Ծննդաբերական ցավի կառավարում

Ծննդաբերական ցավի կառավարում, ցավի բուժումը կամ կանխարգելումն է ծննդաբերական գործունեության ժամանակ։ Ծննդկանի զգացած ցավի չափը մասամբ կախված է երեխայի չափից և դիրքից, կնոջ կոնքի չափից, հույզերից և արգանդի կծկումների ուժգնությունից^[1]։ Լարվածությունը մեծացնում է ցավը ծննդաբերության ժամանակ^[2]։ Գործնականում բոլոր կանայք անհանգստանում են, թե ինչպես են հաղթահարելու ծննդաբերական ցավը։ Ցավազգացողությունը շատ անհատական է և ծննդաբերության ժամանակ զգացվող ցավի չափը ճշգրիտ կանխատեսել հնարավոր չէ^[1]։ Որոշ կանայք բավարարվում են միայն ցավազրկման «բնական մեթոդներով»։ Շատ կանայք համակցում են «բնական մեթոդները» դեղամիջոցների և բժշկական միջամտությունների հետ։ Ծննդաբերության նկատմամբ դրական վերաբերմունք ստեղծելը և վախը կառավարելը նույնպես կարող է օգնել հաղթահարել ցավը։ Ծննդաբերության ցավը նման չէ հիվանդության կամ վնասվածքի պատճառով առաջացած ցավին։ Այն առաջանում է արգանդի կծկումներից, որոնք երեխային ծննդաբերական ուղիներով դուրս են մղում։ Այսինքն՝ ծննդաբերության ցավը պայմանավորված է մի գործընթացով, որն ունի նպատակ^[1]։

Պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մինչև 20-րդ դարը ծննդաբերությունը հիմնականում տեղի էր ունենում տանը, առանց ցավը կառավարելու համար բժշկական միջամտությունների հասանելիության^[3]։ Ծննդաբերությունը կանանց մահացության հիմնական պատճառն էր, և շատերը վախենում էին այդ գործընթացից՝ ցավը կառավարելու մեծ պահանջարկ ստեղծելով։ Բայց չնայած կին հիվանդների պահանջներին, մինչև 19-րդ դարի կեսերը քիչ օգնություն էր առաջարկվում։ Դեղորայքային անզգայացումը ծննդաբերության ժամանակ առաջին անգամ ներդրվել է 1847 թվականին՝ ստանալով աջակցություն կանանց և դժգոհություն բժիշկների կողմից^[4]։ Որոշ բժիշկներ և կրոնական հեղինակություններ պնդում էին, որ ծննդաբերության ժամանակ ցավազրկումը հակասում է ծննդաբերությունը ցավոտ դարձնելու Աստծո ընտրությանը։ Անզգայացման դեմ կողմնորոշումը, սակայն, հիմնականում հիմնված էր առողջության վրա նրա հետևանքների և ծննդաբերության վրա ֆիզիկական ազդեցության մտահոգությունների վրա^[5]^[6]։ Ցավազրկումը տարածում ստացավ 1853 թվականին, երբ թագուհի Վիկտորյան որոշեց կիրառել քլորոֆորմ իր 8րդ երեխայի ծննդաբերության ցավազրկման համար^[4]^[7]։ Միջամտությունը հայտնի դարձավ կանանց որպես "chloroform à la reine"^[5]: 20-րդ դարի սկզբին Գերմանիայի Ֆրայբուրգ քաղաքի բժիշկներ Կարլ Գաուսը և Բերնհարդ Քրոնիգը ցավազրկելու համար ստեղծում էին դեղորայք-ինդուկցված վիճակ, հայտնի որպես «մթնշաղի քուն»։ Միջամտությունը, հատկապես այն դեպքում, երբ անցկացվում էր ոչ փորձառու բժիշկների կողմից, ուներ մի շարք ռիսկեր և կողմնակի ազդեցություններ։ Դրա վերելքն ու անկումը համընկել են ինչպես առաջին ալիքի ֆեմինիզմի, այնպես էլ Առաջին համաշխարհային պատերազմի ժամանակ հակագերմանական տրամադրությունների հետ։ 1956 թվականին Պիոս XII պապը հավանություն է տվել առանց ցավի ծննդաբերությանը^[7]։ 1960-ականներին սկսեց տարածում ստանալ էպիդուրալ անզգայացումը։

