Մասնակից:Հոբոսյան Իննա/Ավազարկղ4
 | |
|---|---|
| Հակառակորդներ | |
|
| |
| Հրամանատարներ | |
|
| |
| Կողմերի ուժեր | |
|
| |
| Ռազմական կորուստներ | |
|
|
Հորաքրոջ հարձակումը (հայտնի է նաև որպես Տետ կամ Ամանորը Վիետնամում), 1968 թվականին Վիետնամի պատերազմի ժամանակ կոմունիստական ուժերի առաջին լայնածավալ հարձակման ընդհանուր անունն է:
Հորաքրոջ հարձակումն ընդունված է համարել պատերազմի բեկումնային պահը, որից հետո ԱՄՆ-ում հասարակական կարծիքը կորցրել է Վիետնամում հաղթելու հավատը:
Պլանավորում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Վիետնամում Տետ տոնը տարվա գլխավոր տոնն է։ Այն ունի բազամդարյա պատմություն և կապված է մահացած նախնիների հիշատակի հետ, նրանց հիշատակը հատկապես հարգվում է վիետնամցիների կողմից։ Տետ նշվում է նորտարվա գալուն համընթաց, լուսնային օրացույցի հաշվարկով, այդ պատճառով ամեն տարի ամսաթիվը այլ է լինում, ընկնումէ հունվարի վերջ կամ փերվարի սկիզբ։ 1968 թվականին Տետ տոնը սկսվեց հունվարի 31-ից։
Այդ ժամանակ Հարավային Վիետնամի տարածքում արդեն գրեթե մեկ տասնամյակ կատաղի քաղաքացիական պատերազմ էր ընթանում, որին 1965 թվականին անմիջականորեն միջամտեց ԱՄՆ-ն, որը մեծ զորակազմ էր ուղարկել երկիր, որը հասել էր 500 հազար մարդու արդեն 1967 թվականի վերջին: Վիետնամի պատերազմի ընթացքում ՆՖՈՅՈՒՎ-ի ուժերը ամեն տարի միակողմանի հրադադար էին հայտարարում Տետը տոնելու համար, Նույնը անում էր նաև Հարավային Վիետնամական կառավարությունը և ամերիկյան հրամանատարությունը: Զինադադարն ուղեկցվել է բազմաթիվ զինված միջադեպերով, սակայն, ընդհանուր առմամբ, կողմերից ոչ մեկը այդ ժամանակ խոշոր գործողություններ չի իրականացրել։
Ինչպես և նախորդ տարիներին, երկու կողմերն էլ նախապես հայտարարել էին Տետ-1968-ի հրադադարի մասին։ Սակայն, դեռևս 1967 թվականի կեսերից Հյուսիսային Վիետնամի ղեկավարության մեջ հարավի վրա լայնամասշտաբ հարձակման պլան էր մշակվել, որը, ինչպես սպասվում էր, ժողովրդական ապստամբության կհանգեցներ Նգուեն Վան Տհյեուի ոչ պոպուլյար ռեժիմի դեմ: Թյեուի ռեժիմի տապալումը գրեթե հաղթանակ կլիներ պատերազմում, որին հաջորդում էր Վիետնամի երկու մասերի միավորումը միասնական երկիր Վիետնամի աշխատավորների կուսակցության (որն ուներ կոմունիստական պլատֆորմ) ղեկավարությամբ: Հարձակումը պետք է բաղկացած լիներ մի շարք հարվածներից խիտ բնակեցված շրջաններին ՝ խոշորագույն քաղաքների, այդ թվում ՝ Սայգոնի և ռազմավարական կարևոր քաղաք Հյուեի նկատմամբ վերահսկողություն հաստատելու նպատակով: Ամերիկյան հրամանատարության ուշադրությունը այդ շրջաններից շեղելու համար 1967 թվականի աշնանը սևերետնամական զորքերը նախաձեռնել էին այսպես կոչված «սահմանային մարտեր» վարել։ Ամերիկյան շատ ստորաբաժանումներ տեղափոխվել էին սահմանամերձ շրջաններ, որոնք հեռու են երկրի հիմնական քաղաքներից, որպեսզի կանգնեցնեին այնտեղ գործող հակառակորդին: ԱՄՆ հետախուզությունը նախազգուշացնում էր նախապատրաստվող մեծ հարձակման մասին, սակայն տեղեկություններ չէին հայտնում դրա սկզբի և մասշտաբի, հնարավոր ժամանակի մասին:
Հարձակման ընթացք[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Հորաքրոջ հարձակման ընթացքում հիմնական հարվածները պետք է հասցնեին ՆՖՈՅՈՒՎ-ի ստորաբաժանումներին։ Հյուսիսվիետնամյան բանակը մարտական խնդիր է ստացել միայն Խյուե քաղաքի մոտ։ Որոշ պատճառներով հարձակումը Հարավային Վիետնամի հյուսիսային մասի վրա սկսվել Է պլանավորված ժամանակից մեկ օր շուտ ՝ 1968 թվականի հունվարի 30-ի գիշերը, ինչի պատճառով անսպասելիության գործոնը մասնակիորեն կորել է: Առաջին հարձակումներից հետո ամերիկյան հրամանատարությունը հայտարարել է հրադադարի չեղարկման մասին, իսկ ԱՄՆ-ի բոլոր ստորաբաժանումները Հարավային Վիետնամի տարածքում հայտարարել է բարձր մարտական պատրաստվածություն մասին։ Միևնույն ժամանակ, Հարավային Վիետնամական ստորաբաժանումները պատրաստ չէին մարտի, քանի որ մեծ թվով զինվորներ տոնի կապակցությամբ գտնվում էին արձակուրդում և չէին հասցրել վերադառնալ իրենց զորամասեր մինչ հարձակման հիմնական փուլը:
Հորքարոջ հարձակումը սկսվեց հունվարի 31-ի գիշերը։ Ողջ Հարավային Վիետնամը ենթարկվել է ամերիկյան ռազմակյանների ռմբակոծությանը, իսկ մի շարք քաղաքներ հարձակման են ենթարկվել ՆՖՈՅՈՒՎ-ի կողմից։ Հյուսիսային վիետնամի բանակը գրեթե ամբողջությամբ գրավել էր Խյուե քաղաքը և հայտարարել այնտեղ «ժողովրդական իշխանության» հաստատման մասին։ Սայգոնայում պարտիզաների հարձակմանը ենթարկվեցին մի շարք կարևորություն ունեցող օբյեկտներ այդ թվում Հանրապետության պալատը, Հարավային Վիետնամական բանակի գլխամասային գրասենյակը և ամերիկյան դեսպանատունը։
ՆՅՈՅՈՒՎ-ի հարձակումները չափազանց ցրված էին հաջողության հասնելու համար։ Ոչ մի քաղաք (բացառությամբ Խյուեն) չկարողացան գրավել, չնայած որոշ վայրերում բախումները դաժան հետևանքներ էին ունեցել։ ԱՄՆ-ի բազաների վրա կրակոցների և հարձակումների վնասը որոշ դեպքերում զգալի է եղել, սակայն ոչ մի բազան չի գրավվել։ Սայգոնում պարտիզանների գործողություններն անհաջող էին ՝ հիմնականում սուբյեկտիվ պատճառներով։ Այսպես, նրանց հաջողվել է գրավել ազգային ռադիոկայանի ստուդիան, սակայն հետագայում պարզվել է, որ հաղորդիչն այլ վայրում է գտնվել։ Հարավային Վիետնամի գլխավոր շտաբի վրա հարձակվելով ՝ ՆՖՈՅՈՒՎ-ի զինվորները սխալմամբ զբաղեցրել են ոչ թե գլխավոր մասնաշենքը, այլ օժանդակ ստորաբաժանման զորանոցները։ Գրավվել է Սայգոնի արվարձանում գտնվող զրահատանկային այգին, որտեղ պարտիզանները պատրաստվում էին ռազմադաշտային տեխնիկա օգտագործել (դրա համար նրանք հատուկ պատրաստված մեխանիկներ ունեին), սակայն զրահատեխնիկան այնտեղ չեն գտել, պարզվել է, որ այն բազավորման այլ վայրեր են տեղափոխել դեռեւս 1967 թվականի վերջին:
