Ֆտորիդներ

Ֆտորիդներ
Ընդհանուր տեղեկություններ
Դասական անվանակարգում	Ֆտորիդներ
Քիմիական հատկություններ
Եթե հատուկ նշված չէ, ապա բոլոր արժեքները բերված են ստանդարտ պայմանների համար (25 °C, 100 կՊա)

Ֆտորիդներ ֆտորի և այլ տարրի առաջացրած քիմիական միացություններ։ Ֆտորիդներ առաջացնում են բոլոր տարրերը, բացի հելիումից և նեոնից։ Ֆտորիդների թվին են պատկանում ինչպես երկտարր միացությունները՝ իոնային ֆտորիդները (ֆտորաջրածնական թթվի աղերը), կովալենտային ֆտորիդները (անցումային մետաղների բարձրագույն ՕԱ-ում առաջացրած ֆտորիդները) և ոչմետաղների ֆտորիդները, այնպես էլ բարդ անօրգանական միացությունները (թթուների ֆտորանհիդրիդները, կոմպլեքս ֆտորիդները, մետաղների հիդրոֆտորիդները, ֆտորացված գրաֆիտը)։

Մետաղների ֆտորիդներ

Ալկալիական, հողալկալիական և ցածր օքսիդացման աստիճանում անցումային մետաղների ֆտորդները (անցումային տարրերի և ակտինոիդների եռֆտորիդները, d-տարրերի մոնո-, երկ- և եռֆտորիդները) ունեն իոնային կառուցվածք և հանդիսանում են ֆտորաջրածնական (պլավիկյան) թթվի աղեր։ Այսպիսի իոնային ֆտորիդներին բնորոշ է խորանարդային բյուրեղացանցի բարձր էներգիական արժեք և համապատասխանաբար բարձր հալման ու եռման ջերմաստիճան, օր. CaF₂ T_հալման = ~2530^oC է։

Անցումային տարրերի օքսիդացման աստիճանի աճմանը զուգընթաց այս տարրերի առաջացրած ֆտորիդներում կապը վերածվում է կովալենտայինի և համապատասխանաբար փոխվում է ֆտորիդների հատկությունները, ինչպես օրինակ՝ ուրանի հեքսաֆտորիդը UF₆ մթնոլորտային ճնշման տակ սուբլիմվում է 56,4 °C-ում և 1,44 ՄՊա ճնշման տակ հալվում է 64 °C ջերմաստիճանում։

Խորանարդային բյուրեղացանց ունեցող մետաղների ֆտորիդներում կոորդինացիոն թիվը կախված է կատիոնի չափերից՝ փոքր շառավղով կատիոնի դեպքում կոորդինացիոն թիվը 4 է (օրինակ, BeF₂ ունի տետրաէդրիկ կառուցվածք), շառավղի մեծացման հետ կոորդինացիոն թիվը մեծանում է հասնելով 6-ի (օրինակ UF₆ ունի օկտաէդրիկ կառուցվածք)։

Ոչմետաղների ֆտորիդներ

Ոչմետաղների ֆտորիդները հեղուկներ կամ գազեր են։ Ստացվում են ֆտորի և ոչմետաղի փոխազդությունից, մետաղի և ֆտորաջրածնական թթվի փոխազդությունից և մի շարք այլ եղանակներով։

Ֆտորիդների ստացում

• Քիմիական տարրերի մեծ մասի ֆտորիդներ կարելի է ստանալ պարզ նյութերի փոխազդեցությունից

${\mathsf {H_{2}+F_{2}\rightarrow 2HF}}$

${\mathsf {2Fe+3F_{2}\rightarrow 2FeF_{3}}}$

• Մի շարք ֆտորիդներ կարելի է ստանալ փոխանակման ռեակցիաների միջոցով։

${\mathsf {HF+KOH\rightarrow KF+H_{2}O}}$

• Փոփոխական ՕԱ ունեցող տարրերի բարձր ՕԱ-ով ֆտորիդները ստացվում են ցածր ՕԱ-ով ֆտորիդի և ֆտորի փոխազդեցությունից։

${\mathsf {ClF_{3}+F_{2}\rightarrow ClF_{5}}}$

Կիրառություն, կիրառության անվտանգություն

Ֆտորիդի բյուրեղներ

Ֆտորիդները լայն կիրառություն ունեն արդյունաբերությունում.

• Ազատ ֆտորի ստացման գլխավոր աղբյուրներից մեկը կալցիումի ֆտորիդի (CaF₂) էլեկտրոլիզն է.
• Ոչմետաղների որոշ ֆտորիդներ օգտագործվում են որպես հրթիռային վառելիքի օքսիդիչներ (ClF₃, ClF₅):
• Ֆտորիդները օգտագործվում են ուրանի իզոտոպային տարանջատման պրոցեսում (UF₆):
• Օպտիկական ապակու արտադրությունում (LiF, MgF₂, CaF₂ և այլն)։
• Օրգանական և անօրգանական միացությունների ֆտորացման համար (CoF₃, AgF, ClF₅):
• Ծծմբի հեքսաֆտորիդը (SF₆) օգտագործվում է որպես գազային դիէլետկրիկ։
• Ատամնաբուժության մեջ (օրինակ՝ ջրի ֆտորացման համար)։
• Ջրում լուծելի բոլոր ֆտորիդները թունավոր են (բացի քիչ լուծելի ֆտորիդներից, օր. CaF₂):

Գրականություն

• Химическая энциклопедия / Редкол.: Зефиров Н.С. и др.. — М.: Большая Российская энциклопедия, 1998. — Т. 5 (Три-Ятр). — 783 с. — ISBN 5-85270-310-9