Մասնակից:Avedis.1998/Ավազարկղ 01
Կաղապար:ԱրևելահայերենՆիկոլ ՄԻքայէլեան (Վանի Իշխան) - (1881 Շուշի - 1915 Հիրճ Գիւղ) Ռազմիկ, Դաշնակցական Ազատամարտիկը, անպարտելի Հայ Յեղափոխականը:[1] Կաղապար:Տեղեկաքարտ Անձ (արեւմտահայերէն)
Կենսագրութիւն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ծնած է Շուշի 1881-ին, կ'աշակերտէ տեղւոյն թեմական վարժարանին, պատանի տարիքին կը մտնէ Դաշնակցութեան մէջ: Խառնուածքով ըմբոստ, յանդուգն եւ վճռական ուր պատանի տարիքէն դրսեւորած էր քաջ, անվեհեր եւ ըմբոստ իր նկարագիրը: Նախ կ'անցնի Ալեքսանդրապօլ եւ Կարս, իբրեւ գործիչ: Հազիւ 21 տարեկան՝ 1903ին կը մասնակցի Նեվրուզի խումբին. զինախումբի ընդացքին ազատուող քիչերուն մէջ էր:
Իշխան 1904-ին կ'երթայ վան, Վահան Փափազեանի հետ: Իրեն համար գործունէութեան դաշտ կ'ընտրէ մասնաւորապէս գիւղական շրջանը՝ լեռնապարը: իր կազմած խումբերիւ հոգեառը կը դառնան: Հալածանքներու շրջանին իսկ, Իշխան Վանի մէջ կը նուիրուի մշակութային աշխատանքի, կազմակերպելով քառաձայն երգչախումբ:
Օսմանյան Սահամադրութեան շրջանին կը բարեկարգէ Աղթամարի վանքը, որ ունէր բազմաթիւ կալուածներ. կը հաստատէ վարժապետանոց եւ գիւղական վարժարաններու ցանց մը: Յետադէմ ու ծոյլ կղերականներ իր դէմ անազնիւ պայքար մղեցին, առանց յաջողութիւն գտնելու:
Իշխան բազմաթիւ միութիւններու կազմութեան կը ձեռնարկէ, ամէն կողմ դասխօսութիւններ կը կազամկերպէ: Ինք կը հիմնէ Վանի Աշխատանք թերթը եւ տարի մը կը վարէ անոր խմբագրութիւնը: Թերթին շուրջ կը հաւաքէ Վասպուրականի երիտասարդութիւնը, որ տոգորուեցաւ յառաջդիմական գաղափարներով: Շնորհիւ այդ ցանքին, 1915-ի դժնդակ տարին, երիտասարդութիւնը գտնուեցաւ իր կոչումի բարձրութեան վրայ ու փարեցաւ զէնքին:
Ահաբեկում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Կուսակալ Ճէվտէթ պէյ, ամէն միջոց ձեռք կ'առնէ անզօր դարձնելու Վանի հայութիւնը, նախ անուշ լեզու գործածելով եւ հաւաքելով դասալիք զինուորները: Կ'որոշէ ամենէն առաջ ղեկավար դէմքեր ձեռք անցնել: Շատախի մէջ պատահած խռովութիւններուն վերջ տալու համար, կուսակալը կ'ուզէ որ թուրք ոստիկաններու եւ ոստիկանապետի ընկերակցութեամբ դէպքի վայրը մեկնի Իշխան: Ընկերները կը համաձայնին, որ Իշխան մեկնի. Ապրիլ 3-ին (1915) ճամբայ կ'ելլէ երեք զինակիցներով (Վահան Խռանեան, Պօղոս (Քոթոթ) եւ Միհրան Տէր Մարգարեան): Օր մը վերջ, երիտասարդ գործիչ Յովսէփ Խլղաթեան աղետալի լուրը կը հաղորդ է վասպուրականի կեդրոնական կոմիտէին.