Նախապատրաստում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ծննդաբերության նախապատրաստումը կարող է ազդել ծննդաբերական ցավի քանակի վրա։ Հղին կարող է մասնակցել ծննդաբերության մասին դասընթացներին, խորհրդակցել մասնագետների հետ և ստանալ անհրաժեշտ տեղեկատվություն ցավը կառավարելու մասին։ Ընկերների և ընտանիքի հետ շփումը կարող է մեղմացնել մտահոգությունները^[1]։

Ոչ դեղորայքային միջոցներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մոչե՝ կանացի կերպար ծննդաբերական դիրքում

Հղիների համար թուլանալու և ցավն առավել կառավարելի դարձնելու համար շատ մեթոդներ կան։ Որոշ տվյալներ ցույց են տվել, որ ջրում ընկղմվելը, ռելաքսացիայի մեթոդները, ակուպունկտուրան մեղմացրել են ծննդաբերական ցավը^[8]։ Ստորև բերված են մի շարք մոտեցումներ։

Շնչառական վարժություններ, ռելաքսացնող տեխնիկաներ^[1]^[8]

Կարող են օգտակար լինել հեշտոցային օժանդակ ծննդաբերության վտանգը նվազեցնելու համար^[8]։

Տաք ցնցուղ կամ լոգանք^[1]
Մերսում^[1]^[2]

Մերսման բազմաթիվ տեսակներ կարող են օգտագործվել ծննդաբերության տարբեր փուլերում։ Մերսման որոշ տեխնիկաներ կարող են օգնել օքսիտոցինի արտազատմանը, որը խթանում է կծկումները և հեշտացնում արգանդի վզիկի լայնացումը^[9]։

Տաք կոմպրեսներ մեջքի ստորին մասում կամ սառը թրջոցներ ճակատին։

Տաք կոմպրեսների կիրառումը, հատկապես մեջքի ստորին հատվածում կարող է օգնել նվազեցնել ցավը ծննդաբերության առաջին փուլում մինչ արգանդի վզիկը լայնանում է և նույնիսկ կարող է օգնել նվազեցնել ծննդաբերության տևողությունը, սակայն դա հաստատող ապացույցները սահմանափակ են^[9]։

Ծննդաբերության ընթացքում դիրքերի փոփոխություն (կանգնել, կռանալ, նստել, քայլել և այլն)^[1]
Ծննդաբեր գնդակի օգտագործում^[1]։

Ծննդաբերության ժամանակ գնդակ առաջին անգամ օգտագործվել է 1980-ականներին։ Այն լավագույնս կիրառվում է ծննդաբերության առաջին փուլում։ Այն կարող է մեղմացնել ցավը շեքի վրա ազդելով և արգանդի վզիկի լայնացման ժամանակ այդ հատվածը մեղմ խթանելով։ Այն կարող է նաև օգնել պտղի անցմանը տարբեր դիրքային վարժությունների և գրավիտացիայի միջոցով^[10]։

Երաժշտություն լսել^[1]

Քիչ փաստերի հիման վրա երաժշտությունը կարելի է դիտարկել որպես ցավը նվազեցնելու արդյունավետ մեթոդ։ Այն կարող է շեղել ուշադրությունը և նպաստել ծննդաբերության դրական փորձառության ստեղծմանը, ինչը կարող է ի վերջո նվազեցնել հետծննդյան բացասական հետևանքների հավանականությունը^[9]։

Ասեղնաբուժություն^[8]

Ասեղնաբուժության օգտագործումը կարող է քչացնել օժանդակ հեշտոցային ծնունդների և կեսարյան հատումների անհրաժեշտությունը^[8]։

