Մասնակից:ՌոզաԽ/Ավազարկղ

Չշփոթել Louis, Grand Condé Louis III, Prince of Condé հոդվածի հետ։

Լուի դը Բուրբոն, Կոնդեի 1-ին արքայազնը (մայիսի 7, 1530-մարտի 13, 1569), հուգենոտների նշանավոր առաջնորդ և զորավար, Կոնդեի Բուրբոնների տան ճյուղի հիմնադիրը։ Հենրի II-ի օրոք համեմատաբար աննշան քաղաքական դիրքորոշում որդեգրելով՝ Կոնդեն աջակցում էր հուգենոտներին, ինչպես նաև առաջատար դեր էր խաղում Ամբուազում դավադրության և դրա հետևանքների մեջ ՝ նրան մղելով ֆրանսիական քաղաքականության կենտրոն: Ձերբակալվելով Ֆրանցիսկոս II-ի օրոք, այնուհետև ազատ արձակվելով վերջինիս վաղաժամ մահից հետո, նա ղեկավարեց հուգենոտական զորքերը Ֆրանսիայում կրոնական պատերազմների ժամանակ նախքան մահապատժի ենթարկվելը՝ 1569 թվականին Ժարնակի ճակատամարտում պարտվելուց հետո:

Վաղ տարիք

Նա ծնվել է Վանդոմում[1][./Մասնակից:ՌոզաԽ/Ավազարկղ#cite_note-Holt—1999——218-1 [1]], եղել է Վանդոմի դուքս Շարլզ դե Բուրբոնի հինգերորդ որդին էր։ Նրա մայրը Ֆրանսուազ դ'Ալանսոնն էր Ալանսոնի դուքս Ռենեյի և Լորենի՝ Մարգարիտայի ավագ դուստրը։ Նրա ավագ եղբայրը՝ Անտոն դե Բուրբոն ամուսնացավ Ժաննա դ'Ալբրեի (Նավարայի թագուհի) հետ։ Նրանց որդին՝ Կոնդեի եղբորորդին, դարձավ Ֆրանսիայի Հենրի IV-ը։ Կոնդեի ժառանգորդը իր հոր գծով (որը Անտուանետա դե Բուրբոնի եղբայրն էր) Մարիա դե Գիզն էր։

Հենրի II–ի և Ֆրանցիսկոս II–ի թագավորոթյունը

Հենրի II–ի թագավորությունը

Որպես Ֆրանսիական բանակի զինվոր, Կոնդեն կռվել է 1552թ․–ին Մեցի պաշարման ժամանակ, որտեղ Գիզի դուքս Ֆրանցիսկոսը հաջողությամբ պաշտպանել է քաղաքը կայսր Չարլզ V–ի զորքերից։ Նա և նրա եղբայր Էնգիեն, պատասխանատու էին Սեին–Թիբույից մինչև Սեյլ գետը ընկած հատվածի համար։ Նա նաև մասնակցել է 1557 թվականի Սեն–Կանտենի ճակատամարտին։ Չնայած իր ռազմական գործողություններին անդամակցելուց, ոչ նա, ոչ էլ նրա եղբայրը նշանակալի պաշտոններ չէին զբաղեցնում Հենրիի օրոք, և թագավորը նախընտրեց փոխարենը առատաձեռնորեն պարգևատրել իր սիրելիներին ՝ Աննա դե Մոնթմորենսիին և Ֆրանցիսկոսին ՝ դե Գիզի դուքսին ՝ Կոնդեին թողնելով համեմատաբար աղքատ։

