Մասնակից:Alexandr Khalatyan/Փաստերի Ստուգում

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից


Փաստերի ստուգում, ոչ գեղարվեստական տեքստերում տեղեկատվության ստուգման գործընթաց դրա ճշգրտությունը որոշելու համար: Փաստերի ստուգումը կարող է իրականացվելնախքան տեքստը հրապարակելը կամ այլ կերպ տարածելը (ante hoc), կամ դրանից հետո (post hoc): [1] Ներքին փաստերի ստուգումը հրապարակողի կողմից փաստերի ստուգումն է նախքան տեքստը հրապարակելը կամ այլ կերպ տարածելը, երբ տեքստը վերլուծվում է երրորդ կողմի կողմից, գործընթացը կոչվում է արտաքին փաստերի ստուգում : [2]

Ante hoc փաստերի ստուգումընպատակ ունի գտնել սխալները, որպեսզի տեքստը շտկվի նախքան տարածումը, կամ գուցե մերժվի:

Post hoc փաստերի ստուգմանը առավել հաճախ հաջորդում է անճշտությունների մասին գրավոր զեկույցը, երբեմն `ստուգող կազմակերպության կողմից տրամադրված վիզուալ չափանիշներով (օրինակ ՝ TRUTH-O-METER վարկանիշները PolitiFact-ից):

Արտաքին post hoc փաստերի ստուգման կազմակերպությունները առաջին անգամ ի հայտ եկան ԱՄՆ-ում 2000-ականների սկզբին [2] և 2010-ականների ընթացքում տարածվեցին տարբեր այլ երկրներում: [3] ԱՄՆ-ը շարունակում է մնալ փաստերի ստուգման ամենամեծ շուկան:[3]

Post hoc փաստերի ստուգում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Անկախ կազմակերպությունների կողմից արտաքին post hoc փաստերի ստուգումը Միացյալ Նահանգներում սկսվեց 2000-ականների սկզբին: [2] 2010-ականներին, մասնավորապես , Դոնալդ Թրամփի ՝ 2016-ին ԱՄՆ նախագահի պաշտոնում ընտրվելուց հետո, փաստերի ստուգումը ձեռք բերեց մասսայականության աճ և տարածվեց բազմաթիվ երկրներում ՝ հիմնականում Եվրոպայում և Լատինական Ամերիկայում: Այնուամենայնիվ, ԱՄՆ-ը շարունակում է մնալ փաստերի ստուգման ամենամեծ շուկան: [3]

Քննադատություններ և հակասություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Քաղաքական փաստերի ստուգումը երբեմն քննադատվում է որպես հրապարակախոսություն : [4] Քննադատությունն իր մեջ ներառում է այն փաստը, որ փաստեր ստուգող կազմակերպություններն ինքնին կողմնակալ են, կամ որ անհնար է քննարկվող պնդումների համար կիրառել բացարձակ տերմիններ, ինչպիսիք են «ճշմարիտ» կամ «կեղծ» տերմիները :[5] 2016 թվականի սեպտեմբերին Rasmussen Reports ազգային հեռախոսային և առցանց հետազոտության արդյունքում պարզվեց, որ «ԱՄՆ ընտրողների գրեթե 29% -ը վստահում է ԶԼՄ-ների՝ թեկնածուների մեկնաբանություններում առկա փաստերի ստուգմանը: Վաթսուն երկու տոկոսը (62%) փոխարենը կարծում է, որ լրատվական կազմակերպությունները խեղաթյուրում են փաստերը ՝ իրենց ցանկալի թեկնածուներին օգնելու համար:» [6] [7]

Ոչ ֆորմալ փաստերի ստուգում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Անհատ ընթերցողներ կատարում են փաստերի ստուգման որոշ տեսակներ, օրինակ՝ համեմատում են մի հոդվածի մեջ տեղ գտած պնդումները մյուսի պնդումների հետ:

Հրեա մանկավարժ Ռաբբի Մոշե Բենովիցը ասել է. «Ժամանակակից ուսանողներն իրենց անլար աշխարհներն օգտագործում են թերահավատությունը լրացնելու և դոգման մերժելու համար, սա դրական հետևանքներ է ունենում արժեքների զարգացման համար»:

