Իվանով (պիես)
| Իվանով ռուս.՝ Иванов | |
|---|---|
| Տեսակ | դրամատիկական ստեղծագործություն |
| Ժանր | դրամա |
| Ձև | պիես |
| Հեղինակ | Անտոն Չեխով |
| Բնագիր լեզու | ռուսերեն |
| Գրվել է | 1887 |
| Առաջին ներկայացում | հունվարի 31, 1889 |
| Հրատարակվել է | 1889 |
«Իվանով» (ռուս.՝ Иванов), Ա. Պ. Չեխովի պիեսը, որը գրվել է 1887 թվականին։ Առաջին անգամ հրատարակվել է «Սեվերնի վեստնիկ» ամսագրում 1889 թվականի մարտին։
Ստեղծման և հրապարակման պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Առաջին հրատարակություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
«Իվանովը» Չեխովի առաջին պիեսն է, որը բեմադրվել է բեմում, գրվել է հատուկ Կորշի թատրոնի համար։ 1887 թվականի հոկտեմբերին Ա. Պ. Չեխովը եղբորը՝ Ալեքսանդրին, հայտնել է. «Պիեսը ես գրել եմ պատահաբար, Կորշի հետ խոսելուց հետո։ Պառկեցի քնելու, մտածեցի թեման և գրեցի։ Ստեղծագործությունը գրելու համար ծախսվել է 2 շաբաթ կամ ավելի ճիշտ, 10 օր»[1]։
Չեխովը պիեսը ստեղծել է որպես կատակերգություն, նորարարական, ոչ ավանդական, խախտելով ժամանակակից դրամատուրգիայի կանոնները։ Գլխավոր հերոսը, հեղինակի մտահղացմամբ, «սովորական մարդ է, ոչ թե հերոս»[2]։ «Ժամանակակից դրամատուրգները, - գրել Է նա Ալեքսանդրին, - իրենց պիեսները սկսում են բացառապես հրեշտակներով, սրիկաներով ու կատակասերներով, - գնա և գտիր այդ տարրերը ամբողջ Ռուսաստանում։ Գտնել ինչ-որ բան՝ կգտնես, ոչ թե այնպիսի ծայրահեղ ձևերի մեջ, ինչպիսին դրամատուրգներին է պետք... ես ուզում էի օրիգինալություն անել. չեմ հանել ոչ մի չարագործի, ոչ մի հրեշտակի ... ոչ մեկին չեմ մեղադրել, ոչ մեկին չեմ արդարացրել…»[1]։
Կորշի թատրոնում պիեսը հիացմունքով են ընդունել, այդ թվում՝ դերասան Վլադիմիր Դավիդովը, ում Չեխովը ցանկացել է տեսնել Իվանովի դերում։ Կորշը, դրամատուրգի խոսքով, դրանում թերություններ չի գտել, սակայն առաջին իսկ փորձերի ժամանակ պարզվել է, որ թատրոնում պիեսը չեն հասկացել, հոկտեմբերի 24-ին Չեխովը գրել է եղբորը․ «Դերասանները չեն հասկանում, անհեթեթություն են անում, իրենց վերցնում են ոչ թե այն դերերը, ինչ պետք է, իսկ ես կռվում եմ՝ հավատալով, որ եթե պիեսը բաժանվի ոչ թե այն դերերի բաշխմամբ, ինչ ես արել եմ, ապա այն կկործանվի»[1]։ Առաջին իսկ ցուցադրությունից հետո Չեխովը ստիպված եղավ ամբողջությամբ վերախմբագրել Իվանովին՝ բացառելով այն տեսարանները, որոնք դերասաններին հնարավորություն էին տալիս, նրա խոսքով, ծաղրածուություն անել և տարօրինակ բաներ անել։
Պիեսը արագ բեմադրվել է․ Չեխովին խոստանալով տասը փորձ անել, Կորշը, ի վերջո, սահմանափակվել է 4-ով, իր հիասթափություններով Չեխովը Ն. Լեյկինին ուղղված նոյեմբերի 4-ի նամակում գրել է. «…Դերասանները քմահաճ են, ինքնասիրահարված, կիսով չափ անգրագետ, ինքնավստահ, միմյանց չեն կարողանում հանդուրժել, և ինչ-որ N-ն պատրաստ է հոգին վաճառել կեղտոտին, որպեսզի իր ընկեր Z-ին լավ դեր չհասնի... Կորշը վաճառական է, և նրան պետք է ոչ թե արտիստների և պիեսի հաջողությունը, այլ ամբողջական հավաք…»[1]։
Ստեղծագործության պրեմիերան Կորշի թատրոնում տեղի է ունեցել 1887 թվականի նոյեմբերի 19-ին, ընդ որում, հեղինակի վկայությամբ, դերերը գիտեին միայն Դավիդովը, որը խաղում էր Իվանովի դերը, և Գլամը, իսկ մնացածը խաղացել են ըստ հուշարարի և ներքին համոզմունքի[1]։ Սակայն, հակառակ հեղինակի սպասումներին, դեռ պրեմիերայից առաջ որը պատրաստվում էր ձախողվել, պիեսը հաջողություն ունեցավ, Մ. Պ. Չեխովի վկայությամբ, ոմանք սուլում էին, մյուսները, որոնց մեծամասնությունը, աղմկոտ ծափահարում էին և հրավիրում հեղինակին»[1]։ Պիեսի մասին քննադատների կարծիքները նույնպես խոսուն էին, ընդ որում, նույնիսկ հիացական արձագանքներում առկա էր թյուրիմացություն և տարակուսանք. նոյեմբերի 24-ին եղբորը՝ Ալեքսանդրին ուղղված նամակում Չեխովը նշել է Պ. Կիչեևի ջախջախիչ գրախոսությունը Մոսկովյան թերթիկում, որն այն անվանել էր «լկտի ցինիկ, անբարոյական անհեթեթություն»[1]։
