Բախտ

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից

    Այս հոդվածը առաջարկվել է անվանափոխել
Վիքիպեդիայի մեկ կամ մի քանի մասնակիցներ առաջարկել են այս հոդվածը անվանափոխել։ (Որպես պատճառ նշվում է հետևյալը. «հիմնական հոդված»)
Ավելի մանրամասն ծանոթանալու համար առաջադրվող պատճառներին, ինչպես նաև ձեր տեսակետը հայտնելու համար, այցելեք Անվանափոխման առաջադրված հոդվածներ։
Ուշադրություն նախքան վերոհիշյալ քննարկման էջում համաձայնության գալը, պետք չէ հեռացնել այս կաղապարը։

Հիշեցում. եթե դուք եք տեղադրել այս կաղապարը, ապա մի մոռացեք անվանափոխման առաջադրված հոդվածանվանումն ավելացնել Անվանափոխման առաջադրված հոդվածներ քննարկման էջում, մեկ կամ երկու տողով նշելով անվանափոխման առաջադրելու ձեր պատճառաբանությունը։

Բախտ (հաջողություն), երևույթ կամ համոզմունք, որը սահմանում է անհավանական իրադարձությունների, հատկապես անհավանական դրական կամ բացասական իրադարձությունների փորձը։ Նատուրալիստական ​​մեկնաբանությունն այն է, որ դրական և բացասական իրադարձությունները կարող են տեղի ունենալ ցանկացած պահի, ինչպես պատահական, այնպես էլ ոչ պատահական բնական և արհեստական ​​գործընթացների պատճառով, և որ նույնիսկ անհավանական իրադարձությունները կարող են պատահականորեն պատահական լինել։ Այս տեսակետում «հաջողակ» կամ «անհաջող» էպիտետը նկարագրական պիտակ է, որը վերաբերում է իրադարձության դրականությանը, բացասականությանը կամ անհավանականությանը։

Բախտի գերբնական մեկնաբանությունները համարում են, որ այն անձի կամ առարկայի հատկանիշ է, կամ աստվածության կողմից մարդու նկատմամբ բարենպաստ կամ անբարենպաստ հայացքի արդյունք։ Այս մեկնաբանությունները հաճախ սահմանում են, թե ինչպես կարելի է հաջողակ կամ դժբախտություն ձեռք բերել, օրինակ՝ բախտավոր հմայքը կրելով կամ աստվածությանը զոհաբերություններ կամ աղոթքներ մատուցելով։ Ինչ-որ մեկին «բախտավոր ծնված» ասելը կարող է տարբեր իմաստներ ունենալ՝ կախված մեկնաբանությունից. դա կարող է պարզապես նշանակել, որ նա ծնվել է լավ ընտանիքում կամ հանգամանքներում կամ, որ նրանք սովորաբար ունենում են անհավանական դրական իրադարձություններ՝ ինչ-որ բնորոշ հատկության կամ միաստվածային կամ բազմաստվածային կրոնում աստծո կամ աստվածուհու ողջ կյանքի բարեհաճության շնորհիվ։

Շատ սնահավատություններ կապված են բախտի հետ, թեև դրանք հաճախ հատուկ են տվյալ մշակույթին կամ հարակից մշակույթների մի շարքին և երբեմն հակասական են։ Օրինակ, հաջողակ խորհրդանիշները ներառում են 7 թիվը քրիստոնյաների ազդեցության տակ գտնվող մշակույթներում, 8 թիվը չինական մշակույթներում։ Դժբախտության խորհրդանիշներն ու իրադարձությունները ներառում են տարբեր դռներով տուն մտնելն ու դուրս գալը կամ հունական մշակույթում հայելին կոտրելը[1], Նավախո մշակույթի մեջ քարեր քամու մեջ նետելը և արևմտյան մշակույթում՝ ագռավները։ Այս ասոցիացիաներից մի քանիսը կարող են բխել հարակից փաստերից կամ ցանկություններից։ Օրինակ՝ արևմտյան մշակույթում հովանոց բացելը կարող է համարվել անհաջող, մասամբ այն պատճառով, որ այն կարող է վնասել որևէ մեկի աչքերը, մինչդեռ ծխնելույզ մաքրողին ձեռք սեղմելը կարող է բախտ համարվել, քանի որ դա բարի, բայց տհաճ բան է, հաշվի առնելով իրենց աշխատանքի կեղտոտ բնույթը։ Չինական և ճապոնական մշակույթում 4 թվի կապը որպես հոմոֆոն մահ բառի հետ կարող է բացատրել, թե ինչու է այն համարվում անհաջող։ Ստեղծվել են չափազանց բարդ և երբեմն հակասական համակարգեր՝ բարենպաստ և անբարենպաստ ժամանակներ և իրերի դասավորություն սահմանելու համար օրինակ feng shui չինական մշակույթում և աստղագուշակության համակարգեր աշխարհի տարբեր մշակույթներում։

Բազմաստվածային շատ կրոններ ունեն հատուկ աստվածներ կամ աստվածուհիներ, որոնք կապված են բախտի հետ, ինչպես լավ, այնպես էլ վատ, ներառյալ Ֆորտունան և Ֆելիցիտասը հին հռոմեական կրոնում (առաջինը վերաբերում էր «բախտավոր» և «դժբախտ» բառերին անգլերենում), Դեդունը նուբյան կրոնում, յոթ հաջողակ աստվածները ճապոնական դիցաբանության մեջ, առասպելական ամերիկացի զինծառայող Ջոն Ֆրումը պոլինեզական պաշտամունքներում և չարագուշակ Ալակշմին հինդուիզմում։

Ստուգաբանություն և սահմանում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1927 թվականի բախտավոր զարդերի գովազդ. «Ինչու՞ լինել դժբախտ»:

Անգլերեն «բախտ» գոյականը համեմատաբար ուշ է հայտնվում՝ 1480-ականներին, որպես փոխառություն գերմաներենից, հոլանդերենից կամ ֆրիզերենից՝ gelucke-ի կարճ ձևից (գերմաներեն gelücke): Համեմատեք հին սլավոնական lukyj (лукый) բառի հետ՝ ճակատագրով նշանակված և հին ռուսերեն luchaj (лучаи)՝ ճակատագիր, բախտ։ Հավանաբար, այն մտել է անգլերեն որպես մոլախաղային տերմին, և համատեքստը մնում է նկատելի բառի ենթատեքստերում. բախտը անձնական պատահական իրադարձությունը հասկանալու միջոց է։ Բախտը երեք տեսակետ ունի[2][3][4].

