Մասնակից:Պետրոսյան Անահիտ/Ավազարկղ4

Էներգիայի աղբյուրներ

Հին Հռոմի զինվորական նավ, որը շարժման մեջ է դրվում ցլերի միջոցով։ XV դարի նկարագրություն De rebus bellicis հռոմեական հրատարակությունից (IV մ․ թ․)

Ըստ Վիտրուվի ջրաղացի վերակառուցում

Հռոմեական կայսրությունում գոյություն ունեին էներգիայի հինգ աղբյուրներ՝մարդկանց ևկենդանիների մկանային ուժը, ջրի էներգիան (Օկտավիանոս Օգոստոսի ժամանակների ), վառելիքը (փայտ, քարածուխ) և քամու էներգիան։ Վերջինս օգտագործվում էր միայն նավարկության ժամանակ, հավանաբար այն պատճառով, որ արագ փոփոխվող քամու ուղղությունը խոչընդոտ է համարվել մեխանիզմնորի ստողծման համար։ Արտադրությունում չի օգտագործվել նաև գոլորշու էներգիան, որը տեսականորեն հայտնի է եղել հելենիստական ժամանակներից։ Հռոմեական տնտեսության մեքենայացման ցածր մակարդակը հնարավորություն չէր տալիս էներգիայի նոր աղբյուրների յուրացումը և ձեռքի աշխատանքը մեքենայականով փոխարինումը որպես արտադրողականության բարձրացման ուղղությամբ իրականացվող հնարավոր քայլ։

Շատ մեխանիզմներ գործի էին դրվում մարդու ֆիզիկական ուժի միջոցով, օրինակ խեցեգործական անիվները, կամ շինարարական կռունկները, հաճախ ծանր բեռները տեղափոխում էին տեղաշարժվող անիվների միջոցով։ Ճիշտ է առևտրական նավերը ունեին առագաստներ քամու էներգիան օգտագործելու համար, սակայն ռազական նավերը, որոնք պետք է տեղաշարժվեին անկախ քամու առկայությունից, ինչպես նաև բեռնատար նավերը և նավակները շարժման մեջ էին դրվում թիավարողների խմբի միջոցով։ Հռոմեական քաղաքներում բեռների փոխադրումը հիմնականում իրականացվում էր բեռնակիրների միջոցով։ Նեղ փողոցների առատության պատճառով հարուստ քաղաքացիների համար առավել նախընտրելի փոխադրամիջոց էչ պալանկինը։

Ինչպես Միջերկրածովյան երկրներում Հռոմեական պետությունում նույնպես գյուղատնտոսությոան մեջ և որպես փոխադրամիջոց օգտագործվում էր կենդանիների՝ ցլերի, էշերի, ջորիների քարշիչ ուժը։ Ձիերի օգտագործումը ի սկզբանե սահմանափակված էր ռազմական ոլորտում և ձիարշավներով, սականյ ժամանակի ընթացքում որպես փոխադրամիջոց նրանց դերը նույնպես աճեց։

Այսպես կոչված «Պոմպեյան ջրաղացի» շնորհիվ, որը առաջին անգամ պտտող շարժական սկզբունքով, հնարավոր դարձավ մարդկանց հոգնեցուցիչ և միօրինակ աշխատանքը թեթևացնել ձիերի և էշերի միջոցով։ Այդ նպատակով հաճախ օգտագործում էին ծերացած և հյուծված կենդանիներին։

Հռոմեական աղբյուրները արտացոլվում է հիդրավլիկ էներգիայի օգտագործումը ջուր մատակարարելու համար, ինչպես նաև ջրաղացներում դրա օգտագործումը։ Վիտրուվին նկարագրում է ջրային անիվները, որոնք շարժման մեջ էին դրվում գետի հոսանքով, նրանք ոչ բարդ մեխանիզմներ են, որոնցում շարժիչ անիվը միաժամանակ ծառայում էր նաև որպես լցնող։ Ջրաղացները տնտեսապես շահավետ չէին, քանի որ պտտման էներգիա հաղորդելու համար անհրաժեշտ էր ատամնավոր անիվներով հատուկ մեխանիզմ։