Ֆրանցիսկոս II–ի թագավորությունը

Հենրիի մահը

Հենրի II–ի հանկարծակի մահը մեկ գիշերվա ընթացքում փոխեց քաղաքական իրավիճակը Ֆրանսիայում, և Կոնդեն մասնակցեց իր եղբոր բանակցություններին Մոնտմորենսի տան և Բուրբոն–Մոնտմենսիերի տան հետ, երբ նրանք փորձեցին բանակցել, թե ով է ներկայացնելու երիտասարդ թագավորի շահերը։ Ի վերջո, ընտանիքը գերդասեց Գիզաներին, ովքեր կաշառեցին Կոնդեին այն խոստումով, որ նա կստանա Պիկարդիայի նահանգապետի պաշտոնը, որին նրա ընտանիքը հավակնում էր որպես Ժառանգական իրավունք, և ստացավ 70,000 լիվրի դրամական նվեր: Չնայած այս կաշառքին, ընդդիմությունը տարբեր խմբակցություններից կփոխանցվեր Գիզի նոր վարչակազմին, և Կոնդեն իրեն ներքաշված կզգար դրա մեջ: Երբ նրա եղբայրը մերժեց Ամբուազի դավադիրների խնդրանքը, որ նա դառնա իրենց անվանական գլխավորը որպես արյան իշխան, նրանք դիմեցին Կոնդեի ավելի թույլ հավակնություններին ՝ որպես կրտսեր արյան իշխան, հուսալով, որ նա կգլխավորի նրանց: Երբ դավադրության մասին լուրերը սկսեցին հասնել նրանց ականջին, Գիզը արագորեն կասկածեց Կոնդեին նրա մեջ, և նրա նշանակումը Պիկարդիայի նահանգապետ տեղի չունեցավ:

Ամբուազի դավադրությունը

Հիմնական հոդված՝ Amboise conspiracy

Փետրվարին Գիզերը վերջապես ստացան դավադրության ապացույցները, որոնք նրանք փնտրում էին վախեցած դավադիրից, և նրանք դատը տեղափոխեցին պաշտպանված Ամբուազ ամրոց, ինչպես նաև ամրոց հրավիրեցին բարձրագույն ազնվականներին, այդ թվում ՝ Կոնդեին, որպեսզի օգնեն պաշտպանությանը: Քանի որ հաջորդ օրերին դավադիրները ջախջախվեցին, Կոնդեն շատ բան չէր կարող անել, քան դիտել, թե ինչ է կատարվում ատամնավոր պատից։ Ձգտելով խուսափել կասկածներից ՝ Կոնդեն հետագա օրերին մնաց արքունիքում ՝ զայրացած դատապարտելով իր ներգրավվածության մասին լուրերը, որոնք շրջանառվում էին որպես «տականքների ծնունդ»։ Դրանից հետո նա ստախոս անվանեց բոլոր նրանց, ովքեր իրեն կմեղադրեն, ինչը լուրջ նախատինք էր և մարտահրավեր էր բոլոր նրանց, ովքեր կփորձեին հակառակվել նրան։ Համոզված լինելով իր մեղավորության մեջ ՝ դը Գիզի դուքսը մի պահ հասկացավ, որ չունի անհրաժեշտ ապացույցներ և վստահեցրեց Կոնդեին, որ ոչ ոք չի կասկածում նրա ազնվության վրա։ Հավաստիացումների ժամանակ նրա եղբայրը ՝ Լոթարինգիայի կարդինալ Կառլը, ջանասիրաբար նայում էր հատակին։ Ապրիլի 18-ին, երբ Կոնդեն թագավորի մոտ ընդունելության էր, Գիզի պալատներում խուզարկություն կատարեցին ՝ ապացույցներ փնտրելով, բայց ոչինչ չգտնելով ՝ ոչինչ չձեռնարկեցին նրա դեմ։ Շատ լավ հասկանալով, թե ինչ մեծ կասկածի տակ է գտնվում, Կոնդեն օգտվեց բակից հեռանալու հնարավորությունից։

The Conspiracy of Amboise, by Jean Perrisin and Jacque Tortorel Ժան Պերիսինի և Ժակ Տորտորելի «Ամբուազի դավադրությունը»

Լիոն, ձերբակալություն, ազատագրում

Despite the failure of the attempt to seize the king at Amboise, disorder continued throughout the kingdom, as independent armies raised in support of the effort marauded in a guerrilla war. Condé continued to intrigue, planning to send troops to Lyon to seize the city and use it as a nucleus of opposition to the Guise. The uprising in Lyon was however discovered before it could begin, and the Guise suspicions of Condé and Navarre's involvement was seemingly confirmed when the Guise captured an agent of Condé's with papers that implicated him. Furious, and at last holding firm evidence, the brothers were invited to attend the upcoming Assembly of Notables. Conscious that they would certainly be arrested if they came, Navarre and Condé remained in the family powerbase of Vendôme. Hoping to isolate the Bourbon-Vendôme from their prince of the blood cousins, the Guise created two super-governorships controlling much of the country, giving one to Charles, Prince of La Roche-sur-Yon and the other to Louis, Duke of Montpensier. They then began assembling an army of 40000, warning the renegade brothers of what was to come if they did not present themselves at court for the Estates General of 1560-1. Possessing only 6000 foot soldiers between them, the two travelled north without a fight, and Condé was promptly arrested on 31 October.

