Հանրային տեղեկատվության հասանելիությունը Վրաստանում
Հանրային տեղեկատվության հասանելիություն և տեղեկատվության ազատություն (FOI), վերաբերում է պետական մարմինների տրամադրության տակ գտնվող տեղեկատվության մատչելիության իրավունքին, որը հայտնի է նաև որպես «իմանալու իրավունք»։ Ենթադրվում է, որ հանրային տեղեկատվության հասանելիությունը հիմնարար է ժողովրդավարական համակարգերի արդյունավետ գործունեության համար, քանի որ այն մեծացնում է կառավարությունների և պետական պաշտոնյաների հաշվետվողականությունը, ընդլայնում է մարդկանց մասնակցությունը և թույլ է տալիս նրանց գիտակցաբար մասնակցել հասարակական կյանքին։ Հանրային տեղեկատվություն մուտք գործելու իրավունքի հիմնարար նախադրյալն այն է, որ պետական մարմինների կողմից պահվող տեղեկատվությունը սկզբունքորեն հանրային է և կարող է թաքնված լինել միայն այն օրինական պատճառների հիման վրա, որոնք պետք է մանրամասն նկարագրվեն օրենքում։ Հանրային տեղեկատվության մատչելիության իրավունքի հիմնարար նախադրյալն այն է, որ հանրային տեղեկատվությունը, որը գտնվում է պետական հաստատություններում, սկզբունքորեն հանրային է և կարող է թաքնված լինել միայն այն օրինական պատճառների հիման վրա[1]։
Տեղեկատվության ազատությունը Վրաստանում կարգավորվում է Վրաստանի ընդհանուր վարչական օրենսգրքի 3-րդ գլխով, որը գործում է 1999 թվականից[2]։ Չնայած այն հանգամանքին, որ Տեղեկատվության ազատության ապահովման իրավական բազան պարունակում է հիմնավորված դրույթներ՝ հաշվի առնելով առկա միջազգային ստանդարտներն ու պրակտիկան, ինչպես նաև Վրաստանում առկա պրակտիկան, օրենքը համարվում է հնացած։ 2013 թվականին տնտեսական համագործակցության և զարգացման կազմակերպության (ՏՀԶԿ) հակակոռուպցիոն ցանցը նշել էր, որ Վրաստանի ՖՈԻ դրույթները կշահեին համապարփակ և լայնածավալ վերանայումից[3]։
Վերջին տարիներին Վրաստանի քաղաքացիական հասարակության կազմակերպությունները հանդես են եկել օրենսդրության կատարելագործման օգտին, և կառավարությունը պարտավորություն է ստանձնել տեղեկատվության ազատության մասին նոր օրենք մշակել[2]։ Տեղեկատվության ազատության մասին նոր օրենքի ընդունումը Վրաստանի կառավարության պարտավորություններից մեկն է ՝ ԵՄ-Վրաստան Ասոցացման համաձայնագրի իրականացման ամենամյա գործողությունների ծրագրի շրջանակներում, որը ստորագրվել է 2014 թվականին[4]։
Իրավական դաշտ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Գոյություն ունեցող օրենքը սահմանում է, որ հանրային բոլոր տեղեկությունները բաց են, բացառությամբ օրենքով սահմանված դեպքերի և այն տեղեկատվության, որը ենթակա է գաղտնիության կամ առևտրային գաղտնիքի իրավունքներին։ Վրաստանում ցանկացած անձ իրավունք ունի պահանջել հանրային տեղեկատվություն։ Դիմողները պարտավոր չեն նշել իրենց հարցման պատճառները։ Դիմողը հնարավորություն ունի թույլտվություն ստանալ դիտելու պահանջվող տեղեկատվության բնօրինակը կամ պահանջելու պատճենը։ Տեղեկատվության տրամադրման վերաբերյալ հարցումները պետք է ներկայացվեն գրավոր, այդ թվում ՝ էլեկտրոնային միջոցների միջոցով[4]։ Հանրային տեղեկատվության տրամադրման վճարն ուղղակիորեն արգելված է օրենքով, բացառությամբ պատճենների պատրաստման փաստացի ծախսերի ծածկույթի[4]։