Սայգոնում ՆՖՈՅՈՒՎ-Ի ամենահայտնի ակցիան Ամերիկյան դեսպանատան վրա հարձակումն է եղել։ Այն ձախողվել է այն պատճառով, որ առաջին իսկ րոպեներին դեսպանատան պաշտպաններին հաջողվել է սպանել հարձակողական խմբի երկու հրամանատարներին, որից հետո կենդանի մնացած պարտիզանները, որոնք նախապես ծանոթ չեն գործողությունների պլանին, պաշտպանական դիրքեր են գրավել բակում և գնդակահարվել մինչեւ ամերիկյան զորքերի ժամանումը: Հարձակվողներից միայն երկուսը գերի ընկան, իսկ մնացածը զոհվեցին։ Հորաքրոջ հարձակման առաջին ժամերի քաոսում, երբ դեսպանատան շրջանում իրավիճակն անհասկանալի էր, լրագրողները տեղեկություններ են փոխանցել շենքի մի մասի գրավման մասին, թեև պարտիզանները չեն կարողացել հատել նույնիսկ ստորին հարկը։ Սայգոնում ԱՄՆ դեսպանատան 4-րդ հարկի բռնազավթման մասին պատմությունը վերատպագրվել է Վիետնամական պատերազմը և մինչ օրս հանդիպում է[1]։
Շուրջ մեկ ամիս Սայգոնում շարունակվել են հատուկջոկատայինների բախումները։ Հարավային Վիետնամի այլ վայրերում բոլոր հարձակումները արտացոլվել են առաջին մի քանի օրերին: Փետրվարի 17-18-ին իրականացվել է հարձակումների երկրորդ՝ ավելի քիչ մասշտաբային շարք։ Միակ խոշոր հաջողությունը դա Խյուեի հարձակվողներինն էր։ Հյուսիսվետնամական բանակի խոշոր ուժերը քաղաքը պահել են մոտ երեք շաբաթ, մինչև այնտեղից դուրս չբերվեն ԱՄՆ-ի ծովային հետևակի և Հարավային Վիետնամական բանակի համատեղ ջանքերով, հաղորդել Է ՏԱՍՍ-ը։ Ճակատամարտից հետո, Խյուսեն վերածվեց ավերակների, այստեղ կոմունիստական ուժերը պարտություն կրեցին։ Հարավային Վիետնամի ր ԱՄՆ-ի զորքերը Խյուեում հայտնաբերել են մասսայական յկոտորածի հետքերը (որոնք ստացել են «Խյուեի կոտորած» անվանումը)։ Ըստ հարավվիետնամակն պաշտոնակնա տեղեկությունների տանջամահ է եղել ոչ պակաս քան 2800 մարդ, այդ թվում «классово чуждых элементов» և նրանց ընտանիքի անդամնները։
Մարտի սկզբին Տետը հասավ իր տրամաբանական ավարտին։ Հարավային Վիետնամում ժողովրդական ապստամբություն տեղի չունեցավ, Տհիեուի ռեժիմը ոչ միայն տապալվեց, այլև ավելի ամրապնդվեց իշխանության մեջ, օգտվելով ազգի համախմբումից, հակառակորդի նենգ հարձակման դեմ, որը խախտեց հրադադարը վիետնամցիների համար սրբազան տոնի ժամանակ: Բախվելով ամերիկյան զորքերի ճնշող գերազանցությանը ՝ ՆՖՈՅՈՒՎ-ն այնքան զգալի կորուստներ է կրել, որ, ամերիկացի փորձագետների կարծիքով, մինչև պատերազմի ավարտը այլևս առանցքային դեր չի խաղացել ՝ զիջելով իր տեղը հյուսիսվիետնամական բանակին, հաղորդել Է ՏԱՍՍ-ը։
Հոգեբանական ազդեցություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ռազմական առումով մորաքրոջ հարձակումը կոմունիստական ուժերի խոշոր պարտությունն էր, բայց քաղաքական առումով նրանց ձեռք բերած քարոզչական էֆեկտը հսկայական էր։ Փաստորեն, արդեն 1967 թվականի վերջին ամերիկյան հասարակությունում սկսեցին գերակշռել հակապատերազմական տրամադրությունները պատերազմից հոգնածության ֆոնին, որում, չնայած բազմաթիվ մարտավարական հաղթանակներին, ոչ մի ակնհայտ առաջընթաց չէր նկատվում։ Նախագահ Ջոնսոնը և Վիետնամում զորքերի հրամանատար գեներալ Ուեսթմորլենդը ստիպված են եղել հայտարարություններ անել այն մասին, որ հակառակորդը գտնվում է հյուծման եզրին, իսկ վճռական բեկումնային ճակատամարտը արդեն մոտ է պատերազմին: Նման հայտարարությունների ֆոնին հյուսիսվիետնամական բանակի պարտիզանների և զինվորների անսպասելի հարձակումը Հարավային Վիետնամի մասշտաբով շոկային է դարձել ամերիկյան հասարակության