Գնոմոն

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից

Գնոմոն (հին հունարեն՝ γνώμων - ցուցիչ), հնագույն աստղագիտական գործիք։

Իրենից ներկայացնում է ուղղահայաց առարկա (ստելա, սյուն և այլն), որով կեսօրին իր ստվերի ամենակարճ երկարության միջոցով որոշել արեգակի անկյունային բարձրությունը։ Ամենակարճ ստվերը նաև ցույց է տալիս իսկական մերիդիանը։ Գնոմոն է կոչվում նաև արևային ժամացույցների այն մասը, որի ստվերի միջոցով որոշվում է ժամանակը։ Գնոմոնների և արևային ժամացույցների նախագծման և պատրաստման աշխատանքները կոչվում են գնոմոնիկա։

Գնոմոնով կարելի է որոշել.

  • աստղագիտական կեսօրը - այն պահը, երբ ստվերի չափը ամենափոքրն է
  • ուղղությունը դեպի հյուսիս - աստղագիտական կեսօրի ժամանակ ստվերի ուղղությունը
  • տեղանքի լայնությունը - աստղագիտական կեսօրվա ժամանակ ստվերի երկարությունը

Չափման ճշտության համար կարևոր նշանակություն ունի գնոմոնի բարձրությունը, ինչքան այն երկար է, այնքան ավելի երկար ստվեր է ձգում, ինչն էլ ապահովում է չափման ճշտությունը։ Հաշվման հեշտության համար սովորաբար գնոմոնի ծայրին բացվածք է արվում, ինչը վառ տեսանելի է լինում ստվերի մեջ։

Այնուամենայնիվ գնոմոնի ճշտությունը սկզբունքորեն մեծ չի, քանի որ արեգակի անկյունային տրամագիծը մոտ 30' է, իսկ օգտագործելով գնոմոնը չափումների համար ըստ աստղերի ընդհանրապես անհնարին է։

Ընդունված է համարել, որ գնոմոնը հայտնագործել է հին հույն աստղագետ Անաքսիմանդրոսը (մ.թ.ա. 610-546)։

Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  • Gazalé, Midhat J. Gnomons, from Pharaohs to Fractals, Princeton University Press, Princeton, 1999. ISBN 0-691-00514-1.
  • Heath, Thomas Little (1981), A History of Greek Mathematics, Dover publications, ISBN 9780486240732 (first published 1921).
  • Laertius, Diogenes, The Lives and Opinions of Eminent Philosophers, trans. C.D. Yonge. London։ Henry G. Bohn, 1853.

Տես նաև[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]