Հռոմում կառուցվել են բազմաթիվ ջրաղացներ, որոնք գտնվում էին Յանիկուլ բլրի վրա՝ Ըիբրի մոտակայքում, որոնք ջուրէին ստանում ջրանցքից։ Ավելի ուշ Հռոմական կայսրությունում Արելատի մոտակայքում (Գալիյա) թեք լանջին հայտնվեց նման համալիր՝ ութ ջրաղացներով։ Մերովինգների դարաշրջանի աղբյուրները թույլ են տալիս եզրակացնել, որ հնագույն ժամանակներում Գալիայում հաճախ էին օգտագործում ջրաղացներ։ Պալադիումը հողատերերին խորհուրդ է տվել կառուցել այդպիսի ջջրաղացներ, որպեսզի կարողանան հացահատիկ աղալ առանց մարդկանց և կենդանիների մկանային ուժը օգտագործելու։

Այն բանից հետո, երբ Յանիկուլում 537 թվականին գոթերի արշավանքի ժամանակ ջրաղացները քանդվեցին բյուզանդական հրամանատար Վելիսարի հրամանով ջրաղացներ կառուցվեցին ամուր խարսխված երկու նավերի վրա։ Տիբրի ուժեղ հոսանքը իդեալական պայմաններ էր ստեղծում այդպիսի նավային ջրաղացների օգտագործման համար, և դրանց թիվը սկսեց արագորեն աճել հռոմեական բնակչության կարիքները բավարարելու համար։ Ջրաղացների այս արտասովոր տարատեսակը ակտիվորեն օգտագործվեց ողջ միջնադարում, Հռոմում վերջին նման ջրաղացները դադարացրել են իրենց աշխատանքները միայն XIX դարի սկզբին։

Схематическое изображение механической пилы на два действующих одновременно инструмента с приводом от водяного колеса через кривошипно-шатунный механизм. Построена в Иераполе в III в. н. э. и является первой известной машиной, использующей КШМ. Кроме помола зерна, энергия воды использовалась в римское время также для распила каменных и мраморных блоков. Механическое распиливание мрамора с использованием обычного для водяных мельниц вращательного движения было невозможно; для этого требовалось движение пилы взад-вперед. Первый достоверно известный механизм трансмиссии для этой цели являлся частью водяной мельницы в Иераполе (конец III в. н. э.). Похожие кривошипно-шатунные механизмы для передачи энергии, пусть и без зубчатой передачи, известны благодаря археологическим раскопкам римских мельниц VI в. н. э. в Герасе (Иордания) и Эфесе (Турция). Стихотворение Авсония «Мозелла» конца IV в. н. э. является письменным свидетельством, из которого известно о существовании водяных мельниц для распилки мрамора вблизи Трира. В сочинении Григория Нисского того же времени указывается на существование обрабатывающих мрамор мельниц в окрестностях Анатолии, поэтому можно предположить широкое распространение таких мельниц в поздней Римской империи. Водяные мельницы были менее экономичными — чтобы передавать жернову энергию вращения, требовался соответствующий механизм с зубчатыми колёсами.

В Риме было возведено множество водяных мельниц, располагавшихся на склоне холма Яникул, близ Тибра, и получавших воду из акведука. В поздней Римской империи вблизи от Арелата (Галлия) появился похожий комплекс с восемью водяными мельницами на крутом склоне. Здесь постоянный приток воды также обеспечивался акведуком. Источники эпохи Меровингов позволяют сделать вывод, что водяные мельницы часто использовались в Галлии времен поздней античности. Палладий рекомендовал землевладельцам строительство таких мельниц, чтобы иметь возможность молоть зерно без применения мускульной силы людей и животных[2].

После того как во время нашествия готов в 537 году мельницы на Яникуле были разрушены, по приказу византийского полководца Велисария на двух крепко пришвартованных кораблях были сооружены водяные мельницы. Сильное течение Тибра создавало идеальные условия для использования таких корабельных мельниц, и их число начало быстро увеличиваться, чтобы обеспечить потребности римского населения. Эта необычная разновидность водяных мельниц активно использовалась в течение всего средневековья; последние такие мельницы прекратили свою работу в Риме только в начале XIX века.

