Մասնակից:Ավետ Ծատուրյան/Ավազարկղ 9
Հավայան թագավորության անկումը սկսվեց 1893 թվականի հունվարի 16-ին Օահու կղզում թագուհի Լիլիաուոկալանիի դեմ պետական հեղաշրջմամբ, որը գլխավորում էր Անվտանգության կոմիտեն՝ կազմված յոթ օտարերկրյա բնակիչներից և Հոնոլուլուում ամերիկյան ծագում ունեցող Հավայան թագավորության վեց հպատակներից, և ԱՄՆ ծովային հետևակի կորպուսի Հավայան թագավորության ներխուժման միջոցով։ Կոմիտեն հաղթեց ամերիկացի նախարար Ջոն Լ. Սթիվենսին` կոչ անելով ԱՄՆ ծովային հետևակի կորպուսներին պաշտպանել Ամերիկայի Միացյալ Նահանգների պետական շահերը: Ապստամբները ստեղծեցին Հավայան Հանրապետությունը, սակայն նրանց վերջնական նպատակը կղզիների միացումն էր Միացյալ Նահանգներին, որը տեղի ունեցավ 1898 թվականին։
ԱՄՆ Կոնգրեսի 1993 թվականի ներողություն խնդրելու բանաձևը ընդունում է, որ «Հավայիի թագավորության անկումը տեղի է ունեցել Միացյալ Նահանգների գործակալների և քաղաքացիների ակտիվ մասնակցությամբ, իսկ բնիկ Հավայան ժողովուրդը երբեք ուղղակիորեն չի հրաժարվել Միացյալ Նահանգներին իրենց անբաժանելի ինքնիշխանության պահանջներից, քանի որ ժողովուրդ իրենց ազգային հողերի վրա՝ կա՛մ Հավայան Թագավորության, կա՛մ պլեբիսցիտի կամ հանրաքվեի միջոցով»: Իրադարձության վերաբերյալ բանավեճերը կարևոր դեր են խաղում Հավայան ինքնիշխանության շարժման մեջ:
Իրադարձուրյունների ետնաբեմ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Կամեհամեհա դինաստիան Հավայան թագավորության իշխող միապետությունն էր, որը հիմնադրվեց Կամեհամեհա I-ի կողմից 1795 թվականին, և ավարտվեց 1872 թվականին Կամեհամեհա V-ի մահով և 1874 թվականին Լունալիլոյի մահով։ 1846 թվականի հուլիսի 6-ին ԱՄՆ պետքարտուղար Ջոն Քելհունը նախագահ Թայլերի անունից պաշտոնապես ճանաչեց Հավայաիների անկախությունը, որը տեղի ունեցավ Կամեհամեհա III-ի օրոք։ Հավայիի անկախության ճանաչման արդյունքում Հավայան Թագավորությունը պայմանագրեր կնքեց աշխարհի խոշոր պետությունների հետ և հիմնեց ավելի քան իննսուն պատվիրակություններ և հյուպատոսություններ բազմաթիվ ծովային նավահանգիստներում և քաղաքներում: Թագավորությունը կգոյատևի ևս 21 տարի՝ մինչև 1893 թվականին՝ Կալակաուայի Տան անկմամբ։
Շաքարի փոխադարձություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Շաքարավազը հիմնական արտահանումն էր Հավայիներից, սկսած այն ժամանակից, երբ կապիտան Ջեյմս Կուկը ժաամնեց այստեղ 1778 թվականին: Կղզիներում առաջին մշտական պլանտացիան եղել է Կաուայում 1835 թվականին: Ուիլյամ Հուպերը Կամեհամեհա III -ից վարձակալել էր 980 հեկտար (4 կմ²) հողատարածք և սկսել շաքարեղեգ աճեցնել: Երեսուն տարվա ընթացքում հիմնական կղզիներից չորսում պիտի պլանտացիաներ լինեին: Շաքարավազը լիովին փոխել էր Հավայիների տնտեսությունը։
Միացյալ Նահանգների ազդեցությունը Հավայան կառավարությունում սկսվեց այն բանից հետո, երբ ամերիկաբնակ պլանտացիաների սեփականատերերը հանդես էին գալիս թագավորության քաղաքականության մեջ արդար ներկայացվածության օգտին, ինչը պայմանավորված էր պլանտացիաներից արված զգալի հարկային ներդրումներով և՛ թագավորական ընտանիքին, և՛ ազգային տնտեսությանը: Սա պայմանավորված էր միսիոներական կրոնով և շաքարի արդյունաբերության էկոնոմիկայով: Արտասահմանում ծնված այս քաղաքական գործիչների ճնշումը զգացվում էր թագավորի և սենեկապետերի նակտմամբ՝ հողատիրության պահանջով։