Զարթիր լաո
«Զարթիր լաո», հայկական ժողովրդական երգ, ստեղծվել է 1890-ական թթ. Արևմտյան Հայաստանի Տարոնի շրջանում։
Ծագում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Երգի բնօրինակի հեղինակն է Ֆահրատը(իսկական անուն ազգանունը՝ Խաչատուր Գևորգյան)։
Երգի հերոսը՝ Արաբոն, որը հայտնի հայդուկ էր ու ազդեցիկ խումբ ուներ, չի գիտակցվում այլևս իբրև իրական պատմական անհատ, այլ հանդես է գալիս որպես ազատամարտիկի խորհրդանիշ։ Արաբոյի խմբի գործունեության ասպարեզը Մշո դաշտն էր, Սասունը։ 1893 թվականին Արաբոն Կովկասին վերադառնալիս հանկարծակի իր խմբով շրջապատվում է Բուլնըխի Գյալեռաշ ձորում. անհավասար կռվի մեջ բոլորը զոհվում են։[1][2]
Հետագա գործածության ժամանակ այս պատմական երևույթի հետ կապ ունենալը մոռացության է մատնվել։
Երգի կրած փոփոխությունները դրսևորվել են նաև վերնագրում՝ «Արաբոյի երգ»,[3] «Քաջ Արաբոյի երգ»,[4] «Մշեցու երգ»,[5] «Զարթիր լաո»[6] և այլն։
Ձևը և կազմը[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
«Արաբոյի երգը» հորինված է ավանդական օրորների նմանակությամբ, միայն հակառակ նպատակադրմամբ՝ արթնացնել, ոտքի հանել լաոյին, զենքի կոչել։ Օրորում կենտրոնական դեմքը մայրն է։ Նա որդուն պատմում է հայության թշվառ վիճակի մասին և առաջարկում զենքի դիմել, կշտամբում նրան սին հույսերով պատեհ առիթը բաց թողնելու համար.
- Սասունա սար փչե ուր հով,
- Զուր ե՞ք քնիս երազներով...
Մայրը մատնացույց է անում Արաբոյի, հորդորում որդուն՝ հետևելու Արաբոյի օրինակին՝ զինվորագրվել հայրենիքի ազատագրության գործին.
- Դեն իրիշկե՛, գալող ո՞րն է
- Քաջ Ատաբո բազդավորն է
- Կարմիր իրիցանց զինվորն է...
Երգի հիմնական տրամադրությունը բացահայտված է «զարթիր լաո, մեռնիմ քեզի» կրկնակի միջոցով, որը պայքարի ելնելու կոչ է՝ ուղղված ողջ հայությանը։ Խնդրո առարկա երգը առավել տարածված, բազմաթիվ տարբերակներով գոյատևած ստեղծագործություններից է, որը կենդանի է նաև մեր օրերում։
Տարբերակներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Գրող տանի քուրդ Աբոյին,
Դեն իրիշկե գալող ո՞րն է,
Ելեք կայնե՛ք, կտրիճ Խերան,
|
Չուր ե՞րբ մնանք զէլու դռներ, Խըղք մշեցին մեռավ լալով, Գրող տանի քուրդ Հատոյին, Դեն իրիշկե՝ գալող ո՞րն ա, |
Խուժան ասկեր զգեզ պաշարե,
Ի՞նչ անիծեմ թուրք ըսկարին,
Չուր ե՞րբ մնամ էլու դռներ, |
Խեղճ մշեցիք մնացին լալով, Զարթնի՛ր, զարթնի՛ր, գնա Սասուն, Բոբիկ ոտքով չուր Ախթամար, Գրողը տանի քուրդ Հասոյին, |
Աղբյուրներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Ա. Ղազիրայն, Հայ ժողովրդական ռազմի և զինվորի երգեր, Հայկական ԽՍՀ ԳԱ հրատարակչություն, 1989 թ., Երևան