|
Իշխան իր երեք ընկերներով հասած է հիրճ գիւղը, ուրբադ օր, ուշ գիշերին եւ նախընտրած է իջեւանիլ իր վաղեմի բարեկամ Քետրիմ օղլի Ռաշիտի տունը: Մինչ Իշխանն ու ընկերները, զէնքերը վար գրած, վայլած են Ռաշիտի ու ոստիկանապետի կեղծաւոր հիւրասիրութիւնը, քաղաքէն, Ճէվտէթի յատուկ կարգադրութեամբ, ճամբայ ելած եւ Իշխանն ու ընկերները դաւադրօրէն սպաննելու տմարդի պաշտօնն ստանձնող 12 զինուած չէթաները՝ վրայ կը հասնին եւ սենեակը մտնելով յանկարծական կրակի կը բռնեն եւ տեղն ու տեղը կ'անշնչացնեն Իշխանն ու իր երեք ընկերները: Իշխան հազիւ ժամանակ կ'ունենայ ձեռքը ատրճանակին տանելու... Չորս ընկերներն ալ կը նահատակուին միեւնոյն վայրկեանին... | 
|
Իշխանի նահատակութեան մանրամասնութիւնները եւ վռամեանի ձերբակալումի լուրը կը ցնցեն Վասպուրականի հայութիւնը: Վանի երիտասարդ գործիչներէն Հմայեակ Մանուկեան, որ մասնակցեցաւ հերոսամարտին, կը գրէ հետեւեալ.
|
|
Այնքան անակնկալորէն ու այնքան վայրկենական կատարուած Իշխանի եղեռնական մահը ստեղծեց պահանջուած մոմենտը: Ամէնքը, յեղափոխականն ու պահպանողը, ծեռն ու երեխան, բոլորը, բոլորը մէկ վայրկեանի մէջ, հոգեբանական զսպանակի մը ուժով զգացին, որ զէն ի ձեռին պաշտպանուելէ զատ՝ չկայ ուրիշ միջոց: Իշխանի մահը եղաւ չաղկապող, զօդող օղակը հասարակական բոլոր ուժերու, հանրային բոլոր կարողութիւններու, անիկա accumulator մը եղաւ եւ մեր դիմադրական ուժի բոլոր ակերը բացաւ մէկ կէտի վրայ: Իշխանի մահը եղաւ երկաթեայ այն հարուածը՝ որ դարբնեց բոլոր կարողութիւնները եւ անոնցմէ ստեղծեց կամք մը հզօր ու ապառաժեայ՝ Ցեղի գոյութիւնը պահելու եւ յաղթանակելու անյողդողդ որոշումով մը: |
|
Անմիջապէս կե ձեռնարկուի ինքնապաշտպանութեան: Ճէվտէթ պէյի բերած կանոնաւոր բանակը, թնդանօթները, քիւրտ աշիրէթները անզօր կը դառնան խորտակելու վասպուրականցիներու գիմադրական կորովը: Ապարդիւն չէր անցած Իշխանի եւ իր ընկերներուն տարիներով տարած աշխատանքը, իսկ վերջի պահուն Իշխանի արիւնը՝ խորհրդանշանը դարձաւ կռիւի եւ յաղթանակի:
Վանի վերապրող երիտասարդութիւնը, Հայաստանի եւ գաղութներու մէջ, հետագային ցոյց տուաւ իր կրած խոր ազդեցութիւնը մտաւորական ու հայդուկ Իշխանէն:
Ծանօթագրութիւններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ «Վանայ Իշխան (Նիկոլ Պօղոսեան, Միքայէլեան. 1883-1915). Անվեհեր Դաշնակցական Ազատամարտիկը, անպարտելի Հայ Յեղափոխականը». Հայ Յեղափոխական Դաշնակցութիւն (ամերիկյան անգլերեն). 2018-04-04. Վերցված է 2018-08-31-ին.
{{cite news}}: soft hyphen character in|title=at position 3 (օգնություն)
Աղբիւրներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Յեղափոխական Դէմքեր Մտաւորականներ ու Հայդուկներ, Գաբրիէլ Լազեանի, 1990 Հալէպ