Կասսոյի գործ
Կասսոյի գործ, 1911 թվականին Մոսկվայի համալսարանի լիբերալ մտածողությամբ համալսարանական պրոֆեսորների մի մեծ խմբի հեռացումը հանրային կրթության նախարար Լ. Ա. Կասսոյի քաղաքականության արդյունքում։ Արդյունքում, կիսամյակի ավարտին մոտ 130 դասախոս՝ ընդհանուրի մոտ մեկ երրորդը, լքել է համալսարանը։
Պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
1911 թվականի հունվարին Կրթության նախարար հրապարակվել է Կրթության նախարար Լ.Ա.Կասսոյի` «Պետական և մասնավոր ուսանողական հաստատությունների ժամանակավոր արգելքի մասին» շրջաբերականը։ Շրջաբերականով արգելվում էր հանդիպումներ անցկացնել բուհում, ռեկտորներին պարտավորեցնում էր կանխել չարտոնված անձանց մուտքը համալսարան և կասկածելի հավաքների մասին հայտնել ոստիկանություն. քաղաքապետին է վստահվել անկարգությունների դեպքում ոստիկանների օգնությամբ համալսարանը փակելու պարտականությունը։
Շրջաբերականով խախտվել է 1905 թվականի «Ժամանակավոր կանոնակարգի» դրույթը, ըստ որի համալսարանը փակելու միջնորդության իրավունքը պատկանում է համալսարանի խորհրդին[1]։
Ինչպես 1911 թվականի հունվարի 29-ին (փետրվարի 11) գրում է «Русские ведомости» թերթը, ի պատասխան այս շրջաբերականի հունվարի 28-ին (փետրվարի 10) Մոսկվայի համալսարանի խորհրդի արտակարգ նիստում, ռեկտոր Ա.Ա.Մանուիլովը, հայտարարեց, որ բուհում ստեղծված այս իրավիճակում և նման պայմաններում ռեկտորի պարտականությունները կրելու հնարավորություն չի տեսնում, այդ պատճառով հրաժարականի դիմում է ներկայացնում։ Նույն հայտարարություններն են արել նաև ռեկտորի օգնական Մ.Ա.Մենզբիերը և պրոռեկտոր Պ.Ա.Մինակովը։
Համալսարանի խորհուրդը ընդունել է, որ ստեղծված իրավիճակից ելնելով, բուհի ընտրված ղեկավարությունը չի կարող կրել իրեն վերապահված պարտականությունները։ Նախարարի պատասխան այն եղավ, որ փետրվարի 2-ին (15) Կառավարության տեղեկագրում հրապարակել Մանուիլովին, Մինակովին և Մենզբիերին աշխատանքից ազատելու բարձրագույն հրամանագիրը՝ միաժամանակ արգելելով նրանց հանրային կրթության ամբիոնում զբաղվել կրթական և ուսուցողական գործունեությամբ[2]։
Կասսոյի որոշումը վրդովմունքի փոթորիկ առաջացրեց Մոսկվայի համալսարանի դասախոսների շրջանում, ովքեր դա ընկալեցին որպես վիրավորանք ոչ միայն իրենց գործընկերների, այլ նաև խորհրդի և ողջ համալսարանի հեղինակության համար։
