Jump to content

Հ․ Ռ․ Խ․ (վիպակ)

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Հ․ Ռ․ Խ․
ռուս.՝ Р. В. С.
Տեսակգրական ստեղծագործություն
Ժանրվիպակ և սոցիալիստական ռեալիզմ
Ձևվեպ
ՀեղինակԱրկադի Գայդար
Երկիր ԽՍՀՄ
Բնագիր լեզուռուսերեն
Գրվել է1925
Հրատարակվել է1926

«Հ. Ռ. Խ.» (ռուս.՝ «Р. В. С.», «հեղափոխական ռազմական խորհուրդ», «революционный военный совет»), Արկադի Գայդարի երկրորդ վիպակը (որոշ հրատարակություններում այն կոչվում է պատմվածքը), երեխաերի համար գրված նրա առաջին ստեղծագործությունը։ Ստեղծագործության հիմքում դրված են հեղինակի դիտարկումները Ուկրաինայում 1919 թվականին[1][2]։

Սյուժե[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ուկրաինայում ծավալվում է հեղափոխությունը և քաղաքացիական պատերազմը։ Վերադառնում է Դիմկայի հորեղբայրը՝ Գոլովենը։ Դիմկան հասկանում է, որ նա հեռացել է Կարմիր բանակից։ Դիմկայի հայրը գտնվում է Պետրոգրադում և չի կարող օգնել իր հարազատներին։ Դիմկան գտնում է Գոլովենի թաքցրած հրացան, և Գոլովենի հաշվեհարդարից նրան փրկում է անցնող կարմիր հեծյալ ջոկատի հրամանատարը։ Դիմկան ծանոթանում է իր հասակակից, թափառաշրջիկ Ժիգանի հետ, որը եկել էր հաց ուտելու իր կնքահայր Օնուֆրիխի մոտ։ Նա իր նոր ընկերոջ հետ քննարկում է տնից փախչելու հնարավորությունը, քանի որ նրա պատճառով Գոլովենը ահաբեկում է ընտանիքին։

Տղաները սնունդ են հավաքում իրենց արշավի համար։ Նրանք իրենց թաքստոցի մոտ գտնվող գոմում գտնում են ծանր վիրավորված անծանոթի, և Դիմկան ճանաչում է իրեն հաշվեհարդարից փրկած հրամանատարին։ Տղաները օգնում են անծանոթին, Դիմկան քահանայից յոդ է ստանում նրա վերքերը մշակելու համար։ Դիմկան ցանկանում է գնալ Պետրոգրադ՝ հոր մոտ, հրամանատարը խոստանում է նրա համար անցագիր գրել։ Քահանան գնում է Դիմկայի մոր մոտ, խաբեությունը բացվահայտում է, կասկածներ են արթնանում Գոլովենի մոտ։ Նա հետևում է տղաներին, բայց Ժիգանին հաջողվում է փախչել։ Ժիգանից տեղեկանալով, որ կարմիրները քաղաքում են, վիրավոր հրամանատարը նրան փոխանցում է գրություն՝ «Հ․ Ռ․ Խ․»։ Ժիգանը շտապում է քաղաք՝ երկու անգամ բախվելով զինված «կանաչների» հետ։ Ջոկատներից մեկում Գոլովենն է։

Ժիգանը հասնում է կարմիրների շտաբ, նրանք անմիջապես ջոկատ են ուղարկում հրամանատարին փրկելու համար։ Այդ ժամանակ «կանաչները» Գոլովենի հետ միասին խուզարկում են ցախանոցը, Դիմկան հրաժարվում է լքել հրամանատարին։ Հայտնվող կարմիրները ցրում են «կանաչներին»։ Կարմիրները Դիմկայի ընտանիքին ուղարկում են Պետրոգրադ, իսկ Ժիգանին տրամադրում են զինանշանի կնիքով փաստաթուղթ, որում ասվում է, որ նա «տարր է, որն ապացուցել է իր հեղափոխականությունը»։

Ստեղծման պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հավանաբար, «Հ. Ռ. Խ.» վիպակի ստեղծման գաղափարը Գայդարի մոտ ծնվել է դեռ բանակում ծառայելու ժամանակ։ Գրողի առաջին՝ «Պարտությունների և հաղթանակների օրերին» վիպակի ձեռագրում գտնվել է մի փոքրիկ հատված, որը գրեթե սկզբնական տարբերակով ընդգրկվել է նոր ստեղծագործության մեջ[1][2]։ Իսկ պատմվածքն ավարտվել է Լենինգրադում մոտավորապես 1924 թվականի վերջին-1925 թվականի սկզբին[2]։

Առաջին հրատարակությունը տեղի է ունեցել 1925 թվականին Լենինգրադի «Զվեզդա» ամսագրի երկրորդ համարի էջերում։ Այդ հրատարակությունում կրճատված ստեղծագործության ժանրը խմբագիրների կամքով դարձել է պատմվածքը[2]։ Երկրորդ անգամ պատմվածքը հրատարակվել է Պերմի տեղական «Զվեզդա» թերթում 1926 թվականի ապրիլին։ 1926 թվականի փետրվարի 24-ին Գայդարը «Պերմկնիգի» խմբագրական-հրատարակչական բաժնի հետ կնքել է պայմանագիր, որում նշվել է[3]

Ընկ. Գայդար-Գոլիկովը պարտավորվում է ներկայացնել... մինչև 1926 թվականի մարտի 6-ը, տպագրության համար ամբողջությամբ պատրաստ իր աշխատանքը, որը կոչվում է «Հեղռազմխորհուրդ»՝ այն «Զվեզդա» թերթում տպագրելու և «Պերմկնիգա» հրատարակությամբ առանձին գրքույկով վերահրատարակելու իրավունքով, ոչ ավելի, քան 7000 օրինակ տպաքանակով։

