Մասնակից:Geonicname/Ավազարկղ
Մերձանտարկտիկական տարածաշրջան, հարավային կիսագնդում տարածվող ցուրտ աշխարհագրական գոտի[1]: Հյուսիսում սահմանակից է բարեխառն, իսկ հարավում՝ անտարկտիկական կլիմայական գոտիներին[2]: Մերձանտարկտիկական գոտին գրեթե ամբողջությամբ օվկիանոսային տիպի է, քանի որ ընդգրկում է Անտարկտիդայի ափամերձ շրջանը և բազմաթիվ մանր կղզիներ: Նմա տարածման պատճառով էլ այն հստակ արտահայտված սահմաններ չունի: ԵՆթադրյալ սահմաններից մեկը Հարավային օվկիանոսի հարավային շրջանն է(Արևմտյան քամիների հոսանքը), իսկ հյուսիսում սահմանն անցնում է Տրիստան դա Կունյա և Ամստերդամ կղզիներով: Վերջիններս գտնվում են բարեխառն ծովային և մերձանտարկտիկական կլիմայական գոտիների միջև՝ անցումային գոտում:
Որոշ հեղինակներ մերձանտարկտիկական կլիմայական գոտու սահմաններն անց են կացնում հարավային լայնության 65°—67° և 58°—60° զուգահեռականներով՝ հաշվի առնելով Անտարկտիկական սառցադաշտերի տարածման հյուսիսային շրջանները[3]:
Աշխարհագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Մերձանտարկտիկական ցուրտ տարածաշրջանում առանձնացնում են աշխարհագրական գոտիներ՝ բարեխառն և անտարկտիկական, և 3 առանձին ճակատներ: Աշխարհագրական առումով մերձարկտիկական գոտու հ յուսիսային սահմանը մերձարևադարձային մթնոլորտային ճակատն է(STF), որն այլ կերպ կոչվում է մերձարևադարձային կոնվերգենցիա: Դրանից հարավ տարածվում է մերձանտարկտիկական գոտին(SAZ): Մերձանտարկտիկական գոտուց հարավ տեղակայված է մերձանտարկտիկական մթնոլորտային ճակատը(SAF), իսկ դրանից հարավ՝ բևեռային մթնոլորտային ճակատը(PFZ): Մերձանտարկտիկական և բևեռային գոտիները միասին ձևավորում են մերձանտարկտիկական ցուրտ տարածաշրջանը: Մերձանտարկտիկական տարածաշրջանի հարավային սահմանը Անտարկտիկական կոնվերգեցիան է, որը գտնվում է Անտարկտիկական բևեռային ճակատից 200 կմ հարավ(APF)[4]:
Ցիրկումբևեռային հոսանքի ազդեցությունը Անտարկտիդայի կլիմայի և մթնոլորտի ընդհանուր շրջանառության վրա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Անտարկդտիդայի կլիմայագոյացնող կարևոր գործոններից է ցիրկումբևեռային հոսանքը: Նրա հյուսիսային սահմանը մերձանտարկտիակական մթնոլորտային ճակատն է, որը տարածվում է հարավային լայնության 48° և 58° զուգահեռականների միջև Հնդկական և Խաղաղ օվկիանոսներում, և հարավային լայնության 42° և 48° զուգահեռականների միջև՝ Ատլանտյան օվկիանոսում: Այս հոսանքը Հարավային օվկիանոսի ամենակարևոր հոսանքն է, և միակը, որն ամբողջությամբ շրջանցում է երկրագունդը: Մոտ 2000 կմ երկարության և 2000-4000 մ խորության հասնող այս հզոր հոսանքը տեղափոխում է հսկայական ծավալի ջուր՝ 150 միլիոն տոննա /վ արագությամբ: Հոսելով արևմուտքից արևելք՝ իրար է միացնում Ատլանտյան,Հնդկական և Խաղաղ օվկիանոսների ջրերը՝ մեծ ազդեցություն թողնելով մթնոլորտի տեղական և համաշխարհային շրջապտույտի վրա:
Մերձանտարկտիկական տարածաշրջանում կլիմայագոյացնող ևս մեկ գործոն է անտարկտիկական հատակային ջրերի առաջացումը՝ հալոթերմիկ դինամիկայի շնորհիվ: Հալոթերմիկ դինամիկան կամ խորքային ջրերի շրջապտույտը, օվկիանոսային ջրերի համաշխարհային շրջապտույտի բաղկացուցիչն է, որն առաջանում է մակերևութային ջրերից տեղի ունեցող գոլորշիացման և դրա արդյունքում առաջացող ջրի խտության տարբերության շնորհիվ:
Մերձանտարկտիկայի բնորոշումը[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Հայտնի է,որ Անտարկտիկակական բևեռային ճակատի կամ Անտարկտիկական կոնվերգեցիայի շրջանում (անգլ.՝ APF or Antarctic Polar Front) տարբեր տիպի ջրային զանգվածները խառնվում են՝ նպաստելով Մերձանտարկտիկական մակերևութային, Անտարկտիկական մակերևութային և Անտարկտիկական միջանկյալ ջրերի առաջացմանը (SAMW): Այդ կոնվերգենցիայի պայմաններում ձևավորվում է օրգանական աշխարհի զարգացման համար բավականին բարենպաստ միջավայր, որն աչք է ընկնում ծովային կենսազանգվածի բարձր արդյունավետությամբ:
Այս առանփձնահատկության շնորհիվ, Անտարկտիկական կոնվերգեցիայից հարավ ընկած բոլոր տարածքները և ջրերը կլիմայական, ջրաբանական և կենսաբանական հատկանիշներով համարվում են Անտարկտիկական գոտու բաղկացուցիչ մասը:
Սակայն սա հակասում է Անտարկտիկայի համաձայնագրի VI հոդվածին, ըստ որի Անտարկտիկական մաս են համարվում հարավային լայնության 60°-ից հարավ ընկած տարածքները: Փաաստորեն, քաղաքական առումով Անտարկտիդան համարվում է միայն հարավային լայնության 60°-ից հարավ ընկած ցամաքային և շելֆային սառույցների տարածման շրջանը:
Մերձանտարկտիկական կղզիները[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Անտարկտիկական կոնվերգենցիայի գոտու ոչ բոլոր կղզիներն են համարվում մերձանտարկտիկական, քանի որ դասակարգման հիմնական չափանիշ համարվում է կլիման: Դրանցից են հարավային լայնության 37°-40° զուգահեռականների շրջանում գտնվող Տրիստան դա Կունյա, Ամստերդամ, Սենտ Պոլ և Գոֆ կղզիները, որոնց բնորոշ է չափավոր կլիման:
Հարավային լայնության 46°- 50° զուգահեռականներից հարավ, շառաչուն քառասունականների շրջանում, գտնվում են Կրոզե, Արքայազն Էդուարդի, Բաունթի, Սիլկով, Կերգելեն և Օքլենդ կղզիները: Այդ կղզիները բնութագրվում են տունդրային բուսականության և հազվադեպ հանդիպող ծառերի տարածմամբ, և քանի որ գտնվում են Անտարկտիկական կոնվերգենցիայի շրջանում, իրավամբ համարվում են մերձանտարկտիկական գոտու կղզիներ:
Անտարկտիկական կոնվերգենցիայի գոտուց հյուսիս, հարավային լայնության 51°- 56° զուգահեռականներից հարավ, կատաղի հիսունականների շրջանում գտնվող Ֆոլկլենդյան, Իսլա դե լոս Էստադոս, Իլդեֆոնսո, Դիեգո Ռամիրես, Հրո Երկիր և Հոռն հրվանդանի շրջանի կղզիների բնությունը տարբերվում ավելի հյուսիսային՝ մերձանտարկտիկական գոտու կղզիների բնությունից: Այս կղզիների լանդշաֆտներոոմ գերակշռում են ծառային բուսականությունը և մարգագետինները, աճում է տյուսակ խոտը: Քանի որ լեռնալանջերի ցածրադիր գոտում բացակայում է բազմամյա սառածությունը և մշտական ձնածածկը, այստեղ տունդրայի զոնան բացակայում է: Այս պատճառով վիճարկելի է թվարկված կղզիների պատկանելությունը մերձանտարկտիկական գոտուն:
Կատաղի հիսունականների շրջանում, հարավային լայնության 52° -57° շրջաններում են գտնվում Կեմփբել, Հերդ, Մակդոնալդ, Բուվե, Հարավային Ջորջիա, Մակքուորի և Հարավային Սանդվիչևյան կղզիները: Այս կղզիներին բնորոշ է տունդրային բուսականությունը, հողի բազմամյա սառածությունը, կան գործող հրաբուխներ: Չնայած նրան, որ այս գոտու կզիների մի մասն են գտնվում Անտարկտիկական կոնվերգենիայի գոտուց հարավ, համարվում են մերձանտարկտիկական գոտու կղզիներ: Դա պայմանավորված է նրանով, որ «Անտարկտիկայի սահմանների մասին համաձայնագրով», հարավային լայնության 60° ից հյուսիս գտնվող իրենց գտնվելու պատճառով: Հարավային լայնության 60°- 69° լայնություններում գտնվող Հարավային Օրքնեյան, Հարավային Շետլանդական, Բալենի, Սքոթի և Պետրոս I-ի կղզիները իրավամբ համարվում են անտարկտիկական, քանի որ.
- գտնվում են Անտարկտիկական կոնվերգենցիայի գոտուց հարավ
- գտնվում են Հարավային օվկիանոսի սահմաններում
- բոլորն էլ գտնվում են հարավային լայնության 60°-ի՝ «աղաղակող վաթսունականների» շրջանում:
Անտարկտիկական և մերձանտարկտիկական գոտու կղզիներն են.
Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ Географический энциклопедический словарь: Понятия и термины / Гл. ред. А. Ф. Трёшников; Ред. кол.: Э. Б. Алаев, П. М. Алампиев, А. Г. Воронов и др. — М.: Советская энциклопедия, 1988. — С. 319. — 432 с. — 100 000 экз.
- ↑ Русский орфографический словарь Российской академии наук. Отв. ред. В. В. Лопатин. © Электронная версия, «ГРАМОТА.РУ», 2001–2007.
- ↑ Субантарктический пояс
- ↑ Ryan Smith; Melicie Desflots; Sean White; Arthur J. Mariano; Edward H. Ryan (2008). «Surface Currents in the Southern Ocean:The Antarctic CP Current». The Cooperative Institute for Marine and Atmospheric Studies (CIMAS). Արխիվացված օրիգինալից 14 June 2010-ին. Վերցված է 1 June 2010-ին.