1911 թվականի փետրվարի 3-ին (16) հրաժարական են ներկայացրել համալսարանի հետևյալ դասախոսները. Վ.Ի.Վերնադսկի, Ն.Ա.Ումով, Վ.Ա.Խվոստով, Ս.Ա.Չապլիգին, Գ.Ֆ.Շերշենևիչ, Դ.Մ.Պետրուշևսկի, Ա.Ա.Էյխենվալդ, Ի.Պ.Ալեքսինսկի, Ֆ.Ֆ.Կոկոշկին, Ա.Ա.Կիզեվետեր, մասնավոր դոցենտներ՝ Վ. Ի. Սիրոմյատնիկով, Պ. Ն. Սակուլին, Վ. Ի. Պոլյանսկի, Գ. Վ. Վուլֆ, Ն. Վ. Դավիդով, Ա. Է. Վորմս, Ն. Կ. Կոլցով, Բ. Ա. Կիստյակովսկի, Ն. Ն. Շապոշնիկով, Ա. Ա. Ի. Դ. Ֆ.Սինիցին, Վ.Մ.Ուստինով, Ա.Վ. Կուբիցկի, Ն Դ. Վինոգրադով («Русские Ведомости», 4 փետրվարի), Պ.Ի.Նովգորոդցևը և Ս.Ն.Բուլգակովը միջնորդություն են ներկայացրել հաջորդ օրը (նույն տեղում, փետրվարի 5)։ Հետագա օրերին հրաժարական տվեցին պրոֆեսորներ Կ. Ա.Տիմիրյազևը, Պ.Ն.Լեբեդևը (հրաժարականից հետո հիմնել են Մոսկվայի ֆիզիկական ընկերությունը[3]), Մ. Մ. Նովիկովը, Վ. Պ. Սերբսկին, Պ. Պ. Լազարևը։
1911 թվականի փետրվարի 20-ի (մարտի 5-ի) դրությամբ հրաժարական տվածների թիվը կազմում էր 108 մարդ (24 պրոֆեսոր՝ պրոֆեսորների ընդհանուր թվի 28%-ը, 74 ասիստենտներ՝ [2][4]) (ըստ. Յու.Ֆ. Իվանով Կասսոն բավարարել է 131 հրաժարականի դիմում[5]):
Կիսամյակի ավարտին մոտ 130 մարդ[6] հեռացավ համալսարանից՝ Մոսկվայի համալսարանի դասախոսական կազմի մոտ մեկ երրորդը։ Հեռացած դասախոսների, ինչպես նաև դեկանների, ռեկտորի և պրոռեկտորի փոխարեն Ռուսական կայսրության նախարարությունը նշանակեցին այլ գիտնականներ (ռեկտոր դարձավ Մ. Կ. Լյուբավսկին), իսկ բուհերի պաշտոնների ընտրություններ ժամանակավորապես դադարեցվել են)[2]. 1911 թվականի իրադարձությունները հանգեցրին նաև Սանկտ Պետերբուրգի կայսերական համալսարանի ռեկտորի Դ. Դ. Գրիմի հրաժարականին։
Նոր աշխատանքի վայրեր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
1911 թվականին համալսարանից ազատվելուց հետո հեռացված դասախոսներից շատերը սկսեցին դասավանդել Մոսկվայի քաղաքային ժողովրդական համալսարանում, Շանյավսկին և Մոսկվայի կանանց բարձրագույն կուրսում, ինչպես նաև մասնակցել են նոր հասարակական կազմակերպությանը, որը կոչվում է Մոսկվայի գիտական ինստիտուտի հասարակություն, որը կազմակերպվել է որպես արձագանք Կասսոյի գործին։
Նոր պրոֆեսորների ժամանում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Հեռացած ուսուցիչների փոխարեն 1911 թվականին Մոսկվայի համալսարան եկան նորերը.
- Սերգեյ Ֆեդորովիչ Գլինկա, հանքաբան և բյուրեղագետ։ Ակադեմիկոս Ն.