Չնայած Ամբուազում թագավորին գրավելու փորձի ձախողմանը, անկարգությունները շարունակվեցին ամբողջ թագավորությունում, քանի որ այդ ամենին աջակցելու համար հավաքված անկախ բանակները թալանում էին պարտիզանական պատերազմում։ Կոնդեն շարունակեց ինտրիգը ՝ պլանավորելով զորքեր ուղարկել Լիոն ՝ քաղաքը գրավելու և այն օգտագործելու որպես Գիզուի ընդդիմության Կենտրոն։ Այնուամենայնիվ, Լիոնի ապստամբությունը բացահայտվեց նախքան դրա սկիզբը, և գիզի կասկածները Կոնդեի և Նավարայի ներգրավվածության վերաբերյալ, ըստ երևույթին, հաստատվեցին, երբ Գիզը գրավեց Կոնդեի գործակալին ՝ նրան բացահայտող փաստաթղթերով: Ակնհայտ էր որ միանգամից կձերբակալվեին գալու դեպքում, Նավարան և Կոնդեն մնացին Վանդոմում՝ ընտանեկան իշխանության հենակետում։ Նրանք հավաքագրեցին 40000 հոգուց բաղկացած բանակ, նախազգուշացնելով եղբայրներին թե ինչ կլինի եթե չներկայանան

The Guise set about arranging a trial for Condé on the charge of treason. Condé tried various methods to filibuster the proceedings, refusing to recognise the authority of his judges and demanding a trial by his peers. Despite this, he would be found guilty, and given an indeterminate prison sentence likely at the dungeons of Loches. Condé would not however languish in prison long, and soon the death of the young Francis II would sever the Guise's link to political authority, opening the way for a regency government under Catherine de Medici. Conscious that the estates might prefer Navarre's rights to the regency, Catherine used the leverage of Condé's imprisonment to buy him off, promising to release him and annul his sentence in return for his support of her governance.

Գիզը ձեռնամուխ է եղել պետական դավաճանության մեղադրանքով Կոնդի դատավարության կազմակերպմանը։ Կոնդեն փորձել է տարբեր մեթոդներ՝ խոչընդոտելու դատավարությանը՝ հրաժարվելով ճանաչել իր դատավորների հեղինակությունը և պահանջելով, որ դատարանը հավասար լինի իր դիրքին։ Չնայած դրան, նա մեղավոր կճանաչվեր և կդատապարտվեր անորոշ ժամանակով ազատազրկման, ամենայն հավանականությամբ Լոխեսի բանտերում: Այնուամենայնիվ, Կոնդեն երկար չտառապեց բանտում, և շուտով երիտասարդ Ֆրանցիսկոս II-ի մահը խզեց Գիզների կապը քաղաքական իշխանության հետ ՝ ճանապարհ բացելով դեպի ռեգենտ կառավարություն՝ Եկատերինա Մեդիչիի գլխավորությամբ: Հասկանալով, որ կալվածքները կարող են գերադասել Նավարայի իրավունքները ռեգենտից, Քեթրինը օգտագործեց Կոնդեի բանտարկությունը նրան կաշառելու համար ՝ խոստանալով ազատ արձակել և չեղարկել դատավճիռը ՝ իր գահակալությանը աջակցելու դիմաց:

Չարլզ IX–ի թագավորությունը

Բարենպաստ վերականգնում

Condé was released from his captivity 15 days after the death of Francis II, on 20 December 1560. Navarre argued virulently on his behalf in council, making coded implications that revolt would break out if his brother was not restored to favour. Catherine managed to get him to withdraw his threat, and he submitted his recognition of her regency, excusing himself as only wishing to protect his brother from the charges of the Guise. Condé meanwhile, on parole, was waiting up in Picardy for news related to his case, keenly desiring revenge for his prosecution. Catherine oversaw the reconciliation of Navarre and Guise, and informed them that their personal reconciliation would be valid for their whole families. This accomplished, Catherine invited Condé to court. Condé set off with a force of 600 horse, however he was ordered by Catherine to disperse his retinue and come with no more than 25 horse. He arrived at Fontainebleau on the evening of 9 March. Not quite appreciating his situation, he immediately caused an incident by saying he would refuse to meet with the king until the duke of Guise was dismissed from his presence. Eventually he agreed to meet with them on the condition he need not say anything to Guise. On 13 March Condé swore in front of the court that he had never conspired against the king and the council formally absolved him, with an ordinance by Charles denoting this fact to be registered in Parlement.

Կոնդեն գերությունից ազատվել է Ֆրանցիսկոս II-ի մահից 15 օր անց՝ 1560 թվականի դեկտեմբերի 20-ին։ Նավարան կատաղի կերպով պաշտպանեց իր շահերը խորհրդում ՝ ակնարկելով, որ ապստամբությունը կբռնկվի, եթե իր եղբայրը չվերականգնվի իր իրավունքները։ Քեթրինին հաջողվեց ստիպել նրան հրաժարվել իր սպառնալիքից, և նա հայտարարեց, որ ընդունում է իր ռեգենսիան՝ արդարացնելով, որ նա պարզապես ցանկանում է պաշտպանել իր եղբորը գիզի մեղադրանքներից: Միևնույն ժամանակ, պայմանական վաղաժամկետ ազատ արձակված Կոնդեն պիկարդիայում սպասում էր իր գործի հետ կապված նորություններին ՝ ցանկանալով վրեժխնդիր լինել իր հետապնդման համար: Քեթրինը դիտեց Նավարայի և Գիզայի հաշտեցումը և տեղեկացրեց նրանց, որ իրենց անձնական հաշտեցումը ուժ կունենա իրենց բոլոր ընտանիքների համար: Դրանից հետո Քեթրինը Կոնդեին հրավիրեց դատարան։ Կոնդեն արշավեց 600 հեծյալներով, Սակայն Քեթրինը հրամայեց նրան ցրել շքախումբը և ժամանել ոչ ավելի, քան 25 հեծյալներով։ Նա Ֆոնտենբլո է ժամանել մարտի 9-ի երեկոյան ։ Չհասկանալով իր իրավիճակը՝ նա անմիջապես հրահրեց միջադեպը՝ ասելով, որ կհրաժարվի թագավորի հետ հանդիպելուց, քանի դեռ գիզի դուքսը չի ազատվել նրանից։ Ի վերջո, նա համաձայնեց հանդիպել նրանց, պայմանով, որ ստիպված չլինի Գիզին որևէ բան ասել: Մարտի 13-ին Կոնդեն երդվեց դատարանի առջև, որ ինքը երբեք չի մասնակցել թագավորի դեմ դավադրությանը, և խորհուրդը պաշտոնապես ազատեց նրան պատասխանատվությունից, Իսկ Կառլը հրամանագիր արձակեց, որով փաստը գրանցվեց խորհրդարանում:

The court hoped this would be sufficient for Condé, however he remained curt with Guise, and sought a further validation of his innocence, a formal judgement from the Parlement that had convicted him, and a denunciation of his accusers. On 17 March he left Fontainebleau still threatening vengeance on his accusers and proceeded to Paris. On 1 April with a large retinue of 500 he attended a Calvinist service in the apartments of Coligny. The Parlement was consumed in its opposition to the Ordinance of Orléans and the Edict of 19 April and did not come to address the matter of Condé's guilt until 13 June, when, under pressure, it declared his innocence. Catherine used the occasion to force the Duke of Guise and Condé to reconcile publicly.