Սիրելիի, հիվանդանոցի անձնակազմի կամ դուլայի (օգնական) աջակցություն^[1]

Ստեղծում են հարմարավետության զգացում, նվազեցնում դեղորայքային ցավազրկման անհրաժեշտությունը և կեսարյան հատումների համեմատ մեծացնում հեշտոցային ծննդաբերությունների հաճախականությունը^[11]։

Ջուր և ծննդաբերություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ջրային ծննդաբերության օրինակ

Կանանց առողջության ամերիկյան գրասենյակի տվյալներով տաք ջրում ծննդաբերելը, որը նաև կոչվում է հիդրոթերապիա, օգնում է կանանց ֆիզիկապես լավ, հանգիստ և թուլացած զգալ։ Կնոջ համար կարող է ավելի հեշտ լինել նաև շարժվել և հարմարավետ դիրք գտնել ջրում^[1]։ Ծննդաբերության առաջին փուլի ընթացքում ջրի մեջ ընկղմումը կարող է օգնել նվազեցնել ցավազրկման անհրաժեշտությունը և, հնարավոր է, կրճատել ծննդաբերության տևողությունը։ Ծննդաբերության երկրորդ և երրորդ փուլերում արդյունավետության մասին տվյալները սահմանափակ են^[12]^[13]։ Ամերիկյան մանկաբուժության ակադեմիան մտահոգություն է հայտնել ջրում ծննդաբերության վերաբերյալ՝ դրա անվտանգությունը ցույց տվող բավարար ուսումնասիրությունների բացակայության և բարդությունների հազվադեպ, բայց հաղորդված հավանականության պատճառով^[1]։

Ցավի կառավարման դեղորայքային միջոցներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Օփիոիդներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Դրանք կարող են ներարկվել միջմկանային կամ ներերակային ճանապարհով։ Այս դեղամիջոցները կարող են առաջացնել անցանկալի կողմնակի ազդեցություններ, ինչպիսիք են քնկոտությունը, քորը, սրտխառնոցը կամ փսխումը^[14]։ Թեև ծննդկանի մոտ դրանք կարճատև են գործում, նորածնին ավելի երկար ժամանակ է պետք այս դեղամիջոցները օրգանիզմից հեռացնելու համար։ Օփիոիդները կարող են անցնել ընկերքով և կարող են բացասական ազդեցություն ունենալ պտղի սրտի աշխատանքի, շնչառության և ուղեղի աշխատանքի վրա։ Այդ պատճառով օփիոիդները չեն տրվում ծննդաբերությանը մոտ ժամանակում^[14]։ Այնուամենայնիվ, դրանք կարող են օգտակար լինել ծննդաբերության վաղ շրջանում, չեն խաթարում մոր շարժվելու, ուժ գործադրելու կարողությունը։ Ծննդաբերության ընթացքում օփիոիդների կիրառման մասին որոշում կայացնելիս պետք է հաշվի առնել ռիսկերն ու օգուտները^[1]։

Անեսթետիկ դեղորայք է ներարկվում ողնաշարի մեջ (էպիդուրալ տարածություն)

Էպիդուրալ անզգայացում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Էպիդուրալ անզգայացումը միջամտություն է, որը ներառում է խողովակի (կատետերի) տեղադրում մեջքի ստորին հատվածում՝ ողնուղեղի տակ գտնվող փոքր տարածության մեջ։ Դեղորայքի փոքր չափաբաժինները կարող են տրվել ծննդաբերության ընթացքում, ըստ անհրաժեշտության։ Ցավազրկումը սկսվում է դեղը ստանալուց 10-20 րոպե անց։ Կինը լինում է արթուն, իսկ մարմնի ստորին կեսի թմրածության աստիճանը կարող է կառավարվել։ Այս անզգայացումը կարող է իջեցնել արյան ճնշումը, ինչը կարող է դանդաղեցնել երեխայի սրտի բաբախյունը։ Այս ռիսկը նվազեցնելու համար տրվում են ներերակային հեղուկներ։ Բացի այդ կարող են երկարել ծննդաբերության առաջին և երկրորդ փուլերը։ Եթե արվում է ծննդաբերության ուշ շրջանում կամ շատ դեղորայք է օգտագործվում, կարող է պտղի արտամղման ժամանակ ուժերի թուլություն առաջանալ։ Էպիդուրալը մեծացնում է օժանդակ հեշտոցային ծննդաբերության ռիսկը^[1]։

