Չեչնիայի մաքրման գործողություն
 | |
|---|---|
 | |
| Թվական | 1919 թվականի հոկտեմբերի 3 — 20 |
| Վայր | Չեչնիա |
| Արդյունք | Չեչնիայի Հանրապետության փրկության հաղթանակ |
| Հակառակորդներ | |
 |  բոլշևիկներ |
| Հրամանատարներ | |
|
Իբրահիմ Չուլիկով |
Նիկոլայ Գիկալո |
| Կողմերի ուժեր | |
| անհայտ | անհայտ |
| Ռազմական կորուստներ | |
| անհայտ | անհայտ |
| Ընդհանուր կորուստներ | |
Չեչնիայի մաքրման գործողությունը Չեչնիայի փրկության Միության ռազմական գործողությունն է, որն իրականացվել է 1919 թվականի հոկտեմբերի 3-20-ը։ Գործողության արդյունքում ամբողջ Չեչնիան ազատագրվեց բոլշևիկների և Ուզուն-Հաջի խմբերից [1][2][2]։
Գործողության նախապատրաստում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
1919 թվականի սեպտեմբերի 24-ին Իբրահիմ Չուլիկովի գլխավորությամբ Գրոզնիում տեղի ունեցավ չեչենական խոշորագույն հասարակությունների ներկայացուցիչների հանդիպում, որում հայտարարվեց «Չեչնիան բոլշևիկների և Ուզուն-Հաջի ավազակախմբերից մաքրելու կոմիտե»-ի ստեղծման մասին»։ Կոմիտեի նախագահ ընտրվեց Չուլիկովը, նախագահի ընկեր՝ Ախմեթ Ցուտիևը, կոմիտեի անդամ դարձան Ախմատ-խան Էլմուրզաևը, Մագոմատ Մացիևը, Ումար Խամիրզոևը, Էմբի Իսլամովը, Աբուբաքար Միրզոևը, Էշի Յանդարովը և այլք [1][3][4]։
Գործողության առաջընթաց[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Հոկտեմբերի սկզբին Չեչնիայի փրկության միությունը հայտարարեց ռազմական գործողություն սկսելու մասին՝ Չեչնիան բոլշևիկներից և Ուզուն-Հաջիից մաքրելու համար։ Հոկտեմբերի 3-ին Չուլիկովի զորքերը գրավեցին Ուրուս-Մարտանը։ Այնտեղից նրանք շարժվեցին դեպի Հին և Նոր Աթագի գյուղերը և կարճ ճակատամարտից հետո գրավեցին դրանք։ Հոկտեմբերի 7-ին Ուզուն-Խաջին 500 համալրում ուղարկեց Դուբա-Յուրտ և Վոզդվիժենսկի գյուղերում տեղակայված իր զորքերին։ Իմանալով, որ նրանք թվով զիջում են թշնամուն՝ Չուլիկովը պահանջներ ներկայացրեց Գոյտի, Հին և Նոր Աթագի գյուղերի բնակիչներին՝ իր տրամադրության տակ դնելու 650 ձիավոր։ Երբ եկան ուժեղացումները, Չուլիկովն իր զորքերը առաջնորդեց դեպի Վոզդվիժենսկայա և կարճատև մարտից հետո գրավեց գյուղը՝ կորցնելով 11 մարդ։ Այնտեղից Չուլիկովը հետևեց նահանջող թշնամուն և գրավեց Դուբա-Յուրտը, այնտեղից նոկաուտի ենթարկելով Ուզուն-Խաջիին։ Այնուհետև, զգալիորեն ուժեղացնելով իր ջոկատը, նա շարժվեց գրավելու Չեչնիայի մայրաքաղաքը[2][2]։
Հոկտեմբերի 17-ին Չուլիկովի ջոկատը շրջանցեց Վոզդվիժենսկայայի տարածքում տեղակայված բոլշևիկյան խմբերը։ Լեռան ուղիների երկայնքով Չուլիկովի զորքերը դուրս եկան Չիշկի և Լախա-Վարանդա գյուղերի միջև մինչև Նիկոլայ Գիկալոյի խմբի թիկունքը և դիրք գրավեցին Կոլո-Կորտ լեռան մոտ։ Սրանից հետո Գիկալոն իր ջոկատով լքեց Վոզդվիժենսկայան և բնակություն հաստատեց Շարոյի Արգունի կիրճում[2][2]։
Հոկտեմբերի 18-ին Շալիի բնակիչներին վերջնագիր է ուղարկվել՝ ինքնուրույն վտարել այս տարածքում գործող Ուզուն-Խաջի ջոկատներին, իսկ ձիավորներին Չուլիկովի տրամադրության տակ դնել։ Հաջորդ օրը 150 ձիավորներ հասան Չուլիկովի ջոկատ՝ չնայած Ուզուն-Հաջիի սպառնալիքներին։ Երբ Շալիի վրա գրոհի մեկնարկին մի քանի ժամ էր մնացել, տեղեկություն ստացվեց, որ Ուզուն-Հաջին վտարվել է այնտեղից։ Հոկտեմբերի 20-ին Շալիի օկուպացիայից հետո Չուլիկովը հեռագիր է ուղարկել Հյուսիսային Կովկասի բանակի գլխավոր հրամանատար գեներալ Էրդելիին և հարավային շրջանի զորքերի հրամանատար գեներալ Դրացենկոյին, որում ասվում է.