Схематическое изображение механической пилы на два действующих одновременно инструмента с приводом от водяного колеса через кривошипно-шатунный механизм. Построена в Иераполе в III в. н. э. и является первой известной машиной, использующей КШМ. Кроме помола зерна, энергия воды использовалась в римское время также для распила каменных и мраморных блоков. Механическое распиливание мрамора с использованием обычного для водяных мельниц вращательного движения было невозможно; для этого требовалось движение пилы взад-вперед. Первый достоверно известный механизм трансмиссии для этой цели являлся частью водяной мельницы в Иераполе (конец III в. н. э.). Похожие кривошипно-шатунные механизмы для передачи энергии, пусть и без зубчатой передачи, известны благодаря археологическим раскопкам римских мельниц VI в. н. э. в Герасе (Иордания) и Эфесе (Турция). Стихотворение Авсония «Мозелла» конца IV в. н. э. является письменным свидетельством, из которого известно о существовании водяных мельниц для распилки мрамора вблизи Трира. В сочинении Григория Нисского того же времени указывается на существование обрабатывающих мрамор мельниц в окрестностях Анатолии, поэтому можно предположить широкое распространение таких мельниц в поздней Римской империи. մեխանիզմВодяные мельницы были менее экономичными — чтобы передавать жернову энергию вращения, требовался соответствующий механизм с зубчатыми колёсами.

В Риме было возведено множество водяных мельниц, располагавшихся на склоне холма Яникул, близ Тибра, и получавших воду из акведука. В поздней Римской империи вблизи от Арелата (Галлия) появился похожий комплекс с восемью водяными мельницами на крутом склоне. Здесь постоянный приток воды также обеспечивался акведуком. Источники эпохи Меровингов позволяют сделать вывод, что водяные мельницы часто использовались в Галлии времен поздней античности. Палладий рекомендовал землевладельцам строительство таких мельниц, чтобы иметь возможность молоть зерно без применения мускульной силы людей и животных[2].

После того как во время нашествия готов в 537 году мельницы на Яникуле были разрушены, по приказу византийского полководца Велисария на двух крепко пришвартованных кораблях были сооружены водяные мельницы. Сильное течение Тибра создавало идеальные условия для использования таких корабельных мельниц, и их число начало быстро увеличиваться, чтобы обеспечить потребности римского населения. Эта необычная разновидность водяных мельниц активно использовалась в течение всего средневековья; последние такие мельницы прекратили свою работу в Риме только в начале XIX века.

Схематическое изображение механической пилы на два действующих одновременно инструмента с приводом от водяного колеса через кривошипно-шатунный механизм. Построена в Иераполе в III в. н. э. и является первой известной машиной, использующей КШМ. Кроме помола зерна, энергия воды использовалась в римское время также для распила каменных и мраморных блоков. Механическое распиливание мрамора с использованием обычного для водяных мельниц вращательного движения было невозможно; для этого требовалось движение пилы взад-вперед. Первый достоверно известный механизм трансмиссии для этой цели являлся частью водяной мельницы в Иераполе (конец III в. н. э.). Похожие кривошипно-шатунные механизмы для передачи энергии, пусть и без зубчатой передачи, известны благодаря археологическим раскопкам римских мельниц VI в. н. э. в Герасе (Иордания) и Эфесе (Турция). Стихотворение Авсония «Мозелла» конца IV в. н. э. является письменным свидетельством, из которого известно о существовании водяных мельниц для распилки мрамора вблизи Трира. В сочинении Григория Нисского того же времени указывается на существование обрабатывающих мрамор мельниц в окрестностях Анатолии, поэтому можно предположить широкое распространение таких мельниц в поздней Римской империи.одяные мельницы были менее экономичными — чтобы передавать жернову энергию вращения, требовался соответствующий механизм с зубчатыми колёсами.

Հռոմեական աղբյուրները արտացոլվում է հիդրավլիկ էներգիայի օգտագործումը ջուր մատակարարելու համար, ինչպես նաև ջրաղացներում դրա օգտագործումը։ Հռոմում կառուցվեցին մեծ թվով ջրաղացներ, որոնք հիմնականում գտնվում էին В Риме было возведено множество водяных мельниц, располагавшихся на склоне холма Яникул, близ Тибра, и получавших воду из акведука. В поздней Римской империи вблизи от Арелата (Галлия) появился похожий комплекс с восемью водяными мельницами на крутом склоне. Здесь постоянный приток воды также обеспечивался акведуком. Источники эпохи Меровингов позволяют сделать вывод, что водяные мельницы часто использовались в Галлии времен поздней античности. Палладий рекомендовал землевладельцам строительство таких мельниц, чтобы иметь возможность молоть зерно без применения мускульной силы людей и животных.