  • Բախտը լավ է կամ վատ[5][6]
  • Բախտը պատահականության արդյունք է[6]
  • Բախտը վերաբերում է զգացմունքային էակին։

Նախքան բախտի ընդունումը միջնադարի վերջում, հին անգլերենը և միջին անգլերենը արտահայտում էին «լավ բախտի» հասկացությունը արագություն բառով (միջին անգլերեն spede, հին անգլերեն spēd); արագությունը, բացի «բախտից», ուներ «բարեկեցություն, շահույթ, առատություն» ավելի լայն իմաստ. այն կապված է ոչ թե հավանականության կամ պատահականության, այլ ճակատագրի կամ աստվածային օգնության հասկացության հետ։ Հաջողության շնորհողը կարող է նաև կոչվել արագություն, ինչպես «Քրիստոսը լինի մեր արագությունը» (William Robertson «Phraseologia generalis» 1693):

Հավանականության հասկացությունն արտահայտվել է լատիներեն «change» փոխառությամբ, որն ընդունվել է միջին անգլերենում 13-րդ դարի վերջից, որը բառացիորեն նկարագրում է արդյունքը որպես «ընկնել», հին ֆրանսերեն cheance-ի միջոցով ուշ լատիներեն cadentia «ընկնել»։ Ֆորտունան՝ ճակատագրի կամ բախտի հռոմեական աստվածուհին, տարածված էր որպես այլաբանություն միջնադարում, և թեև այն խստորեն չհամապատասխանեց քրիստոնեական աստվածաբանությանը, ուշ միջնադարի գիտական ​​շրջանակներում հայտնի դարձավ նրան որպես Աստծո ծառա ներկայացնելը։ Հաջողությունը կամ ձախողումը բնութագրականորեն «փոփոխական» կամ անկանխատեսելի կերպով բաշխելիս՝ այդպիսով ներմուծելով պատահականություն հասկացությունը։

Մեկնաբանություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Բախտը մեկնաբանվում և հասկացվում է տարբեր ձևերով։

Վերահսկողության բացակայություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Բախտը վերաբերում է նրան, ինչ տեղի է ունենում մարդու հետ, որը դուրս է այդ անձի վերահսկողությունից։ Այս տեսակետը ներառում է երևույթներ, որոնք պատահական են, օրինակ՝ մարդու ծննդյան վայրը, բայց որտեղ անորոշություն չկա, կամ որտեղ անորոշությունն անտեղի է։ Այս շրջանակներում կարելի է տարբերակել բախտի երեք տարբեր տեսակներ

  1. Constitutional luck այսինքն՝ բախտ գործոններով, որոնք հնարավոր չէ փոխել։ Ծննդավայրը և գենետիկական կառուցվածքը բնորոշ օրինակներ են։
  2. Circumstantial luck բախտ՝ պատահականորեն առաջացած գործոններով։ Վթարներն ու համաճարակները բնորոշ օրինակներ են։
  3. Ignorance luck բախտ գործոններով, որոնց մասին չգիտես։ Օրինակները կարելի է տեսնել ներքևում։

Constitutional luck լավ հայտնագործությունների կամ գյուտերի պատահականությունն է։

Մոլորություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մեկ այլ տեսակետ էլ պնդում է, որ «բախտն անձամբ ընդունված հավանականությունն է»։ Բախտի նկատմամբ ռացիոնալիստական ​​մոտեցումը ներառում է հավանականության կանոնների կիրառումը և ոչ գիտական ​​համոզմունքներից խուսափելը։ Ռացիոնալիստը կարծում է, որ բախտի հանդեպ հավատը վատ բանականության կամ ցանկությունների արդյունք է։ Ռացիոնալիստի համար բախտին հավատացողը, ով պնդում է, որ ինչ-որ բան ազդել է իր բախտի վրա, կատարում է «post hoc ergo propter hoc» տրամաբանական սխալը. Ընդհանուր առմամբ, այս սխալը հետևյալն է.

  1. Բախտ - գրավող իրադարձություն կամ գործողություն է տեղի ունենում,
  2. Այնուհետև տեղի է ունենում դրական արդյունք,
  3. Հետևաբար, իրադարձությունը կամ գործողությունը ազդել են արդյունքի վրա։

Ավելի շատ ժամանակակից հեղինակներ, ովքեր գրում են այս թեմայի շուրջ, կարծում են, որ լավ ճակատագրի սահմանումը հետևյալն է. ունի ֆիզիկական և մտավոր հնարավորություններ կյանքի նպատակներին հասնելու համար ունի լավ տեսք, մտքում ունի երջանկություն և հակված չէ դժբախտ պատահարների[7]։

Ռացիոնալիստական ​​տեսանկյունից հավանականության վրա ազդում են միայն հաստատված պատճառահետևանքային կապերը։

Խաղամոլի մոլորությունը բացատրում է բախտի վերաբերյալ ընդհանուր համոզմունքների պատճառաբանման որոշ խնդիրներ։ Դրանք ներառում են պատահական իրադարձությունների անկանխատեսելիությունը հերքելը. «Ես ամբողջ շաբաթ յոթը չեմ գլորել, այնպես որ այսօր երեկոյան անպայման կգլորեմ մեկը»։

Փիլիսոփա Դենիել Դենեթը գրել է, որ «բախտը պարզապես բախտ է», այլ ոչ թե անձի կամ իրի սեփականություն[8]։

Գոյություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մանեկի-նեկոն Յոթ հաջողակ աստվածների հետ

Գոյություն ունի նաև մի շարք հոգևոր կամ գերբնական համոզմունքներ բախտի վերաբերյալ։ Այս համոզմունքները շատ տարբեր են միմյանցից, բայց շատերը համաձայն են, որ բախտը կարող է ազդել հոգևոր միջոցների միջոցով՝ կատարելով որոշակի ծեսեր կամ խուսափելով որոշակի հանգամանքներից։