Ինհալյացիոն անզգայացում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ազոտի օքսիդ ներշնչելը դեղորայքային ցավազրկման ձևերից մեկն է։ Սովորաբար կիրառվում է ազոտի օքսիդի 50/50 խառնուրդ օդի հետ։ Ազոտի օքսիդը օգտագործվել է այս նպատակով 1800-ականների վերջից։ Ինհալացիոն ցավազրկման կիրառումը սովորաբար օգտագործվում է Մեծ Բրիտանիայում, Ֆինլանդիայում, Ավստրալիայում, Սինգապուրում և Նոր Զելանդիայում, իսկ ԱՄՆ-ում վայելում է մեծ ժողովրդականություն^[15]։

Թեև ցավը վերահսկելու այս մեթոդն այնքան արդյունավետ չէ, որքան էպիդուրալը, այն շատ առավելություններ ունի։ Ազոտի օքսիդը մատչելի է և կարող է անվտանգ օգտագործվել ծննդաբերության ցանկացած փուլում։ Այն օգտակար է այն կանանց համար, ովքեր ցանկանում են մեղմ ցավազրկում՝ պահպանելով շարժունակությունը և ունի մոնիտորինգի ավելի քիչ կարիք, քան էպիդուրալ անզգայացումը։ Այն կարող է կիրառվել դեղորայքային մեթոդների հետ միասին։ Նաև ինքնուրույն կառավարելի է, այնպես որ ծննդկանը լիովին վերահսկում է, թե որքան գազ է նա ցանկացած պահի ցանկանում ներշնչել։

Ազոտի օքսիդն ունի սահմանափակ կողմնակի երևույթներ։ Որոշ կանայք կարող են ունենալ գլխապտույտ, սրտխառնոց, փսխում կամ քնկոտություն, սակայն, քանի որ դեղաչափը որոշվում է հղիի կողմից, նա կարող է սահմանափակել կիրառումը ախտանիշներ առաջանալու դեպքում։ Գազը արագ է գործում, բայց նաև կարճատև, ուստի պետք է դիմակը պահել դեմքին մոտ։ Պտղի վրա ազդեցությունը շատ քիչ է, քանի որ այն արագորեն հեռանում է օրգանիզմից, հենց որ նա սկսում է շնչել^[15]։

Ցավի կառավարումը ծննդաբերությունից հետո[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ծննդաբերությունից հետո շեքի ցավն ունի անմիջական և երկարաժամկետ բացասական ազդեցություն ծննդաբերի և նորածնի վրա։ Կարող է խանգարվել կրծքով կերակրումը, երեխայի խնամքը^[16]։ Կանայք հաճախ նշում են ցավ ներարկման հատվածներում և էպիզիոտոմիայից հետո։ Ցավը կարող է առաջանալ հնարավոր պատռվածքներից, կտրվածքներից և արգանդի կծկումներից, պտուկների շրջանում։ Սովորաբար նշանակվում են համապատասխան դեղամիջոցներ։