Դատարանը հույս ուներ, որ դա բավարար կլինի Կոնդեի համար, սակայն նա կոշտ մնաց գիզի հետ և փնտրեց իր անմեղության հետագա հաստատումը, նրան մեղավոր ճանաչող խորհրդարանի պաշտոնական որոշումը և իր մեղադրողների դեմ դատապարտումը: Մարտի 17-ին նա հեռացավ Ֆոնտենբլոյից՝ դեռ սպառնալով վրեժ լուծել իր մեղադրողներից և ուղևորվեց Փարիզ: Ապրիլի 1-ին, 500 հոգուց բաղկացած մեծ շքախմբով, նա ներկա էր Կալվինիստական ծառայությանը Կոլինյայի պալատներում: Խորհրդարանը կլանվեց Օռլեանի հրամանագրի և ապրիլի 19-ի հրամանագրի հետ իր անհամաձայնությամբ և չվերադարձավ Կոնդեի մեղավորության հարցի քննարկմանը Մինչև հունիսի 13-ը, երբ ճնշման տակ Նա հայտարարեց նրա անմեղության մասին: Քեթրինն օգտվեց առիթից՝ ստիպելու դուքս դե Գիզին և Կոնդեին հրապարակայնորեն հաշտվել։

First War of Religion Առաջին կրոնական պատերազմը

Road to civil war Ճանապարհ դեպի քաղաքացիական պատերազմի

The Battle of Dreux in which Condé was captured. Դրուքսի ճակատամարտը, որտեղ Կոդեն գրավվեց

The religious direction of Catherine's government increasingly isolated it among the grandees of the kingdom, with first Guise and Montmorency alienating themselves from the crown and departing court, and then Navarre entering opposition after the publishing of the landmark Edict of January. In this tense political moment, the duke of Guise, while travelling back to Paris at the request of Navarre to aid in his opposition, oversaw a massacre at Wassy. Continuing on to Paris with his retinue of 1000 men he crossed paths with Condé, accompanied by a retinue of 500, on his way back from a service in the suburbs. Catherine, conscious of the dangers of both being in the city, and angry at Guise for his troops conduct at Wassy, ordered both to vacate the city, but only Condé complied.

Սկզբում Գիզն ու Մոնմորենսին հեռացան թագից և լքեցին արքունիքը, իսկ հետո Նավարան ընդդիմացավ հունվարյան նշանակալի հրամանագրի հրապարակումից հետո: Նավարան, ի վերջո, որոշեց, որ իր իշխանությունը պետք է պահպանվի: Այս լարված քաղաքական պահին դուքս դե Գիզը, Նավարայի խնդրանքով վերադառնալով Փարիզ, իր ընդդիմությանը օգնելու համար, դիտեց Վասիի կոտորածը: Իր 1000 հոգանոց շքախմբով Փարիզ մեկնելիս նա հանդիպեց Կոնդեի հետ, ով 500 հոգանոց շքախմբի ուղեկցությամբ վերադառնում էր արվարձաններում ծառայությունից ։ Քեթրինը, գիտակցելով երկուսն էլ քաղաքում մնալու վտանգը և բարկանալով էքսկուրսավարի վրա պաշարման ժամանակ իր զորքերի պահվածքի համար, երկուսին էլ հրամայեց հեռանալ քաղաքից, բայց միայն Կոնդեն ենթարկվեց։

While Catherine appealed to Condé for support he departed to Orléans, allowing Guise to take possession of the young king and regent. There, he seized the city on 2 April, and issued a manifesto in which he denounced the "cruel and horrible carnage wrought at Vassy, in the presence of M. de Guise". Several days later the Calvinist synod in the city proclaimed him the protector of all churches in France.

Մինչ Քեթրինը աջակցություն խնդրեց Կոնդից, նա մեկնեց Օռլեան ՝ թույլ տալով, որ ուղեցույցը ստանձնի երիտասարդ թագավորն ու ռեգենտը: Այնտեղ նա գրավեց քաղաքը ապրիլի 2-ին և հրապարակեց մանիֆեստ, որում դատապարտեց "դաժան և սարսափելի կոտորածը, որը տեղի ունեցավ Վասիում ՝ պարոն Դե գիզի ներկայությամբ": Մի քանի օր անց քաղաքի կալվինիստական Սինոդը նրան հռչակեց Ֆրանսիայի բոլոր եկեղեցիների պաշտպան։

Civil war Քաղաքացիական պատերազմ

Condé's strategy was to seize strategic towns across France, and leverage them for a favourable settlement. To this end local Huguenots across France were encouraged to rise up, and successfully did so in Tours, Rouen, Montpellier and Blois among other cities. Condé failed to seize on the initial momentum however, and was in Orléans in May when Catherine sent François de Scépeaux to negotiate with him, offering the deprival of Guise and Montmorency of their offices and the sole command of the French army by his brother. Condé, confident in his position, rejected these terms, demanding instead full religious freedom for Calvinists. Catherine was unwilling to entertain these terms and withdrew the marshals.