Բախտը կարող է նաև լինել բախտավոր և դժբախտ իրադարձությունների կազմակերպման հավատ։ Բախտը սնահավատության ձև է, որը տարբեր անհատների կողմից տարբեր կերպ է մեկնաբանվում։ Կարլ Յունգը ստեղծեց համաժամանակություն տերմինը, որը նա նկարագրեց որպես «իմաստալից պատահականություն»։

Աբրահամական կրոնները հավատում են, որ Աստված վերահսկում է ապագա իրադարձությունները. բախտի կամ ճակատագրի հանդեպ հավատը քննադատվում է Isaiah 65:11-12 ESV:

Աստվածային Նախախնամության չափի նկատմամբ հավատը տարբեր է։ Շատերն ընդունում են նախախնամությունը որպես գոնե մասնակի, եթե ոչ ամբողջական ազդեցություն բախտի վրա։ Քրիստոնեությունը, իր վաղ զարգացման շրջանում, կիրառեց բազմաթիվ ավանդական սովորույթներ, որոնք տարբեր ժամանակներում ընդունում էին նախանշաններ և կիրառում էին ծիսական զոհաբերության ձևեր՝ իրենց գերագույն էության կամքը աստվածացնելու կամ աստվածային սիրաշահման վրա ազդելու համար։ «Աստվածային շնորհ» կամ «Օրհնություն» հասկացությունները, ինչպես դրանք նկարագրվում են հավատացյալների կողմից, շատ նման են այն, ինչին ուրիշները անվանում են «բախտը»։

Մեսոամերիկյան կրոնները, ինչպիսիք են ացտեկները, մայաները և ինկաները, ունեին հատկապես ուժեղ համոզմունքներ՝ կապված ծեսերի և աստվածների միջև փոխհարաբերությունների հետ, որոնք Աբրահամական կրոնների նման իմաստով կարող էին կոչվել բախտ կամ նախախնամություն։ Այս մշակույթներում մարդկային զոհաբերությունը (ինչպես պատրաստակամ կամավորների, այնպես էլ գերի ընկած թշնամիների), ինչպես նաև արյունահեղության միջոցով անձնազոհությունը կարող էր դիտվել որպես աստվածներին հաշտեցնելու և զոհ մատուցող քաղաքի համար բարեհաճություն վաստակելու միջոց։ Այլընտրանքային մեկնաբանություն[9] կլինի այն, որ զոհաբերության արյունը համարվում էր աստվածների համար անհրաժեշտ տարր՝ տիեզերքի պատշաճ աշխատանքային կարգը պահպանելու համար, ինչպես որ նավթը կիրառվելու էր ավտոմեքենայի վրա, որպեսզի այն աշխատի այնպես, ինչպես նախատեսված էր։

Աֆրիկյան շատ ավանդական բաներ, ինչպիսիք են voodoo և hoodoo, խորապես հավատում են սնահավատությանը։ Այս կրոններից ոմանք ներառում են համոզմունք, որ երրորդ կողմերը կարող են ազդել անհատի բախտի վրա։ Շամաններին և վհուկներին և՛ հարգում են, և՛ վախենում են՝ ելնելով իրենց մոտ գտնվող գյուղերում բարի կամ վատ բախտի պատճառ դառնալու նրանց կարողությունից։

Ինքնիրագործվող մարգարեություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Որոշ ապացույցներ հաստատում են այն գաղափարը, որ բախտի հանդեպ հավատը գործում է պլացեբոյի պես՝ առաջացնելով դրական մտածողություն և բարելավելով մարդկանց արձագանքը իրադարձություններին։

Անհատականության հոգեբանության մեջ մարդիկ հուսալիորեն տարբերվում են միմյանցից՝ կախված չորս հիմնական ասպեկտներից՝ բախտի հանդեպ հավատք, բախտի մերժում, բախտավոր լինել և անհաջողակ լինել[10]։ Մարդիկ, ովքեր հավատում են հաջողությանը, ավելի լավատես են, ավելի գոհ են իրենց կյանքից և ունեն ավելի լավ տրամադրություն[10]։ Մարդիկ, ովքեր կարծում են, որ իրենք անձամբ անհաջողակ են, ավելի շատ անհանգստություն են զգում և ավելի քիչ հավանական է, որ օգտվեն անսպասելի հնարավորություններից[11]։ 2010թ.-ի մեկ ուսումնասիրություն ցույց է տվել, որ գոլֆիստները, որոնց ասել են, որ օգտագործում են «հաջողակ գնդակ», ավելի լավ են հանդես եկել, քան նրանք, ովքեր չեն օգտագործում[11]։

Որոշ մարդիկ միտումնավոր իրենց դնում են այնպիսի իրավիճակների մեջ, որոնք մեծացնում են անհաջող հանդիպման հնարավորությունները, օրինակ՝ շփվելով տարբեր ոլորտներում աշխատող մարդկանց հետ[11]։

Սոցիալական ասպեկտներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Բախտի անիվը, ինչպես պատկերված է Սեբաստիան Բրանտի գրքում, հեղինակ ՝ Ալբրեխտ Դյուրեր

Խաղեր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Փիլիսոփա Նիկոլաս Ռեշերը առաջարկել է, որ ինչ-որ մեկի բախտն անորոշ իրավիճակում չափվում է այս կողմի եկամտաբերության և ակնկալիքների տարբերությամբ։ Որքանով տարբեր խաղերը կախված կլինեն ոչ թե հմտությունից կամ ջանքից, այլ բախտից, զգալիորեն տարբերվում է։ Օրինակ, շախմատը չի ներառում որևէ պատահական գործոն (բացի այն բանից, թե որ խաղացողն է առաջինը շարժվում), մինչդեռ սնեյքսի և լեդրսի արդյունքն ամբողջությամբ հիմնված է պատահական զառերի վրա։ Պոկերում, հատկապես խաղատախտակի հետ կապված խաղերում բախտը կարող է որոշել հաղթող ձեռքը։ Շանս պարունակող խաղերում հաջողությունը սահմանվում է որպես խաղացողի սեփական կապիտալի փոփոխություն պատահական իրադարձությունից հետո, ինչպիսին է խաղաքարտը[12]։ Բախտը դրական է (հաջողություն), եթե խաղացողի դիրքը բարելավվում է, և բացասական (անհաջողություն), եթե այն վատթարանում է։ Պոկեր խաղացողը, ով լավ է խաղում (հաջող խաղում, շահում է), ասում են, որ «լավ է վազում»[13]։