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

↑ ^1,00 ^1,01 ^1,02 ^1,03 ^1,04 ^1,05 ^1,06 ^1,07 ^1,08 ^1,09 ^1,10 ^1,11 ^1,12 ^1,13 ^1,14 «Pregnancy Labor and Birth»։ Office on Women's Health, U.S. Department of Health and Human Services։ 1 February 2017։ Վերցված է 15 July 2017 This article incorporates text from this source, which is in the public domain.
↑ ^2,0 ^2,1 «Massage, reflexology and other manual methods for pain management in labour»։ The Cochrane Database of Systematic Reviews (2): CD009290։ February 2012։ PMID 22336862։ doi:10.1002/14651858.CD009290.pub2
↑ «Twilight Sleep»։ ASU Embryo Project Encyclopedia։ 2018։ ISSN 1940-5030
↑ ^4,0 ^4,1 Pain, pleasure, and American childbirth: from the twilight sleep to the read method։ Westport, Conn: Greenwood Press։ 1984։ էջեր 3–26
↑ ^5,0 ^5,1 Barry Ellen (6 May 2019)։ «Chloroform in Childbirth? Yes, Please, the Queen Said»։ The New York Times։ Վերցված է 15 October 2022
↑ Corretti Carolyn, Desai Sukumar P. (1 July 2018)։ «The Legacy of Eve's Curse: Religion, Childbirth Pain, and the Rise of Anesthesia in Europe: c. 1200-1800s»։ Journal of Anesthesia History 4 (3): 182–190։ PMID 30217391 ։ doi:10.1016/j.janh.2018.03.009
↑ ^7,0 ^7,1 «A History of Pain Relief During Childbirth»։ The Wondrous Story of Anesthesia։ 2014։ էջեր 847–858։ ISBN 978-1-4614-8440-0։ doi:10.1007/978-1-4614-8441-7_62
↑ ^8,0 ^8,1 ^8,2 ^8,3 ^8,4 «Pain management for women in labour: an overview of systematic reviews»։ The Cochrane Database of Systematic Reviews 3 (3): CD009234։ March 2012։ PMC 7132546 ։ PMID 22419342։ doi:10.1002/14651858.CD009234.pub2 CS1 maint: display-authors (link)
↑ ^9,0 ^9,1 ^9,2 «Relaxation techniques for pain management in labour»։ The Cochrane Database of Systematic Reviews 2018 (3): CD009514։ March 2018։ PMC 6494625 ։ PMID 29589650։ doi:10.1002/14651858.cd009514.pub2
↑ «Effect of birth ball on labor pain relief: A systematic review and meta-analysis»։ The Journal of Obstetrics and Gynaecology Research 41 (11): 1679–1686։ November 2015։ PMID 26419499։ doi:10.1111/jog.12802
↑ «Continuous support for women during childbirth»։ The Cochrane Database of Systematic Reviews 2017 (8): CD003766։ July 2017։ PMC 6483123 ։ PMID 28681500։ doi:10.1002/14651858.CD003766.pub6
↑ «Immersion in water during labour and birth»։ The Cochrane Database of Systematic Reviews 5 (6): CD000111։ May 2018։ PMC 6494420 ։ PMID 29768662։ doi:10.1002/14651858.cd000111.pub4
↑ «Immersion in Water During Labor and Delivery - ACOG»։ www.acog.org։ Վերցված է 2019-01-25
↑ ^14,0 ^14,1 «ACOG Practice Bulletin No. 177: Obstetric Analgesia and Anesthesia»։ Obstetrics & Gynecology 100 (1): 177–191։ April 2017։ ISSN 0029-7844։ doi:10.1097/00006250-200207000-00032
↑ ^15,0 ^15,1 «Nitrous oxide for the management of labor pain: a systematic review»։ Anesthesia and Analgesia 118 (1): 153–167։ January 2014։ PMID 24356165։ doi:10.1213/ANE.0b013e3182a7f73c CS1 maint: display-authors (link)
↑ «Aspirin (single dose) for perineal pain in the early postpartum period»։ The Cochrane Database of Systematic Reviews 2020 (7): CD012129։ July 2020։ PMC 7388929 ։ PMID 32702783 ։ doi:10.1002/14651858.CD012129.pub3

[NIH20177-1] 1,00 ^1,01 ^1,02 ^1,03 ^1,04 ^1,05 ^1,06 ^1,07 ^1,08 ^1,09 ^1,10 ^1,11 ^1,12 ^1,13 ^1,14 «Pregnancy Labor and Birth»։ Office on Women's Health, U.S. Department of Health and Human Services։ 1 February 2017։ Վերցված է 15 July 2017 This article incorporates text from this source, which is in the public domain.