После того как во время нашествия готов в 537 году мельницы на Яникуле были разрушены, по приказу византийского полководца Велисария на двух крепко пришвартованных кораблях были сооружены водяные мельницы. Сильное течение Тибра создавало идеальные условия для использования таких корабельных мельниц, и их число начало быстро увеличиваться, чтобы обеспечить потребности римского населения. Эта необычная разновидность водяных мельниц активно использовалась в течение всего средневековья; последние такие мельницы прекратили свою работу в Риме только в начале XIX века.

[[Файл:Römische Sägemühle.svg|thumb|300px|Схематическое изображение механической пилы на два действующих одновременно инструмента с приводом от водяного колеса через кривошипно-шатунный механизм. Построена в Иераполе в III в. н. э. и является первой известной машиной, использующей КШМ. ]]

Кроме помола зерна, энергия воды использовалась в римское время также для распила каменных и мраморных блоков. Механическое распиливание мрамора с использованием обычного для водяных мельниц вращательного движения было невозможно; для этого требовалось движение пилы взад-вперед. Первый достоверно известный механизм трансмиссии для этой цели являлся частью водяной мельницы в Иераполе (конец III в. н. э.). Похожие кривошипно-шатунные механизмы для передачи энергии, пусть и без зубчатой передачи, известны благодаря археологическим раскопкам римских мельниц VI в. н. э. в Герасе (Иордания) и Эфесе (Турция). Стихотворение Авсония «Мозелла» конца IV в. н. э. является письменным свидетельством, из которого известно о существовании водяных мельниц для распилки мрамора вблизи Трира. В сочинении Григория Нисского того же времени указывается на существование обрабатывающих мрамор мельниц в окрестностях Анатолии, поэтому можно предположить широкое распространение таких мельниц в поздней Римской империи.

В качестве топлива применялись в основном дерево и древесный уголь. Изредка также использовался каменный уголь, в основном в местностях, где залежи располагались близко к поверхности и его добыча практически не составляла трудностей. Однако к этому ископаемому топливу прибегали лишь в случае острой нехватки дерева, так как его использование приводило в том числе к расплавлению меди и ухудшению качества медных предметов.

Наряду с домашними хозяйствами, готовившими пищу на огне, в топливе нуждались прежде всего ремесленные мастерские, в том числе для выплавки руды, ковки железа и изготовления керамики и стекла. Кроме того, в эпоху империи активными потребителями топлива становятся термы, использовавшие его для отопления с помощью гипокауста. Несмотря на значительную потребность в лесе, постоянного лесного хозяйства не велось, и во многих областях лес существенно пострадал или даже был полностью вырублен. Однако в античной Греции уже существовали частные имения, специализировавшиеся на производстве топлива.

Գյուղատնտեսություն

Առանց բացառության անտիկ շրջանի հասարակությունները ագրարային էին (բացի քոչվորներից):Բնակչության ճնշող մեծամասնությունը գյուղաբնակներ էին, իսկ տնտեսության հիմնական ճյուղը գյուղատնտեսությունն էր։ Մեշահարուստ հռոմեացիների կարողությունը հիմնականում նրանց հողատարածքնոերն էին, որոնք մեծ եկամուտ էին ապահովում։ Այսպիսով, հռոմեական կայսրության եկամուտի մեծ մասը ստացվում էր գյուղական բնակավայրերից։

Հռոմի գյուղական բնակչության մեծ մասը հիմնականում աշխատում էին սեփական կարիքները հոգալու համար։ Կենտրոնական Իտալիայի տնտեսությունը սկսեց փոխվել միայն բնակչության աճի և քաղաքների զարգացման հետ մեկտեղ։ Քիչ բնակեցված շրջաններում,որտեղ չկային զարգացած տրանսպորտային ուղիներ այն մնաց նույնը։

