Ադրբեջանի Հանրապետության մարդու իրավունքների հանձնակատար
2001 թվականի դեկտեմբերի 28-ին Ադրբեջանի Միլի մեջլիսն ընդունել է Ադրբեջանի Մարդու իրավունքների հանձնակատարի (օմբուդսմեն) մասին սահմանադրական օրենքը։ Մինչև 2019 թվականը այդ պաշտոնը զբաղեցնում էր Էլմիրա Սուլեյմանովան։ 2019 թվականի նոյեմբերի 29-ին օմբուդսմեն է ընտրվել Սաբինա Ալիևան[1][2]։
Պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ադրբեջանի Հանրապետության Մարդու իրավունքների հանձնակատարը (օմբուդսմեն) Միլի Մեջլիսի կողմից ընտրվել է 2002 թվականի հուլիսի 2-ին՝ Ադրբեջանի Հանրապետության նախագահի կողմից առաջադրված երեք թեկնածուներից 111 ձայնով (112 ձայնից)։ Էլմիրա Սուլեյմանովան մարդու իրավունքների պաշտպանն է իր ընտրվելուց ի վեր։ Հանձնակատարի ընտրությունից երեք ամիս անց 2002 թվականի հոկտեմբերի 28-ին պաշտպանի աշխատակազմը նախաձեռնել է դիմումատուների բողոքների ընդունումը և քննարկումը[3]։
Ադրբեջանի Հանրապետության Մարդու իրավունքների վարչությունը (այսուհետ՝ «լիազոր») ստեղծվել է Ադրբեջանի Հանրապետության Սահմանադրությամբ և միջազգային պայմանագրերով ամրագրված մարդու իրավունքների և ազատությունների վերականգնման համար։ Ադրբեջանի կառավարությունը և մունիցիպալ մարմինները խախտող կողմ են։
Լիազորողի գործունեությունը չի սահմանափակում և չի փոխարինում այլ պետական հաստատությունների՝ մարդու իրավունքները և ազատությունները պաշտպանելու իրավասությանը։ Բացի այդ, Ադրբեջանի Հանրապետության նախագահի և Ադրբեջանի Հանրապետության դատավորների վրա չեն տարածվում լիազորողի լիազորությունները։
Մարդու իրավունքների հանձնակատարի գործունեությունը ներառում է մարդու և քաղաքացու իրավունքների և ազատությունների պաշտպանությունը, պահպանումը, կարգավիճակի ապահովման ստուգումը, վերահսկումն ու վերլուծությունը, բացերի և խախտումների բացահայտումը, ինչպես նաև Մարդու իրավունքների խախտումների վերականգնումն ու կանխարգելումը։ Անհատները կարող են բողոք ներկայացնել լիազորին տարբեր ձևերով։ Յուրաքանչյուր ոք կարող է անձամբ կապվել Մարդու իրավունքների պաշտպանի հետ՝ ուղարկելով իր դիմումը սովորական փոստի կամ էլ.փոստի միջոցով, առցանց դիմում, որը կարող է իրականացվել պաշտոնական կայքում և/կամ գալ վարչության կամ տարածքային գրասենյակների քարտուղարություն, զանգահարել խոշտանգումների կանխարգելման թեժ գիծ և «916» թեժ գիծ երեխաների իրավունքների խախտումների համար կամ հանձնակատարի կամ աշխատակիցների ժամանակավոր պահման վայրեր գործուղումների ժամանակ։ Բողոքը կարող է ներկայացվել նաև երրորդ անձի կամ հասարակական կազմակերպության կողմից, որի իրավունքները պնդում են, որ խախտվել են։ Եթե հնարավոր չէ ստանալ այն անձի համաձայնությունը, որի իրավունքները ենթադրաբար խախտվել են (եթե այդ անձը մահացել է, կորցրել է իր իրավունակությունը և այլն), ապա բողոքը կարող է ներկայացվել երրորդ անձի կամ հասարակական կազմակերպության կողմից՝ առանց այդ անձի համաձայնության։