Այսօր՝ հոկտեմբերի 20-ին, ռուսական զորքերը և նրանց հետ չեչենական ջոկատը՝ գեներալ Պաշկովոկիի հրամանատարությամբ, որպես ազատագրողներ մտան Չեչնիայի մայրաքաղաք Շալի։ Ժողովուրդը, հավաքվելով շնորհակալություն հայտնելու Ալլահին փրկության համար, ինչպես նաև այն բանի համար, որ նա հնարավորություն է տվել ռուս ժողովրդի հետ միասին մասնակցել ռուսական պետականության ստեղծման համար մղվող պայքարին, խնդրում է գեներալ Դենիկինին ասել, որ ժողովուրդը այժմ մզկիթում կաղոթի Ալլահին, որպեսզի օգնի գեներալ Դենիկինին արագ մուտք գործել Մոսկվա և հավաքել Ռուսաստանի բոլոր անջատված մասերը[5]:.
Իրենց պատասխան հեռագրերում Անտոն Դենիկինը և Իվան Էրդելին շնորհակալություն են հայտնել Չուլիկովին Չեչնիայում անօրինական զինված խմբավորումների դեմ ուղղված նրա գործունեության համար[5][6]։
արդյունք[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
1919 թվականի հոկտեմբերի 20-ին ավարտված ռազմական գործողության արդյունքում ամբողջ Չեչնիան ազատագրվեց բոլշևիկների և Ուզուն-Հաջի խմբավորումներից։ Շատոյի և Վեդենոյի միջև գտնվող լեռնային գյուղերի բնակիչները Չուլիկովի մոտ ուղարկեցին իրենց ներկայացուցիչներին, ովքեր նրան պարտավորեցին թույլ չտալ Ուզուն-Խաջիններին և բոլշևիկներին մտնել իրենց գյուղերը[2]։
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ 1,0 1,1 Вачагаев, 2022
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 2,5 2,6 Мурдалов, 2022
- ↑ Разгон, 1941
- ↑ Разгон, 1941, էջ 282
- ↑ 5,0 5,1 «Телеграмма председателя Чеченского национального Совета и начальника чеченских отрядов Ибрагима Чуликова Главнокомандующему армии Северного Кавказа генералу Эрдели и командующему войсками южного района генералу Драценко по поводу освобождения аула Шали от большевиков. 20 октября 1919 года // Рукописный фонд Института ИАЭ ДНЦ РАН. Ф. 2. Oп. 1. Д. 17. Л. 78». Արխիվացված օրիգինալից 2023 թ․ սեպտեմբերի 29-ին. Վերցված է 2023 թ․ սեպտեմբերի 22-ին.
- ↑ Тотоев, 1972, էջ 67
Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Вачагаев М. М. Союз горцев Северного Кавказа и Горская республика. История несостоявшегося государства. 1917— 1920. — Париж: Центрполиграф, 2022. — ISBN 5-04136-781-7
- Мурдалов М. М. Чечня и власть Советов. 100-летний юбилей Чеченской автономии. — Гр.: ЛитРес, 2022. — ISBN 5-04239-874-0
- Разгон. И. Э. Орджоникидзе и Киров и борьба за власть Советов на Северном Кавказе. 1917-1920 гг.. — Мс.: Госполитиздат, 1941. — С. 282. — 330 с.
- Тотоев М. С. Очерки истории Чечено-Ингушской АССР. — Гр.: Чечено-Ингушское книжное изд-во, 1972. — С. 67.