Գրեթե բոլոր սպորտաձևերը բախտի տարրեր են պարունակում։ «Հաջողության հավասարումը» գրքում կատարված վիճակագրական վերլուծությունը փորձեց պարզաբանել հմտության և բախտի միջև եղած տարբերությունը, թե ինչպես թիմերը ավարտեցին Հյուսիսային Ամերիկայի հիմնական սպորտային լիգաները։ Այս վերլուծությունը եզրակացրեց, որ բախտի հմտությունների շարունակականության դեպքում NBA-ն(միջազգային բասկետբոլի ասոցիացիան) ուներ ամենաշատ հմտություններից կախված արդյունքը, մինչդեռ NHL-ն (ազգային հոկեյի լիգան) ամենաշատը կախված էր բախտից[14]։

Վիճակախաղեր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Վիճակախաղի որոշիչ առանձնահատկությունն այն է, որ հաղթողներն ընտրվում են զուտ պատահականորեն։ Շուկայավարման և վիճակախաղերի հետ կապված այլ քննարկումները հաճախ նշում են բախտը, բայց հակված են թերագնահատել շահելու իրական հեռանկարները, որոնք սովորաբար միլիոններով մեկ դեմ են[15]։

Հարցերի լուծման միջոցներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

«Դա պատահականությանը թողնելը» երբեմն հարցերը լուծելու միջոց է, օրինակ, երբ երկու հնարավոր արդյունք կա, մետաղադրամը շրջելը կարող է որոշել արդյունքը։ Այս պրակտիկան շարունակվում է հազարավոր տարիներ, սովորական ժամանակակից օրինակ է սպորտային իրադարձության սկզբում մետաղադրամ նետելը, որը կարող է որոշել, թե ով է առաջինը[16]։

Թվաբանություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մշակույթների մեծ մասը որոշ թվեր համարում է բախտավոր կամ անհաջող։ Պարզվում է, որ սա հատկապես ուժեղ է ասիական մշակույթներում, որտեղ ակտիվորեն որոնվում են «հաջողակ» հեռախոսահամարներ, ավտոմեքենաների համարանիշներ և տնային տնտեսությունների հասցեներ, երբեմն մեծ դրամական ծախսերով։ Թվաբանությունը, քանի որ այն վերաբերում է բախտին, ավելի մոտ է արվեստին, քան գիտությանը, սակայն թվաբանները, աստղագուշակները կամ էքստրասենսները կարող են չհամաձայնվել։ Այն փոխկապակցված է աստղագուշակության, և որոշ չափով պարահոգեբանության և հոգևորության հետ և հիմնված է գրեթե ցանկացած նյութական թվի վերածելու վրա, օգտագործելով այդ թիվը՝ փորձելով բացահայտել իրականում ինչ-որ իմաստալից բան, և փորձելով կանխատեսել կամ հաշվարկել ապագան՝ հիմնվելով դրա վրա։ Թվաբանությունն իր էությամբ բանահյուսական է և սկսվել է այն ժամանակ, երբ մարդիկ առաջին անգամ սովորեցին հաշվել։ Մարդկության պատմության ընթացքում այն ​​կիրառվում էր և դեռևս կիրառվում է աշխարհի շատ մշակույթների կողմից՝ ավանդական գուշակությունից մինչև առցանց հոգեկան ընթերցանություն։ Դադլին թվաբանությունը նկարագրում է որպես «զառանցանք, որ թվերն ուժ ունեն իրադարձությունների վրա»[17]։

Գիտություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Թոմաս Կունի նման տարբեր մտածողներ քննարկել են պատահականության դերը գիտական ​​հայտնագործություններում։ Ռիչարդ Ուայզմանը տաս տարվա գիտական ​​ուսումնասիրություն կատարեց բախտի էության վերաբերյալ, որը ցույց տվեց, որ մարդիկ մեծ մասամբ ստեղծում են իրենց լավ և վատ բախտը։ Նրա հետազոտությունը ցույց տվեց, որ «հաջողակ մարդիկ իրենց բախտը բերում են չորս հիմնական սկզբունքների միջոցով։ Նրանք հմուտ են ստեղծելու և նկատելու պատահական հնարավորություններ, հաջողակ որոշումներ կայացնելով՝ լսելով իրենց ինտուիցիային, ստեղծելով ինքնակատարելագործվող մարգարեություններ՝ դրական ակնկալիքների միջոցով և որդեգրելով ճկուն վերաբերմունք։ որը վատ բախտը վերածում է լավի»[18]։ Հետազոտողները ենթադրել են, որ հաջողությունն ու լավ տրամադրությունը հաճախ համընկնում են (Duong & Ohtsuka, 2000)[19], և որ մարդիկ, ովքեր իրենց հաջողակ են համարում, հաճախ համեմատաբար երջանիկ և լավատես են, մինչդեռ մարդիկ, ովքեր իրենց անհաջողակ են համարում, կարող են համեմատաբար անհանգիստ և ընկճված զգալ (Day & Maltby, 2003; Wiseman, 2003)[18][20]: Բախտը կարող է նաև կապված լինել սնահավատ վարքագծի հետ, որոնք մեծացնում են բախտի հնարավորությունները, ինչպիսիք են սանդուղքների տակով քայլելուց խուսափելը կամ գնացքի գծերը հատելուց առաջ աջ ու ձախ փչելը անվտանգ ճանապարհորդության համար, ինչը ակամա մեծացնում է մոտեցող գնացք տեսնելու ձեր հնարավորությունները[21][22]։