[Smit20122-2] 2,0 ^2,1 «Massage, reflexology and other manual methods for pain management in labour»։ The Cochrane Database of Systematic Reviews (2): CD009290։ February 2012։ PMID 22336862։ doi:10.1002/14651858.CD009290.pub2

[Pollesche-3] «Twilight Sleep»։ ASU Embryo Project Encyclopedia։ 2018։ ISSN 1940-5030

[Sandelowski-4] 4,0 ^4,1 Pain, pleasure, and American childbirth: from the twilight sleep to the read method։ Westport, Conn: Greenwood Press։ 1984։ էջեր 3–26

[nytimes-5] 5,0 ^5,1 Barry Ellen (6 May 2019)։ «Chloroform in Childbirth? Yes, Please, the Queen Said»։ The New York Times։ Վերցված է 15 October 2022

[6] Corretti Carolyn, Desai Sukumar P. (1 July 2018)։ «The Legacy of Eve's Curse: Religion, Childbirth Pain, and the Rise of Anesthesia in Europe: c. 1200-1800s»։ Journal of Anesthesia History 4 (3): 182–190։ PMID 30217391 ։ doi:10.1016/j.janh.2018.03.009

[Camann-7] 7,0 ^7,1 «A History of Pain Relief During Childbirth»։ The Wondrous Story of Anesthesia։ 2014։ էջեր 847–858։ ISBN 978-1-4614-8440-0։ doi:10.1007/978-1-4614-8441-7_62

[Coch2012-8] 8,0 ^8,1 ^8,2 ^8,3 ^8,4 «Pain management for women in labour: an overview of systematic reviews»։ The Cochrane Database of Systematic Reviews 3 (3): CD009234։ March 2012։ PMC 7132546 ։ PMID 22419342։ doi:10.1002/14651858.CD009234.pub2 CS1 maint: display-authors (link)

[:1-9] 9,0 ^9,1 ^9,2 «Relaxation techniques for pain management in labour»։ The Cochrane Database of Systematic Reviews 2018 (3): CD009514։ March 2018։ PMC 6494625 ։ PMID 29589650։ doi:10.1002/14651858.cd009514.pub2

[10] «Effect of birth ball on labor pain relief: A systematic review and meta-analysis»։ The Journal of Obstetrics and Gynaecology Research 41 (11): 1679–1686։ November 2015։ PMID 26419499։ doi:10.1111/jog.12802

[11] «Continuous support for women during childbirth»։ The Cochrane Database of Systematic Reviews 2017 (8): CD003766։ July 2017։ PMC 6483123 ։ PMID 28681500։ doi:10.1002/14651858.CD003766.pub6

[12] «Immersion in water during labour and birth»։ The Cochrane Database of Systematic Reviews 5 (6): CD000111։ May 2018։ PMC 6494420 ։ PMID 29768662։ doi:10.1002/14651858.cd000111.pub4

[13] «Immersion in Water During Labor and Delivery - ACOG»։ www.acog.org։ Վերցված է 2019-01-25

[:23-14] 14,0 ^14,1 «ACOG Practice Bulletin No. 177: Obstetric Analgesia and Anesthesia»։ Obstetrics & Gynecology 100 (1): 177–191։ April 2017։ ISSN 0029-7844։ doi:10.1097/00006250-200207000-00032

[:03-15] 15,0 ^15,1 «Nitrous oxide for the management of labor pain: a systematic review»։ Anesthesia and Analgesia 118 (1): 153–167։ January 2014։ PMID 24356165։ doi:10.1213/ANE.0b013e3182a7f73c CS1 maint: display-authors (link)

[16] «Aspirin (single dose) for perineal pain in the early postpartum period»։ The Cochrane Database of Systematic Reviews 2020 (7): CD012129։ July 2020։ PMC 7388929 ։ PMID 32702783 ։ doi:10.1002/14651858.CD012129.pub3

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]