Բացի այդ, այն անձի համաձայնությամբ, որի մարդու իրավունքները խախտվել են, լիազորողը կարող է իր նախաձեռնությամբ ուսումնասիրություններ իրականացնել հատուկ հասարակական նշանակության դեպքերում, երբ արդարացման անկարող անձանց շահերը ազդում են հենց իրավունքների վրա։ Բողոքը լիազորողին կարող է ներկայացվել մեկ տարվա ընթացքում։ Քրեակատարողական հիմնարկներում կամ կալանավայրերում պահվող անձանց հասցեագրված բողոքները լիազորին են հանձնվում 24 ժամվա ընթացքում՝ առանց որևէ գրաքննության։ Լիազորողը նաև իրավունք ունի 10 օրվա ընթացքում ստանալ անհրաժեշտ տեղեկատվություն, փաստաթղթեր և նյութեր ցանկացած պետական և մունիցիպալ մարմիններից և պաշտոնատար անձանցից, ստանալ դատական կարգադրություններ (որոշումներ), որոնք գործում են քրեական, քաղաքացիական և վարչական գործերով, ինչպես նաև այն գործերով, որոնց վարույթը կարճվել է, բողոքի քննության ժամանակ ստանալ գրավոր բացատրություններ պաշտոնատար անձանցից, փաստահավաք առաջադրանքներ տրամադրել համապատասխան մարմիններին, բացառությամբ այն պաշտոնյաների, որոնց որոշումներից և գործողություններից (անգործությունից), հանձնարարել համապատասխան պետական մարմիններին և կազմակերպություններին փորձագիտական եզրակացության պատրաստման խնդիրը։
Յուրաքանչյուր տարվա ավարտից ոչ ուշ, քան 2 ամիս հետո լիազորողը երկրի նախագահին է ներկայացնում երկրում մարդու իրավունքների պաշտպանության մասին տարեկան զեկույց և զեկուցում երկրի Միլի մեջլիս[4]։
Միջազգային համագործակցություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Համագործակցություն ՄԱԿ-ի հետ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Երկրորդ համաշխարհային պատերազմից հետո շատ երկրներում սկսեցին ստեղծվել ազգային իրավապաշտպան հաստատություններ՝ ազգային մակարդակում մարդու իրավունքների արդյունավետ պաշտպանության նպատակով։
2006 թվականի հոկտեմբերի 27-ին Ադրբեջանի օմբուդսմենի վարչությունն առաջին անգամ հավատարմագրվել է ICC հավատարմագրման ենթահանձնաժողովի (SCA) «А» կողմից և գրանցվել որպես ազգային իրավապաշտպան հաստատություն ՄԱԿ-ի համակարգում։ 2010 թվականին ՄԱԿ-ի Մարդու իրավունքների պաշտպանի վարչությանը հասցեագրված հարցաշարերի պատասխանների վերլուծության միջոցով որոշում է կայացվել, որ Մարդու իրավունքների պաշտպանի մասին սահմանադրական օրենքը, ինչպես նաև Ադրբեջանում մարդու իրավունքների հանձնակատարի գործունեությունը լիովին համապատասխանում են Փարիզյան սկզբունքներին և այն կրկին հավատարմագրվել է «А» կարգավիճակով[5]։
Համագործակցություն Եվրոպայի խորհրդի հետ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Անկախացումից հետո Ադրբեջանը 2001 թվականի հունվարի 25-ին դարձել է Եվրոպայի խորհրդի (ԵԽ) լիիրավ անդամ։ Մարդու իրավունքների պաշտպանի մասին սահմանադրական օրենքում փոփոխություններ կատարելը Ադրբեջանի միջազգային պարտավորությունն է՝ մարդու իրավունքների և ազատությունների արդյունավետ պաշտպանության նպատակով։ Մարդու իրավունքների պաշտպանի մասին սահմանադրական օրենքում կատարված փոփոխությունները Ադրբեջանի միջազգային պարտավորություններն են Մարդու իրավունքների և ազատությունների արդյունավետ պաշտպանության նպատակով։