Խոշոր քաղաքների (օրինակ Հռոմի, որտեղ I դարում 800 000 բնակիչ կար) մատակարարումը հնարավոր էր ապահովել միայն արդյունաբերության կառուցվածքը իրական պայմաններին հարմարացներլու միջոցով, որի ընթացքում քաղաքին մոտ և առևտրային ուղիների վրա գտնվող կալվածքները սկսեցին բավարարել աճող պահանջարկը արտադրությունը դեպի շուկա վերակողմնորոշելու միջոցով։ Շատ հաճախ դա կապված էր հատուկ արտադրանքի մասնագիտացման հետ, ինչպիսիք են գինի կամ ձիթապտղի յուղը (որը հետագայում օգտագործվել է նաև լուսավորության համար)։ Այստեղ ի հայտ են գալիս գյուղատնտեսության մեջ աշխատանքի բաժանման սաղմերը։ Գյուղատնտեսական աշխատանքի հիմնական մասը կատարում էին ստրուկները, իսկ իսկ բերքահավաքի ժամանակ լրացուցիչ աշխատանքային ուժի պահանջարկի դեպքում փոխհատուցվում էր բատրակների և ազատ գյուղացիների միջոցով։ Բացի դրանից անհրաժեշտ էր կայսրության այլ մասերից ապրանքներ ներմուծել, որոնք կապահովեին հռոմի գինու, յուղի և հացահատիկի կարիքները։

Ի տարբերություն մանր գյուղացիների, որոնք պահպանել էին աշխատանքի հին գործիքները և եղանակները, խոշոր մեծ կալվածքներում նորարարության անհրաժեշտություն կար՝ ինչպես արդեն գոյություն ունեցող գործիքների կատարելագործման, այնպես էլ նոր տոխնիկայի կիրառման։ Սակայն գործնականում հողատերերը քիչ ուշադրություն էին հատկացնում տեխնիկական նորությունների վրա։ Գյուղատնտեսության վերաբերյալ նրանց գիտելիքները բավականին քիչ էի։ Մեզ հասած հռոմեական գյուղատնտեսների աշխատանքներում շատ քիչ տեղեկություններ են պարունակվում գյուղատնտեսական գործիքների մասին։ Մասնավորապես Վարենը և Կոլումելան, ինչպես նաև նրանց հույն գործընկերները շեշտը դնում էին ստրուկների հետ վարվեցողության վրա։ Որպես կանոն գույքի արտադրողականության գլխավոր գործոնը համարվում էր ոչ թե գյուղատնտեսական գիտելիքների առակայությունը և ոչ տեխնիկայի կիրառումը, այլ ստրուկների օգտագործումը և վերահսկումը։ Բացառություն է հանդիսանու Կատոնը, որը իր գյուղատնտոսության վերաբերյալ աշխատանքում մանրամասնորեն նկարագրում է սարքերի օգտագործումը ինչպիսիք են նավթամթերքների վերամշակումը և ջրաղացները և մեծ ուշադրություն է դարձնում գյուղատնտեսական տեխնիկայի ծախսերին և առաքմանը։ Իսկ Պլինին իր բնական պատմությունում նշում է տեխնիկական նորամուծություններ, ինչպիսիք են անիվավար հերկը, պտուտակային մամլիչը, գալյան հնձիչը։

գալո-հռոմեական հնձիչ պատկերող տեսարան

На рельефе, найденном в Арлоне (Бельгия), видно, что галло-римская косилка (լատին․՝ vallus) представляла собой двухколесную ось, на которой был установлен ящик. Ящик имел форму корыта с зазубренным наподобие гребня нижним краем. В косилку с помощью длинной оглобли запрягалось тягловое животное (бык или осёл), которое толкало её перед собой. Опуская или поднимая оглоблю, можно было регулировать высоту режущего края; колосья, попадавшие между зубьями, срезались и падали в ящик. Это устройство, использовавшееся преимущественно в галльских провинциях, облегчало и ускоряло сбор урожая. Однако, по описанию Палладия, его применение было ограничено ровными полями, а солома, остававшаяся на полях, уже не могла использоваться в хозяйстве имения.

По сей день остается неясным влияние рабов на технический прогресс в сельском хозяйстве. Вряд ли можно предположить, что наличие дешевой рабочей силы тормозило появление инноваций, так как, к примеру, повышалась эффективность прессов, появлялись и абсолютно новые устройства — молотилка, мельница с принципом вращения. Возможно, что рабы видели для себя мало преимуществ в использовании более совершенных устройств и практически не вносили вклад в технические разработки, хотя и были знакомы с соответствующими процессами производства. Несомненно, однако, что развитие римской агротехники было тесно связано с развитием ремесла. Лемехи для плугов и другие части орудий труда, которые в древности изготавливались в основном из дерева, в Римской империи, как правило, выковывались из железа. Их поставляли городские ремесленники или же мастера-рабы, работавшие в имениях.