չ կետադրական, փոխարինվեց: : → ։ (10) |
||
| Տող 1. | Տող 1. | ||
'''Ուրարտերեն''' (խալդերեն, բիայներեն), արևմուտքից մինչև արևելք՝ [[Վանա լիճ|Վանա լճից]] մինչև [[Ուրմիա լիճ]], հյուսիսից մինչև հարավ՝ [[Արարատյան դաշտ]]ից մինչև հյուսիսային [[Իրաք]] գտնվող և մինչև [[մ.թ.ա. 6-րդ դար]]ը գոյություն ունեցող հնագույն [[Վանի թագավորություն|Վանի թագավորության]] |
'''Ուրարտերեն''' (խալդերեն, բիայներեն), արևմուտքից մինչև արևելք՝ [[Վանա լիճ|Վանա լճից]] մինչև [[Ուրմիա լիճ]], հյուսիսից մինչև հարավ՝ [[Արարատյան դաշտ]]ից մինչև հյուսիսային [[Իրաք]] գտնվող և մինչև [[մ.թ.ա. 6-րդ դար]]ը գոյություն ունեցող հնագույն [[Վանի թագավորություն|Վանի թագավորության]] լեզուն։ |
||
Պատկանում է [[խուռիա-ուրարտական լեզվաընտանիք]] |
Պատկանում է [[խուռիա-ուրարտական լեզվաընտանիք]]ին։ Հնարավոր է, որ հարազատ է արևելակովկասյան լեզուներին։ Որոշ գիտնականներ կարծում են, որ ուրարտերենը Վանի թագավորության միայն գրավոր լեզուն էր, իսկ խոսակցականը [[հայերեն]]ն էր<ref name="Մովսիսյան">Արտակ Մովսիսյան «Վանի թագավորության (Բիայնիլի, Ուրարտու, Արարատ) մեհենագրությունը»</ref><ref name="Իշխանյան">''[[Ռաֆայել Իշխան՛ան]]'' Вопросы происхождения и древнейшей истории армянского народа, «Грааль», Москва, 2002 ISBN 5-94688-015-2</ref><ref name="Գավուքչյան">''[[Մարտիրոս Գավուքչյան|Martiros Kavoukjian]]'' Armenia, Subartu and Sumer: Armenia, Subartu, and Sumer : the Indo-European homeland and ancient Mesopotamia, Montreal, 1989, ISBN 0-921885-00-8</ref>։ Ուրարտերենի այժմ հայտնի հուշարձանները, որոնք վերաբերվում են մ.թ.ա. 9-6-րդ դարերին, թույլ չեն տալիս կազմել լեզվի բառապաշարի քիչ թե շատ ամբողջական պատկերը։ Այդ հուշարձանները շատ նույնատիպ են, նրանց մեջ ասվում է հիմնականում ռազմական արշավանքների, ջրանքների կառուցման, զոհաբերությունների և այլ բաների մասին։ Ուստի բառապաշարի այնպիսի կարևոր մասեր, ինչպիսիք են մարմնի մասերը, բարեկամությանը վերաբերվող եզրույթները շատ աղքատ են ներկայացված։ Նման դեպքերում շատ մեծ դեր են կատարում հայերենի տվյալներ, որտեղ մնացել են ուրարտերենի հետքերը։ Հայերենում բացատրություն չունեցող մի քանի հազար բառերի մեջ շատ ուրարտական բառեր կան։ Դրա հիման վրա լեզվաբանները փորձում են վերականգնել ուրարտերենի բառապաշարը տարբեր լեզվաբանական մեթոդների օգնությամբ։ |
||
== Գրականություն == |
== Գրականություն == |
||
17:49, 23 փետրվարի 2015-ի տարբերակ
Ուրարտերեն (խալդերեն, բիայներեն), արևմուտքից մինչև արևելք՝ Վանա լճից մինչև Ուրմիա լիճ, հյուսիսից մինչև հարավ՝ Արարատյան դաշտից մինչև հյուսիսային Իրաք գտնվող և մինչև մ.թ.ա. 6-րդ դարը գոյություն ունեցող հնագույն Վանի թագավորության լեզուն։
Պատկանում է խուռիա-ուրարտական լեզվաընտանիքին։ Հնարավոր է, որ հարազատ է արևելակովկասյան լեզուներին։ Որոշ գիտնականներ կարծում են, որ ուրարտերենը Վանի թագավորության միայն գրավոր լեզուն էր, իսկ խոսակցականը հայերենն էր[1][2][3]։ Ուրարտերենի այժմ հայտնի հուշարձանները, որոնք վերաբերվում են մ.թ.ա. 9-6-րդ դարերին, թույլ չեն տալիս կազմել լեզվի բառապաշարի քիչ թե շատ ամբողջական պատկերը։ Այդ հուշարձանները շատ նույնատիպ են, նրանց մեջ ասվում է հիմնականում ռազմական արշավանքների, ջրանքների կառուցման, զոհաբերությունների և այլ բաների մասին։ Ուստի բառապաշարի այնպիսի կարևոր մասեր, ինչպիսիք են մարմնի մասերը, բարեկամությանը վերաբերվող եզրույթները շատ աղքատ են ներկայացված։ Նման դեպքերում շատ մեծ դեր են կատարում հայերենի տվյալներ, որտեղ մնացել են ուրարտերենի հետքերը։ Հայերենում բացատրություն չունեցող մի քանի հազար բառերի մեջ շատ ուրարտական բառեր կան։ Դրա հիման վրա լեզվաբանները փորձում են վերականգնել ուրարտերենի բառապաշարը տարբեր լեզվաբանական մեթոդների օգնությամբ։
Գրականություն
- Гвахария В. А. Словарь-симфония урартского языка. — М., 1963.
- Нозадзе Н. А. Вопросы структуры хурритского глагола. — Тбилиси, 1978.
- Friedrich J. Einführung ins Urartaische. — Lpz., 1933.
- Speiser E. A. Introduction to Hurrian. — New Haven, 1941.
- Bush F. W. A grammar of the Hurrian language. — Ann Arbor, 1964.
- Thiel H.-J. Phonematic und grammatische Structur des Hurrischen// Das hurritologishe Archiv des Altorientalischen Seminars der Freien Universitat. — В., 1975.
- Արտակ Մովսիսյան «Վանի թագավորության (Բիայնիլի, Ուրարտու, Արարատ) մեհենագրությունը». — Երևան, 1998.
Ծանոթագրություններ
- ↑ Արտակ Մովսիսյան «Վանի թագավորության (Բիայնիլի, Ուրարտու, Արարատ) մեհենագրությունը»
- ↑ Ռաֆայել Իշխան՛ան Вопросы происхождения и древнейшей истории армянского народа, «Грааль», Москва, 2002 ISBN 5-94688-015-2
- ↑ Martiros Kavoukjian Armenia, Subartu and Sumer: Armenia, Subartu, and Sumer : the Indo-European homeland and ancient Mesopotamia, Montreal, 1989, ISBN 0-921885-00-8