Կոնդեի ստրատեգիան էր գրավել Ֆրանսիա տանող բոլոր կամուրջները։

When in June the royal army was at last assembled, it marched on Orléans, seeking to pin Condé's forces in the city. Condé, eager to avoid a siege, dispersed his forces into the surrounding country, ending his threat to the city of Paris. With a free hand, the royal army subdued first Bourges, and then upon hearing of Condé's negotiations with Elizabeth I in the Treaty of Hampton Court exchanging Le Havre for military support, moved on Rouen to stop the English linking with Condé. While his brother Navarre would be killed at the siege, the city would be subdued. In an attempt to reduce his numerical inferiority, mercenaries were recruited in Germany and brought into France to supplement Condé's forces. The royal command tasked Marshal Saint André with intercepting them before a linkup was established, he was however unable to do so and, troops in hand Condé began a march on Paris.

His drive on the city would be frustrated, and he was brought to battle as he retreated north at the Battle of Dreux. Condé led the Huguenot forces throughout much of the battle, however during a retreat of his cavalry he was captured, and after his forces lost the battle, he would be the Duke of Guise's captive. Guise, magnanimous in victory, offered even his bed to the captive prince. However with the death of the duke, assassinated as he tried to subdue Orléans, the crown which had seemed on the precipice of total victory would lose all momentum. Condé would be summoned, along with Montmorency, by Catherine to negotiate a peace. The Edict of Amboise would confirm a degree of toleration, though more restricted than the sweeping Edict of Saint-Germain in 1562. It largely favoured the aristocratic elements of the Huguenot party, with provisions allowing freedom of worship on the estates of the nobility.

Uneasy peace

Removing the English

With the end of the civil war, the matter of the English occupation of Le Havre and Dieppe became a concern for the crown. Catherine decided that a combined army retaking these cities would help heal the wounds of the previous year. While Coligny and Francois de Coligny d'Andelot refused to participate against their former ally, Condé joined in the crown's effort. The forces under the command of Condé, Charles de Cossé, Count of Brissac and other leaders brought the cities back into submission by August 1563.

Feud

Meanwhile a feud had been developing between the Guise and Montmorency family, the former of whom blamed Montmorency's nephew Coligny for the assassination of the duke of Guise, the latter of whom had brought his nephew under his protection. Seeking advantage in this quarrel the Cardinal of Lorraine reached out to Condé aiming to build a non-confessional basis of support. This was buoyed by the death of his wife in July 1564, which severed his kinship ties to the Montmorency. The two had a friendly meeting at Soissons where the Cardinal offered him a Guise princess as a new wife. Failing in this, but assured of his goodwill, the cardinal planned to enter Paris in force, his retinue clashing with those of the Montmorency on the streets of Paris in January 1565. Coming out the worse, the Cardinal and the young Henri Guise were forced to flee. Turning to the war of words the Guise proclaimed to Condė and the other princes that they were the protectors of men of true rank, against the upstart house of Montmorency.

Surprise of Meaux

Հիմնական հոդված՝ Surprise of Meaux

Condé and his cavalry seek to seize the king at the Surprise of Meaux

Condé would however drift away from the Guise in the coming years, as they abandoned their non-religious approach and began championing the Catholic ultras in pursuit of their vendetta. In particular modifications to the Edict of Amboise which reduced its terms, and a meeting between Catherine and the Duke of Alba were met with disquiet by Condé and Coligny. When a further modification was made to the edict of Amboise in 1567, expanding the ban on Protestantism in Paris to the Ile de France region, at the same time as Alba began marching north to the Netherlands, Condé got into a shouting match with the king, and then decided to withdraw from court. Writing from his estates he protested to Catherine about the hiring of Swiss mercenaries to protect France from Alba's troops, seeing them as a tool of Huguenot extermination. Catherine tried to reassure him and invite him back to court but he was uninterested.