Պետական մարմինները պարտավոր են հայցվող տեղեկատվությունը տրամադրել դիմումը ներկայացնելուց անմիջապես կամ ոչ ուշ, քան 10 աշխատանքային օրվա ընթացքում[4]։ Դիմորդները պետք է անհապաղ տեղեկացվեն բացահայտման մերժման մասին և մերժման պահից 3 օրվա ընթացքում պետք է ստանան մերժման պատճառի գրավոր բացատրություն և տեղեկատվություն բողոքարկման ընթացակարգերի վերաբերյալ։ Բողոքարկման ընթացակարգերում, որոնք ուղղված են պետական հաստատության մերժման որոշումը վիճարկելուն, ապացուցման բեռը ընկնում է պետական հաստատությունների վրա[4]։
Վրաստանի օրենսդրությունը նաև սահմանում է, որ պետական մարմինները պետք է ակտիվորեն հրապարակեն տեղեկատվությունը, այսինքն՝ առանց հարցում ուղարկելու անհրաժեշտության, համաձայն երկրորդական օրենսդրության մեջ սահմանված կանոնների, մասնավորապես՝ 2012 թվականին Վրաստանի ընդհանուր վարչական օրենսգրքում կատարված փոփոխության ՝ ակտիվ բացահայտման և հանրային տեղեկատվության էլեկտրոնային հարցման վերաբերյալ[4]։
Պետական գործակալություններից պահանջվում է տարեկան հաշվետվություն ներկայացնել խորհրդարանին, նախագահին և վարչապետին՝ տեղեկատվության մատչելիության մասին օրենքի համապատասխանության վերաբերյալ և տրամադրել թարմացված Վիճակագրություն և տվյալներ[4]։
Քաղաքացիական հասարակության և փորձագետների կողմից մշակված նախագծի ամենակարևոր նորամուծություններից մեկը տեղեկատվության հանձնակատարի գրասենյակի ստեղծումն է, նոր հաստատություն, որը լիազորված է վերահսկել օրենքի կիրառումը, բացահայտել չարաշահման դեպքերը և միջոցներ ձեռնարկել հանրային տեղեկատվության իրավունքը պաշտպանելու համար[2]։ Դա թույլ կտա վերացնել գոյություն ունեցող օրենսդրության հիմնական բացերից մեկը, այն է՝ հատուկ ստեղծված կենտրոնական մարմնի բացակայությունը, որն օժտված է պետական մարմինների կողմից գործող կանոնակարգերին համապատասխանության վերահսկողություն իրականացնելու լիազորությամբ[4]։ Գործող իրավական դաշտի մեկ այլ թերություն վերաբերում է պատժամիջոցների համակարգի բացակայությանը ' չկատարման դեպքերում։ Բացի այդ, չբացահայտման հետ կապված բացառությունները երկիմաստ են և հստակ սահմանված չեն օրենքով, որը չի տարածվում պետական ձեռնարկությունների վրա[4]։
Օրենքի թերությունները հանգեցրել են տեղեկատվության մատչելիության իրավունքի անհավասար կիրառմանը գործնականում։ Այս գործընթացում դատական համակարգը չի հաստատվել որպես արդյունավետ միջոց 'որոշ պետական հաստատությունների մերժումների դեմ պայքարելու համար' նրանց անհրաժեշտ տեղեկատվությունը բացահայտելու համար[4]։
Գործնականում տեղեկատվության հասանելիություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Վրաստանում տեղեկատվության հասանելիության մասին օրենքը թույլ է կիրառվում, և դրա կիրառումը մնում է խնդիր[4]։ Տեղական հասարակական կազմակերպությունը՝ Տեղեկատվության ազատության զարգացման ինստիտուտը (IDFI), իրականացրել է համապարփակ վերլուծություն՝ գնահատելով օրենքի կիրառումը և համապատասխանությունը պետական մարմիններին՝ 2010-2015 թվականներին անցկացնելով մի շարք լայնածավալ FOI թեստեր[4]։