Չնայած նախորդ ուսումնասիրությունները ուսումնասիրել են բախտի նախադեպերը և հետևանքները՝ օգտագործելով վերագրման տեսությունը (օրինակ՝ Ֆիշոֆ, 1976; Վայներ և այլք, 1987)[23][24], անհատականության փոփոխականները (Darke & Freedman, 1997a;b)[25], իսկ վերջերս՝ ճանաչողական սկզբնավորման մոտեցումը (DeMarree): et al., 2005; Kramer & Block, 2008) գոյություն ունեցող գրականության մեջ նկատելիորեն բացակայում է հետազոտությունը հիմքում ընկած մեխանիզմի վերաբերյալ, թե ինչպես է բախտն ազդում դատողության և վարքի վրա։ Ավելին, այս նախորդ աշխատանքի մեծ մասում բախտը շահարկվում է այնպես, որ շատ հավանական է, որ նույնպես դրական ազդեցություն առաջացնի։ Այսպիսով, դժվար է պարզաբանել, թե արդյոք բախտի հետևանքները պայմանավորված են բախտի վերաբերյալ քրոնիկական համոզմունքներով, ժամանակավոր փոփոխություններով, թե ինչպես են երջանիկ մարդիկ զգում դրական ազդեցության հետևանքով առաջացած փոփոխություններով։ Նրանց հետազոտությունը ցույց է տվել, որ մասնակիցներին բախտի հետ կապված գրգռիչները ենթագիտակցաբար կատարելագործել են նրանց ավելի հաջողակ և երջանիկ զգալ։ Պարզվել է նաև, որ ենթագիտակցական հաղորդագրությունների միջոցով բախտի առաջացման հետևանքները մեծացնում են մասնակիցների գնահատականները բարենպաստ իրադարձությունների հավանականության, վիճակախաղերում նրանց մասնակցության, համեմատաբար ռիսկային ֆինանսական տարբերակներում նրանց ներդրած գումարի վերաբերյալ, և այդ ազդեցությունները, ըստ երևույթին, պայմանավորված են ժամանակավոր փոփոխություններով ոչ թե ազդեցության, այլ բախտի ընկալման մեջ[26][27]։

Կրոնի և դիցաբանության մեջ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Բուդդիզմ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Բուդդիզմի հիմնադիր Գաութամա Բուդդան իր հետևորդներին սովորեցրել է չհավատալ բախտին։ Նա ուսուցանեց, որ բոլոր բաները, որոնք տեղի են ունենում, պետք է ունենան պատճառ՝ նյութական կամ հոգևոր, և տեղի չունենան բախտի, պատահականության կամ ճակատագրի պատճառով։ Բարոյական պատճառահետևանքության գաղափարը՝ կարմա (Պալի՝ kamma), կենտրոնական է բուդդիզմում։ Sutta Nipata-ում Բուդդան բախտի մասին ասել է հետևյալը.

Մինչդեռ որոշ կրոնավոր մարդիկ, մինչ ապրում են հավատացյալների կողմից տրված սնունդով, իրենց ապրուստը վաստակում են այնպիսի ցածր արվեստներով, ինչպիսիք են ափի մատնությունը, նշաններով գուշակելը, երազները մեկնաբանելը, բարի կամ վատ բախտը բերելը կոչ անելով հաջողություն, ընտրելով շենքի համար հաջողակ վայրը. վանական Գաուտամա ձեռնպահ է մնում նման ցածր արվեստներից ապրելու այդպիսի սխալ միջոցներով։ D.I, 9–12[28]

Բախտի հանդեպ հավատը գերակշռում է հիմնականում բուդդայական շատ երկրներում։ Թաիլանդում բուդդայականները կարող են կրել հատվածներ (takrut) կամ բախտավոր ամուլետներ, որոնք օրհնվել են վանականների կողմից՝ վնասից պաշտպանվելու համար[29]։

Քրիստոնեություն և հուդայականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Առակաց 16։33 գրքում ասվում է, որ «Ամեն որոշում Տիրոջից է»։ Ժողովող 9։11-ում ասվում է (մի հատվածում, որը նկարագրում է իրադարձություններ տարբեր արդյունքներով, օրինակ՝ մրցավազք, ճակատամարտ, հարստություն և բարեհաճություն ձեռք բերելը). Աստվածաշունչ)։ Թեև Ժողովողի վերջին հատվածը ցույց է տալիս, որ մարդկային գործերում ոչ մի բան որոշակի չէ, Առակաց հատվածը ցույց է տալիս, որ ակնհայտորեն պատահական բանի արդյունքը, ինչպիսին է զառ գլորելը կամ մետաղադրամ նետելը, ենթակա է Աստծո կամքին կամ ինքնիշխանությանը։ Իր «Աստված, պատահականություն և նպատակ կարո՞ղ է արդյոք Աստված երկու ձևով» գրքում[30], Բարդուղիմեոսը պնդում է, որ պատահականությունը Աստծո ստեղծման մի մասն է, բայց նույնիսկ Աստված չի կարող ճշգրիտ կանխատեսել, թե ինչ կլինի պատահականությունը[31]։

Աստծո գերիշխանությունը ներառում է երկու ասպեկտ. Աստծո գործուն կամքը կամ գերիշխանությունը կներառի մի բան, որը Աստված է անում, օրինակ՝ ամբարիշտ Աքաաբ թագավորին մարտի տանելը (Բ Մնացորդաց 18:18-19)։ Աքաաբի մահը ոչ միայն պատահական արձակված նետի հետևանքն էր, այլ ինչպես բացահայտում է 2 Տարեգրություն 18-ը, Աստված ակտիվորեն ուղղորդեց այն իրադարձությունները, որոնք Աքաաբին մղեցին ճակատամարտի և օգտագործեց այդ պատահական արձակված նետը, որպեսզի իրագործի իր կամքը Աքաաբի համար այդ օրը[32]։

Աստծո պասիվ կամքը ենթադրում է, որ Աստված թույլ է տալիս, այլ ոչ թե պատճառում, որ ինչ-որ բան տեղի ունենա։ «Հոբ» գրքի 1-ին գլուխը ցույց է տալիս, թե ինչ է Աստված թույլ տվել Սատանային անել Հոբի կյանքում[33]։ Այն նաև ներգրավված է չարիքի մեջ, որը Աստված թույլ տվեց Հովսեփի եղբայրներին անելու Հովսեփին, որպեսզի հասնեն ավելի մեծ բարիքի, մի բարի, որը Ջոզեֆի համար ակնհայտ չէր միայն տարիներ անց (Ծննդոց 50.20)[34]:

Հինդուիզմ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հինդուիզմում Բհագավադ-Գիտան ավելի շատ է գնահատում «Purushartha»-ն, քան պարզապես բախտը կամ ճակատագիրը։

Գիտան ասում է. «Սիրտդ դրիր քո բնական պարտքի անձնուրաց կատարման վրա (Սվակարմա, Սվադհարմա), բայց ոչ երբեք դրա վարձատրության վրա։ Աշխատիր ոչ թե վարձատրության համար, այլ երբեք մի՛ դադարիր անել քո գործը» (Գիտա, 2.47)[35]:

Բոլոր գործողությունների հինգ պատճառ կա, ինչպես տրված է Սամխյա իմաստության մեջ. ասում է Գիտան.