Away from the centre of power, the leading Huguenot nobility began plotting what course of action to take, meeting at Coligny's chateau to discuss details. Condé, Coligny and the Count of Montgomery were in attendance among others. Eventually it was settled on to kidnap the king and the queen mother at Meaux, and assassinate members of the court who opposed them, specifically the Cardinal of Lorraine. The conspiracy was a better kept secret than that of Amboise, and when they struck on 28 September the court was caught off guard. It was able to recover however and quickly make for Paris; Condé, surprised by the speed of its withdrawal, gave pursuit with only 1/3 of the forces he had intended to assemble. He charged three times, but the phalanxes of Swiss mercenaries were able to repel him and the court made it to Paris.

Second civil war

Civil war

With their coup a failure, Condé and the other leading plotters decided to besiege Paris, hoping to starve the king out before the crown could assemble the full force of its army against them. Much as with the first civil war, they were aided by subsidiary risings across France, which took the cities of Orléans, Valence and Auxerre among others. Condé negotiated aggressively with those sent out to meet him, demanding a free exercise of religion, the expulsion of Italian financiers and the repeal of all taxes created since the time of Louis XII. The crown rejected these demands, and slowly began building up its forces, and seizing bridges. Misjudging his situation, Condé sent off subsidiary forces to take nearby towns, leaving his encirclement of Paris thin. This done, Montmorency struck out from Paris in November, besting Condé in the bloody battle of Saint-Denis though dying on the field himself. Condé withdrew from Paris, making his way east, conscious that his position was critical, but that the death of Montmorency had bought him some time while the royal army reorganised. Having successfully linked up with mercenaries and other Huguenot armies in the country, he turned back, and decided to besiege Chartres seeing it as a rich target to pay his restless troops. The siege dragged on, in part due to Condé's poor placement of the cannons, but before it could conclude, negotiations between the two sides brought a truce on 13 March. Peace was signed at Longjumeau on 23 March 1568.

Short peace

The Peace of Longjumeau largely represented a repeat of the terms agreed in Amboise several years prior. It would be uneasy, neither side holding much faith in its survival. The balance at court shifted from the moderates who had negotiated the peace, towards hardliners who desired its overturning. Meanwhile Condé and the Huguenot leadership disregarded the prohibition on foreign alliances, coming to terms with Protestant rebels in the Spanish Netherlands to aid each other against 'wicked counsel'.

By September Lorraine had a majority on the council for the overturning of the peace, eager to take up Pius V offer of financial assistance in return for a war on heresy. Condé, Coligny and the Huguenot leadership, having been warned of a plan to arrest them by Gaspard de Saulx, sieur de Tavannes fled from the court southwards, making their way to the safe haven of La Rochelle where they took arms to defend themselves. On 28 September the Edict of Saint-Maur revoked Longjumeau and declared Catholicism the only religion of France. On 6 October the Duke of Anjou took the field.

Third civil war

The Battle of Jarnac, the execution of Condé shown in the centre.

Not having the benefit of uprisings in northern cities, Condé and Coligny would reorientate the axis of the third civil war to a defence of the Huguenot heartlands in the south. His forces, and those of Tavannes, circled Loudun in late 1568, seeking to find good ground to attack the other. Eventually the Crown's forces broke off to winter, and the Huguenot forces, after trying and failing to seize Saumur likewise settled into camp. In March 1569, hearing reports that Condé intended to lunge south and seize Cognac, Tavannes decided to take advantage, crossing the Charente on the night of 12 March, and coming upon the Huguenot rear. The royal vanguard, under Montpensier, fell upon the Huguenot rear-guard under Condé, and he was unhorsed. Though unarmed and under guard, there would be no gentlemanly capture for him this time and he was executed on the duke of Anjou's orders. While the majority of the Huguenot army got away unscathed, Condé's corpse would be paraded through Jarnac on the back of a donkey to the jeers of the populace.