IDFI-ի ուսումնասիրությունը ցույց է տալիս, որ հաշվետու ժամանակահատվածում կազմակերպության կողմից ներկայացված հարցումների 24%-ը մնացել է անպատասխան։ Ամբողջական պատասխանը ստացվել է դեպքերի 64%-ում, թերի պատասխանը՝ 10%-ում, մինչդեռ պահանջվող տեղեկատվության մերժումը տեղի է ունեցել դեպքերի 2%-ում[2][4]։
Տարեկան գնահատման տեսանկյունից պատասխանների ընդհանուր ցուցանիշը վատթարագույնն էր 2010-11 թվականներին, մինչդեռ 2012-13 թվականներին այն զգալիորեն բարելավվել է՝ 2012 թվականի խորհրդարանական ընտրությունների արդյունքում։ Բայց կրկին սկսել է վատթարանալ 2014 թվականին։ Ժամանակի ընթացքում հայցվող տեղեկատվության ՝ օրենքով սահմանված ժամկետներում տրամադրման մակարդակը զգալիորեն բարելավվել է՝ 2010 թվականի 22%-ից մինչև 2015 թվականի 75%։ Օրինակ՝ որոշ նախարարներ արձանագրել են պատասխանների 100% - ը, մյուսները լիարժեք պատասխան են տվել ժամանակի 50% - ից պակաս ժամանակահատվածում, մինչդեռ ամենացածր միավորը եղել է էկոնոմիկայի և կայուն զարգացման նախարարությունը ՝ վարկանիշում ընդամենը 10%-ով[2][4]։ Բացի այդ, որոշ նախարարներ արձանագրել են պատասխանների 100%-ը, մյուսները՝ 50%-ից պակաս, մինչդեռ ամենացածր միավորը եղել է էկոնոմիկայի և կայուն զարգացման նախարարությունը՝ վարկանիշում ընդամենը 10%-ով[2][4]։
Տես նաև[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Հանրային տեղեկատվության հասանելիություն Եվրոպայում
- Տեղեկատվության ազատություն
- Տեղեկատվության ազատության մասին օրենքները բաժանված են ըստ երկրների
- ԶԼՄ-ների սեփականության թափանցիկությունը Եվրոպայում
- Վրաստանի ԶԼՄ-ներ
- ԶԼՄ-ների սեփականության թափանցիկությունը Վրաստանում
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ Freedom of Information, UNESCO. Կաղապար:Retrieved
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 2,5 «Access to Public Information in Georgia. Report Summarizing 2010 - 2015». Institute for Development of Freedom of Information (IDFI). 2015 թ․ դեկտեմբեր. Վերցված է 2017 թ․ հունվարի 24-ին.
{{cite journal}}: Cite journal requires|journal=(օգնություն) - ↑ «Third Round of Monitoring. Georgia. Monitoring Report» (PDF). Organisation for Economic Co-operation and Development. Anti-corruption Network for Eastern Europe and Central Asia. Istanbul Anti-corruption Action Plan. 2016 թ․ հուլիս. Վերցված է 2017 թ․ հունվարի 24-ին.
{{cite journal}}: Cite journal requires|journal=(օգնություն) - ↑ 4,00 4,01 4,02 4,03 4,04 4,05 4,06 4,07 4,08 4,09 4,10 4,11 4,12 4,13 4,14 «Reforming Georgia's Access to Information Law» (PDF). Open Society Georgia Foundation. 2016 թ․ հուլիս. Վերցված է 2017 թ․ հունվարի 24-ին.
{{cite journal}}: Cite journal requires|journal=(օգնություն)