Լիպոգրամա

Լիպոգրամա (հին հունարեն՝ λειπο` «հրաժարվում եմ, արհամարհում եմ» + γράμμα՝ «տառ», λειπογράμματος՝ «արհամարհել, նկատի չառնել տառերը»), գրական հնարանք, որի դեպքում առանց մեկ կամ մի քանի հնչյունի օգտագործման գրվում էր տեքստ։ Այսպիսի ստեղծագործությունների պատմությունը գալիս է դեռևս Հին Հունաստանից. եվրոպական պոեզիայում վաղնջական ժամանակներից հայտնի է Լաս Գերմիոնացու (Ք.ա. 6-րդ դար)՝ առանց ս-ի (σ) գրված օդան՝ նվիրված Դեմետրային, քանի որ հեղինակը դժվարանում էր արտասանել այդ հնչյունը։ Լիպոգրաման տարածվեց հատկապես բարոկկոյի դարաշրջանում։ Իսկ հին հնդկական գրականության մեջ ֆոնիկայի՝ հնչականության սովորական հնարանք էր։ Լիպոգրաման կարող է կիրառվել է երգիծական գործերում։

Գավրիլ Դերժավինը ստեղծել է տասը բանաստեղծություն՝ առանց «ռ» (р) հնչյունի՝ որպես ռուսերենի «ճոխության և փափկության» ապացույց։ Դրանք էին՝ «Վիշա» (1799), «Զվարճալի ցանկություն» (1802), «Անակրեոնի ժողովածու» (1791), «Ծղրիդ» (1802), «Քնած սոխակ» (1797), «Ցանկություն» (1797), «Բայարդի երգը» (1799), «Թիթեռ» (1802), «Ազատություն» (1803), «Լռություն» (1801)։ Ռուս գրականության մեջ լիպոգրամաներ գրել է նաև Սերգեյ Դովլաթովը։

СОЛОВЕЙ ВО СНЕ 1.‎Я на холме спал высоком, Слышал глас твой, Соловей; Даже в самом сне глубоком Внятен был душе моей: То звучал, то отдавался, То стенал, то усмехался В слухе издалече он, — И в объятиях Калисты Песни, вздохи, клики, свисты Услаждали сладкий сон. 2.‎Если по моей кончине, В скучном бесконечном сне, Ах! не будут так, как ныне, Эти песни слышны мне, И веселья и забавы Плясок, ликов, звуков славы Не услышу больше я: Стану ж жизнью наслаждаться, Чаще с милой целоваться, Слушать песни соловья. - Գավրիլ Դերժավին, 1797

Ֆրանսիական գրականության մեջ 20-րդ դարի սկզբին լիպոգրաման դարձավ բավականին տարածված՝ շնորհիվ «Ուլիպո» խմբի և հատկապես նրա անդամներ Ժ. Պերեկուի և Ռ. Կենոյի։ Պերեկն ստեղծել է Բոդլերի և Մալարմեի բազմաթիվ սոնետների լիպոգրամային տարբերակներ, ինչպես նաև գրել է 300 էջանոց «La disparition» վեպը՝ առանց օգտագործելու «e» տառը (ֆրանսերենի առանձնահատկություններից կախված՝ «e» տառի կիրառումը չափավորելը բավականին «դժվար է», իսկ առանց մյուս հնչյունների «հեշտ է»)։ Վալերի Կիսլովի ռուսերեն թարգմանության մեջ բացակայում է «օ» տառը, որը ռուսերենի ամենատարածված տառերից մեկն է։

Շրթնային հնչյուններից (բ, պ, փ, ֆ, մ) զուրկ լիպոգրամայի օրինակ Սայաթ-Նովայից.

Թար նազանին, թար կու խնդա, թար կու լա,

Թար աջ ձեռին, թար սիրտ խոցող թալ գուլլա,

Թար ձախ ձեռքին, թար գինով լի, թար կուլա.

Թար արևը, թար կու ցոլա, վարդին՝ շանգ։

Արտաքին հղումներ

• The Pilgrim's Progress in Words of One Syllable by Mary Godolphin (pseudonym of Lucy Aikin)
• Robinson Crusoe in Words of One Syllable by Mary Godolphin
• Lives of the Presidents Told in Words of One Syllable by Jean S. Remy
• Las vocales malditas Արխիվացված 2014-12-14 Wayback Machine by Óscar de la Borbolla
• A Loquacious Location of Lipograms (omits the letter E)
• Lipogram article at A.Word.A.Day
• Lipogrammatic Autobiography by Douglas R. Hofstadter
• A thread of a Hungarian forum where the members talk only in Eszperente (regular Hungarian, but using only the vowel E)

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Լիպոգրամա» հոդվածին։