Շատսկին իր ուսումը 1913 թվականին Մոսկվայի համալսարանի ֆիզիկամաթեմատիկական ֆակուլտետի բնական բաժնում հիշելով գրում է. «Միներոլոգիայի և բյուրեղագիտության վերաբերյալ պրոֆեսոր Ս. Ֆ. Գլինկայի դասախոսությունները բավականին աղքատիկ էին»[7]։
Հետեւանքներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Մոսկվայի համալսարանի իրադարձությունները գրավեցին հասարակության ուշադրությունը. Այսպիսով, Է.Ն.Տրուբեցկոյը գրել է Մ.Կ.Մորոզովային.«Տագնապով ու սարսափով եմ հետևում Սանկտ Պետերբուրգի և Մոսկվայի իրադարձություններին իտալական և ռուսական թերթերում......Առհասարակ իրավիճակն անելանելի է՝ եթե ուսանողները հաղթեն, բուհը կվերածվի հեղափոխական ակումբի։ Եթե, որն ավելի հավանական է, իշխանությունը հաղթի, համալսարանը կվերածվի ժողովրդի համար ոստիկանության և թեյարանի միջև մի ինչ-որ միջակայքի։ Ես սիրում եմ համալսարանը, չափազանց վախենում եմ, որովհետև հրաժարականը կարող է բարոյապես պարտադիր դառնալ ամեն րոպե...Ընդհանրապես, դա զվարճալի չէ, քանի որ համալսարանն այս դեպքում ընդհանուր և ավելի մեծ չարիքի առանձնահատուկ դրսևորում է՝ աջ ու ձախ վայրենիների կողմից մշակույթի ոչնչացումը»:
Հակամարտությունը սկսեց կարգավորվել միայն 1917 թվականի Փետրվարյան հեղափոխությունից հետո, երբ հեռացված դասախոսները վերականգնվեցին իրենց պաշտոններում[8]։ Բացի Մոսկվայի համալսարանից, Լ.Ա.Կասոյի նախարարության գործողություններին դեմ են արտահայտվել նաև ռուսական այլ բուհեր, առաջին հերթին՝ Սանկտ Պետերբուրգը, որի անձնակազմը նույնպես տուժել է նախարարի քաղաքականությունից[4]։
Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Иванов Ю. Ф. Московский университет в 1911 г. // Российские университеты в XVIII — начале XX века. Вып. 6. — Воронеж, 2002. — С. 167—177.
- Кожевников Г. А. Проклятый Вопрос (К современному положению Университета) // «Человек», № 2 (2005) — ISSN 0236-2007
- Леонтьев Я. Сегодня жизнь в Московском университете замерла… // Полит.ру
- Цыганков Д. А. СОБЫТИЯ 1911 // А. Ю. Андреев, Д. А. Цыганков Императорский Московский университет: 1755—1917 : энциклопедический словарь. — М.: Российская политическая энциклопедия (РОССПЭН), 2010. — С. 666—668. — ISBN 978-5-8243-1429-8.
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ Императорский Московский университет, 2010, էջ 666—667
- ↑ 2,0 2,1 2,2 Императорский Московский университет, 2010, էջ 667
- ↑ «А.В.Андреев «Альтернативная физика в СССР двадцатых-сороковых годов»». old.ihst.ru. Արխիվացված օրիգինալից 2019 թ․ սեպտեմբերի 16-ին. Վերցված է 2019 թ․ նոյեմբերի 20-ին.
- ↑ 4,0 4,1 Ростовцев Е. А. 1911 год в жизни университетской корпорации (власть и Санкт-Петербургский университет) // Кафедра истории России и современная отечественная историческая наука) / отв. ред. А. Ю. Дворниченко. СПб.: Издательский Дом Санкт-Петербургского государственного университета, 2012. (Труды кафедры истории России с древнейших времен до XX века. Т. III). С.473—507.
- ↑ Иванов А. Е., Кулагина И. П. Русская профессура на рубеже XIX—XX веков. // Российская история. — 2013. — № 2. — С. 52.
- ↑ «Физика в Московском Университете 1755—1932». Արխիվացված օրիգինալից 2007 թ․ հունվարի 6-ին. Վերցված է 2007 թ․ ապրիլի 14-ին.
- ↑ Шатский Н. С. Автобиография // Избранные труды. — Т. 1. — М.: Изд-во АН СССР, 1963. — С. 5—12.
- ↑ Ю. В. Романов «Наука и власть: наследие Л. А. Кассо» Արխիվացված 2008-06-22 Wayback Machine