Marriage and children

Condé married in 1551, to Eléanor de Roucy de Roye (1536–1564), heiress of Charles de Roye. She brought as her dowry the château and small town of Conti-sur-Selles, southwest of Amiens, which would pass to their third son, progenitor of the princes de Conti. They had:

1. Henri de Bourbon, Prince of Condé
2. Marguerite de Bourbon b. 8 Nov 1556
3. Charles de Bourbon b. 3 Nov 1557
4. François de Bourbon, Prince of Conti b. 19 Aug 1558
5. Charles de Bourbon, Cardinal, Archbishop of Rouen, b. 30 Mar 1562
6. Louis de Bourbon b. 30 Mar 1562
7. Madeleine de Bourbon b. 7 Oct 1563
8. Catherine de Bourbon b. 1564

On 8 November 1565, a widower, he married Francoise d'Orleans, Mademoiselle de Longueville, they had:

1. Charles de Bourbon, Count of Soissons b. 3 Nov 1566, Nogent le Rotrou
2. Louis de Bourbon b. 1567
3. Benjamin de Bourbon b. 1569

He allegedly fathered a son by his mistress Isabelle de Limeuil, who served as Maid of Honour to Catherine de' Medici and was a member of her notorious group of female spies known at the French court as the "Flying Squadron". He vigorously denied paternity much to Isabelle's chagrin.

Coat-of-arms of Louis, Prince of Condé.

His son, Henri, also became a Huguenot general and fought in the later wars of religion.

Depiction in media

Louis Condé is played by British actor Sean Teale in the TV show Reign. He has an affair with Mary, Queen of Scots and leads a coup against the monarchy.

See also

• Bourbon family tree
• Château de Condé

Sources

• Baird, Henry (1880). History of the Rise of the Huguenots Vol 1 of 2. Hodder & Stoughton.
• Benedict, Phillip (2003). Rouen during the Wars of Religion. Cambridge University Press.
• de Boislisle, A. (1902). «Trois Princes de Conde: A Chantilly». Annuaire-Bulletin de la Société de l'Histoire de France (ֆրանսերեն). 39 (2).
• Carroll, Stuart (2009). Martyrs and Murderers: The Guise Family and the Making of Europe. Oxford University Press.
• Holt, Mack P. (1999). The French Wars of Religion, 1562-1629. Cambridge University Press.
• Knecht, R.J. (1989). The French Wars of Religion, 1559-1598. Longman.
• Knecht, R.J. (2000). The French Civil Wars. Pearson Education Limited.
• Knecht, R.J. (2010). The French Wars of Religion, 1559–1598. Routledge.
• Mullett, Michael (2010). Historical Dictionary of the Reformation and Counter-Reformation. Scarecrow Press.
• O'Brien de Clare, T J (2021). One Faith, One Law, One King: French Armies of the Wars of Religion 1562 - 1598. Helion.
• Potter, David (1995). Keen, Maurice (ed.). A History of France, 1460–1560: The Emergence of a Nation State. Macmillan.
• Potter, David (1997). The French Wars on Religion: Selected Documents. Palgrave Macmillan.
• Roelker, Nancy (1996). One King, One Faith: The Parlement of Pris and the Religious Reformations of the Sixteenth Century. University of California Press.
• Romier, Lucien (1924). Catholiques et Huguenots a la cour de Charles IX. Perrin et Cie.
• Salmon, J.H.M (1975). Society in Crisis: France in the Sixteenth Century. Metheun & Co.
• Strage, Mark (1976). Women of Power: The Life and Times of Catherine de' Medici. Harcourt, Brace & Jovanovich. ISBN 9780151983704.
• Sutherland, Nicola (1962). «Calvinism and the Conspiracy of Amboise». History. 47 160.
• Sutherland, Nicola (1973). Bosher (ed.). French Government and Society, 1500-1850 Essays in Memory of Alfred Cobban. Athlone Press.
• Sutherland, Nicola (1984). Princes Politics and Religion 1547-1589. Hambledon Press.
• Thompson, James (1909). The Wars of Religion in France, 1559-1576: The Huguenots, Catherine de Medici and Philip II. Chicago University Press.
• Tucker, Spencer C., ed. (2010). «March 13, 1569:Battle of Jarnac». A Global Chronology of Conflict: From the Ancient World to the Modern Middle East. ABC-CLIO.
• Wood, James (2002). The Kings Army: Warfare, Soldiers and Society during the Wars of Religion in France, 1562-1576. Cambridge University Press.

Կաղապար:S-houԿաղապար:S-reg

New title Dynasty founded

Prince of Condé 1546 – 13 March 1569

Հաջորդող: Henri I de Bourbon