Զուտ կարգավորիչ
Զուտ կարգավորիչը վճարահաշվարկային համակարգ է, որն օգտագործում են միջբանկային գործարքների համար։ Այս գործընթացի միջոցով բանկերը ամեն օր սահմանված ժամկետներում հաշվարկում են բոլոր գործարքների ընդհանուր գումարը[1][2][3]։
Այս միջբանկային վճարային համակարգում ներառվում են դեբետները և կրեդիտները, և կողմերի միջև փաստացի վճարվում է միայն դեբետների և կրեդիտների միջև տարբերությունը (զուտ դիրքը)[4]։ Վճարային համակարգերի մեծ մասում զուտ հաշվարկը տեղի է ունենում հաշվարկային պալատում սահմանված հաշվարկային ժամանակահատվածների ընթացքում, իսկ զուտ դիրքերի վերջնական մարումը տեղի է ունենում, երբ միջոցները դեբետագրվում կամ մուտքագրվում են կենտրոնական բանկի պահուստային հաշվին։
Օրինակ, եթե երկու կողմեր (A և B) երկկողմանի գործարքներ են փոխանակում զուտ հաշվարկային սխեմայով[5]՝ A-ն վճարում է B-ին 200$, իսկ B-ն վճարում է A-ին 150$, ապա վճարման ենթակա զուտ պարտավորությունը կազմում է 50$ A-ից B-ին[6]։
Բազմակողմ Զուտ կարգավորիչի սխեման[7] օգտագործում են, երբ ներգրավված են երեք կամ ավելի կողմեր։ Այս օրինակում A-ն B-ին վճարում է 200$, B-ն վճարում է C-ին 150$, իսկ C-ն վճարում է A-ին 175$: Բազմակողմ մոդելի զուտ պարտավորություններն այն են, որ A-ն և C-ն պետք է յուրաքանչյուրը վճարեն 25$ հաշվարկային <<բանկ>>, իսկ B-ն ստանում է 50 դոլար[8]։ Զուտ հաշվարկն օգտագործվում է, քանի որ այն նվազեցնում է հաշվարկային միջավայրում պահվող գումարի չափը համախառն հաշվարկի համեմատ, և պահանջում է յուրաքանչյուր առանձին գործարքի համար անհապաղ վճարում։ Այն նաև նվազեցնում է միջբանկային ռիսկերը[9]։ Բոլոր գործարքները, որոնք ներառված են բազմակողմ Զուտ կարգավորիչի ցիկլում, հաշվարկում են ընդհանուր զուտ դիրքը ներկայացնող միջոցների մեկ շարժով[10]:Զուտ կարգավորիչի օրինակներ են՝ CHIPS-ը ԱՄՆ-ում, BACS-ը Մեծ Բրիտանիայում[11] և BOJ-NET (մինչև 2000 թվականը) Ճապոնիայում[12]։
Զուտ կարգավորիչը կարող է ունենալ առանձնահատուկ ռիսկեր։ Եթե գործարքների կիրառումը իրավաբանորեն ուժ չունեն, ապա մասնակցի անվճարունակության դեպքում մյուս մասնակիցները կարող են օրինականորեն պարտավոր լինել կատարել իրենց խոշոր պարտավորությունները սնանկացած մասնակցի նկատմամբ և ոչ մի պարտավորության դիմաց չստանալ վճարում սնանկացած մասնակցից[13]։ Բացի այդ, եթե զուտ կարգավորիչի համակարգի անդամներից մեկը ի վիճակի չլինի վճարել իր պարտավորությունները հաշվարկային ցիկլի ավարտին, դա կարող է խոչընդոտել բոլոր կողմերին, և կարող է պահանջել չեղյալ համարել բոլոր գործարքները, որոնք ներառված են այս հաշվարկային ցիկլի մեջ[14]։
Արժեթղթերի պարտավորությունների մարման ժամանակ օգտագործվում է Զուտ կարգավորիչի հատուկ տարբերակը, որը հայտնի է որպես <<առաքում վճարման դիմաց>> անունով։
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ Horii & Summers, p. 76
- ↑ «Net Settlement». Investopedia.
- ↑ Committee on Payment and Settlement Systems (2003 թ․ մարտ). «A glossary of terms used in payments and settlement systems» (PDF). Bank for International Settlements. էջ 34. «net settlement: the settlement of a number of obligations or transfers between or among counterparties on a net basis»
- ↑ Committee on Payment and Settlement Systems (2003 թ․ մարտ). «A glossary of terms used in payments and settlement systems» (PDF). Bank for International Settlements. էջ 34. «net settlement system: a system in which transfer orders are settled on a net basis»
- ↑ Committee on Payment and Settlement Systems (2003 թ․ մարտ). «A glossary of terms used in payments and settlement systems» (PDF). Bank for International Settlements. էջ 34. «net settlement system: a system in which transfer orders are settled on a net basis»
- ↑ Summers (1994) p37
- ↑ Committee on Payment and Settlement Systems (2003 թ․ մարտ). «A glossary of terms used in payments and settlement systems» (PDF). Bank for International Settlements. էջ 33. «multilateral net settlement system: a settlement system in which each settling participant settles (typically by means of a single payment or receipt) the multilateral net settlement position which results from the transfers made and received by it, for its own account and on behalf of its customers or non-settling participants for which it is acting.»
- ↑ Summers (1994) p38
- ↑ Van den Bergh, p. 36
- ↑ Sato & Humphrey, p. 6
- ↑ Committee on Payment and Settlement Systems (2012). «Payment, clearing and settlement systems in the United Kingdom» (PDF). Bank for International Settlements. էջ 443. «Bacs, a high-volume, retail deferred net settlement system operated by Bacs Payment Schemes Ltd (BPSL).»
- ↑ Imakubo and Soejima, p. 152
- ↑ Summers p 99
- ↑ Summers (1994) p.101