Նույն ժամանակաշրջանում պիեսը սկսել են խաղալ բազմաթիվ գավառական թատրոններում, Սարատովում այն ցուցադրվել է Կորշի պրեմիերայից մի քանի օր առաջ։
Սյուժե[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Իվանովը, կրթված, մտավորական հողատեր էր, գրեթե սնանկացած։ Միևնույն ժամանակ, նրա կինը՝ Աննա Պետրովնան հիվանդ էր։ Տեղացի բժիշկ Եվգենի Կոնստանտինովիչ Լվովը նրա մոտ թոքախտ էր կասկածում։ Իվանովի հեռավոր ազգականը Միխայիլ Բորկինը, որը ղեկավարում է իր սեփականությունը, գործերը կարգի բերելու համար խելահեղ և ոչ այնքան ազնիվ ծրագրեր է մշակում։ Բժիշկ Լվովը համոզում է Իվանովին, որ նա պետք է իր հիվանդ կնոջ հետ գնա Ղրիմ, բայց քանի որ նա փող չունի, նա որոշում է բժշկի հետ անկեղծ զրույց ունենալ։ Հասկանալով իր իրավիճակը, Իվանովը որոշում է գնալ Լեբեդևի հարուստ հարևանների մոտ, որպեսզի խոսի մուրհակի մասին։ Հիվանդ Աննա Պետրովնան համոզում է ամուսնուն մնալ իր հետ, բայց Իվանովը ձանձրանում է տանը և փորձում է փախչել կնոջից։ Նրա ծեր հորեղբայրը՝ կոմս Շաբելսկին, խնդրում է նրան իր հետ տանել Լեբեդևների մոտ։ Շաբելսկին եղբորորդուն հայտնում է, որ Բորկինը մտադիր է ամուսնացնել նրան երիտասարդ հարուստ այրու՝ Բաբակինայի հետ, նրան գայթակղելով նրան կոմսի տիտղոսով։ Աննա Պետրովնայի հետ մնաց դոկտոր Լվովը։ Սակայն, չնայած հորդորներին, Աննան նույնպես ամուսնու և Շաբելսկու հետևից որոշում է գնալ Լեբեդևների մոտ։ Իվանովը գալիս է Լեբեդևների մոտ, նրա հետ գալիս է նրա հորեղբայրը՝ կոմս Շաբելսկին։ Այնտեղ է գալիս նաև Իվանովի կառավարիչը՝ Միշա Բորկինը։
Լեբեդևներն այդ ժամանակ հյուրերի հետ միասին նշում են դստեր՝ Սաշենկայի ծննդյան օրը։ Բազմաթիվ հյուրերի թվում էր նաև Բաբակինան։ Իվանովի և Սաշայի միջև ակնհայտ համակրանք է, որը շուտով անցնում է բացահայտ սիրո խոստովանությամբ։ Սաշան ինքն է, առաջինը, խոստովանում, որ Իվանովի համար պատրաստ է ամեն ինչի։ Անսպասելիորեն այդ ժամանակ հայտնվում է Աննա Պետրովնան և բռնացնում է ամուսնուն Սաշայի հետ։ Աննան կորցնում է գիտակցությունը։ Լեբեդևը գալիս է Իվանովի կալվածք, Իվանովին գումար է առաջարկում, որում նրա կինը հրաժարվել է։ Լվովը համոզում է Իվանովին, որ նա փոխել է իր վերաբերմունքը կնոջ նկատմամբ։ Աննա Պետրովնան օրեցօր ավելի ու ավելի է վատանում, և Լվովը Իվանովին տեղեկացնում է, որ նա շուտով կմահանա։ Իվանովը հասկանում է, որ շատ է սիրում Սաշային և ոչինչ չի կարող անել դրա հետ։ Իվանովը իրեն մեղավոր է զգում Աննայի առաջ։ Աննա Պետրովնան իր ամուսնուն մեղադրում է բոլոր մեղքերի մեջ, հասկանալով, որ նա այսքան ժամանակ խաբել է նրան։ Իվանովը, թեև զգալով իր մեղքը, զայրույթի մեջ, հուսահատորեն վիրավորում է Աննային։ Շուտով նա մահանում է։ Սաշան խոստովանում է իր հորը, որ իսկապես սիրում է Իվանովին, և շուտով Լեբեդևը որոշում է դստերը ամուսնացնել Իվանովի հետ։ Բաբակինան որոշել էր ամուսնանալ կոմս Շաբելսկիի հետ, սակայն կոմսը չէր կարող թաքցնել իր զզվանքը այդ ենթադրյալ հաշվարկով ամուսնության նկատմամբ։ Իվանովի և Սաշայի ամուսնության ժամանակ Լվովը որոշում է Իվանովին մենամարտի հրավիրել, բայց Իվանովը ինքն է գնդակահարվում (սկզբնական սյուժեում Լվովը Իվանովին հարսանիքի ժամանակ սրիկա է անվանում, և նա մահանում է սրտի կաթվածից)։