«Ֆիզիկական մարմինը (adhisthana), «ես եմ» (karta), ընկալման միջոցները (karanam), բազմազան բազմակի ջանքերը (vividhasch pruthak cheshta) և գործողության տիեզերական անիվը (daivam), այս հինգ աղբյուրները միասին են պատասխանատու են ցանկացած գործողության հաջողության կամ ձախողման համար» (Գիտա, 18. 14–15[36]):

Այստեղ «daivam» բառը չի նշանակում բախտ, ճակատագիր, բախտ, նախախնամություն կամ ճակատագիր։ Այս անգլերեն բառերից ոչ մեկը այստեղ սանսկրիտ «Daivam» բառի ճշգրիտ հոմանիշն է։ «Daivam»-ը Գործողության Տիեզերական Անիվն է (Կշարա-գատի, Ապարա-Պրակրիտի, Մայա), որը պահպանում է մեր անցյալի և ներկայի գործողությունների կատարյալ հաշիվը։

Մարդ, ով ասում է «Ինձ համար անհնարին ոչինչ չկա, ես այս բոլոր նվաճումների միակ հերոսն եմ, էլ ո՞վ կա ինձ նման»։ Նա պղտոր տեսիլքի մարդ է և չի տեսնում Ճշմարտությունը։

Իսլամ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Սահմանումը, որը շատ ավելի մոտ է Իսլամում բախտի հայեցակարգին, դա «ուժ է, որը բերում է հաջողություն կամ դժբախտություն» Ղուրան 17:13 և մենք նրա համար Հարության օրը կբերենք մի արձանագրություն, որը նա լայն բաց կգտնի»։ Շարունակվում է շատ երկար քննարկում այն ​​մասին, թե ինչպես է այս նախածանցված ճակատագիրը, բախտը սահմանում վերաբերմունքն ու կենսակերպ վարքը, և թե որքան փոփոխություններ կարող են անել այս կանխորոշված ​​ճակատագրում սեփական ներդրումով՝ դրական գործողություններով՝ համաձայն իսլամի ուսմունքների։ Իսլամում բախտի մասին այլ հասկացություն չկա, քան Ալլահի կողմից որոշված ​​արարքները, որոնք հիմնված են մարդկանց կատարած ընտրության արժանիքների վրա։ Ղուրանում ասվում է (Սուրա՝ Ադ-Դհարիաթ (Սփռող քամիները) այա:22), որ մարդու սնունդը նախապես որոշված ​​է երկնքում, երբ Տերն ասում է. խոստացված են»։ Մարդը պետք է աղաչի Ալլահին, որպեսզի լավացնի իր կյանքը, այլ ոչ թե հավատա ոչ-իսլամական արարքներին, ինչպիսին է «բախտի հմայքը» օգտագործելը։ Արաբերենում կա մի բառ, որն ուղղակիորեն նշանակում է «հաջողություն», որը հարակից բառ է «lucky»՝ محظوظ: Արգելվում է նաև հավատալ բախտին առնչվող որևէ այլ բանի, քանի որ այն դասակարգվում է որպես շիրք (Ալլահին գործընկերներ կապելը կամ որևէ բաժին տալը, որը պատկանում է Ալլահին և միայն Ալլահին)։

Թունիսցիները պահպանում են բերբերական ծագման որոշ բնիկ հավատալիքներ, օրինակ՝ չար աչքը[37]։ Մի շարք այլ բաներ, ինչպիսիք են կապույտ ներկված փեղկերը, նույնպես օգտագործվում են չար ոգիներին վանելու համար[38]։

Հավատքի չափում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Դռան վրա պայտը որոշ մշակույթներում համարվում է պաշտպանիչ թալիսման:

Դարկը և Ֆրիդմանը (1997) առաջին հետազոտողներն էին, ովքեր համակարգված կերպով անդրադարձան բախտի նկատմամբ հավատի հայեցակարգին և չափմանը որպես դետերմինիստական ​​և անձնական հատկանիշի։ Նրանք սահմանում են բախտի հավատը որպես ընկալում, որ հաջողությունը «որոշակի կայուն հատկանիշ է, որը հետևողականորեն նպաստում է որոշ մարդկանց, բայց ոչ մյուսներին»[39]։ Նրանք բախտին չհավատալը սահմանում են որպես «հաջողության՝ որպես պատահական և անվստահելի ռացիոնալ տեսակետին համաձայնվելու միտում» (էջ 490)։ Իռացիոնալ բախտի համոզմունքի իրենց միաչափ սահմանումը պատկերելու համար Դարկը և Ֆրիդմանը մշակեցին 12 կետից բաղկացած չափում[39]։ Ցավոք, նրանք գտան, որ իրենց չափումը «հատկապես լավ չի թվում այն ​​մարդկանց միջև, ովքեր [ասում են], որ իրենք [սովորաբար] հաջողակ են նրանցից, ովքեր [ասում են], որ իրենք [սովորաբար] անհաջողակ են»[39]։ Նրանք նաև գտան, որ իրենց չափման գործոնային վերլուծությունը բազմաբաղադրիչ լուծում է տվել[39], ինչպես և Պրենդերգաստի և Թոմփսոնի (2008 թ.)[40]:

Անդրեն (2006)[41] առաջարկել է բախտի հետ կապված ընկալումների մոդել, որը ներառում է առանձին դրական և բացասական համոզմունքներ։ Նա գտավ, որ անձնական բախտի համոզմունքների դրական և բացասական բաղադրիչները մեծապես փոխկապակցված են, ինչը ենթադրում է, որ դրանք կոնցեպտուալ առումով շատ մոտ են կամ իրականում նույնը։ Maltby et al. (2008)[42] առաջարկել է բախտի շուրջ համոզմունքների վեցաչափ մոդել, սակայն էմպիրիկ վերլուծությունները հաստատել են միայն քառաչափ մոդել։ Անձնական անհաջողակ լինելու հավատ, ընդհանուր հավատ բախտի նկատմամբ և բախտի հանդեպ հավատի մերժում։