Կեղծ լուրեր հայտնաբերելը[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Կեղծ լուրերը վերջին մի քանի տարիների ընթացքում ավելի տարածված են դարձել, և 2016-ի ընտրություններով պարզվեց, որ առցանց լրատվամիջոցները հակված են տարածել ապատեղեկատվություն : Կեղծ լուրերով հոդվածները հիմնականում լինում են երգիծական նորությունների կայքերից կամ կեղծ տեղեկություններ տարածելու խթանով անհատ կայերից՝ որպես քլիքբեյթ կամ որևէ նպատակի ծառայելու համար:[8] Քանի որ այս հոդվածները, որպես կանոն, նպատակ ունեն կողմնակալ կամ կեղծ տեղեկատվություն տարածել, դրանց դժվար է հայտնաբերել:

Որոշ անհատներ և կազմակերպություններ հրապարակում են իրենց փաստերի ստուգման դեպքերը համացնացում:

Կեղծ լուրերը և սոցիալական մեդիան[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Սոցիալական մեդիայի՝ որպես լեգիտիմ և լայնորեն կիրառվող հարթակի ընդունումը լուրջ մտահոգություններ է առաջացրել այստեղ կեղծ լուրերի տարածման վերաբերյալ: Կեղծ լուրերի տարածումը սոցիալական մեդիա հարթակներում, ինչպիսիք են Facebook- ը, Twitter- ը և Instagram- ը, հասարակության համար ծայրաստիճան բացասական հետևանքներ թողնելու հնարավորություն են տալիս, հետևաբար, սոցիալական ցանցերում կեղծ լուրեր հայտնաբերելու հետ կապված հետազոտությունները նոր թափ են առնում: Այնուամենայնիվ, սոցիալական ցանցերում կեղծ լուրերի հայտնաբերումը խնդիրներ է ստեղծում, որոնց պատճառով տվյալների հետազոտման և հայտնաբերման նախկին մեթոդները բավարար չեն [9] : Այսպիսով, հետազոտողները կոչ են անում կեղծ լուրեր հայտնաբերելիս կատարել ավելի շատ աշխատանք , ադապտացնելով առկա տվյալների հետազոտման ալգորիթմները սոցիալական մեդիայում կիրառելու համար:

Փաստերի ստուգման և կեղծ լուրերի հայտնաբերման ընթացիկ ուսումնասիրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Կեղծ լուրերի տարածումը (1894 թվական, Ֆրեդերիկ Բար Օփեր)

2016-ի Միացյալ Նահանգների նախագահական ընտրություններից ի վեր կեղծ լուրերը նախագահ Թրամփի և լրատվամիջոցների քննարկման հանրաճանաչ թեմա էին: Կեղծ լուրերը դարձել էին համատարած, և կատարվել էին մի շարք հետազոտություններ կեղծ լուրերը հասկանալու, տարբերելու և դրանց դեմ պայքարելու համար: Նաև մի շարք հետազոտողներ սկսեցին կեղծ լուրեր տարածել՝ ազդելու 2016-ի նախագահական քարոզարշավի վրա: Հետազոտության արդյունքում պարզվել է, որ 2016-ին Թրամփի մասին կեղծ լուրերը ընտրովիորեն թիրախավորել են պահպանողականներին և Թրամփի կողմնակիցներին: Ստենֆորդի համալսարանի, Նյու Յորքի համալսարանի և NBER- ի հետազոտողները գտել են ապացույցներ ցույց տալու համար, թե ինչպես էր կեղծ լուրերի ներգրվվծությունը բարձրացել Facebook- ում և Twitter- ում :[10] Վերջերս մեծ աշխատանք է կատարվել մեքենայական ուսուցման և արհեստական ինտելեկտի միջոցով կեղծ լուրեր հայտնաբերելու ուղղությամբ : 2018-ին MIT-ի Համակարգչային Գիտության և Արհեստական Բանականության Լաբորատորիայի հետազոտողները կեղծ լուրերը տարբերելու համար ստեղծեցին և փորձարկեցին մեքենայական ուսուցման ալգորիթմ՝ որոնելով կեղծ լուրերին բնորոշ ընդհանուր օրինաչափություններ, բառեր և նշաններ: [11]

Փաստերի ստուգման միջազգային օր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Փաստերի ստուգման միջազգային օրվա գաղափարը ներկայացվել է Լոնդոնի տնտեսագիտության դպրոցում 2014 թվականի հունիսին՝ լրագրողների համար անցկացվող համաժողովում:[12] Տոնը պաշտոնապես ստեղծվել է 2016 թվականին և առաջին անգամ նշվել է 2017-ի ապրիլի 2-ին:[13] Միջազգային փաստերի ստուգման օրվա գաղափարը ծագեց համացանցում՝ մասնավորապես սոցիալական մեդիա կայքերում հայտնաբերված բազմաթիվ ապատեղեկատվական արշավներից:

Ante hoc փաստերի ստուգում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Միայն ստուգված ստուգված տեղեկություններ տարածելու առավելություններից մեկն այն է, որ այն կանխում է լուրջ, երբեմն նաև ծախսատար խնդիրներ:Այս խնդիրները կարող են ներառել դատավարություններ, և կարող են ազդել հրապարակողի հեղինակության և վարկանիշի վրա:[14]

Փաստեր ստուգող լրագրողները ստուգում են, որ հոդվածում կամ գրքում առկա անունները, ամսաթվերը և փաստերը ճիշտ լինեն:[14] Օրինակ, նրանք կարող են կապ հաստատել այն անձի հետ, որը մեջբերվում է հոդվածում և հարցնել այդ անձին, թե արդյոք այդ մեջբերումը ճիշտ է, կամ ինչպես է ճիշտ արտասանվում այդ անձի անունը: Փաստեր ստուգողները հիմնականում օգտակար են պատահական սխալների հայտնաբերման համար. նրանք երաշխավորված չեն հայտնաբերել լրագրողական կեղծիքներ:

Որպես մասնագիտություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Պրոֆեսիոնալ փաստեր ստուգող լրագրողները հիմնականում վարձվում են թերթերի, ամսագրերի և գրքերի հրատարակիչների կողմից, հավանաբար սկսած 1920-ականների սկզբից ՝ ԱՄՆ-ում Time ամսագրի ստեղծումից հետո: [2] [14]

Պատմականորեն, առաջին փաստեր ստուգող լրագրողները ստուգում էին անունները,ամսաթվերը, փաստերը և հեղինակների համար հոդվածներում նշում էին հատվածներ՝ հետագայում համեմատելու համար: [14]

Փաստերի ստուգման գործընթացում ներգրավված անձանց թիվը կախված է հրապարակումից: Որոշ կազմակերպություններ ունեն փաստերի ստուգման առանձին բաժիններ: Օրինակ՝ 2003-ին The New Yorker ամսագիրն ուներ 16 փաստեր ստուգող լրագրող: [14] Այլ հրատարակողներ երբեմն վարձում են ֆրիլանսերների, կամ համատեղում են այլ մասնագետների աշխատանքը փաստերի ստուգման հետ:

Փաստերի ստուգման կրթություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Համացանցում կեղծ լուրերի շրջանառությունից ելնելով՝ շատ կազմակերպություններ մշակել են ուղեցույցներ ինֆորմացիան ստուգելու համար: ԱՄՆ-ում շատ համալսարաններ ուսանողներին տրամադրում են ռեսուրսներ և գործիքներ, որոնք կօգնեն նրանց ստուգել իրենց աղբյուրները: Համալսարանները տրամադրում են հետազոտական ուղեցույցներ, որոնք ուսանողներին օգնում են մանրակրկիտ հետազոտություններ անցկացնել ակադեմիայի հեղինակավոր աղբյուրների հետ: Հայաստանում փաստերի ստուգման կրթություն տրամադրվում է Հետք մեդիա գործարանում[15]

Փաստերի ստուգումը Հայաստանում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

2016 թվականին «Իրազեկ քաղաքացիների միավորում» ՀԿ-ի կողմից որպես անկախ զանգվածային լրատվության միջոց ստեղծվել է «Փաստերի ստուգման հարթակը»՝ fip.am: [16] 2019 թվականին ՀՀ վարչապետի աշխատակազմի «Հանրային կապերի և տեղեատվության կենտրոն» ՊՈԱԿ-ը ստեղծել է «Տեղեկատվության ստուգման կենտրոն» նախագիծը:[17] Մեդիա նախաձեռնությունների կենտրոնը «Մեդիան քաղաքացիների տեղեկացված մասնակցության համար» ծրագրի շրջանակներում հրատարակել է «Տեղեկությունների ստուգման համառոտ ուղեցույց լրագրողների համար» [18] և «Տեղեկությունների ստուգում: Բուհական դասընթացի մեթոդական ուղեցույց» [19] գրքերը: Media.am կայքում գործում է «Ստուգված է» բաժինը, որտեղ փատերի ստուգման թիմը բացահայտում է ապատեղեկատվեւթյան դեպքերը և տեղադրում նորությունների, պատկերների և տեսանյութերի ստուգման դեպքերը:[20]