Այնուհետև Գայդարն իր պատմվածքն առաջարկել է պետական հրատարակչությանը, և այն լույս է տեսել որպես առանձին գիրք 1926 թվականի հունիսին (իսկ հետո՝ 1930 թվականին)՝ տեքստի աղավաղմամբ։ Գայդարը վրդովվել է խմբագրության կամայականությունից և զայրացած նամակ է գրել «Պրավդա» թերթի խմբագրությանը (հրատարակվել է 1926 թվականի հուլիսի 16-ին)[4]

Երեկ ես տեսա իմ «Հ․ Ռ․ Խ» գիրքը՝ երիտասարդների համար նախատեսված վիպակը (Պետհրատ)։ Այս գիրքը հիմա ես չեմ կարող անվանել իմ սեփականը և չեմ ուզում։ Այն «լրացվել է» ինչ-որ մեկի հնարանքներով, հարմարեցված բարոյախոսություններով, և այժմ այն ամենաշատն է այն «փսլնքոտ նրբությունը», որի լիակատար բացակայությունը պետական հրատարակիչների կողմից այդքան գովերգվում էր վիպակն ընդունելիս։ Քաղցրությունը, պիոների անվան տակ կեղծելը և կեղծիքը նայում են նրա յուրաքանչյուր էջից։ Այս կերպ «մշակված» գիրքը ծաղր է մանկական գրականության նկատմամբ և ծաղր նրա հեղինակի նկատմամբ։

Վերջին հրապարակումից հետո սկսվեց աշխատանքը հենց երեխաներին ուղղված պատմվածքի վրա։ Գայդարի ուղղած ստեղծագործության տեքստը լույս է տեսել 1934 թվականին Դետգիզում և դրանից հետո ոչ մի անգամ չի խմբագրվել[1][2]։

Ի սկզբանե Գայդարը վիպակը գրել է ոչ թե մանուկ ընթերցողի, այլ մեծահասակի համար, ինչի մասին խոսում են և բնագրի շատ դրվագներ, և գրողի ընկերների դիտողությունը[2][5]

Մեր հիշողության մեջ... Գայդարի ոչ մի խոսակցություն չի պահպանվել «Զվեզդա»-ի խմբագրությունից ընկերների հետ, ոչ էլ նույնիսկ նրա գոնե մեկ ակնարկ այն մասին, որ նա «Հ․ Ռ․ Խ․»-ը համարում էր վիպակ կամ պատմվածք երեխաների համար։

Կաղապար:Բա

Վիպակի նշանակությունը Գայդարի ստեղծագործության մեջ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Գայդարի գրական գործունեության մեջ «Հ․ Ռ․ Խ» պատմվածքը կարևոր դեր է խաղացել, ինչը հասկանում էր ինքը՝ հեղինակը։ Այս ստեղծագործության հետ սկսել է ձևավորվել գրողին հատուկ գեղարվեստական լեզու՝ պատանի ընթերցողի հետ շփվելու համար, ինչը թույլ է տվել արձագանք գտնել նրանց սրտերում[1]։

«Հ․ Ռ․ Խ»-ում հեղինակի կողմից առաջին անգամ օգտագործվել է կաղապար, որը հետագայում կրկնվել է նրա գրեթե բոլոր ստեղծագործություններում։ Գլխավոր հերոսը՝ տղան (որպես տարբերակ, ընկերներ-տղաներ), օգնում է մեծահասակներին (առավել հաճախ զինվորական համազգեստով), հաղթահարում է վախը, բախվում մահվան հետ։ Նա «կարմիրների» կողմն է։ Պատմվածքի իրադարձությունները կապված են դարաշրջանի գլխավոր իրադարձությունների հետ՝ հեղափոխություն, քաղաքացիական պատերազմ, կոլեկտիվացում, ինդուստրացում, ապագա պատերազմի նախապատրաստում[6]։

Էկրանավորում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Վիպակի հիման վրա նկարահանվել է «Ասք կազակ Գոլոտայի մասին» (ռուս.՝ «Дума про казака Голоту», 1937) գեղարվեստական ֆիլմը։ Ռեժիսոր Ա. Զ. Մորոզի կողմից բեմադրվել է նաև «Հ․ Ռ․ Խ․» գեղարվեստական ֆիլմը, որը Էկրան Է բարձրացել 1977 թվականի հունվարի 1-ին[7].

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. 1,0 1,1 1,2 1,3 Т. А. Гайдар, примечания // А. П. Гайдар Лесные братья. Ранние приключенческие повести. — Москва: Правда, 1987
  2. 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 2,5 Никитин А. «Дорогою поисков»
  3. ЦГАЛИ. Ф.1672. Оп.2. Д.25. Л.1.
  4. Самоделова Е. А. Повести и рассказы Аркадия Гайдара как отражение эпохи Արխիվացված 2020-11-24 Wayback Machine.
  5. Гинц С., Назаровский Б. Аркадий Гайдар на Урале. — Пермь, 1968. — С. 166.
  6. Алексеев А. (2019 թ․ հունվարի 22). «Недоучка, гений, злодей». www.kommersant.ru (ռուսերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ հուլիսի 12-ին. Վերցված է 2022 թ․ հուլիսի 12-ին.
  7. «R.V.S. (1977)». Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ փետրվարի 11-ին. Վերցված է 2017 թ․ օգոստոսի 13-ին.