համար։ Մարտի դաշտերից ուղիղ հեռարձակումները հարձակման առաջին օրերին ցույց էին տալիս, որ ԱՄՆ-ի կառավարական բանակն ու ուժերը գրեթե չեն վերահսկում իրավիճակը նույնիսկ Սայգոնի կենտրոնում, էլ չենք խոսում գյուղական շրջանների մասին։ Նման ռեպորտաժների պատճառով ամերիկացի շատ հրամանատարներ հետագայում լրագրողներին մեղադրել են Վիետնամում ծանր պարտության մեջ: Ամերիկյան հասարակության միջին խավը եկել է այն եզրակացության, որ պատերազմում չեն կարող հաղթել, ուստի անհրաժեշտ է սկսել կրճատել ԱՄՆ-ի մասնակցությունը դրան։
Հորաքրոջ հարձակման խորհրդանիշ է դարձել փետրվարի 1-ին Սայգոնում ամերիկացի լրագրող Էդդի Ադամսի կողմից արված լուսանկարը. Նա լուսանկարել է այն տեսարանը, թե ինչպես է Հարավչինական ոստիկանության պետ Նգուեն Նգոկ Լոանն առանց դատարանի և հետաքննության գնդակահարել ձերբակալված կասկածյալին: Չնայած հետագայում հաստատվել է, որ զոհվածը իսկապես պարտիզան է եղել, բայց լուսանկարը վրդովմունքի ալիք է բարձրացրել ԱՄՆ-ում և իր դերն է ունեցել հակապատերազմական տրամադրությունների ուժեղացման գործում: Հայտնի է դարձել նաև «Ոչնչացնել քաղաքն այն փրկելու համար» արտահայտությունը, որը լրագրող Պիտեր Արնետը վերագրել է ոմն ամերիկացի սպայի, որը դա կարծես ասել է նրան Մեկոնգայի Բենչե քաղաքի համար մարտերի ժամանակ: Արտահայտության հավաստիությունը կասկածի տակ է առնվել, սակայն պարզվել է, որ այն իսկապես ասվել է, թեև այլ հանգամանքներում (տես հոդվածը՝ Ոչնչացնել քաղաքն այն փրկելու համար ):
|
- Զանգվածային լրատվամիջոցներում բողոքների և քննադատական ելույթների ալիքը հասել է գագաթնակետին 1968 թվականի մորաքրոջ հարձակումից հետո, ընդհանուր առմամբ ընդունված ռազմական տերմիններով Հյուսիսային Վիետնամի համար վերածված ջախջախիչ պարտությամբ, բայց արևմտյան մամուլի կողմից մատուցվեց որպես ապշեցուցիչ հաղթանակ և Ամերիկայի ձախողման վկայություն, դիպել է վարչակազմի ներկայացուցիչների հոգում ինչ-որ զգայուն տեղերի:
|
|
Կորուստներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Տետի ժամանակ կողմերի կորուստները գնահատելը դժվար է: ԱՄՆ-ի տվյալներով ՝ մարտերում ոչնչացվել է հակառակորդի 45 հազար զինվոր[2], ՆՖՈՅՈՒՎ-ի կորուստներն իրոք ամենածանրն էին պատերազմի սկզբից ի վեր: Հազարավոր խաղաղ բնակիչներ են զոհվել[3]:
Պատկերասրահ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ Например, см.: А. И. Чернышев. Южный Вьетнам, 1965—1972 гг.
- ↑ Дэвидсон Ф. Б. Война во Вьетнаме (1946—1975) = Vietnam at War: The History 1946—1975. — М.: Изографус, Эксмо, 2002. — С. 816.
- ↑ В Хюэ северовьетнамские войска целенаправленно уничтожали всех жителей города, как-либо сотрудничавших с южновьетнамскими властями.
Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Дэвидсон Ф. Б. Война во Вьетнаме (1946—1975) = Vietnam at War: The History 1946–1975. — М.: Изографус, Эксмо, 2002. — С. 816.
- Stanton, Shelby L. The Rise and Fall of an American Army. — Novato, CA: Presidio Press, 1985. — ISBN 0-89141-232-8