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. ↑ Fellmeth, Aaron X.; Horwitz, Maurice (2009). «Ante hoc». Guide to Latin in International Law. Oxford University Press. doi:10.1093/acref/9780195369380.001.0001. ISBN 978-0-19-536938-0.
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 Graves, Lucas; Amazeen, Michelle A. (25 February 2019), «Fact-Checking as Idea and Practice in Journalism», Oxford Research Encyclopedia of Communication (անգլերեն), Oxford University Press, doi:10.1093/acrefore/9780190228613.013.808, ISBN 9780190228613
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 Alexios Mantzarlis (2018). «Fact-Checking 101 - Unesco» (PDF). en.unesco.org. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 1 March 2020-ին. Վերցված է 19 January 2020-ին.
  4. ↑ Graves, Lucas (2016). Deciding What's True: The Rise of Political Fact-Checking in American Journalism. Columbia University Press. էջ 27. ISBN 9780231542227. Վերցված է 27 September 2016-ին.
  5. ↑ «Political Fact-Checking Under Fire». NPR.org (անգլերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 16 August 2018-ին. Վերցված է 2020-01-19-ին.
  6. ↑ Reports, Rasmussen. «Voters Don't Trust Media Fact-Checking – Rasmussen Reports™». Արխիվացված է օրիգինալից 12 October 2016-ին. Վերցված է 17 October 2016-ին.
  7. ↑ Lejeune, Tristan (30 September 2016). «Poll: Voters don't trust media fact-checkers». Արխիվացված է օրիգինալից 4 October 2016-ին. Վերցված է 17 October 2016-ին.
  8. ↑ Allcott, Hunt (2017). «Social Media and Fake News in the 2016 Election." The Journal of Economic Perspectives» (PDF). The Journal of Economic Perspectives. 31: 211–235. doi:10.1257/jep.31.2.211. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 28 October 2019-ին. Վերցված է 2 September 2019-ին.
  9. ↑ ShuKai; SlivaAmy; WangSuhang; TangJiliang; LiuHuan (2017-09-01). «Fake News Detection on Social Media». ACM SIGKDD Explorations Newsletter (անգլերեն). 19: 22–36. doi:10.1145/3137597.3137600.
  10. ↑ Allcott, Hunt (October 2018). «Trends in the Diffusion of Misinformation on Social Media» (PDF). Stanford. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 28 July 2019-ին. Վերցված է 5 March 2019-ին.
  11. ↑ Hao, Karen. «AI is still terrible at spotting fake news». MIT Technology Review (անգլերեն). Վերցված է 6 March 2019-ին.
  12. ↑ Elizabeth, Jane. «No cake on International Fact-Checking Day. Celebrate by correcting fake news». USA TODAY.
  13. ↑ «How the world celebrated the third International Fact-Checking Day». Poynter. 9 April 2019.
  14. ↑ 14,0 14,1 14,2 14,3 14,4 Harrison Smith, Sarah (2004). The Fact Checker's Bible: A Guide to Getting it Right. New York: Anchor Books. էջեր 8–12. ISBN 0385721064. OCLC 53919260.
  15. ↑ «Հետք Մեդիա Գործարանի ուսանողների ընդունելություն».
  16. ↑ https://fip.am/about
  17. ↑ https://infocheck.am/am/about
  18. ↑ Տեղեկությունների ստուգման համառոտ ուղեցույց (PDF). Երևան: Մեդիա նախաձեռնությունների կենտրոն ՀԿ. 2017. էջեր 2. ISBN 978-9939-1-0514-7. {{cite book}}: line feed character in |publisher= at position 26 (օգնություն)
  19. ↑ Տեղեկությունների ստուգում: Բուհական դասընթացի մեթոդական ուղեցույց (PDF). Երևան: Մեդիա նախաձեռնությունների կենտրոն ՀԿ. 2019. էջեր 3. ISBN 978-9939-1-0799-8. {{cite book}}: line feed character in |publisher= at position 26 (օգնություն)
  20. ↑ https://media.am/hy/%d5%b4%d5%a5%d6%80-%d5%b4%d5%a1%d5%bd%d5%ab%d5%b6/

Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  • The Poynter Institute's summary of research on fact-checking.
  • Silverman, Craig (23 October 2007). Regret The Error: How Media Mistakes Pollute The Press And Imperil Free Speech. Penguin Canada. ISBN 9780143186991.
  • Amazeen, Michelle (3 June 2015). "Sometimes political fact-checking works. Sometimes it doesn't. Here's what can make the difference". The Washington Post. Retrieved 28 July 2015.
  • Davis, Katy (22 October 2012). "Study: Fact-Checkers Disagree on Who Lies Most" (Press release). The Center for Media and Public Affairs (CMPA), George Mason University. Archived from the original on 9 March 2015. Retrieved 28 August 2015.CS1 maint: BOT: original-url status unknown (link)
  • Lewis-Kraus, Gideon (2012) "RIFF: The fact-checker versus the fabulist," The New York Times Magazine (online), 21 February 2012 (print edition, 26 February 2012, p. MM45, title, "I Have Taken Some Liberties"), see,[1]
  • Heffernan, Virginia (2010) "The Medium: What 'fact-checking' means online," The New York Times Magazine (online), 20 August 2010 (print edition, 22 August 2010, p. MM14). Accessed 27 July 2015.
  • Silverman, Craig (2010) "Top fact checkers and news accuracy experts gather in Germany," Regret the Error (online), 4 September 2010, see,[2] accessed 28 July 2015. Cited by Tobias Reitz & Kersten Alexander Riechers (2011) Quo vadis Qualitätssicherung? Corrigo, Konzeption eines Crowdsourced Media Accountability Services," p. 151, Fachbereich Media, 31 May 2011 (Hochschule Darmstadt, University of Applied Sciences), see,[3] accessed 28 July 2015.
  • Bergstrom, Carl T. and Jevin West "Calling Bullshit: Data Reasoning in a Digital World." Online Lecture INFO 198 / BIOL 106B, 2017, University of Washington.[4][5]
  • Sagan, Carl; Druyan, Ann (1995). «The Fine Art of Baloney Detection». The Demon-Haunted World: Science as a Candle in the Dark. Random House. էջեր 201–218.[6][7]
  • Adler, Mortimer J.; Doren, Charles Van (1972) [1940]. «Agreeing or Disagreeing with an Author». How to Read a Book: The Classic Guide to Intelligent Reading (Revised ed.). New York: Simon & Schuster. էջեր 154–167. «After he has said 'I understand but I disagree,' he can make the following remarks to the author: (1) 'You are uninformed'; (2) 'You are misinformed'; (3) You are illogical-your reasoning is not cogent'; (4) 'Your analysis is incomplete.'»
  • «Rapidly expanding fact-checking movement faces growing pains», Washington Post, 25 June 2018

Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. ↑ Lewis-Kraus, Gideon (21 February 2012). «The Fact-Checker Versus the Fabulist». The New York Times. Արխիվացված է օրիգինալից 28 December 2016-ին. Վերցված է 27 July 2015-ին.
  2. ↑ «Archived copy». Արխիվացված է օրիգինալից 8 September 2015-ին. Վերցված է 28 July 2015-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ արխիվը պատճենվել է որպես վերնագիր (link)
  3. ↑ «Wayback Machine» (PDF). Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 6 September 2015-ին. Վերցված է 7 December 2017-ին.
  4. ↑ Bergstrom, Carl; West, Jevin (2017). «Calling Bullshit: Data Reasoning in a Digital World». University of Washington. Արխիվացված է օրիգինալից 6 February 2018-ին. Վերցված է 5 February 2018-ին.
  5. ↑ «Calling Bullshit in the Age of Big Data». YouTube. UW iSchool. 10 July 2017. Արխիվացված է օրիգինալից 31 July 2018-ին. Վերցված է 17 February 2018-ին.
  6. ↑ Jones, Josh (11 April 2016). «Carl Sagan Presents His "Baloney Detection Kit": 8 Tools for Skeptical Thinking». Open Culture: the best free cultural & educational media on the web. Արխիվացված է օրիգինալից 18 February 2018-ին. Վերցված է 17 February 2018-ին.
  7. ↑ Sagan, Carl. «The Fine Art of Baloney Detection» (PDF). Free University of Berlin. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 19 February 2018-ին. Վերցված է 17 February 2018-ին.

[[Կատեգորիա:Category:Լրագրության ժանրեր]] [[Կատեգորիա:Category:Լրագրության տեսակներ]] [[Կատեգորիա:Category:Իրականություն]]

Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Մասնակից:Alexandr_Khalatyan/Փաստերի_Ստուգում&oldid=7211346» էջից