Մարդու իրավունքների հանձնակատարը և Ադրբեջանի Օմբուդսմենի գրասենյակի աշխատակիցները կարծիքներ և գործնական փորձ կփոխանակեն՝ ցանցի կողմից կազմակերպվող տարբեր միջոցառումներին մարդու իրավունքների պաշտպանությանը մասնակցելու միջոցով։
Բացի այդ, հանձնակատարը հանդիսանում է Եվրոպայի Խորհրդի Մարդու իրավունքների և օրինականության պահպանման գլխավոր տնօրենի և խոշտանգումների կանխարգելման ասոցիացիայի համատեղ ստեղծած կանխարգելման ազգային մեխանիզմների եվրոպական ցանցի անդամ։ Խմբի անդամներից մեկը նշանակվել է ցանցի համակարգող[6]։
Օմբուդսմենների միջազգային ինստիտուտ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
2010 թվականի դեկտեմբերին Ադրբեջանի Օմբուդսմենի վարչությունը դարձել է Օմբուդսմենների միջազգային ինստիտուտի անդամ, որի հետ համագործակցում էր 2003 թվականից։ Հանձնակատարը պարբերաբար մասնակցում է կազմակերպված միջոցառումներին և լայն լսարանին տեղեկատվություն է տրամադրում երկրում հանրային քաղաքականության և մարդու իրավունքների զարգացումների վերաբերյալ։ Շատ առաջատար ներկայացուցիչներ մասնակցեցին և փորձի փոխանակում իրականացրեցին համապատասխան ոլորտում։
Եվրոպական օմբուդսմենի ինստիտուտ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Հանձնակատարը սերտ համագործակցություն է հաստատել Եվրոպական օմբուդսմենի ինստիտուտի հետ, որին անդամակցում է 2003 թվականից։ Ադրբեջանի օմբուդսմենի վարչությունը մասնակցում է այդ կազմակերպության միջոցառումներին և իրականացնում մարդու իրավունքների ոլորտում գործնական փորձի փոխանակում։ Ինստիտուտի մի շարք ներկայացուցիչներ հրավիրվել են մասնակցելու Ադրբեջանում հանձնակատարի կողմից անցկացվող միջազգային կոնֆերանսներին[7]։
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ «Милли Меджлис Азербайджана избрал нового омбудсмена» (ռուսերեն). Oxu.Az. 2019 թ․ նոյեմբերի 29. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ սեպտեմբերի 2-ին. Վերցված է 2019 թ․ դեկտեմբերի 1-ին.
- ↑ «Новый омбудсмен принесла присягу - ОБНОВЛЕНО» (ռուսերեն). Oxu.Az. 2019 թ․ նոյեմբերի 29. Վերցված է 2019 թ․ դեկտեմբերի 1-ին.
- ↑ «Təsisatın yaranma tarixi». Արխիվացված օրիգինալից 2018 թ․ մարտի 16-ին. Վերցված է 2018 թ․ մարտի 15-ին.
- ↑ «Архивированная копия» (PDF). Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2018 թ․ մարտի 16-ին. Վերցված է 2018 թ․ մարտի 15-ին.
- ↑ «BMT ilə əməkdaşlıq». Արխիվացված օրիգինալից 2018 թ․ մարտի 16-ին. Վերցված է 2018 թ․ մարտի 15-ին.
- ↑ «Ombudsmanın Avropa İttifaqı ilə həyata keçirdiyi Tvinninq layihəsinin yekun nəticələri ictimaiyyətə təqdim olundu». Արխիվացված օրիգինալից 2018 թ․ մարտի 16-ին. Վերցված է 2018 թ․ մարտի 15-ին.
- ↑ «Cooperation with International And Regional Ombudsman Institutions». Արխիվացված օրիգինալից 2018 թ․ մարտի 16-ին. Վերցված է 2018 թ․ մարտի 15-ին.