Հողատիրության ձևերը Հայաստանում մոնղոլների տիրապետության ժամանակ
Հողատիրության ձևերը Հայաստանում մոնղոլների տիրապետության ժամանակ, հողատիրության ձև, որն սկզբում կրում էր պայմանական տիրակալության բնույթ, բայց 18-րդ դարի վերջերից նկատվում է այդ ձևը ժառանգական դարձնելու հակում, որի մասին վկայում են Ղազան ղանի հրահանգները՝ յառլիկները։ Այդ փաստաթղթերում ասվում է, որ իկթան կարող է անցնել նրա տիրակալողի որդուն։ Մոնղոլները վերականգնում են սելջուկյան տիրապետության ժամանակ Հայաստանում առաջացած իկթադարական հողատիրությունը՝ ընդարձակ հողաբաժիններ շնորհելով իրենց զինվորականներին ու պաշտոնյաներին։
Դիվանապատկան և կառավարող տան անդամներին պատկանող հողեր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Այդ հողերի մի մասից ստացված հարկերը մուծվում էին պետական գանձարան, իսկ մյուս մասից ստացված հարկերը գնում էր թագավորական տան անդամների օգտին։ Այս կարգի հողերը համարվում էին խաս ինջու և դառնում թագավորական տան անդամների սեփականություն։
Վակֆային հողեր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Այս հողերը պատկանում էին մուսուլմանական հոգևորականությանը։ Այս կարգի հողերի վրա ապրող բնակչությունը իր բոլոր հարկերն ու տուրքերը վճարում էր մզկիթներին և մուսուլմանական հոգևորականությանը։ Այդ հողերը նույնպես համարվում էին ինջու։ Վակֆային հողերի շարքին կարելի է դասել նաև հայ հոգևորականության կալվածքները։ Այս դեպքում էլ կալվածքը պատկանում էր եկեղեցական հաստատությանը և հանդիսանում նրա սեփականությունը։ Հայկական եկեղեցին և նրա կալվածքները մոնղոլական տիրապետության ժամանակ մասնակիորեն կամ ամբողջությամբ ազատված էին պետական հարկեր վճարելու պարտավորությունից։
Հողատիրության այլ ձևեր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Հողատիրության ձևերից մեկն էլ տեղական ֆեոդալների՝ Հայաստանի հյուսիսում մեծ մասամբ հայ, իսկ հարավային և արևմտյան շրջաններում՝ գերազանցապես ոչ հայ կալվածատերերի հողերն էին։ Հողատիրության այս ձևը Հայաստանում ամենատարածվածն էր։ Սակայն հայ աշխարհիկ ֆեոդալների կալվածքները հետզհետե պակասում էին և անցնում վվանքերին կամ հայ հոգևորականությանը։ Դրա պատճառն այն էր, որ աշխարհիկ ֆեոդալների կալվածքներից հավաքում էին մեծ քանակությամբ պետական հարկեր և տեղական ֆեոդալների կալվածքներից հավաքում էին մեծ քանակությամբ պետական հարկեր և տեղական ֆեոդալներին շատ քիչ էր մնում ֆեոդալները, հատկապես ոչ հայկական ծագում ունեցողները, իրենց կալվածքները հանձնում էին գյուղացիներին մշակելու և ռենտա վճարելու պայմանով[1]։
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ Հայ ժողովրդի պատմություն, Ժամկոչյան, Երևան, 1975