Աստղը, որը տեղադրված է պատին, համարվում է որպես հաջողակ խորհրդանիշ Հյուսիսային Ամերիկայի որոշ մասերում:

Թոմփսոնը և Պրենդերգաստը (2013)[43] պարզաբանեցին բախտի և անձնական բախտի նկատմամբ հավատի հասկացությունները։ Նրանք անդրադարձան տրամաբանական խնդրին, որ ոչ ոք, ով չի հավատում բախտին, չի կարող իրեն հաջողակ համարել՝ տարբերակելով բախտի նկատմամբ հավատը՝ որպես ապագայի վրա ազդող դետերմինիստական ​​երևույթ, մի կողմից, իսկ մյուս կողմից՝ անձնական բախտի նկատմամբ հավատը՝ որպես գնահատում, թե ինչպես է բարեբախտաբար կամ հակառակ դեպքում անցյալում պատահական իրադարձությունները կարող էին զարգանալ։ Նրանք մշակել և վավերացրել են միջազգայնորեն կիրառելի սանդղակ՝ համապատասխանաբար բախտի և անձնական բախտի կառուցվածքների նկատմամբ հավատը չափելու համար։ Նրանք կոնստրուկտների միջև փոխկապակցվածություն չգտան և յուրաքանչյուրի դրական և բացասական կողմերի միջև տարբերության ապացույցներ չկան, ինչը ենթադրում է, որ դրանք ներկայացնում են երկու դիսկրետ և միաչափ կառուցվածք։ Բախտի և անձնական բախտի նկատմամբ հավատը նաև տարբեր կերպ փոխկապակցված է անհատականության և հոգեբանական փոփոխականների հետ, ինչպիսին է Մեծ հնգյակը ։

Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. ↑ «Breaking a mirror - Meaning of broken mirror». www.mirrorhistory.com. Վերցված է 2022 թ․ սեպտեմբերի 5-ին.
  2. ↑ Rescher, N., Luck: the brilliant randomness of everyday life p. 32. "Luck accordingly involves three things: (1) a beneficiary or maleficiary, (2) a development that is benign (positive) or malign (negative) from the stand point of the interests of the affected individual, and that, moreover, (3) is fortuitous (unexpected, chancy, unforeseeable.)"
  3. ↑ CHANCE News 4.15 Արխիվացված 2017-06-18 Wayback Machine ...the definition in the Oxford English dictionary: "the fortuitous happening of an event favorable or unfavorable to the interest of a person"
  4. ↑ Rescher, N., Luck: the brilliant randomness of everyday life p. 28. "Luck is a matter of having something good or bad happen that lies outside the horizon of effective foreseeability."
  5. ↑ Rescher, N., Luck: the brilliant randomness of everyday life p. 32. "Luck thus always incorporates a normative element of good or bad: someone must be affected positively or negatively by an event before its realization can properly be called lucky."
  6. ↑ 6,0 6,1 Rescher, N., Luck: the brilliant randomness of everyday life p. 32. ..."that as a far as the affected person is concerned, the outcome came about "by accident." "
  7. ↑ Sumit Kumar Sirkar, Pothi (2010). «How to be Lucky and Successful in Life». Pothi.com. էջ 5. Վերցված է 2012 թ․ հոկտեմբերի 4-ին.
  8. ↑ Elbow Room by Daniel Clement Dennett, p. 92. "We know it would be superstitious to believe that "there actually is such a thing as luck" - something a rabbits' foot might bring - but we nevertheless think there is an unsuperstitious and unmisleading way of characterising events and properties as merely lucky."
  9. ↑ Burland, C. A (1985). The Aztecs: gods and fate in ancient Mexico. London: Orbis Publishing.
  10. ↑ 10,0 10,1 Maltby, J., Day, L., Gill, P., Colley, A., Wood, A.M. (2008). Beliefs around luck: Confirming the empirical conceptualization of beliefs around luck and the development of the Darke and Freedman beliefs around luck scale Արխիվացված 2011-07-17 Wayback Machine Personality and Individual Differences, 45, 655–660.
  11. ↑ 11,0 11,1 11,2 «The Science Of Luck». Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ հուլիսի 18-ին. Վերցված է 2018 թ․ հունվարի 22-ին.
  12. ↑ Zare, Douglas. «A Measure of Luck». Վերցված է 2013 թ․ հունիսի 12-ին.
  13. ↑ Miller, Ed (2009 թ․ նոյեմբերի 27). «The Pitfalls of Running Good». CardPlayer.com. Վերցված է 2014 թ․ ապրիլի 11-ին. «I've always thought that one of the worst things that can happen to new poker players is for them to run really good right out of the gate. If they rack up a number of big wins early on, a couple of bad things can happen.»
  14. ↑ Vox (2017 թ․ հունիսի 5), Why underdogs do better in hockey than basketball, Արխիվացված է օրիգինալից 2021 թ․ հոկտեմբերի 29-ին, Վերցված է 2018 թ․ հուլիսի 2-ին
  15. ↑ Stearns, James M.; Borna, Shaheen (1995 թ․ հունվարի 1). «The ethics of lottery advertising: Issues and evidence». Journal of Business Ethics (անգլերեն). 14 (1): 43–51. doi:10.1007/BF00873735. ISSN 1573-0697. S2CID 154717674.
  16. ↑ «The History of the Coin Toss | The Royal Mint». www.royalmint.com (բրիտանական անգլերեն). Վերցված է 2021 թ․ սեպտեմբերի 5-ին.
  17. ↑ Dudley, Underwood (1997). Numerology or What Pythagoras Wrought. Spectrum. Vol. 19. Providence, Rhode Island: American Mathematical Society. doi:10.1090/spec/019. ISBN 978-1-4704-5283-4. S2CID 243070708.
  18. ↑ 18,0 18,1 Wiseman, R. (2003). The luck factor. London, UK: Random House.
  19. ↑ Duong, T.,&Ohtsuka, K. (2000). TheVietnamese-language SouthOaksGambling Screen for the Australian context. In J. McMillen, & L. Laker (Eds.), Developing strategic alliances: Proceedings of the 9th National Association for Gambling Studies Conference, Gold Coast, Queensland 1999 (pp. 161−171). Kew, Australia: The National Association for Gambling Studies.
  20. ↑ Wiseman, R., & Watt, C. (2004). Measuring superstitious belief: Why lucky charms matter. Personality and Individual Differences, 37, 1533−1541.
  21. ↑ Shortland, Edward (2011). Traditions and superstitions of the New Zealanders : with illustrations of their manners and customs. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 978-1-139-10908-6. OCLC 820719167.
  22. ↑ «A rail safety superstition • TrackSafe». www.tracksafe.co.nz. Վերցված է 2023 թ․ մարտի 8-ին.
  23. ↑ Fischoff, B. (1976). Attribution theory and judgment under uncertainty. In J. H. Harvey, W. J. Ickes, & R. F. Kidd (Eds.), New directions in attribution research (Vol. 1, 421−452). Hillsdale, NJ: Erlbaum.
  24. ↑ Weiner, B., Frieze, I., Kukla, A., Reed, L., Rest, S., & Rosenbaum, R. M.(1987). Perceiving the causes of success and failure. In Edward E. Jones, David E. Kanouse, Harold H. Kelley, Richard E. Nisbett, Stuart Valins, & Bernard Weiner (Eds.), Attribution: Perceiving the causes of behaviors pp. 95−120. Hillsdale, NJ: Lawrence Erlbaum.
  25. ↑ Darke, P. R., & Freedman, J. L. (1997a). The belief in good luck scale. Journal of Research in Personality, 2, 486−511.
  26. ↑ DeMarree, K. G., Wheeler, S. C., & Petty, R. E. (2005). Priming a new identity: Self-monitoringmoderates the effects of nonself primes on self-judgments and behavior. Journal of Personality and Social Psychology, 89(5), 657−671.
  27. ↑ Kramer, T., & Block, L. (2008). Conscious and non-conscious components of superstitious beliefs in judgment and decision making. Journal of Consumer Research, 34(6), 783−793.
  28. ↑ «A Basic Buddhism Guide: Good Luck and Fate». Buddhanet.net. Վերցված է 2011 թ․ մայիսի 13-ին.
  29. ↑ Thai Amulets (2007 թ․ փետրվարի 9). «Thai Amulets». Thailand Life. Արխիվացված է օրիգինալից 2010 թ․ հունվարի 3-ին. Վերցված է 2011 թ․ մայիսի 13-ին.
  30. ↑ Bartholomew, David J. (2008). God, chance, and purpose : can God have it both ways?. Cambridge, UK: Cambridge University Press. ISBN 978-0-511-38723-4. OCLC 249076888.
  31. ↑ Dembski, William (2003), «The Chance of the Gaps», GOD AND DESIGN, Abingdon, UK: Taylor & Francis, էջեր 251–274, doi:10.4324/9780203398265_chapter_14, ISBN 978-0-203-40002-9, Վերցված է 2021 թ․ սեպտեմբերի 5-ին
  32. ↑ Hamilton, Mark W. (2019). «Riddles and Revelations: Explorations into the Relationship between Wisdom and Prophecy in the Hebrew Bible ed. by Mark J. Boda, Russell L. Meek, and William R. Osborne». The Catholic Biblical Quarterly. 81 (4): 753–755. doi:10.1353/cbq.2019.0191. ISSN 2163-2529. S2CID 204517104.
  33. ↑ Giberson, Karl W. (2015). «Chance, Divine Action and the Natural Order of Things». Journal of Interdisciplinary Studies. 27 (1): 100–109. doi:10.5840/jis2015271/27. ISSN 0890-0132.
  34. ↑ Katzoff, Charlotte (1998). «Divine Causality and Moral Responsibility in the Story of Joseph and His Brothers». Iyyun: The Jerusalem Philosophical Quarterly / עיון: רבעון פילוסופי. 47: 21–40. ISSN 0021-3306. JSTOR 23352599.
  35. ↑ Mukundananda, Swami. «Chapter 2, Verse 47 – Bhagavad Gita, The Song of God – Swami Mukundananda». www.holy-bhagavad-gita.org (անգլերեն). Վերցված է 2022 թ․ հունվարի 21-ին.
  36. ↑ Mukundananda, Swami. «Chapter 18, Verse 15-16 – Bhagavad Gita, The Song of God – Swami Mukundananda». www.holy-bhagavad-gita.org (անգլերեն). Վերցված է 2022 թ․ հունվարի 21-ին.
  37. ↑ «La Tunisie de A à Z, Khomsa». Saisons tunisiennes. Արխիվացված է օրիգինալից 2009 թ․ հոկտեմբերի 20-ին. Վերցված է 2009 թ․ սեպտեմբերի 10-ին.
  38. ↑ Pagès, Jean-Louis (2005). Tunisie-Plus (ֆրանսերեն). Limoges: éd. Solilang. էջ 33.
  39. ↑ 39,0 39,1 39,2 39,3 Darke P.R. & Freedman J.L. (1997). The belief in good luck scale. Journal of Research in Personality, 31, 486–511.
  40. ↑ Prendergast, G.P. & Thompson, E.R.(2008). Sales promotion strategies and belief in luck. Psychology & Marketing, 25 (11), 1043–1062.
  41. ↑ Andre, N. (2006). Good fortune, luck, opportunity and their lack: How do agents perceive them? Personality and Individual Differences,40 (7), 1461–1472.
  42. ↑ Maltby, J., Day, L., Gill, P., Colley, A., & Wood, A. M. (2008). Beliefs around luck: Confirming the empirical conceptualization of beliefs around luck and the development of the Darke and Freedman Beliefs Around Luck scale. Personality and Individual Differences, 45, 655–660.
  43. ↑ Thompson, E. R., & Prendergast, G. P. (2013). Belief in Luck and Luckiness: Conceptual Clarification and Measure Validation. Personality and Individual Differences, 54(4), 501-506.
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Բախտ&oldid=9841145» էջից